Σάββατο 23 Μαΐου 2009

Η μετανάστευση ως αρχέτυπο παγκόσμιου ζητήματος

του Τριαντάφυλλου Καρατράντου

Η σύντομη ιστορία των διεθνών οργανισμών είναι μία επίδειξη της ανθρώπινης εφευρετικότητας και προσαρμοστικότητας. Η ταχεία ανάπτυξή τους αποτελεί ένα θαυμάσιο παράδειγμα για το πώς η ανθρωπότητα αποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες.
Το πρώτο αίτιο που οδήγησε στη δημιουργία των διεθνών οργανισμών ήταν η επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης, όπως χαρακτηριστικά τόνιζε ο Kαντ (Kant) στο δοκίμιο του «περί διαρκούς ειρήνης» και ο Λαντ (Ladd) στο «δοκίμιο για ένα κογκρέσο των εθνών». Σήμερα η παγκοσμιοποίηση των προβλημάτων, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος και η διασπορά των όπλων, η διαχείριση της παγκόσμιας οικονομίας, τα θέματα παγκόσμιας υγείας, η βιώσιμη ανάπτυξη, οι ροές των μεταναστών και των προσφύγων, οι δραστηριότητες των πολυεθνικών εταιρειών κ.ά. ξεπερνούν τα σύνορα και την εθνική δικαιοδοσία και αποτελούν τις σημαντικότερες αιτίες για τη δημιουργία διεθνών θεσμών.
Η εμφάνιση της μετανάστευσης ως ζήτημα υψηλής προτεραιότητας στην διεθνή ατζέντα βρίσκεται σε αντιστοιχία με την επανάληψη της συζήτησης περί της νομιμοποίησης και της ικανότητας των πολυμερών διεθνών οργανισμών να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα νέα ζητήματα που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση της μετανάστευσης. Το διεθνές σύστημα, και οι διεθνείς θεσμοί που δημιουργήθηκαν μετά το πέρας του Β' παγκοσμίου πολέμου, είναι ένα περιορισμένο σύστημα το όποιο, εάν ανταποκρίθηκε στο πολιτικό περιβάλλον και στις ανάγκες του παρελθόντος, δεν φαίνεται πλέον ικανό να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των κρατών.
Οι διεθνείς θεσμοί που έχουν προκύψει είναι τόσο ποικίλοι, σύνθετοι και ατελείς, όσο και οι παράγοντες που τους διαμόρφωσαν και οι συγκυρίες που τους διαμόρφωσαν. Ειδικά από το τέλος του 20ού αιώνα, ενώ διευρύνεται και εντείνεται η αλληλεξάρτηση, αυξάνουν οι παράγοντες στο εσωτερικό του συστήματος, καθίστανται πιο πολύπλοκες η φύση και η κατανομή της ισχύος-εξουσίας, ενώ παράλληλα πολλαπλασιάζονται οι διακυβερνητικοί μηχανισμοί -με άμεσο αποτέλεσμα τον κατακερματισμό των παρεμβάσεών τους.
Στη μελέτη τους για την παγκόσμια διακυβέρνηση και το σύστημα του ΟΗΕ ο Ριτμπέργκερ (Rittberger) και η Μπριλ (Brüehl) σημειώνουν πως οι τρεις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η διακυβέρνηση σήμερα είναι: (α) η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, β) η επανάσταση της τεχνολογίας και γ) το τέλος του ψυχρού πολέμου.
Οι συγγραφείς σημειώνουν, ότι αυτές οι προκλήσεις οδήγησαν σε σημαντικά κενά διακυβέρνησης και αντιμετώπισης των σύνθετων προβλημάτων του σήμερα, όπως η μετανάστευση. Η μετανάστευση, ένα διασυνοριακό και υπερεθνικό φαινόμενο από τη φύσης της, σε συνδυασμό με την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, κατέλαβε περίοπτη θέση στη διεθνή ατζέντα μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Όπως είναι εύκολα αντιληπτό, το ζήτημα της παγκόσμιας διακυβέρνησης της μετανάστευσης αποτελεί αρχέτυπο των τριών προκλήσεων που σημείωσαν οι Ριτμπέργκερ και Μπριλ.
Για αυτό τον λόγο, η διακυβέρνηση της μετανάστευσης, μέχρι σήμερα, έχει παραμείνει κυρίως στην εθνική κυριαρχία και η ρύθμιση των μεταναστευτικών πολιτικών γίνεται κυρίως μονομερώς ή διμερώς. Μόλις τα τελευταία χρόνια τα κράτη συνειδητοποίησαν την ανάγκη δημιουργίας μίας ολιστικής και αποτελεσματικής παγκόσμιας διαχείρισης της μετανάστευσης
Η πολυπλοκότητα του ζητήματος της μετανάστευσης και η σύνδεση του με ζητήματα όπως η ασφάλεια, το περιβάλλον και η υγεία, καθώς η συμμετοχή του μεγαλύτερου αριθμού κρατών στις μεταναστευτικές ροές ως κράτη προέλευσης, τράνζιτ ή προορισμού, οδήγησαν στην περίφημη στροφή στην διακυβέρνηση της μετανάστευσης του 21ου αιώνα.
Η μετανάστευση αποτελεί την επιτομή μίας ιδιαίτερης περίπλοκης περίπτωσης για την παγκόσμια διακυβέρνηση, καθώς στο πρόβλημα:
Εμπλέκονται ταυτόχρονα κυβερνητικούς δρώντες -με ισχυρή την λογική της εθνικής κυριαρχίας και με ελάχιστη εμπειρία διακυβερνητικής συνεργασίας στον συγκεκριμένο τομέα.
Οι υπάρχοντες διεθνείς θεσμοί αλληλεπικαλύπτονται και αντιγράφουν ο ένας τις αρμοδιότητες του άλλου, ενώ κανείς δεν καλύπτει ολιστικά και εξαντλητικά τις πολλές πτυχές του ζητήματος της μετανάστευσης.
Εμπλέκονται μία σειρά από διεθνικούς μη-κυβερνητικούς δρώντες, με αρτιότερες και αποτελεσματικές οργανωτικές δομές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων.
Με τις κυβερνήσεις να βρίσκουν ιδιαίτερες δυσκολίες για την διαχείριση της μετανάστευσης σε διεθνές επίπεδο, η συζήτηση για την παγκόσμια διακυβέρνηση δεν θα πρέπει να περιοριστεί στην οπτική της απώλειας εθνικής κυριαρχίας, αλλά στην επέκταση της και στη συλλογική άσκησή της, με έναν τρόπο που να συμβαδίζει με:
τις ανάγκες της αγοράς εργασίας,
τη δυνατότητα ενσωμάτωσης των κοινωνιών υποδοχής,
την αναπτυξιακή προοπτική της μετανάστευσης για τις χώρες προέλευσης,
τις ανθρωπιστικές πτυχές και
την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών.
Θεμέλιος λίθος για την επιτυχή αρχιτεκτονική της παγκόσμιας διακυβέρνησης της μετανάστευσης θα πρέπει να είναι η παραδοχή ότι τα διαφορετικά κράτη έχουν διαφορετικούς στόχους, και το ζητούμενο είναι ένας παραγωγικός συμβιβασμός μεταξύ αυτών των στόχων, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό.

Δεν υπάρχουν σχόλια: