Το ντόμινο εξελίσσεται

του Θοδωρή Πελαγίδη

Η ξαφνική χρεοκοπία επιχειρηματία πολυτελών αυτοκινήτων συνιστά μια πρώτη ένδειξη όλων όσων ακολουθούν. Πρώτα κόβεται ο «αέρας» και μετά ακολουθούν όλα τα υπόλοιπα. Αυτοί που πιστεύουν ότι επειδή δεν διαθέτουμε βαριά βιομηχανία, θα μας πάρει η κρίση ξώφαλτσα, φαίνεται ότι κάνουν μάλλον λάθος. Η πυραμίδα προς τα κάτω ξεκινάει από τον «αέρα». Από την επιδεικτική κατανάλωση των προηγούμενων ετών.
Η «φούσκα» στην Ελλάδα απλώς είναι διαφορετική. Αφορά τον «αέρα» των υπηρεσιών πρώτα απ' όλα, και γενικότερα όλα τα επάνω «πατώματα».
Το παραπάνω γεγονός παρουσιάζει ένα ακόμη ενδιαφέρον. Η μείωση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων στη σημερινή εποχή της «αποδανειοποίησης» (deleveraging) είναι τόσο γρήγορη, με αποτέλεσμα κάθε συναλλαγή (transaction) να γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη, αφού ό,τι μένει στα χέρια σου μπορεί να χάσει την αξία του μέσα σε μόνο λίγες μέρες. Φανταστείτε ένα αυτοκίνητο που πήγε να πουληθεί 100, αφού αγοράστηκε 70 από τον ιδιοκτήτη της μάντρας, αλλά μετά μόλις λίγες μέρες ο πελάτης δίνει 40.
Η διαδικασία αυτή πρόκειται να ενταθεί τις αμέσως επόμενες βδομάδες και μήνες.
Ερώτημα ακόμη αποτελεί σε ποιο βαθμό θα πλήξει τη βασικότερη εγχώρια «λοκομοτίβα» της ανάπτυξης, δηλαδή την κτηματαγορά.
Ενώ στην Αμερική η σπίθα της κρίσης ξεκίνησε από το σκάσιμο των δανείων στην κτηματαγορά και επεκτάθηκε σε όλες τις μορφές του δανεισμού, στην Ελλάδα η αγορά αυτή έχει διαφορετικές αντιστάσεις. Η ζήτηση ήταν μέχρι σήμερα ισχυρή και λόγω της εισροής αλλοδαπών κεφαλαίων, που τώρα αναμένεται να εκλείψουν παντελώς.
Η μείωση των τιμών αναμένεται να γίνει αισθητή στα λιγότερα παραγωγικά ή στα λιγότερο απαραίτητα κομμάτια της σχετικής αγοράς, όπως τα μικρά εμπορικά συνοικιακά μαγαζιά.
Μείωση των ενοικίων και εξαφάνιση του «αέρα έναρξης επιχείρησης» αναμένεται ακόμη και στις καλύτερες περιοχές. Η διαδικασία θα πάει από το τέλος προς την αρχή και τελευταίο θα θίξει τον ραντιέρη ιδιοκτήτη.
Η πτώση των τιμών θα γίνει δε άμεσα αισθητή στην αγορά εξοχικών, σπιτιών και οικοπέδων.
Αυτοκίνητα και μικροεμπόριο έχουν δώσει λοιπόν το εναρκτήριο λάκτισμα της κρίσης.
Αναμένεται ότι θα ακολουθήσουν σύντομα τομείς όπως η «νυχτερινή διασκέδαση», τα θέατρα, οι υπηρεσίες εστίασης, ο τομέας της ενημέρωσης γενικότερα, και παντού όπου σημειώθηκαν υπερβολές που μας κατέστησαν διεθνώς «παράδοξο». Το σπάσιμο όμως στις επιμέρους φούσκες, κυρίως η έκτασή του, θα εξαρτηθεί, από το ύψος των «εισαγόμενων εισοδημάτων». Εάν ο τουρισμός δεν «κρατηθεί» σε μια λογική μείωση 10%, τότε το ξεσκαρτάρισμα της αγοράς θα είναι και βαθύτερο και ευρύτερο.
Σε κάθε περίπτωση σε τέτοιες, μοναδικά ιστορικές περιόδους, ο καπιταλισμός συγκεντρώνει και συγκεντροποιεί το κεφάλαιο στις πιο αποδοτικές του εκδοχές. Ήδη η συμπεριφορά των νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων δείχνει να αντιμετωπίζει τις δαπάνες με πολύ μεγαλύτερη περίσκεψη και ορθολογισμό, αν και στην περίπτωση που διαπιστωθεί εκτεταμένος πανικός, «η μπάλα» θα «πάρει και σχετικά υγιείς παραγωγικές δραστηριότητες.
Αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως εξής: υπάρχει το γνωστό στα οικονομικά φαινόμενο της «επίδρασης πλούτου» (wealth effect): γνωρίζοντας οι περισσότεροι από εμάς ότι τα πάγια περιουσιακά στοιχεία μας έχουν μειωθεί, δεν αισθανόμαστε τόσο πλούσιοι, κι επομένως όλοι γίνονται πολύ περισσότερο επιφυλακτικοί στην κατανάλωσή τους και οι επιχειρήσεις στις επενδύσεις τους. Σε μια τέτοια κατάσταση, δεν έχει τόση μεγάλη σημασία η τιμή του χρήματος αλλά κυρίως η ύπαρξη του «από μηχανής θεού» που θα δαπανήσει στην οικονομία ώστε να κυκλοφορήσει το χρήμα. Γι' αυτό και στην περίοδο της κρίσης είναι σημαντική η δημόσια δαπάνη στην αύξηση της κυκλοφορίας του χρήματος και στην τόνωση της δαπάνης.
Με δεδομένη τη σημερινή δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, κυρίως όμως λόγω της αδυναμίας των εισπρακτικών μηχανισμών της, οι δυνατότητες αντίδρασης σε ένα δυσμενές σενάριο για τις ελληνικές αγορές είναι περιορισμένες.