Η διαδικασία της Μάθησης και η ανάπτυξη του Νοητικού Δυναμικού

του Γιάννη Βελίκη

Προϋπόθεση της επιτυχούς ανάπτυξης του Νοητικού Δυναμικού κάθε ανθρώπου είναι η εκπαίδευση του, και συνεπώς η χρήση αποτελεσματικών τρόπων μάθησης μπορεί να βοηθήσει τον καθένα να χρησιμοποιήσει στο έπακρο τις νοητικές του ικανότητες. Προς αυτόν τον σκοπό μπορεί να φανούν χρήσιμες οι ακόλουθες επισημάνσεις:
Αντιληπτικοί τύποι:
Οι άνθρωποι ταξινομούνται σε τρεις τύπους ανάλογα με τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον κόσμο και μαθαίνουν: τον οπτικό, τον ακουστικό και τον κιναισθητικό. Βεβαίως όλοι μας χρησιμοποιούμε και τους τρεις τύπους, ωστόσο ένας από αυτούς είναι ο κυρίαρχος. Η θεωρία αυτή έχει απόλυτα λογική βάση, μιας και ο εξωτερικός μας εγκεφαλικός φλοιός αποτελείται σε μεγάλο ποσοστό από τις οπτικές, τις ακουστικές και τις απτικές /κινητικές περιοχές.
Ο κιναισθητικός τύπος, είναι συνήθως ο πιο αδικημένος στο παρών εκπαιδευτικό σύστημα. Δεδομένου ότι οι μαθητές πρέπει να κάθονται ακίνητοι στα θρανία τους και να μη μιλάνε, παρά μόνο να βλέπουνε και να ακούνε, το ποσοστό των κιναισθητικών τύπων δεν μπορούν να ωφεληθούν από την εκπαιδευτική διαδικασία. Αντίθετα αν μπορούσαν να κινούνται, και ταυτόχρονα παίζοντας να ακούνε και να βλέπουν την καινούργια ύλη τους, θα συνέβαιναν θαύματα στην πρόοδο τους.
Σε κάθε περίπτωση, είναι καθήκον του κάθε εκπαιδευτικού να επικοινωνεί και με τους τρεις τρόπους με τους μαθητές του, ώστε να ωφελούνται όλοι από το κάθε μάθημα. Οι δε γονείς χρειάζεται να γνωρίσουν τους αντιληπτικούς τρόπους των παιδιών τους, ώστε να επιτύχουν το μέγιστο της αποτελεσματικότητας των μηνυμάτων τους προς αυτά.
Βελτίωση Μνήμης:
Η μνήμη στον ανθρώπινο εγκέφαλο έχει κάποια κοινά με τη μνήμη του υπολογιστή μας. Προκειμένου να μεγιστοποιήσουμε την αποτελεσματικότητα της χρειάζεται να εφαρμόσουμε μια πολύ απλή τεχνική. Όπως στον υπολογιστή επιλέγουμε την εντολή «Αποθήκευση», έτσι στο νου μας αυτό που θέλουμε να θυμόμαστε το κάνουμε «Εικόνα» και το τοποθετούμε «Πάνω Αριστερά». Κοιτάμε δηλαδή αριστερά και πάνω (οι αριστερόχειρες θα κοιτάξουν πάνω δεξιά), ενώ φανταζόμαστε την εικόνα αυτού που θέλουμε να θυμόμαστε. Όταν αργότερα χρειαστούμε αυτή τη μνήμη, θα ξανακοιτάξουμε πάνω αριστερά και θα βρούμε αυτό που θέλουμε. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να αποφεύγουν να σταματούν τα παιδιά από αυτή τη διαδικασία όταν το κάνουν αυθόρμητα, λέγοντας τους να κοιτούν στο γραπτό τους.
Σωστό διάβασμα:
Ο νους μας φωτογραφίζει εικόνες. Όταν διαβάζουμε μπορεί να φωτογραφίζει τρεις λέξεις ταυτόχρονα, και επομένως μπορεί να διαβάσει μια πρόταση εννέα λέξεων με τρεις κινήσεις. Είναι τεράστιο λάθος να υποχρεώνονται οι μαθητές να συλλαβίζουν και μετά να προσπαθούν να συνθέσουν τη λέξη, χάνοντας χρόνο και καταβάλλοντας κόπο. Διαβάζοντας τις λέξεις τρεις – τρεις το διάβασμα γίνεται ταχύτερο, ευκολότερο και πιο ευχάριστο.
Ενδιαφέρον:
Για να εμπεδωθεί οποιαδήποτε μάθηση, απαιτείται το ενδιαφέρον του μαθητή. Συνεπώς, είναι καθήκον της εκπαιδευτικού το να παρουσιάσει το εκπαιδευτικό υλικό με τρόπο που θα κινήσει το ενδιαφέρον όλων των μαθητών της. Αν πάραυτα αυτό δεν καταστεί δυνατόν, μπορεί να μάθει εξατομικευμένα τι αρέσει στον κάθε μαθητή και να συνδέσει αυτό που του αρέσει με τη νέα γνώση που προσπαθεί να διδάξει. Για παράδειγμα, αν στη μαθήτρια αρέσει ένας τραγουδιστής διεθνούς φήμης, μπορεί η καθηγήτρια της να της ζητήσει να φανταστεί ότι αυτός ο τραγουδιστής της μιλά για τα μαθηματικά που πρέπει να μάθει. Συνήθως τα αποτελέσματα της μεθόδου είναι πολύ καλά.
«Κατάθεση ενέργειας»:
Υπάρχουν περιπτώσεις που χρειαζόμαστε το 100% της νοητικής μας ικανότητας, όπως είναι τις ημέρες των πανελληνίων εξετάσεων, τη μέρα της παρουσίασης της μεταπτυχιακής μας διπλωματικής εργασίας κ.α. Ένας καλός τρόπος για να το πετύχουμε, είναι το προηγούμενο διάστημα να οραματιζόμαστε τον εαυτό μας να λειτουργεί έτσι όπως θα θέλαμε. Ειδικά τις ημέρες που νιώθουμε γεμάτοι ενέργεια, ο οραματισμός αυτός αποκτά επιπρόσθετη σημασία, αφού είναι σα να κάνουμε «κατάθεση» αυτού του συναισθήματος για να το χρησιμοποιήσουμε την επίμαχη ημέρα.
Άγχος:
Οπωσδήποτε η αγχώδης συμπτωματολογία αποθαρρύνει κάθε διάθεση μάθησης. Η εκπαίδευση σε τεχνικές μείωσης του άγχους και σωματικής /νοητικής χαλάρωσης βοηθά στη βελτίωση της αντιληπτικής ικανότητας, τη μάθηση και την κριτική αξιολόγηση νέων δεξιοτήτων /γνώσεων.
Αντίληψη του Χρόνου:
Η αντίληψη του χρόνου παίζει καθοριστικό ρόλο στη δυνατότητα ορθής κατανομής των προτεραιοτήτων και των ενεργειών που πρέπει να γίνουν, ώστε να επιτευχθούν ποικίλοι στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για την αντίληψη του χρόνου μπορεί να γίνει ένα μικρό τεστ: μπορούν να ερωτηθούν κάποια πρόσωπα σε ποιο χώρο αντιλαμβάνονται το παρελθόν, το παρόν, και το μέλλον· τα αντιλαμβάνονται πίσω, μπροστά, αριστερά, πάνω; Οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως απαντούν ότι αντιλαμβάνονται το παρελθόν πίσω τους, το παρόν μπροστά τους και το μέλλον ακόμη πιο μπροστά. Αυτός, ο συνηθισμένος, τρόπος αντίληψης του χρόνου, δημιουργεί ορισμένα προβλήματα στην ορθή και βέλτιστη διαχείριση των επαφών μας με το παρελθόν, παρόν και μέλλον, και συνεπώς μειώνει τις δυνατότητες μας να αξιοποιήσουμε στο βέλτιστο τις δυνατότητες του εαυτού μας.
Για παράδειγμα, αν αντιλαμβανόμαστε το παρελθόν κάπου πίσω μας, τότε σπανίως μπορούμε να επωφεληθούμε από την προϋπάρχουσα εμπειρία μας, αφού δεν τη «βλέπουμε», δεν είμαστε σε επαφή με αυτά που γνωρίζουμε. Αν από την άλλη, αν το μέλλον μας το βλέπουμε πολύ μακριά, ή το παρόν που είναι μπροστά μάς εμποδίζει να το δούμε, αναγκαζόμαστε να χάνουμε την ευκαιρία να οραματιστούμε και να κατευθύνουμε το μέλλον μας, και κινούμαστε διαρκώς σα να προσπαθούμε να καλύψουμε το κενό, να βρούμε τί θέλουμε να κάνουμε.
Το βέλτιστο είναι το να «βλέπουμε» το παρελθόν στα αριστερά, το παρόν μπροστά, και το μέλλον στα δεξιά μας. Με αυτόν τον τρόπο, αφενός «βλέπουμε» και είμαστε σε επαφή με όλη την ιστορία και τους μελλοντικούς μας στόχους, αφετέρου μπορούμε να κάνουμε καλύτερο προγραμματισμό χρόνου ώστε να επιτύχουμε σε κάποιος μελλοντικούς μας στόχους. Επιπροσθέτως, αν στην εικόνα του παρελθόντος μας «δούμε» την εικόνα μας όπως ήμαστε στο παρελθόν (ενδεχομένως σαν παιδί), στην εικόνα του παρόντος τον εαυτό μας όπως είναι τώρα, και στο μέλλον την εικόνα του αυτού μας όπως θα θέλαμε να είναι, ο τρόπος μας ως προς τη διαχείριση του χρόνου θα βελτιωθεί αισθητά.