Ρέκβιεμ για μιαν ιθύνουσα τάξη

Posted by ΚΙΜΠΙ

Έχει απόλυτο δίκιο ο κ. Δασκαλόπουλος. Έχει δίκιο όταν, μιλώντας ως εκπρόσωπος του ΣΕΒ, του ιστορικότερου και ισχυρότερου επιχειρηματικού φορέα της χώρας, χαρακτηρίζει «στομωμένη» τη μεταπολιτευτική μας δημοκρατία και εξαντλημένο το κομματικό μας σύστημα. Παραβιάζει, βεβαίως, ανοικτές θύρες αυτή η διαπιστωτική του προσέγγιση (για να το πούμε λαϊκότερα: ο κόσμος το ’χει τούμπανο κι εμείς κρυφό καμάρι…), αλλά έχει αξία ν’ ακούς αυτές τις διαπιστώσεις, κοινές στη λαϊκή θυμοσοφία και πληθωρικές στα δημοσιογραφικά κλισέ, από τον εκπρόσωπο μιας ολόκληρης τάξης. Γιατί, ο κ. Δασκαλόπουλος εκφράζει την τάξη που ηγεμονεύει, μαζί με ευκαιριακούς ή σταθερούς συμμάχους της, στον κοινωνικό σχηματισμό της χώρας καθ’ όλη σχεδόν τη μετεμφυλιακή περίοδο. Πάνω από μισό αιώνα. Και ως ιθύνουσα τάξη, ευνόησε -αν δεν καθόρισε στις βασικές του συνιστώσες- το μεταπολιτευτικό πολιτικό μοντέλο, που συμπυκνώνεται στον δικομματισμό και την εναλλαγή στη διακυβέρνηση δύο κομμάτων εξουσίας. Ωστόσο, για λόγους ιστορικής αυτογνωσίας, οφείλουμε να θυμίσουμε ότι μιλούμε για την ίδια τάξη που είχε ευνοήσει (ή συμβιβαστεί με) την αντικοινοβουλευτική εκτροπή της χούντας και, πιο πριν, την ανάπηρη κοινοβουλευτική δημοκρατία της μετεμφυλιακής περιόδου.
Έχει δίκιο, λοιπόν, ο κ. Δασκαλόπουλος να εγκαλεί για ανεπάρκεια, για έλλειψη οράματος, για απουσία σχεδίου και για «απεμπόληση του καθοδηγητικού του ρόλου» το πολιτικό και κομματικό σύστημα. Και είναι άκρως ενδιαφέρουσα -αν και κοινότοπη- η περιγραφή των συμπτωμάτων της κρίσης ανυποληψίας στην οποία έχει βυθιστεί: δυστοκία… κομματικός αλληλομηδενισμός… υστέρηση δημόσιου λόγου… υποσχέσεις με ακάλυπτα γραμμάτια… σκάνδαλα… επιδοτούμενη ευημερία… ανάπτυξη με δανεικά. Το τελευταίο έχει ενδιαφέρον στην πλήρη ανάπτυξή του: «Για δεκαετίες τώρα, η χώρα μας αναπτυσσόταν με δανεικά, κρατικές επιχορηγήσεις και κοινοτικές επιδοτήσεις, τις οποίες, εν πολλοίς, σπαταλήσαμε, ενίοτε δε καταχραστήκαμε». Υποθέτω ότι ο πληθυντικός δεν είναι της ευγενείας ή της μεγαλοπρεπείας. Είναι πληθυντικός της κυριολεξίας. Και περιλαμβάνει τόσο τα κόμματα εξουσίας που διαχειρίστηκαν τα δισεκατομμύρια ευρώ των τριών συν ένα ΚΠΣ όσο και τα εκλεκτά μέλη της τάξης που εκπροσωπεί ο κ. Δασκαλόπουλος, τα οποία υπήρξαν οι προνομιακοί τελικοί αποδέκτες κρατικών και κοινοτικών πόρων, είτε ως προμηθευτές και εργολάβοι του κράτους είτε ως ανήμποροι, πλην διαρκώς επιβραβευόμενοι επιχειρηματίες. Οπότε, τη διαπίστωση του κ. Δασκαλόπουλου τη δεχόμαστε και ως αυτοκριτική.
Έχει δίκιο, επίσης, ο κ. Δασκαλόπουλος να επισημαίνει ότι η κρίση απλώς μας προσγείωσε από την εικονική στη μοναδική πραγματικότητα της σαθρότητας του αναπτυξιακού άθλου, για τον οποίο επαίρονταν και η πολιτική και η επιχειρηματική τάξη εδώ και μία δεκαπενταετία. Και υποθέτω ότι η ομολογία του ψεύδους, της εικονικότητας, περιλαμβάνει όχι μόνον τη δημοσιονομική βιτρίνα που έστησαν διαδοχικά η πράσινη εξουσία της δημιουργικής λογιστικής και η γαλάζια της απογραφής. Περιλαμβάνει προφανώς και την πλασματική ευρωστία που εξέπεμπαν οι ισολογισμοί των επιχειρήσεων που εκπροσωπεί ο κ. Δασκαλόπουλος, όταν επρόκειτο να απομυζήσουν τα δισεκατομμύρια που διέθεταν σε εισαγωγές και αυξήσεις κεφαλαίων οι άπληστοι νεοέλληνες μικροαστοί το 1999. Ή και τώρα, πιθανότατα. Είναι κι αυτή μια ενδιαφέρουσα και χρήσιμη ομολογία, που ωστόσο δεν συνιστά αυτόματα και ανάληψη ευθύνης για τα αποτελέσματά της, δηλαδή για την παρούσα κρίση. Στο πεδίο αυτό η αυτοκριτική της ιθύνουσας τάξης είναι ισχνή, αν όχι ανύπαρκτη, παρ’ ότι οι αποκαλύψεις που προηγήθηκαν διεθνώς και εγχωρίως από το περασμένο φθινόπωρο ήταν καταιγιστικές. Και υπογραμμίζουν, πέρα από την ηθικολογία που κατέκλυσε τη δημόσια ρητορεία για την αδηφαγία των golden boys (αλλά η αδηφαγία των αφεντικών τους, των ιδιοκτητών, πού πήγε;), ότι το δίπολο πολιτικής και οικονομικής κρίσης είναι το αποτέλεσμα της θεμελιώδους διαχειριστικής ανικανότητας και της ιθύνουσας τάξης και του πολιτικού της συστήματος.
Έχει, και πάλι, δίκιο ο κ. Δασκαλόπουλος να οργίζεται με το πολιτικό σύστημα που έχει απολέσει τη σχετική αυτονομία του, απαραίτητη για να δρα εξ ονόματος όλης της κοινωνίας, έστω κι αν μεροληπτεί υπέρ μιας τάξης και των εκάστοτε συμμάχων της. Και η αυτονομία αυτή έχει χαθεί μέσα στις δαιδαλώδεις σχέσεις διαπλοκής και συναλλαγής που αποκαλύπτονται με ρυθμούς θλιβερής ρουτίνας. Μόνο που οι σχέσεις διαπλοκής έχουν πάντα δύο πόλους. Κι αν ο ένας είναι το «κομματικοποιημένο κράτος» (ή τα «κρατικοποιημένα κόμματα»), ο άλλος δεν είναι βεβαίως μόνον οι φτωχοδιάβολοι της πολιτικο-κομματικής πελατείας. Είναι πρωτίστως η επιχειρηματική ελίτ, εκπαιδευμένη για χρόνια να παρακάμπτει διά της μίζας και τη διεφθαρμένη γραφειοκρατία και τους αδιάφθορους μηχανισμούς «διαφάνειας». Αν λοιπόν η ηγεσία του ΣΕΒ εξανίσταται με τον δωροδοκούμενο, ποια ακριβώς είναι τα συναισθήματα που της προκαλεί ο δωροδόκος;
Έχει δίκιο, τέλος, ο κ. Δασκαλόπουλος να διακηρύσσει δημόσια ότι το υπάρχον πολιτικό και κομματικό σύστημα έχουν πάψει να εξυπηρετούν το κοινωνικό μπλοκ εξουσίας που κυριάρχησε τη μεταπολιτευτική τριακονταπενταετία, με επικεφαλής την τάξη του. Αγνοεί όμως κάτι θεμελιώδες: ότι η τάξη του, η βιομηχανική επιχειρηματική ελίτ, είναι μια κοινωνική ομάδα σε απόλυτη παρακμή. Παραγωγική και κοινωνική. Εξαντλημένη σε μια εντελώς καταναλωτική σχέση με την εξουσία, αδυνατεί να παίξει τον ρόλο της στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Παρακολουθεί εδώ και δεκαετίες με χαρακτηριστική αβουλία την προϊούσα αποβιομηχάνιση που καθιστά την εθνική οικονομία παραγωγικά ανάπηρη. Συρρικνώνεται δραματικά ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Κινείται ως εκκρεμές ανάμεσα στον βαλκανικό μικρομεγαλισμό και στην εγχώρια αποεπένδυση. Στέκεται αναποφάσιστη μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Ευρωατλαντισμού και Ρωσίας. Παρακολουθεί ζαλισμένη τη διόγκωση των υπηρεσιών και τη μετάλλαξή της σε μεταπράτη αξιών που έχουν παραχθεί πολύ μακριά, στην Κίνα, στην Ταϊλάνδη ή στην Ουκρανία. Διαπληκτίζεται συστηματικά με τον νέο κυρίαρχο του παιχνιδιού, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, που έχει υποκαταστήσει, τύποις και ουσία, στην ιδιοκτησία και την επιρροή τους, τα παλιά και νεότερα βιομηχανικά τζάκια τα οποία μεσουρανούσαν μέχρι την προηγούμενη δεκαετία στο εγχώριο οικονομικό σύμπαν. Μοιάζει ανίκανη να διατυπώσει ένα στρατηγικό σχέδιο για τον οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της χώρας. Πώς φαντάζονται την Ελλάδα της επόμενης δεκαετίας; Χρηματοπιστωτικό κέντρο των Βαλκανίων; Οπωρώνα της Ευρώπης; Παράδεισο της αποϋλοποιημένης οικονομιας; Θέρετρο των αστών και των προλεταρίων της Γηραιάς Ηπείρου; Ένα γιγάντιο Mall όπου τα πάντα πουλιούνται κι αγοράζονται, αλλά τίποτε δεν παράγεται; Ας υποδείξουν κάτι, οτιδήποτε, για να μπορούν να ισχυριστούν ότι εξακολουθούν να είναι η ηγετική δύναμη της κοινωνίας και, άρα, ότι μπορούν να υποβάλουν προνομιακά το σχέδιό τους για τον ανασχηματισμό και την ηθική αναγέννηση του πολιτικού συστήματος.
Εδώ έχει άδικο, λοιπόν, ο κ. Δασκαλόπουλος. Μετά λύπης μου (όχι και τόσης, για να πω την αλήθεια), το στρώμα που εκπροσωπεί έχει προ πολλού χάσει το σημαντικό ειδικό κοινωνικό βάρος του, μαζί με τις ευκαιρίες που έχασε να εγγυηθεί έναν αξιόπιστο καπιταλισμό, μ’ ένα αξιοπρεπές κοινωνικό κράτος, έναν στοιχειώδη μηχανισμό αναδιανομής του πλούτου (ορθολογικής, όχι δίκαιης), έναν βαθμό διάχυσης της ευημερίας στους εξ ορισμού αποκλεισμένους. Χαμένες ευκαιρίες που θα μπορούσαν να καταστήσουν τουλάχιστον τη χώρα αυτή συγκρίσιμη με άλλες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Αντ’ αυτού του οράματος, που δεν έχει τίποτε το επαναστατικό, είναι απλώς διαχειριστικό και τελικά μια πράξη αυτοσυντήρησης της ίδιας της ιθύνουσας τάξης, γίναμε μάρτυρες του νεοελληνικού αεριτζιδισμού, της αρπαχτής, της συναλλαγής, της φοροκλοπής, της επαιτείας κρατικών ενισχύσεων, της πολεοδομικής και οικιστικής αυθαιρεσίας, της κακογουστιάς και του βάναυσου τραυματισμού του περιβάλλοντος ως κυρίαρχων συμπεριφορών όχι μόνο της ταξικής μας αφρόκρεμας, αλλά όλου του κοινωνικού ιστού, μέχρι τον πάτο του. Λογικό είναι, αφού όλες οι τάξεις και όλα τα στρώματα της κοινωνικής πυραμίδας είχαν άριστους δασκάλους, όσους βρίσκονταν στην κορυφή της.
Έχει απόλυτο δίκιο, λοιπόν, η ηγεσία του ΣΕΒ να παρουσιάζει το «στομωμένο πολιτικό σύστημα» της χώρας υπό απόσυρση. Μόνο που θα πρέπει να αναρωτηθεί μήπως μαζί του πρέπει να αποσυρθεί και η παρηκμασμένη τάξη που το εξέθρεψε και εκτράφηκε απ’ αυτό. Αυτά τα πράγματα πάνε πακέτο.