Η πολυδιάστατη έννοια της προσωπικότητας

του Γιάννη Βελίκη

Η προσωπικότητα είναι μία έννοια πολυδιάστατη.
Σαφώς και σχετίζεται με το Χαρακτήρα – Ταμπεραμέντο. Δευτερευόντως επηρεάζεται από το Εγώ (ικανότητα προσαρμογής) με αποτέλεσμα να λειτουργεί επιτυχώς ή ανεπιτυχώς στο περιβάλλον. Το κατά πόσο αυτά που κάνει και σκέφτεται συντονίζονται με τις βαθύτερες επιδιώξεις του ή όχι, σχετίζονται με την παράλληλη σχέση της προσωπικότητας με τον Αληθή Εαυτό. Τέλος, η ικανότητα του ατόμου, να μεταβάλλει τον Ορισμό της Προσωπικότητας του ανάλογα με την ιστορία, το παρόν και το προσδοκώμενο μέλλον, σε συνδυασμό με τις προαναφερόμενες αλληλοσυσχετίσεις ολοκληρώνουν, κατά ένα μέρος, αυτό που ονομάζουμε ως προσωπικότητα.
Όπως όμως τονίστηκε, η έννοια της προσωπικότητας δεν περιορίζεται στις σχέσεις με τις ανωτέρω λειτουργίες. Σχετίζεται επίσης με την αλληλεπίδραση και το ρόλο που παίζει τόσο στην ικανοποίηση των ατομικών αναγκών (βιολογικές, συναισθηματικές, νοητικές, υπαρξιακές ανάγκες), όσο και στο περιβάλλον (εθνικό – φυλετικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό).
Το όλο σχήμα θυμίζει, κατά κάποιο τρόπο, την παλιά κατηγοριοποίηση του ψυχικού οργάνου από το Φρόιντ. Ο πατέρας της ψυχανάλυσης είχε ορίσει το Εγώ ως το όργανο που προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες του Αυτό (ένστικτο) και τις επιταγές του Υπερεγώ (κοινωνικοί κανόνες). Η πραγματικότητα όμως δείχνει να είναι πολύ πιο περίπλοκη. Αφενός η Προσωπικότητα έχει τις δικές της ομοιοστατικές ανάγκες, αφετέρου οι ανάγκες του Ατόμου δεν σχετίζονται μόνο με το ένστικτο (π.χ. οι υπαρξιακές) και το Περιβάλλον δεν είναι μόνο οι κανόνες, αλλά επιδρά άμεσα στις ζωές και τις προσωπικότητες των ανθρώπων (π.χ. η οικονομική κρίση που ευθύνεται για χιλιάδες θανάτους από πείνα και απολύσεις).
Συνεπώς, η έννοια της προσωπικότητας, που διαχειρίζεται α) τα μέρη της (χαρακτήρας, ικανότητα προσαρμογής, αληθής εαυτός, προσωπική ιστορία και προσδοκώμενο μέλλον), β) τις ανάγκες του Ατόμου (βιολογικές, συναισθηματικές, νοητικές, υπαρξιακές) και γ) τη σχέση με το Περιβάλλον (εθνικό – φυλετικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό), είναι όντως μία πολυδιάστατη έννοια που η επίσημη επιστήμη ακόμη δεν έχει καταφέρει εν πολλοίς να αποκωδικοποιήσει.
Σχετικά με την ελευθερία της βούλησης και της επιλογής, αυτή ποικίλει ανάλογα με τη χρονική στιγμή, την αντιμετωπιζόμενη κατάσταση, και την προετοιμασία που έχει προηγηθεί. Λέγεται ότι η θέληση μετακινεί βουνά. Όχι όμως πάντα, και όχι όλα τα εμπόδια.
Για παράδειγμα, όντως η θέληση του Γκάντι έπεισε τους Ινδούς να επαναστατήσουν και να διώξουν τους Άγγλους από τη χώρα τους. Το ίδιο και η θέληση του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ ανάγκασε για ίσα δικαιώματα των μαύρων με τους λευκούς. ‘Η τόσα και τόσα παραδείγματα «αουτσάιντερ», που νίκησαν σε αγώνες, διαγωνισμούς κ.λπ. Ωστόσο, σε όλες τις καταστάσεις παίζει ρόλο και η χρονική στιγμή, και η τύχη, και μία «κρυφή» συνομωσία πολλών αθέατων παραγόντων.
Το συμπέρασμα είναι, ότι η θέληση της προσωπικότητας μπορεί να φέρει κάποιες αλλαγές, υπό κάποιες προϋποθέσεις, και σε άλλες περιπτώσεις δεν μπορεί να κάνει τίποτε (π.χ. στο θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ή στους περιορισμούς που θέτει η φύση στο ανθρώπινο σώμα). Γι’ αυτό και είναι πάντα επίκαιρο το σοφό ρητό «Θεέ μου, βοήθησε με να αλλάξω αυτά που μπορώ να αλλάξω, να αντέξω αυτά που δεν μπορώ να αλλάξω, και να έχω τη σοφία να διακρίνω ποιο από τα δύο είναι το κάθε τι».