Βιοτεχνολογία: οι καινούργιες ιδέες για τη ζωή, η «νέα ευγονική», ο «μετάνθρωπος» και η προοπτική της τεχνοφασιστικής κοινωνίας

του Γιώργου Κολέμπα

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ, υπό την προεδρία του τότε αντιπροέδρου Dan Quayle, μια «Επιτροπή ανταγωνισμού», η οποία είχε ως στόχο τον εντοπισμό περιοχών έρευνας και τεχνολογίας, όπου οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποκτήσουν προβάδισμα στις αγορές με τη βοήθεια τεχνικών καινοτομιών. Η βιοτεχνολογία, προτάθηκε και έγινε αποδεκτό να προωθηθεί, ως το βαρύ πυροβολικό με το οποίο θα επιτυγχανόταν αυτός ο στόχος και θα ακολουθούσαν η νανοτεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη.
Η βιοτεχνολογία έχει να κάνει με τεχνικές και μεθόδους που σχετίζονται με τις βιολογικές επιστήμες (κλωνοποίηση, βλαστοκύτταρα κλπ) ενώ η γενετική μηχανική είναι ένας υποτομέας της, ο οποίος ασχολείται με τη γενετική τροποποίηση των οργανισμών (μεταλλαγμένα).
Από εκείνη την εποχή και μετά οι γενετιστές επιστήμονες μόλις ανακαλύψουν κάτι το πατεντάρουν και είτε δημιουργούν οι ίδιοι εταιρεία εκμετάλλευσής του, είτε το πουλάνε σε ήδη υπάρχουσες εταιρείες βιοτεχνολογίας. Έτσι, η ιδιοκτησία και η εμπορευματοποίηση φθάνει στα όριά της με την έννοια ότι οι διάφορες μορφές ζωής και ο ίδιος ο άνθρωπος και τα όργανά του ιδιωτικοποιούνται και γίνονται αντικείμενο κέρδους, ενώ οι «επιστήμες της ζωής» μπαίνουν στην υπηρεσία των επικυρίαρχων.
Με τα «μεταλλαγμένα» έχουμε ασχοληθεί αρκετά. Εύκολα μπορεί να τα απορρίψει κανείς, αφού δεν φαίνεται να υλοποιούν τις υποσχέσεις τους προς τους αγρότες και τους καταναλωτές, και ήδη έχει αναπτυχθεί ένα παγκόσμιο κίνημα ενάντιά τους. Με τις άλλες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας, ιδίως στην ιατρική, είναι πιο δύσκολα τα πράγματα. Εδώ γίνεται παιχνίδι με την απελπισία των ασθενών, ειδικά με την ελπίδα των ανίατων. Στο άρθρο λοιπόν αυτό θα ρίξουμε το βάρος στην αντιμετώπιση του ίδιου του ανθρώπου από τη βιοτεχνολογία.
Οι καινούργιες ιδέες για τη ζωή
Η γενετική παρέμβαση στην εξέλιξη των ειδών, φυτικών, ζωικών και ανθρώπου, στηρίζεται στο επιχείρημα του δυτικού πολιτισμού, ότι γίνεται για την ευτυχία του ανθρώπινου είδους. Και επειδή «η Φύση είναι καλή, αλλά κάνει λάθη και είναι αργή, εμείς οι άνθρωποι θα τη βοηθήσουμε να τα διορθώσει και να επιταχύνει την εξέλιξη». Έτσι άρχισε ο αγώνας δρόμου για τη χαρτογράφηση και απομόνωση των γονιδίων.
Αυτό έπρεπε να νομιμοποιείται και να μην έρχεται σε αντίθεση με τις κοινωνικές αντιλήψεις για την ουσία και το σχέδιο της φύσης. Συνέβαινε πάντα. Αντί η κοινωνία και οι δράσεις της να εντάσσονται συμβατά στις λειτουργίες της φύσης, οι θεωρίες και το μοντέλο για τη φύση εξηγούσαν και νομιμοποιούσαν το μοντέλο της κρατούσας κάθε φορά κοινωνικής οργάνωσης.
Έτσι π.χ. στη βιομηχανική εποχή η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου ταίριαζε πολύ καλά με την καπιταλιστική κοινωνία που εδραιώθηκε. Παρείχε «επιστημονική εγγύηση για την ορθότητα των σχέσεων ιδιοκτησίας και εργασίας». Δικαίωνε το εργοστασιακό σύστημα, τον καταμερισμό εργασίας και τον ανταγωνισμό, διακηρύσσοντας ότι και στη φύση επικρατεί η ίδια διαδικασία. Ο νόμος της «φυσικής επιλογής» στη φύση, ταίριαζε με το νόμο του «αόρατου χεριού» της αγοράς. Η επιβίωση των δυνατότερων και των πιο προσαρμοσμένων ειδών πήγαινε γάντι με την επικράτηση των πιο «δυνατών» (βλέπε κρατούντων) στην κοινωνία. Η εκμετάλλευση των φτωχών εργαζομένων στο εσωτερικό των χωρών, καθώς και η αποικιοκρατική – ιμπεριαλιστική εξάπλωση στο εξωτερικό, γινόταν αποδεκτή, αφού δεν ήταν παρά η έκφραση των «νόμων της φύσης».
Σήμερα, βρισκόμαστε στη φάση της «παγκοσμιοποίησης» και η οικονομία μετασχηματίζεται γρήγορα σε «δικτυακή», δηλαδή στηρίζεται και οργανώνεται στη βάση των δικτύων και του κυβερνοχώρου. Το ίδιο συμβαίνει επίσης και με την κυρίαρχη κοινωνική δραστηριότητα. Πρέπει αυτή η εξέλιξη στην κοινωνία να συνοδεύεται και από μια μεταβολή στην κοσμολογική αντίληψη. Οι «νόμοι» της φύσης επαναδιατυπώνονται λοιπόν, για να ταιριάξουν και πάλι στον τρόπο και τις αρχές που η σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία αντιμετωπίζει τον φυσικό κόσμο μέσω των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα της βιοτεχνολογίας. Ο στόχος είναι και πάλι να πεισθούν οι άνθρωποι γενικώς, ότι οι μέθοδοι, οι πρακτικές και τα προϊόντα της, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η προέκταση των αρχών με τις οποίες η ίδια η φύση λειτουργεί και άρα δεν μπορούν να αμφισβητηθούν γιατί είναι αναπόφευκτα.
Οι καινούργιες θεωρίες που αρχίζουν και επικρατούν στην εξελικτική και αναπτυξιακή βιολογία, διαμορφώνονται με βάση την πληροφορική, την κυβερνητική, την καινούργια φυσική και χημεία όπως και τα καινούργια μαθηματικά. Περιγράφουν μια φύση στην εξέλιξη της οποίας λαμβάνει δραστικά μέρος η ανθρώπινη νόηση. Μέχρι τώρα σ’ αυτό που ονομαζόταν φυσική εξέλιξη, η νόηση δεν είχε θέση. Από δω και στο εξής όμως αναλαμβάνει να τη «διορθώσει» και να την «επιταχύνει». Οι έμβιοι οργανισμοί δεν αντιμετωπίζονται πλέον σαν ξεχωριστά όντα με μόνιμη μορφή, αλλά υπό διαμόρφωση (in formation). Το «είναι» τους περιθωριοποιείται και στο κέντρο μπαίνει η διαδικασία του «γίγνεσθαι», που έχει να κάνει με την «συσσώρευση» και επεξεργασία της πληροφορίας. Η εξέλιξη ορίζεται ως μια βελτίωση της επεξεργασίας πληροφοριών απ’ το αντίστοιχο είδος. Αν το είδος επεξεργάζεται με επιτυχία τις πληροφορίες, μέσω της αρνητικής ανάδρασης οδηγείται σε στάση, ενώ μέσω της θετικής ανάδρασης οδηγείται σε μετασχηματισμό (έννοιες της κυβερνητικής). Έτσι η «επιλογή» μεταξύ των ειδών (δαρβινική έννοια), οδηγεί προς μια αύξηση των «υπολογιστικών ικανοτήτων» (πληροφορική έννοια). Μ’ αυτό το μοντέλο, η φύση ανταποκρίνεται στην εικόνα του ηλεκτρονικού υπολογιστή και της πληροφορικής και παραλληλίζεται παραπέρα με τον νέο τρόπο που οργανώνεται το εμπόριο και η δικτυακή οικονομία. Όπως η επιβίωση στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο εξαρτάται απ’ την ικανότητα πρόβλεψης και γρήγορης ανταπόκρισης στο ταχέως μεταβαλλόμενο εμπορικό περιβάλλον, όπως η αυξανόμενη κοινωνική πολυπλοκότητα απαιτεί όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και ανάλογης αντίδρασης από τα άτομα τις επιχειρήσεις και τους θεσμούς για να σταθούν με επιτυχία, έτσι και στη φύση λειτουργούν οι ίδιες δυνάμεις. Οι οργανισμοί για να επιβιώσουν πρέπει να επιδιώκουν την «αυτοοργάνωσή» τους ανταλλάσσοντας πληροφορίες με το περιβάλλον και τα άλλα είδη και ανταποκρινόμενοι στα νέα δεδομένα μέσω της θετικής ή αρνητικής ανάδρασης.
Οι καινούργιες λοιπόν αντιλήψεις ταυτίζουν τη ζωή με την πληροφορία. Αντικαθιστούν τη δομή με τη λειτουργία και ανάγοντας τη λειτουργία σε ροή πληροφοριών, καταλήγουν στην εξάλειψη της ακεραιότητας των ειδών. Τα φυτά, τα ζώα και ο άνθρωπος δεν είναι πλέον συγκεκριμένα όντα, αλλά είναι ένα σύνολο πληροφοριών. Η ουσία τους εξαφανίζεται και μετατρέπονται σε «κωδικοποιημένα μηνύματα», που πρέπει να «αποκρυπτογραφηθούν». Έτσι χάνεται η αυταξία της ζωής και επιτυγχάνεται η αποηθικοποίησή της. Αφού η ζωή δεν είναι παρά ένας κώδικας DNA, ένα πληροφοριακό πρότυπο, επιτρέπεται η παρέμβαση. Πως θα ήταν δυνατή η βιοτεχνολογική κατασκευή της ζωής και η παραγωγή διαγονιδιακών οργανισμών για εμπορική εκμετάλλευση, αν δεν προωθούνταν η αμφισβήτηση της ιδέας ότι κάθε οργανισμός είναι μια διακριτή ύπαρξη με δική του ταυτότητα; Μόνο έτσι είναι δυνατή η μετατροπή των γονιδίων σε καινούργιους εμπορικούς πόρους προς εκμετάλλευση και μπορούν να αναπρογραμματιστούν σε ατέλειωτους συνδυασμούς. Και επειδή κάθε καινούργιο είδος, όπως υποστηρίζεται απ’ τους γενετιστές, θα είναι καλύτερα εφοδιασμένο με πληροφορίες απ’ το προηγούμενο, θα αποτελέσει αυτή η διαδικασία αστείρευτη πηγή κέρδους για τις εταιρίες βιοτεχνολογίας (με τον ίδιο τρόπο που κάθε καινούργιου τύπου κομπιούτερ είναι καλύτερο απ’ αυτό που αντικαθιστά και έτσι δημιουργείται συνεχώς κέρδος για τις εταιρίες πληροφορικής).
Η κριτική απέναντι σε αυτές τις αντιλήψεις γίνεται από 4 βασικά σκοπιές.: 1)από τη θρησκευτική, 2)τη φιλοσοφική, 3)τη δεοντολογική σκοπιά των φυσικών επιστημών και 4) από την οικολογική.
1) Όσον αφορά στην πρώτη: Η ζωή είναι δώρο του όποιου Θεού πιστεύει ο καθένας και οι κάθε είδους οργανισμοί δημιουργήματά του. Όλες οι μονοθεϊστικές θρησκείες με πρώτη την χριστιανική ,δεν αποφεύγουν τη χρησιμοθηρία (ότι δηλαδή τα άλλα είδη είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου), όμως θεωρούν, ότι ένα από τα ύψιστα καθήκοντα του ανθρώπου επί της γης ,είναι να σέβεται, να προστατεύει, να διατηρεί και να προάγει κάθε μορφή ζωής .
Αυτός ο σεβασμός και η αποδοχή της αυταξίας της ζωής κάθε οργανισμού πηγάζει από τον Θεό, που είναι ο δημιουργός της. Η γενετική παρέμβαση δεν σέβεται την αυτόνομη ύπαρξη ενός οργανισμού και έτσι απορρίπτεται.
2) Όσον αφορά στην δεύτερη: Ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη αποδόθηκε σε κάθε είδος ζωής ένας σκοπός (τέλος, ενδελέχεια), με βάση τον οποίο αυτοπραγματώνεται. Αυτή η αντίληψη περνώντας μέσα και στη χριστιανική σχολαστική, έφθασε μέχρι τον 17ο αιώνα στην «ηθική» του Σπινόζα και του Χέγκελ. Από την εποχή του διαφωτισμού και μετά, έχουμε την επικράτηση της άποψης ότι ,ναι μεν ο θεός έκανε τον κόσμο και τα όντα, όμως δεν επεμβαίνει στην εξέλιξή τους. Από αυτήν προέκυψαν δύο κατευθύνσεις στην φιλοσοφική ηθική, που χονδρικά ισχύουν μέχρι και σήμερα: η δεοντολογική και η ωφελιμιστική. Η δεοντολογική κατεύθυνση (καντιανή κληρονομιά) υπερασπίζεται την «αυταξία» των έλλογων όντων και έτσι ουσιαστικά στρέφεται ενάντια στην γενετική παρέμβαση σ’ αυτά τα όντα, ενώ η ωφελιμιστική (θεμελιωτής της ο Άγγλος φιλόσοφος Bentham), προτείνοντας σαν κριτήριο τη μεγιστοποίηση της συνολικής ωφέλειας, δεν αποδέχεται την «αυταξία» των ανθρώπων και έτσι δεν αρνείται την γενετική παρέμβαση.
3) Όσον αφορά στην τρίτη: μετά το 1800 με τον Λαμάρκ και στην συνέχεια με τον Δαρβίνο και την ανάπτυξη των θεωριών της εξέλιξης ,σύμφωνα με τις οποίες τα είδη και οι οργανισμοί εξελίχθηκαν με την φυσική επιλογή κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες περιβάλλοντος, αλλά και σήμερα με τις γνώσεις που προέκυψαν από την εξελικτική βιολογία και την γενετική, οι οργανισμοί και η εξέλιξή τους καθορίζεται από εξηγήσιμες διαδικασίες εφαρμογής φυσικών νόμων. Όμως ο ίδιος ο άνθρωπος είναι πρωταρχικά και αποτέλεσμα και κοινωνικών και πολιτιστικών προτύπων και όχι μόνο των νόμων της φύσης. Από αυτό το γεγονός προκύπτει ότι ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να επιλέγει τη δράση του με βάση την κοινωνική και την ιστορική εμπειρία, που έχει αποκτήσει ως στοιχείο των γενικότερων συστημάτων. Ως υποσύστημα ενός γενικότερου συστήματος δεν είναι σε θέση να γνωρίζει κάθε φορά όλους τους παράγοντες που διέπουν τους οργανισμούς. Άρα δεν είναι «δέον» να παρεμβαίνει εκεί όπου ακόμα δεν είναι σίγουρος ότι το κατέχει. Η βιοτεχνολογία και ιδιαίτερα η γενετική μηχανική προχωρούν σε εφαρμογές, γνωρίζοντας πολύ λίγα και έχοντας πολλές «μαύρες τρύπες» στον χάρτη των «πληροφορικοποιημένων» οργανισμών. Έτσι από άποψη δεοντολογίας επίσης, δεν πρέπει να δρα ενάντια στο γενικό συμφέρον της ζωής, χάριν ιδιαίτερων κοινωνικών συμφερόντων.
4) Από την οικολογική σκοπιά προτείνεται σαν ανώτερο αξίωμα από τον ωφελιμισμό, η προστασία της βιοποικιλότητας. Η ίδια η ύπαρξη και εξέλιξη του ανθρώπου εξαρτάται από την ύπαρξη και την εξέλιξη των άλλων ειδών, στα πλαίσια των σε ισορροπία οικοσυστημάτων. Η ελευθεριακή ιδιαίτερα οικολογική άποψη, που θεωρεί ότι η κυριαρχία του ανθρώπου στο οικοσύστημα είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο (Μπούκτσιν), προτείνει την ορθολογική αντιμετώπιση της εξέλιξης και όχι την ωφελιμιστική: ποιος κρίνει για το τι είναι ωφέλιμο, πρόκειται για υλική ωφελιμότητα, για εκπλήρωση ζωτικής ανάγκης ή για ικανοποίηση συγκεκριμένων συμφερόντων;
Γενικότερα, μπορεί η ζωή να εξετάζεται με το επικρατούν μοντέλο ανάλυσης του κόστους – οφέλους, πράγμα που π.χ. κάνουν οι εταιρείες βιοτεχνολογίας στις εφαρμογές τους με τους διαγονιδιακούς οργανισμούς; Μπορεί το οικονομικό όφελος μιας μικρής μειοψηφίας να προέχει των γενικότερων συμφερόντων, ιδιαίτερα όταν το ζήτημα αφορά στην ανθρώπινη ζωή;
Η βιοτεχνολογία, ο άνθρωπος και η « νέα ηθική»
Με την ολοκλήρωση του προγράμματος για το ανθρώπινο γονιδίωμα το 2002, έχουμε την γενετική παρέμβαση στον ίδιο τον άνθρωπο. Η παρέμβαση αυτή είναι πιο δύσκολο να αιτιολογηθεί από εκείνους που το επιχειρούν. Οι παλιές θρησκείες της Δύσης δεν βοηθούν σ΄ αυτό καθώς τον ρόλο του Θεού αναλαμβάνει ο ίδιος ο άνθρωπος (δηλαδή οι γενετιστές). Υπάρχει λοιπόν ανάγκη μιας καινούργιας θρησκείας. Και αυτή έχει βρεθεί εδώ και καιρό. Είναι ο «τεχνολογικός μεσσιανισμός». Η επιστήμη και η τεχνολογία θα λύσουν όλα τα προβλήματα του ανθρώπου και θα φέρουν την ευτυχία του. Το «ιερατείο» της καινούργιας αυτής θρησκείας είναι οι κάθε είδους επιστήμονες, της βιοτεχνολογίας, κυβερνητικής, ρομποτικής, νανοτεχνολογίας, πληροφορικής, επικοινωνίας καθώς και οι κάθε είδους κεφαλαιούχοι και επαγγελματίες πολιτικοί. Απλοί ιερείς είναι οι κάθε είδους τεχνικοί στο πεδίο των καθημερινών εφαρμογών που υπόσχονται τη λύση κάθε προβλήματος του κοσμάκη και φυσικά και τον «παράδεισο» επί της γης. Οι «εκλεκτοί» αυτού του παραδείσου δυνητικά είναι όλοι οι άνθρωποι. Στην πράξη όμως είναι αυτοί που είναι σε θέση να πληρώσουν αυτά τα επιτεύγματα, αφού το «ιερατείο» με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις που το χρηματοδοτούν έχουν εξασφαλίσει την ιδιωτικοποίηση των διάφορων ευρεσιτεχνιών. Το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού είναι οι παρείσακτοι.
Η κόκκινη κλωστή που υφαίνει τον νέο μύθο-θρησκεία είναι η υπέρβαση του ανθρώπινου είδους απ΄ τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο τωρινός ατελής άνθρωπος πρέπει να δημιουργήσει ο ίδιος τον νέο τέλειο άνθρωπο, τον λεγόμενο «μετάνθρωπο», που θα οδηγήσει σε ένα κόσμο συνειδητής εξέλιξης. Η φυσική εξέλιξή του είναι πολύ αργή και χρονοβόρα Αυτοί που έχουν τη δυνατότητα, πρέπει να παρέμβουν και να επιταχύνουν τον ρυθμό εξέλιξής του. Να περάσουμε απ΄ τη δαρβίνεια φυσική εξέλιξη, στην «μεταδαρβίνεια» τεχνική εξέλιξή του, απαλλαγμένο από αρρώστιες, με σωματική και νοητική βελτίωση, με παράταση της ζωής και αποτροπή των γηρατειών.
Το «ιερατείο» και οι «πιστοί» αυτής της θρησκείας πιστεύουν ότι αυτό θα επιτευχθεί από 3 συγκλίνουσες διαδικασίες. 1) Η πρώτη έχει να κάνει με τη βιοτεχνολογία και τη γενετική μηχανική. Έχει ξεκινήσει με την χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και την αναγωγή των ανθρώπινων ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών σε αντίστοιχα γονίδια. Στη συνέχεια με την «επανασχεδίαση» των γενετικών οδηγιών του κώδικα (DNA), θα επιδιωχθεί το «βέλτιστο» για κάθε άτομο του είδους, κύρια με τη βελτίωση των νοητικών δυνατοτήτων (ένα νέο είδος «ευγονικής» όπου, όχι ο Χίτλερ, αλλά οι γονείς οι ίδιοι θα είναι οι νέοι «ευγονιστές», αφού σε συνεργασία με τα εργαστήρια των εταιρειών θα γίνεται ο γενετικός σχεδιασμός και η παρακολούθηση του εμβρύου μέχρι τον τοκετό, ώστε το παιδί να ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές τους).
2) Η δεύτερη διαδικασία έχει να κάνει με την «τεχνητή νοημοσύνη» και την «ανθρωποποίηση» της μηχανής και έχει σαν στόχο το σκεπτόμενο ρομπότ.
3) Η τρίτη διαδικασία αφορά στη «μηχανοποίηση» του ανθρώπου, μέσω ενίσχυσης των φυσικών και διανοητικών του ικανοτήτων του (τεχνητά ανθρώπινα μέλη – όργανα, μικροσυσκευές στο ανθρώπινο σώμα που θα κυκλοφορούν με το αίμα και θα διορθώνουν βλάβες, μικροτσίπ και εμφυτεύματα στον εγκέφαλο, αισθητήρες συνδεμένοι με τα αισθητήρια νεύρα κ.λπ.)
Το αποτέλεσμα της σύνθεσης αυτών των διαδικασιών θα είναι ο λεγόμενος «επαυξημένος άνθρωπος» («κύβοργον») που σε σύνδεση με τον κυβερνοχώρο θα είναι μια οντότητα με μεγαλύτερη νοημοσύνη από τον σημερινό άνθρωπο. Αυτή η οντότητα θα αναλάβει να καθοδηγήσει την παραπέρα αυτοεξέλιξή του σε «μετάνθρωπο». Υποστηρίζουν ότι αυτό θα γίνει δυνατό τα επόμενα 30 χρόνια, όταν θα εξασφαλισθεί hardware πιο ισχυρό απ΄ τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Πέρα απ΄ τις πραγματικές δυνατότητες και αν και σε ποιο βαθμό όλα αυτά είναι φαντασιώσεις ή επιθυμίες της ελίτ που καθοδηγεί τις διαδικασίες αυτές, ο στόχος είναι η διαφοροποίηση των διανοητικών, συναισθηματικών και ψυχολογικών αντιλήψεων των ατόμων για την πραγματικότητα. Σ΄ αυτό θα συμβάλλει και η φαρμακολογία με καινούργια γενετικά φάρμακα που θα επιδρούν στα κέντρα ηδονής και δημιουργίας ευφορίας στα άτομα. Η νανοτεχνολογία (τεχνολογία που στηρίζεται στην κατάτμηση της ύλης και στην εκ νέου αναδιοργάνωσή της άτομο προς άτομο) θα εξασφαλίζει τον πλήρη έλεγχο στη δομή της ύλης και θα κάνει δυνατή την παραγωγή οποιωνδήποτε αγαθών απ΄ τα υπάρχοντα υλικά, αντιγράφοντας, επιταχύνοντας και επεκτείνοντας τις δυνατότητες της βιολογίας(για τη νανοτεχνολογία επενδύονται τεράστια ποσά κάθε χρόνο. Μόνο το 2004 οι κρατικές δαπάνες παγκοσμίως ανήλθαν στο ποσό των 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων)
Έτσι θα ξεπεραστούν, όπως υποστηρίζουν, τα προβλήματα της ανθρώπινης εργασίας και της εκμετάλλευσής της, των οικονομικών – γεωγραφικών – πολιτικών ανισοτήτων, της φτώχειας, της ρύπανσης του περιβάλλοντος (ανακύκλωση 100%) κ.λπ. Στην πραγματικότητα όμως, υπό τις παρούσες συνθήκες της κυριαρχίας της αγοράς, των πολυεθνικών και των πολιτικών μειοψηφιών, όπου συμμετοχή θα είχαν αποκλειστικά τα άτομα που έχουν τα οικονομικά και πολιτικά μέσα, η εξέλιξη θα οδηγούσε στον πιο σκληρό «κοινωνικό δαρβινισμό» (επικράτηση των οικονομικά και πολιτικά ισχυρών).
Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σήμερα:
Οι παρεμβάσεις που γίνονται σήμερα στο επίπεδο του ανθρώπου είναι βασικά οι εξής: μεταμοσχεύσεις οργάνων, υποβοηθούμενη τεχνητή γονιμοποίηση, τεχνητό κώμα, πειράματα με έμβρυα και αναπαραγωγικά κύτταρα, προγενετική διαγνωστική, προγραμματισμός εμβρύου και γενετικά τεστ, θεραπευτική και αναπαραγωγική κλωνοποίηση, γενετικά φάρμακα.
Εδώ θα ασχοληθούμε με τα θέματα που άπτονται της γενετικής παρέμβασης.
Όσον αφορά στη προγενετική διαγνωστική: αυτό σημαίνει με απλά λόγια ότι, προτού γεννηθεί το μωρό ερευνάται από τους γιατρούς αν αυτό είναι υγιές ή πρόκειται να γεννηθεί ανάπηρο ή με διάφορα «κουσούρια». Σήμερα η εγκυμοσύνη αντιμετωπίζεται σαν αρρώστια και οι γυναίκες περνούν από τόσες εξετάσεις, όσες σε καμιά άλλη περίοδο της ζωής τους. Η προγενετική διαγνωστική εφαρμόζεται εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Στην αρχή εξετάζονταν μόνο ορισμένες κατηγορίες γυναικών «υψηλού κινδύνου» και υπήρχαν αυστηροί κανόνες για το πότε επιτρεπόταν τέτοιου είδους εξετάσεις, όπως για παράδειγμα αν η έγκυος ήταν πάνω από 35 χρόνων. Στη συνέχεια εξετάζονται σχεδόν όλες, όσες δεν φέρνουν αντίρρηση.
Η πιο άσχημη περίπτωση είναι όταν ανακαλύπτεται κάτι «ελαττωματικό» μετά τον 4ο-5ο μήνα της εγκυμοσύνης. Οι περισσότεροι γονείς κάνουν τότε έκτρωση γιατί φοβούνται και δεν ξέρουν πώς μπορούν να αντιμετωπίσουν τη κατάσταση με ένα ανάπηρο ή «ελαττωματικό» παιδί, αφού κανείς δεν τους βοηθά σε αυτό. Όμως πολλές γυναίκες περνούν μια τόσο άσχημη εμπειρία με την έκτρωση, που δεν μπορούν να το ξεχάσουν ποτέ και θα προτιμούσαν να είχαν ένα ανάπηρο παιδί.
Όμως η κοινωνική πίεση προς τους γονείς να μην αποκτούν «ανάπηρα», είναι πολύ μεγάλη. Ενώ πριν θεωρούνταν θέμα τύχης, τώρα θα κατηγορηθούν ως υπεύθυνοι, αφού σίγουρα δεν κάνανε αρκετά, μια και η επιστήμη θα μπορούσε να τους είχε βοηθήσει να το αποφύγουν.
Τι όμως μπορεί πραγματικά να κάνει αυτή η επιστήμη; Τα τελευταία χρόνια, σχεδόν όλες αυτές οι εξετάσεις στηρίζονται στα γονίδια, που υποτίθεται ότι το καθένα είναι υπεύθυνο για συγκεκριμένο χαρακτηριστικό στο άτομο. Από ό,τι όμως φαίνεται, και πολλοί επιστήμονες το υποστηρίζουν αυτό, τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες στα ανώτερα θηλαστικά ,είναι αποτέλεσμα πολλών συνδυασμών και ομάδων γονιδίων. Για αυτό ποτέ δεν είναι σίγουρη η διάγνωση, είτε θετική, είτε αρνητική. Οι περισσότερες αναπηρίες και ελλείψεις δεν μπορούν να διαγνωσθούν από αυτές τις εξετάσεις. Οι γιατροί όμως δίνουν την εντύπωση ότι μπορούν και υπόσχονται υγιή μωρά και όταν αυτό δεν συμβεί, τότε υπεύθυνη είναι η μητέρα, γιατί δεν ακολούθησε τις οδηγίες.
Εξάλλου, και όταν διαπιστωθεί μια αναπηρία, δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν το βαθμό της (ελαφριάς ή βαριάς μορφής), αν μπορεί να αντιμετωπισθεί είτε χειρουργικά ή με άλλο τρόπο. Δεν είναι σε θέση καμιά από αυτές τις εξετάσεις να προβλέψει πώς ακριβώς θα είναι το μωρό. Επομένως οι μέλλουσες μητέρες αποφασίζουν με κριτήριο τον γενικό φόβο τους για την αναπηρία!
Και όλα αυτά, χωρίς να τα δει κανείς από την σκοπιά των σημερινών αναπήρων ανθρώπων, που δεν θα υπήρχαν στη ζωή, αν η μητέρα τους τότε, είχε τις σημερινές δυνατότητες.
(Αλήθεια ,πώς θα ήταν ο κόσμος μας, αν δεν υπήρχαν καθόλου ανάπηροι και ήμασταν όλοι σαν τα μοντέλα των διαφημίσεων;)
Όσον αφορά τον προγραμματισμό του εμβρύου και τα γενετικά τεστ: Μερικοί γενετιστές επιστήμονες προφητεύουν ότι σύντομα θα είναι σε θέση να «παράγουν» μωρά κατά παραγγελία των γονιών τους . Υποστηρίζουν ότι οι γνώσεις τους για τα πολυσύνθετα συστήματα της ζωής θα πάρουν τέτοιες διαστάσεις, που και ο άνθρωπος θα μετατραπεί σε «διαφανές» βιολογικά ον. Με ανασυνδυασμό του DNA , όχι μόνο θα αντιμετωπίζονται τα διάφορα ελαττώματα αλλά και θα προγραμματίζονται επιθυμητά χαρακτηριστικά και ιδιότητες του ατόμου, αρκεί να ζητηθούν οι υπηρεσίες της βιοτεχνολογίας ,με το αζημίωτο βέβαια. Ο ριζοσπαστικότερος από αυτούς τους επιστήμονες, ο Gregory Stock του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, κηρύττει ότι το γενετικό «παιγνίδι της τύχης» που παίζει η φύση, θα καταργηθεί από τις στοχευόμενες παρεμβάσεις των γενετιστών. «Σε 50 χρόνια ο πλανήτης θα κατοικείται από όντα, που στα τεχνητά χρωμοσώματά τους θα φέρουν ντουζίνες από νέα γονίδια, όπως για παράδειγμα: γονίδια αντίστασης στις αρρώστιες, γονίδια για την ευφυΐα, γονίδια κατά της γήρανσης, κ.λ.π.»
Τα ίδια όμως έλεγε 40 χρόνια πριν και ένας από τους προφήτες της βιοτεχνολογίας, ο Bentlen Glass: «Μέχρι το 2000 ο άνθρωπος θα απελευθερωθεί από την πείνα και τις αρρώστιες, θα ζει μέχρι 90-100 χρόνια και θα είναι πλήρως ενεργός, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά. Μέρη και όργανα του ανθρώπινου σώματος, τα οποία δυσλειτουργούν θα αντικαθίστανται και μάλιστα πριν τη γέννησή του. Επίσης θα είμαστε σε θέση καταψυγμένα βαθιά αναπαραγωγικά κύτταρα, ακόμη και ανθρώπων που δεν θα ζουν πια, να χρησιμοποιήσουμε για την παραγωγή νέας ζωής» .
Περάσαμε το 2000 χωρίς βέβαια να έχουμε δει το παραμικρό από αυτόν τον «νέο και ωραίο κόσμο»
Τι πραγματικά συμβαίνει;
Ο Erwin Chargaff, ένας από τους πατέρες της βιοτεχνολογίας λέει τα εξής: «Οι επιστήμονες υπόσχονται πάρα πολλά, απεριόριστα πολλά. Έχουν γίνει οι αργυρώνητοι κράχτες της αγοράς. Κάνουν σαν να είναι δυνατόν όλα να κατασκευάζονται και να επισκευάζονται. Έχουν χάσει κάθε σεβασμό και μέτρο. Κανένας επιστήμονας ,κανένας γενικά, δεν γνωρίζει τι ακριβώς είναι η ζωή και ούτε θα μπορέσει να το εξηγήσει ποτέ πλήρως. Συμβαίνει για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης, όπου μια εργασία, αυτή της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, δημοσιοποιείται χωρίς να μπορεί να επαναληφθεί. Πολλά μπορεί να είναι τελείως λάθος. Δεν ξέρουμε πώς να χρησιμοποιήσουμε αυτή την γραμματοσαλάτα… Τα γονίδια δεν είναι τα μοναδικά εργαλεία που χρησιμοποιεί η φύση για να διατηρεί και να εξελίξει τη ζωή».
Παρόλα αυτά όμως παίζοντας τους «μαθητευόμενους μάγους» έχουν ετοιμάσει μια σειρά από γενετικά τεστ. Στηριζόμενοι στην άποψη ότι πολλές αρρώστιες είναι εγγεγραμμένες στα γονίδια, έχουν δημιουργήσει και δημιουργούν συνέχεια πολλά και διάφορα τεστ, με τα οποία εξετάζουν συγκεκριμένα γονίδια.
Υπάρχουν προς το παρόν δύο ειδών γενετικά. τεστ. Αυτά που γίνονται σε ανθρώπους που έχουν ήδη μια συγκεκριμένη αρρώστια και αυτά που γίνονται σε υγιείς και ερευνάται αν θα αρρωστήσουν στο μέλλον
Για τα πρώτα δεν θα μπορούσε να πει κανείς πολλά , για να μη κατηγορηθεί σαν κυνικός με τους ασθενείς. Για τα δεύτερα: υπάρχουν ήδη για πάνω από 400 ασθένειες όπως π.χ. για ασθένειες του πνεύμονα, καρκίνο του στήθους, Αλτσχάϊμερ ή Chorea Huntigdon. Για την τελευταία (με κυριότερα συμπτώματα τη δυσκολία στις κινήσεις και την μετέπειτα ψυχική νόσο), μπορεί να καταλάβει ο γιατρός που κάνει το τεστ αν θα εκφρασθεί η ασθένεια, αλλά δεν μπορεί να ξέρει πότε θα εκφρασθεί, όταν ο ασθενής θα είναι νέος ή μετά τα 70 του;
Για τις άλλες δεν μπορεί να ξέρει ποτέ ακριβώς, αν ο εξεταζόμενος θα ασθενήσει κάποτε. Αυτό συμβαίνει γιατί το τεστ απλώς διαπιστώνει αν ο εξεταζόμενος έχει «ασυνήθιστο» γονίδιο. Βέβαια, όσοι έχουν «ασυνήθιστα» γονίδια , έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να ασθενήσουν στο μέλλον, όμως είναι λάθος να πιστεύουν ότι θα ασθενήσουν οπωσδήποτε. Ούτε στο μέλλον θα είναι δυνατόν να διαπιστώνεται αν ένας άνθρωπος θα αρρωστήσει σίγουρα και από ποια ασθένεια, γιατί τα γονίδια μπορεί να είναι αιτία για μια ασθένεια, αλλά δεν είναι και η μοναδική αιτία (αυτό στα μαθηματικά λέγεται: ικανή αλλά όχι αναγκαία συνθήκη), αφού υπάρχουν εξίσου ,αν όχι πιο σημαντικές, περιβαλλοντικές και ψυχοσωματικές αιτίες για την ίδια ασθένεια. Εξάλλου για τις περισσότερες ασθένειες υπάρχουν και περισσότερες από μια αιτίες.
Το ηθικό λοιπόν ερώτημα που μπαίνει είναι: τι σημαίνει για υγιείς ανθρώπους να ξέρουν, μετά από ένα γενετικό τεστ, ότι θεωρούνται πια άρρωστοι; Και αυτό μόνο και μόνο επειδή πιθανά κάποτε στο μέλλον μπορεί να αρρωστήσουν; Τι σημαίνει για αυτούς το δικαίωμα «στη μη γνώση» αυτού του πιθανού γεγονότος; Σε τι βοηθά να ξέρει κανείς ότι πιθανά να αρρωστήσει κάποτε ,αλλά να μην μπορεί να κάνει τίποτε στην ουσία γι΄ αυτό(οι αρρώστιες αυτές είναι βασικά ανίατες). Μάλλον θα αισθάνεται ήδη άρρωστος και η κατάστασή του θα χειροτερεύσει τουλάχιστον ψυχικά. Για το λόγο αυτό, πολλές ενώσεις αναπήρων απαιτούν το σεβασμό στο δικαίωμα της «μη γνώσης», διότι σχεδόν πάντα οι πιθανά «μελλοντικοί» ασθενείς αφήνονται μόνοι με την τύχη τους.
Δεν είναι λοιπόν οπωσδήποτε καλό να ξέρουν οι άνθρωποι εκ των προτέρων ότι πιθανά να αρρωστήσουν από μια συγκεκριμένη αρρώστια. Είναι όμως οπωσδήποτε καλό για τις επιχειρήσεις βιοτεχνολογίας, που πουλάνε αυτά τα γενετικά τεστ, για τους θεράποντες γιατρούς και τις φαρμακοϊατρικές επιχειρήσεις, γιατί οι «μελλοντικοί» άρρωστοι θα πρέπει να παρακολουθούνται συνέχεια και να παίρνουν προληπτικά κάποια φάρμακα, όπως επίσης και για τους κάθε λογής εργοδότες, ώστε να μην διακινδυνεύσουν να προσλάβουν ή να μπορούν να απολύουν έγκαιρα τους πιθανά «μελλοντικούς» ασθενείς εργαζομένους τους. Ήδη στην Αγγλία οι ενώσεις εργοδοτών απαιτούν να γίνονται υποχρεωτικά τα γενετικά τεστ, ώστε να ξέρουν τι να κάνουν με τους εργαζομένους τους. Στην Ισλανδία και Εσθονία π.χ. αυτό γίνεται για σχεδόν όλους τους ανθρώπους υποχρεωτικά, ενώ στις Η.Π.Α. έχουν χάσει ήδη πολλοί την εργασία τους. Στην περίπτωση μάλιστα μιας φοιτήτριας, είχαμε την απόρριψή της από ένα πανεπιστήμιο για ελίτ με το αιτιολογικό ότι το γενετικό τεστ προέβλεψε μελλοντική θανατηφόρα ασθένεια και «δεν θα άξιζε τον κόπο και για το πανεπιστήμιο, αλλά και για την ίδια, μια τόσο επίμονη και δαπανηρή φοίτηση»
Τα γενετικά τεστ τα θέλουν επίσης οι ασφαλιστικές εταιρίες υγείας ,ώστε γνωρίζοντας το «προφίλ» των ασφαλισμένων τους, να μπορούν να θέτουν όρους για την ασφάλισή τους ή να μην τους ασφαλίζουν πια καθόλου, αφού θα τους κοστίζει πολλά η ασφάλειά τους.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες πολλοί μιλούν για προγραμματισμένο μελλοντικό Άουσβιτς.
Όσον αφορά στηνκλωνοποίηση: Η γενική κλωνοποίηση του ανθρώπου, δηλαδή η κλωνοποιημένη μορφή της αναπαραγωγής του, παρά τους ισχυρισμούς των επίδοξων «ανθρωποκλωνοποιών» γενετιστών Πάνου Ζαβού, Σεβερίνο Αντινόρι και Μαρίνας Μποϊσσελιέ ότι έχουν ήδη φέρει στον κόσμο τα πρώτα κλωνοποιημένα άτομα, δεν έχει γίνει αποδεκτή από τους άλλους επιστήμονες και τις κυβερνήσεις προς το παρόν.Η λεγόμενη όμως θεραπευτική κλωνοποίηση έχει αποκτήσει όλο και περισσότερους οπαδούς σ’όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Υπάρχουν ερευνητές γενετιστές ,που εκμεταλλευόμενοι την ύπαρξη ανίατων ασθενειών, υπόσχονται ότι θα τις θεραπεύσουν στο μέλλον χρησιμοποιώντας θεραπευτικούς κλώνους. Αυτό σημαίνει ότι νέα υγιή κύτταρα του ανθρώπινου σώματος, που θα παίρνονται από τους κλώνους, θα αντικαθιστούν τα γερασμένα και άρρωστα των διάφορων ανθρώπινων οργάνων.
Πολλοί όμως άνθρωποι και επιστήμονες δεν αποδέχονται αυτή την πρακτική. Πιστεύουν και φοβούνται ότι, ξεκινώντας από τους θεραπευτικούς κλώνους για να πάρουν άδεια από τις αρχές, ο απώτερος σκοπός τους είναι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση και η τεχνητή παραγωγή του ίδιου του ανθρώπου.
Και το ερώτημα που μπαίνει είναι: είναι θεμιτό ηθικά να θανατώνονται ανθρώπινα έμβρυα, μόνο και μόνο για να τους αφαιρούνται κύτταρα, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν σαν «ανταλλακτικά» για τα όργανα άλλων ανθρώπων; Ο κλώνος ή το καταψυγμένο έμβρυο έχει ανθρώπινη αξία; Πως έφθασε η κοινωνία να τα παράγει σαν εμπόρευμα;
Ήδη στην Αγγλία δόθηκε τελευταία άδεια για έρευνα σε έμβρυα μέχρι 14 ημερών.
Από τους γενετιστές επιλέγονται νεαρά αναπαραγωγικά κύτταρα (κύτταρα που στον πυρήνα τους έχουν όλες τις πληροφορίες για την αναπαραγωγή τους) από: 1) ωάριο μιας γυναίκας 2) έμβρυο γυναίκας ή έμβρυο που αναπτύσσεται τεχνητά στο εργαστήριο (όταν τους αφαιρούνται κύτταρα φυσικά πεθαίνουν) 3) το αίμα του ομφάλιου λώρου ενός μωρού ,αμέσως μετά την γέννησή του 4) τα αναπαραγωγικά κύτταρα ενός ενήλικα (κύρια του εγκεφάλου ή των οστών). Από αυτά τα κύτταρα εξάγεται ο πυρήνας τους και εμφυτεύεται σε ένα ωάριο, του οποίου έχει αφαιρεθεί ο δικός του πυρήνας και έτσι αναπτύσσεται ένα κλωνοποιημένο κύτταρο. Αυτό το κύτταρο πολλαπλασιάζεται και έχουμε ένα σύνολο κυττάρων, τα οποία έχουν όλα το ίδιο πληροφοριακό κώδικα του πυρήνα που εισήχθη .Όλα αυτά τα νέα κύτταρα αποτελούν τον κλώνο. Τι είναι ένας τέτοιος κλώνος άραγε; Ένας σκλάβος; Ένας ανάπηρος; Ένα κατασκεύασμα; Δεν θα μπορεί να σκέφτεται; Πού θα τον βάζουν; Μήπως σε οικοτροφεία κλώνων; Θα τους θανατώνουν; Θα τους εκτελούν, μετά την αφαίρεση των «ανταλλακτικών»;
«Η γενετική τεχνολογία έχει κάνει τη σκέψη μας τόσο βάρβαρη!», έχει ειπωθεί πετυχημένα.
Για τα γενετικά φάρμακα θα αναφέρουμε μόνο λίγα ουσιαστικά: η γονιδιακή θεραπεία με τα αντίστοιχα φάρμακα ,όπως εφαρμόζεται μέχρι σήμερα, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από ότι πάει να λύσει. Αποτελεί μεγάλο ρίσκο για τους ασθενείς και όμως στα ΜΜΕ επικρατούν οι τυμπανοκρουσίες για κάποιες επί μέρους επιτυχίες. Αυτό οδηγεί πάρα πολλούς στο να πιστεύουν ότι τα γενετικά φάρμακα θα είναι το «θαυματουργό» οπλοστάσιο της ιατρικής του μέλλοντος.

Η τεχνοφασιστική ελίτ και οι κοινωνικοί αγώνες στο πεδίο της Βιοπολιτικής
Οι υποστηρικτές του «μετανθρώπου» και της «νέας ευγονικής», υποστηρίζουν ότι η εξέλιξη αυτή θα είναι στα πλαίσια της φυσικής εξέλιξης, αφού η ίδια η φύση προσπαθεί να δημιουργήσει το επόμενο είδος μέσα απ’ τον ανθρώπινο νου και την τεχνολογία του και αυτό το έχει περάσει (η φύση), σαν εντολή, στο τωρινό ανθρώπινο είδος.
Έχουν λοιπόν περάσει απ΄ το στάδιο της επιστημονικής φαντασίας και του φουτουρισμού, στη δημιουργία ενός καινούργιου μύθου. Και στο παρελθόν είχαμε μύθους καταστροφικούς (π.χ. ο μύθος της άριας φυλής). Μήπως και αυτός είναι ένας τέτοιος; Μήπως είναι μια μεγάλη παγίδα της εξέλιξης και αντί για όνειρο γίνει εφιάλτης; Ο εφιάλτης μιας απειλητικής τεχνοφασιστικής ελίτ;
Γιατί ποια σημερινή κοινωνία, με ποιους θεσμούς και ασφαλιστικές δικλίδες θα μπορούσε να χειρισθεί ορθολογικά και «δημοκρατικά» μια τέτοια πραγματικότητα, που εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να παρακολουθήσει το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας;
Θα δεχθούμε τη μοίρα της μετάλλαξής μας σε τεχνητά όντα ή θα απορρίψουμε αυτή την κατεύθυνση; Γιατί, παρά τη χειροπιαστή δυνατότητα του «μετανθρώπου», η έκβαση αυτής της εξέλιξης δεν έχει κριθεί. Γιατί δεν είναι μόνο τεχνολογική, αλλά πρώτα και κύρια είναι κοινωνική. Έχει να κάνει με επιλογή κατευθύνσεων, σημαίνει δηλαδή ότι έχουμε μπροστά μας ένα νέο πεδίο πολιτικών αναμετρήσεων και συγκρούσεων που ξαναβάζουν από την αρχή τα πιο βασικά πολιτικά ερωτήματα και σηματοδοτούν νέους κοινωνικούς αγώνες για το τι είδους άνθρωπο και κοινωνία θέλουμε, για την πολιτική και οικονομική εξουσία στα πλαίσιά της κ.λ.π. Γιατί αν αυτή η εξέλιξη παραμείνει στα χέρια της παγκόσμιας ελίτ που την προωθεί προς το παρόν, θα έχουμε μια μελλοντική τεχνοφασιστική κοινωνία. Έχουμε ακόμα τη δυνατότητα να μην την επιτρέψουμε. Και είμαστε οι περισσότεροι που δεν θέλουμε μια τέτοια κοινωνία. Αρκεί να ξεκινήσουμε από την κριτική της έρευνας, να στηριχθούμε στην αρχή της προφύλαξης, που έχει γίνει παγκοσμίως αποδεκτή σε σχέση με τους κινδύνους της τεχνολογίας και να αντιδράσουμε με όποιους τρόπους μπορούμε, ακόμη και με ακτιβίστικες-λουδίτικες δράσεις. Αρκεί να στραφούμε προς τις πραγματικές ουσιαστικές σημερινές ανθρώπινες ανάγκες μας. Αρκεί να ξεπεράσουμε την κτητική, επεκτατική και χρησιμοθηρική ψυχοσύνθεση, την οποία έχει δημιουργήσει στους περισσότερους το καθεστώς του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Αρκεί να δημιουργήσουμε αυτοκαθοριζόμενους επιστημονικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς, τέτοιους που θα αποκαταστήσουν την ισορροπία μέσα στις ανθρώπινες κοινότητες και μεταξύ των ανθρώπινων κοινοτήτων και του περιβάλλοντος γύρω τους.