Οι έξι λόγοι που η Καλιφόρνια δεν μπορεί να κυβερνηθεί

των Τζέρι Ρόμπερτς και Φιλ Τρούνστιν
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Λίγες ώρες αφού είχε ξεκαθαρίσει πως η «πρόταση 13» περί μείωσης του φόρου προστιθέμενης αξίας στο 1% είχε υπερψηφιστεί, στις 13 Ιουνίου 1978, στη σουίτα του στο ξενοδοχείο Μπίλτμορ του Λος 'Αντζελες, ο σουρωμένος κι έξαλλος από χαρά Χάουαρντ Ντζάρβις (Howard Jarvis) κατέβαζε τα παντελόνια του εμπρός σε μία ομάδα προνομιούχων παρευρισκόμενων δημοσιογράφων.
Ένας δημοσιογράφος τον είχε ρωτήσει γιατί κουτσαίνει και αντί απαντήσεως ο πολέμιος της φορολογίας αποφάσισε να επιδείξει σε κοινή θέα μία μεγάλη, άσχημη μελανιά που είχε αποκτήσει από μία πτώση του λίγες μέρες πριν, ακριβώς πάνω στο φαρδύ πισινό του. Φυσικά με την απρόσμενη αυτή χειρονομία, ο Τζάρβις ήθελε επίσης να δείξει τη βαθειά του περιφρόνηση προς τον τύπο και κατ' επέκταση το πολιτικό κατεστημένο, που είχε αντιταχθεί στην πρότασή του και είχε αντιμετωπίσει περιφρονητικά τον εμπνευστή της -δηλαδή τον ίδιο.
Τριάντα χρόνια αργότερα, το φάντασμα του Τζάρβις και της πρότασής του συνεχίζουν να προκαλούν στην κυβέρνηση και τους πολιτικούς ηγέτες της Καλιφόρνια δυσθυμία, περιφρόνηση και απόγνωση. Πόσο μάλλον που η έγκριση της «πρότασης 13» ήταν η πρώτη μόνο από μια σειρά αμφιλεγόμενων προτάσεων που εγκρίθηκαν σε δημοψηφίσματα τα τελευταία τριάντα χρόνια και κατέστησαν δυσλειτουργική τη διακυβέρνηση της πολιτείας.
Για να το πούμε καλύτερα, η Καλιφόρνια δεν είναι πλέον δυνατό να κυβερνηθεί.
Σήμερα οι πολιτειακοί και τοπικοί πολιτικοί ηγέτες αγωνίζονται να τιθασεύσουν την πελώρια δημοσιονομική κρίση της πολιτείας, έχοντας ως μόνο όπλο ένα κατεστραμμένο κρατικό μηχανισμό και μια δαιδαλώδη κυβερνητική δομή που δεν λογοδοτεί, ενθαρρύνει την αδυναμία λήψης αποφάσεων και μοιάζει με όχημα δίχως φρένο.
Πρόκειται για ένα σύστημα στο οποίο οι αιρετοί ηγέτες διαθέτουν μεν ευθύνη, αλλά όχι αρμοδιότητες για να εφαρμόσουν μακροπρόθεσμες πολιτικές για την αύξηση των δημόσιων πόρων ή την προστασία των δημοσίων αγαθών. Αυτό το πράγμα δεν είναι διακυβέρνηση -είναι απλά υποχρεωτική διαχείριση ενός status quo που «μπάζει από παντού»!
Ιδού οι έξι λόγοι που καθιστούν ανέφικτη τη διακυβέρνηση της Καλιφόρνια:
1. Η «πρόταση 13»: οι επιπτώσεις της έγκρισης της «πρότασης 13» στα δημοσιονομικά της Καλιφόρνια είναι μέρος μόνο των δεινών που προκάλεσε αυτή η ρύθμιση. Ακόμα χειρότερες ήταν οι πολιτικές της επιπτώσεις, που προκλήθηκαν όταν οι πολιτικοί προσπάθησαν να ρυθμίσουν τα δημοσιονομικά της πολιτείας σύμφωνα με τα νέα δεδομένα. Μετά την υπερψήφιση της «πρότασης 13», ο τότε Δημοκρατικός κυβερνήτης Τζέρι Μπράουν (Jerry Brown) και το -επίσης Δημοκρατικό- πολιτειακό κοινοβούλιο, αναδιοργάνωσαν («ανακάτεψαν» θα ήταν πιο εύστοχος όρος) τις σχέσεις μεταξύ πολιτείας και τοπικής αυτοδιοίκησης, συγκεντρώνοντας στην ουσία τον έλεγχο των πενιχρών πλέον φορολογικών εσόδων στην πρωτεύουσα Σακραμέντο.
Η κίνησή τους αυτή άλλαξε μεμιάς τις πολιτικές ισορροπίες της Καλιφόρνια, μεταφέροντας στο κέντρο την ισχύ και την πολιτική ευθύνη για την υγειονομική περίθαλψη, την παιδεία και πολλές ακόμα κοινωνικές υπηρεσίες που έως τότε βρίσκονταν στα χέρια των δημοτικών συμβουλίων, των σχολικών συμβουλίων και των τοπικών διευθυντών. Δημιουργήθηκε έτσι ένας κυκεώνας αλληλοκαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων, που υπονομεύει κάθε προσπάθεια για πολιτική δράση ή λογοδοσία.
2. Επιπλέον «λαϊκές» δημοσιονομικές προτάσεις: η «πρόταση 13» επίσης εγκαινίασε μια εποχή «λαϊκών» δημοσιονομικών προτάσεων και αντίστοιχων δημοψηφισμάτων που μετατράπηκαν σε ιδεώδες όπλο ποικιλώνυμων ειδικών συμφερόντων για να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τα δημόσια οικονομικά. Μετά την «πρόταση 13» εγκρίθηκαν επίσης μια σειρά προτάσεων (για τη διαχείριση των τυχερών παιγνίων, τη χρηματοδότηση των σχολείων στη βάση ενός πολύπλοκου μαθηματικού τύπου, τον περιορισμό της χρηματοδότησης διαφόρων κοινωνικών προγραμμάτων ψυχικής υγείας και υγειονομικής περίθαλψης) που μετέτρεψαν τη σύνταξη του πολιτειακού προϋπολογισμού σε πραγματικό γρίφο και στένεψαν απελπιστικά τα δημοσιονομικά περιθώρια κίνησης της όποιας κυβέρνησης.
3. Επανασχεδιασμός εκλογικών περιφερειών: ο ανά δεκαετία επανασχεδιασμός των εκλογικών περιφερειών ώστε να ταιριάζουν με τα στοιχεία της απογραφής του πληθυσμού, έπεσε θύμα του μικροπολιτικού κλίματος που κυριαρχεί στο πολιτειακό Καπιτώλιο. Αντί της προσαρμογής στα δημογραφικά δεδομένα, ο επανασχεδιασμός των εκλογικών περιφερειών μετατράπηκε σε προσπάθεια εξασφάλισης της επανεκλογής των γερουσιαστών και των βουλευτών, εκμηδενίζοντας σταδιακά τις αμφίρροπες εκλογικές περιφέρειες και αντικαθιστώντας τες με «κάστρα» του ενός ή του άλλου κόμματος.
Το γεγονός αυτό αύξησε καταλυτικά την πολιτική σημασία των εσωκομματικών εκλογών εις βάρος των γενικών εκλογών, που μεταβλήθηκαν σε τυπική εν πολλοίς διαδικασία. Καθώς όμως οι εσωκομματικές εκλογές αφορούν μόνο τους κομματικοποιημένους πολίτες, ευνοήθηκαν οι υποψήφιοι εκείνοι που υιοθετούσαν όσο το δυνατό πιο αδιάλλακτες και «σκληρές» κομματικές θέσεις -οι πιο συντηρητικοί Ρεπουμπλικάνοι και οι πιο αριστεροί Δημοκρατικοί. Η δυναμική αυτή οδήγησε σε όξυνση της πολιτικής πόλωσης στο Σακραμέντο, όπου τα κόμματα δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον να παραγάγουν διακομματικούς συμβιβασμούς.
4. Περιορισμός του αριθμού των θητειών: σε αντίθεση με ότι διακήρυσσαν οι υποστηρικτές του μέτρου, ο περιορισμός των θητειών των αιρετών, που καθιερώθηκε το 1990, δεν απάλλαξε την πολιτική από τους επαγγελματίες πολιτικούς· απλά τους οδήγησε να αδιαφορούν περισσότερο για το αιρετό τους αξίωμα. Αντί να περνούν δεκαετίες ολόκληρες στο ίδιο αξίωμα, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, σήμερα πρώτο μέλημα των πολιτικών, από τη στιγμή που καταφτάνουν στο Σακραμέντο, είναι να εξασφαλίσουν το επαγγελματικό τους μέλλον (βρίσκοντας το επόμενο αιρετό αξίωμα στο οποίο θα μεταπηδήσουν, ή το ειδικό συμφέρον που θα υπηρετήσουν ως λομπίστες). Το σύστημα τελικά ενθαρρύνει τις βραχυπρόθεσμες και υστερόβουλες πολιτικές επιλογές, εις βάρος των μακροπρόθεσμων πολιτικών υπέρ του δημοσίου συμφέροντος. Ο περιορισμός των θητειών επίσης καθιστά τους λομπίστες μόνους κατόχους της τεχνογνωσίας για τη λειτουργία του Καπιτωλίου· τέλος, οι λομπίστες βαραίνουν ακόμα περισσότερο στο πού κατευθύνεται το πολιτικό χρήμα, πράγμα που δημιουργεί ευνοϊκότερες συνθήκες για την ανάπτυξη φαινομένων διαφθοράς.
5. Δημόσια έσοδα που ανεβοκατεβαίνουν ανάλογα με την πορεία της οικονομίας: μετά την «πρόταση 13» τα δημόσια έσοδα εξαρτώνται από ευμετάβλητες πηγές (τις πωλήσεις, την άμεση φορολογία φυσικών προσώπων ή επιχειρήσεων) πράγμα που εξαρτά υπερβολικά το ύψος των δημοσίων εσόδων με τους κύκλους της οικονομίας. Στις εποχές των «παχιών αγελάδων» (όπως κατά τη διάρκεια της «φούσκας» της νέας οικονομίας ή των ακινήτων) τα δημόσια έσοδα ανθούν μεν, αλλά δεν υπάρχουν κίνητρα για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό -πράγμα που επιτείνεται από τον περιορισμό του αριθμού των θητειών των αιρετών. Αλλά και όταν τα έσοδα μειώνονται, το Καπιτώλιο διστάζει να προχωρήσει σε δημοσιονομικές περικοπές, προτιμώντας να περιμένει την επόμενη οικονομική άνθηση.
6. Ο κανόνας της αυξημένης πλειοψηφίας: η Καλιφόρνια είναι η μία από τις τρεις μόνο πολιτείες όπου απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 προκειμένου να ψηφιστεί ο πολιτειακός προϋπολογισμός, μία από τις δεκαέξι όπου απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 προκειμένου να ψηφιστεί οποιαδήποτε αύξηση της φορολογίας και η μόνη πολιτεία όπου απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία και για τα δύο. Σε ό,τι αφορά την ψήφιση του προϋπολογισμού, η απαίτηση για αυξημένη πλειοψηφία εντάχθηκε στο σύνταγμα από την εποχή του «νιου ντιλ»· σε ό,τι αφορά την αύξηση της φορολογίας, χρονολογείται από την υπερψήφιση της «πρότασης 13».
Με δεδομένη την πολιτική πόλωση που κυριαρχεί στο Σακραμέντο, η αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ως συνώνυμη με την παροχή δικαιώματος βέτο στο μειοψηφών κόμμα. Υπ' αυτές τις συνθήκες, δεν πρέπει να μας προκαλεί κατάπληξη πως η αδράνεια και η αδυναμία λήψης αποφάσεων έχει καταστεί κανόνας.
Ωραία και τι μπορεί να γίνει για όλα αυτά;
Τις επόμενες εβδομάδες, μία επιτροπή ειδημόνων θα ζητήσει την καθιέρωση θεμελιακών αλλαγών στο φορολογικό μας σύστημα με σκοπό να σταθεροποιηθούν τα πολιτειακά έσοδα.
Το περασμένο φθινόπωρο οι ψηφοφόροι υπερψήφισαν την «πρόταση 11» που αναθέτει στο σχεδιασμό κάθε είδους εκλογικής περιφέρειας σε μία ανεξάρτητη επιτροπή.
Το 2010, ταυτόχρονα με τις εκλογές για κυβερνήτη, οι Καλιφορνέζοι θα κληθούν να υπερψηφίσουν ένα σύστημα «ανοικτών εσωκομματικών εκλογών» με σκοπό να διευκολύνει την εκλογή μετριοπαθών υποψηφίων από τα δύο κόμματα, ενώ κατά πάσα πιθανότητα θα υποβληθούν τουλάχιστο μία πρόταση για την κατάργηση του κανόνα της αυξημένης πλειοψηφίας των 2/3.
Η διακομματική οργάνωση για τη βελτίωσης της διακυβέρνησης «εμπρός Καλιφόρνια», που χρηματοδοτείται από σημαντικά ιδρύματα, εκπονεί προτάσεις που να θέσουν τη διακυβέρνηση της πολιτείας στον αστερισμό της αποτελεσματικότητας και του σύγχρονου μάνατζμεντ.
Τέλος, η φιλοεπιχειρηματική οργάνωση «Μπέι Έρια κανσιλ» προωθεί την ιδέα μιας πολιτειακής συντακτικής συνέλευσης, της πρώτης μετά το 1879, ώστε να αλλάξει σελίδα η πολιτεία και να οικοδομηθεί μία νέα, ορθολογική πολιτειακή δομή.
«Η σοβαρότητα των προβλημάτων μας έφτασε στο απόγειό της...» δήλωσε σχετικά ο διευθύνων σύμβουλος του «Μπέι Έρια κάνσιλ»... «Το κοινό εξέφρασε δυνατά και καθαρά τις επιθυμίες του, και τώρα περιμένει πράξεις».