Μεγάλη αναταραχή, ωραία κατάσταση…

Από: Κίμπι

Από μιαν άποψη, είναι διασκεδαστικό να ακούς από τόσο επίσημα χείλη, σαν του κ. Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, του προέδρου του Eurogroup, να διατυπώνουν με πραγματικό δέος τους βαθύτερους φόβους τους για την κοινωνική κρίση που θα προκαλέσει η ύφεση και η έκρηξη της ανεργίας στην Ευρώπη. Κι ακόμη πιο διασκεδαστική ακούγεται η άποψη που διατύπωσε ο επίτροπος Σπίντλα για τον κίνδυνο η κοινωνική κρίση να τροφοδοτήσει ένα κύμα πολιτικού εξτρεμισμού. Προφανώς κάτι περισσότερο ξέρουν από μας, που δεν έχουμε μυρίσει ακόμη το μπαρούτι. Ίσως στα μέρη τους οι κοινωνικές διεργασίες είναι πιο προφανείς, και πάντως λιγότερο στρεβλωμένες από τους παραμορφωτικούς καθρέφτες της παρα-πολιτικής. Στην παρα-χώρα Ελλάδα η πολιτική νοείται πλέον μόνο ως σχέση αντιπαλότητας ή συνεργασίας των πολιτικών και χάνει και τα τελευταία στοιχεία διαδραστικότητας με τον κοινωνικό ιστό. Ακόμη και με τους παραδοσιακούς όρους της πελατείας.
Στην κεντρο-Ευρώπη συμβαίνουν, αντιθέτως, πιο ενδιαφέροντα πράγματα, ιδιαίτερα στο ευαίσθητο πεδίο της απασχόλησης. Το τσουνάμι των απολύσεων, η εκρηκτική αύξηση της ανεργίας μέσα στους λίγους μήνες επισημοποίησης της ύφεσης, η προκλητική συμπεριφορά των επιχειρηματικών ελίτ που προβαίνουν σε «προληπτική» μείωση των θέσεων εργασίας για να διασώσουν το ιερόν ποσοστό κέρδους, η άρνησή τους να ανταποκριθούν έστω και στις στοιχειώδεις απαιτήσεις της νομοθεσίας για τη νομιμότητα των απολύσεων και τις αποζημιώσεις των απολυομένων, όλα αυτά έχουν τροφοδοτήσει ενδιαφέρουσες αυθόρμητες κοινωνικές συμπεριφορές που υπερβαίνουν τη συνδικαλιστική ρουτίνα: από το bossnaping (ομηρίες μάνατζερ και εργοδοτών) μέχρι τις καταλήψεις εργοστασίων και από τις ξενοφοβικές αντιδράσεις κατά των μεταναστών μέχρι τους μηχανισμούς αλληλεγγύης που στήνουν συνδικάτα και κοινωνικές οργανώσεις για τη στήριξη των φτωχότερων εργαζομένων. Οι συμπεριφορές αυτές περιέχουν βεβαίως το σπέρμα ενός ριζοσπαστισμού, που προς το παρόν είναι ασαφές σε ποιο βαθμό θα εκφραστεί στις ευρωεκλογές. Είναι επίσης ένας ριζοσπαστισμός αντιφατικός, που άλλοτε διαχέεται σε εκρήξεις διαμαρτυρίας και αυτοάμυνας και άλλοτε εκτρέπεται στις επικίνδυνες ατραπούς του ρατσισμού. Το ενδιαφέρον, πάντως, είναι ότι αυτή η πανσπερμία συμπεριφορών έχει κρατήσει αρκετά από το ιδεολογικό φορτίο που διοχέτευσαν κατά το ξέσπασμα της κρίσης οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης, επιδιδόμενες σε ανέξοδη ρητορεία κατά της απληστίας, του παρασιτισμού των τραπεζών, των golden boys, της απελεύθερης αγοράς και τελικώς του ίδιου του καπιταλισμού. Στο σύντομο φθινόπωρο της λεκτικής ανταρσίας, στο λυκαυγές της ύφεσης, σημειώθηκε η πιο συστηματική ηθική αποδόμηση του οικονομικού συστήματος, που με ιερά προσήλωση οικοδομήθηκε την τελευταία εικοσαετία.
Από την άποψη αυτή, λοιπόν, ο κ. Γιούνκερ, ο κ. Σπίντλα, όλοι οι ευρωκράτες και οι ηγέτες της Ε.Ε. που σήμερα εκφράζουν διακριτικά ή κραυγαλέα την αγωνία τους για την «κοινωνική έκρηξη» που έρχεται, θερίζουν τις θύελλες των ανέμων που έσπειραν. Με τα χεράκια τους, με τα στοματάκια τους, με την αμετροέπειά τους.
Η περίοδος της επίσημης αντικαπιταλιστικής ρητορείας έχει όμως περάσει. Το διάλειμμα τελείωσε, τα κεφάλια μέσα. Όταν τα golden boys της πολιτικής εκτονώθηκαν εις βάρος των golden boys της αγοράς, ακολούθησε η περίοδος πολιτικής και ιδεολογικής ανασύνταξης. Πρώτα με την ανάκληση του κράτους από την οικονομική εξορία, έπειτα με την τεχνοκρατική παρέμβαση ανασύνθεσης των όρων και των ορίων ελευθερίας των αγορών, κατόπιν με τη γενναιόδωρη κρατική χρηματοδότηση των υπαιτίων της κρίσης και τελικά με τη συστηματική ψυχοθεραπεία ανύψωσης του ηθικού των επενδυτών, είτε με δειλές προβλέψεις ανάκαμψης των οικονομιών μέχρι το τέλος του έτους είτε με τις γενναιόδωρες πολιτικές εγγυήσεις που προσφέρονται στο ανώτατο επίπεδο (τους G20, τους G8, την Ε.Ε., το ΔΝΤ, τον ΟΟΣΑ), ότι κανείς δεν πρόκειται να αφήσει τον καπιταλισμό να καταρρεύσει. Έτσι, στον αντίποδα της μαζικής κατάθλιψης που προκαλείται στις ευρωπαϊκές κοινωνίες των 2/3 σε εργαζόμενους, άνεργους και καταναλωτές με ισχνά εισοδήματα, στις χρηματιστηριακές αγορές συντηρείται μια σχιζοφρενική κατάσταση ευφορίας: οι επιχειρήσεις απολύουν αλλά οι μετοχές τους ανεβαίνουν, οι παραγγελίες μειώνονται αλλά η κερδοφορία τους συντηρείται σε ανεκτά επίπεδα, οι τράπεζες ξεμένουν από πελατεία και κρατούν στα χαρτοφυλάκιά τους ένα σωρό «σαπάκια» επισφαλών δανείων αλλά οι λογιστικές τους καταστάσεις, ως διά μαγείας, λάμπουν από υγεία. Πώς συντελείται αυτό το θαύμα; Κύριος οίδε…
Αυτή τη σχιζοφρενική αντίφαση οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης πρέπει να την επιλύσουν αριστοτεχνικά. Είναι μάλλον αδύνατο να εξηγήσουν στις κοινωνίες -οι οποίες θα διοχετεύσουν τη δυσφορία τους στην πιο μαζική έκφραση γνώμης, στις ευρωεκλογές του Ιούνη- γιατί όλες οι πολιτικές που έχουν προωθήσει μέχρι στιγμής σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν τελικό (και μοναδικό) αποδέκτη τους κερδοσκόπους, οι οποίοι συνεχίζουν αμέριμνοι το παγκόσμιο χρηματιστηριακό πάρτι που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Γιατί τα «λαμόγια» που έφεραν τις οικονομίες στο χείλος της καταστροφής (και αρκετές στην ίδια την καταστροφή) είναι οι μόνοι ωφελημένοι και επιβραβευόμενοι. Πολύ περισσότερο που η ύφεση -ανεξάρτητα από τις εικονικές ή πραγματικές προσπάθειες ανακοπής της- θα κάνει «δουλειά» στη λεγόμενη πραγματική οικονομία για πολλούς μήνες ή και χρόνια ακόμη. Οι θέσεις εργασίας που καταργούνται θα αργήσουν πολύ να ξαναδημιουργηθούν. Οι επιχειρήσεις που βάζουν λουκέτα ή προχωρούν σε εξαγορές και συγχωνεύσεις δεν θα επανέλθουν στην προτέρα κατάσταση. Το εισόδημα που χάνουν τα μεσαία και κατώτερα στρώματα θα κάνουν πολλά χρόνια να το αναπληρώσουν. Τα εργασιακά δικαιώματα που ισοπεδώνονται εν ονόματι της κρίσης και της απασχόλησης δεν θα ανασυσταθούν χωρίς σκληρές αναμετρήσεις. Και, γενικώς, η κρίση μπορεί να είναι μια προσωρινή κατάσταση, αλλά δημιουργεί επώδυνες για την εργασία μονιμότητες.
Τι είδους διεργασίες προκαλεί αυτό το δίπολο (ευφορία των αγορών - δυσφορία των ανθρώπων) στις κοινωνικές συνειδήσεις; Ποιο είναι το ψυχολογικό αποτύπωμα αυτής της προφανέστατα ταξικής επιλογής με την οποία επιλύεται η κρίση στους εργαζόμενους, στους απολυμένους, στους άγρια φορολογούμενους (εν ονόματι χρέους και ελλειμμάτων) πολίτες, στους μετανάστες που υποβάλλονται σε έναν «ευγενή» διωγμό με πληρωμή των ναύλων της επιστροφής; Θα ήταν παράδοξο να περιμένουν ο κ. Γιούνκερ, ο κ. Σπίντλα και οι λοιποί συμπαθείς ευρωκράτες κάτι λιγότερο από οργή, κοινωνική αναταραχή, άγριες διαμαρτυρίες και ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Και δεν έχουν καν την πολυτέλεια μιας αξιοπρεπούς πολιτικής διαμεσολάβησης εκείνων των δυνάμεων που κάποτε, παρά τη ριζοσπαστική τους ρητορική, απορροφούσαν την κοινωνική διαμαρτυρία για να τη διοχετεύσουν στην προσδοκία της επανάστασης ή της συντεταγμένης σοσιαλιστικής μεταρρύθμισης (όταν και όποτε ωρίμαζαν οι συνθήκες… Αλλά δεν ωρίμαζαν ποτέ, διάολε!). Τα κομμουνιστικά κόμματα ζουν το υπαρξιακό τους ψυχόδραμα και, στον αντίποδά τους, ενισχύονται πολιτικά ρεύματα που δεν έχουν κουλτούρα καθωσπρεπισμού, ούτε διάθεση συνδιαλλαγής με τα συστήματα εξουσίας και κερδίζουν τη μικρο-ηγεμονία στην Αριστερά (το φαινόμενο Μπεζανσενό, στη Γαλλία, δεν είναι το μόνο στην Ευρώπη). Τίποτε δεν φαίνεται ικανό να αποτρέψει, λοιπόν, κοινωνικές αναφλέξεις (άνισες, ανομοιόμορφες, σποραδικές και ιδεολογικά ετερόκλητες) στην Ευρώπη, και δικαίως ανησυχούν οι Ευρωπαίοι ηγέτες.
Αλλά, «καλώς να έλθουν», λέω εγώ. «Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση», που θα ’λεγε κι ο Μεγάλος Τιμονιέρης. Τι περισσότερο έχουν προσφέρει ως διέξοδο στην κρίση οι διαχειριστικές πολιτικές στην Ευρώπη; Τι παραπάνω έδωσαν τα τείχη προστατευτισμού που υψώνει ο Σαρκοζί, το δημοσιονομικό σωφρονιστήριο που επιβάλλει η Κομισιόν, η ελευθερία των αγορών που υπερασπίζονται με πάθος οι νεοφώτιστοι Ανατολικοευρωπαίοι; Ποια ελπίδα για το μέλλον συντηρεί το ελλαδικό πολιτικό τέλμα που κινείται ακόμη στον εικοσαετή φαύλο κύκλο «διαφθορά - διαφάνεια - κάθαρση»; Πώς ακριβώς υπερασπίζεται τις «κοινοβουλευτικές αξίες» ένα Κυνοβούλιο (και δεν υπάρχει ορθογραφικό λάθος!) που κατεβάζει την κουκούλα μέχρι τον λαιμό μπροστά σε εξόφθαλμα σκάνδαλα; Πώς κερδίζεται η εμπιστοσύνη στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία όταν οι εκπρόσωποι ψηφίζουν μόνο κατ’ εξαίρεση «κατά συνείδηση»;
Καλώς να έλθουν οι «εκρήξεις», λοιπόν. Κάπως πρέπει να αποδείξουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες ότι είναι ακόμη ζωντανές, κάπως πρέπει να αποδείξουν οι εκπροσωπούμενοι ότι διαθέτουν τη συνείδηση που έχουν χάσει οι εκπρόσωποί τους…