1821: Μητροπολίτης Σάμου ο Κύριλλος Αγραφιώτης, «το αντιπαράδειγμα».

Πηγή: Τσουκνίδα

Σήμερα, ορισμένα blogs, θα σηκώνουν παντιέρες...
Άλλα για να διατρανώσουν το «ελληνοχριστιανικό» φρόνημά τους («για του Χριστού την πίστην την αγίαν και της πατρίδος την ελευθερίαν») και άλλα για να διατρανώσουν ότι η σκοταδιστική μας εκκλησία, άδικα έχει συνδεθεί με το γεγονός της «εθνεγερσίας», ενώ θα έπρεπε να λοιδορείται ως το δεξί χέρι των τυράννων...
Όμως τα πράγματα δεν είναι ποτέ άσπρο μαύρο..
Θα παρουσιάσω την περίπτωση της Σάμου το 1821. Σημειώστε ότι στη Σάμο λίγο πριν την Επανάσταση σημειώνεται, πετυχαίνει και εξουσιάζει για μερικά χρόνια η κοινωνική επανάσταση των Καρμανιόλων (ναι, από την Καρμανιόλα του Ροβεσπιέρου). Κίνημα που έγινε εναντίον των Κοτζαμπάσηδων. Κατά δε την διάρκεια της Επανάστασης του 1821, οι Καρμανιόλοι είναι αυτοί που κυριαρχούν και συνεχίζουν τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό τους. Η σχέσεις με την τοπική Εκκλησία ομαλότατες. Και πώς να μην είναι αφού ο τοπικός μητροπολίτης είναι περίπου μέλος της ηγεσίας των Καρμανιόλων!
Το γεγονός αυτό δεν αναιρεί την στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου απέναντι στους οπαδούς του διαφωτισμού και τα «νεωτερικά» κινήματα.
Ενδεικτική της στάσης αυτής, είναι η εγκατάσταση γύρω στο 1819 στην Κωνσταντινούπολη λογοκριτή ( Ιλαρίων ο Κρής ή Σιναίτης) , ο οποίος είχε εντολή να εξετάζει τα εκδιδόμενα Ελληνικά βιβλία, ώστε να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος της ανάπτυξης των «επικίνδυνων» ιδεών του διαφωτισμού στον Τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο.
Τέλος παραμονές της επανάστασης του 1821, οι τοπικοί επίσκοποι της Σμύρνης και της Χίου, εκδηλώνουν τη διάθεση να κλείσουν τα «νεωτερικά» σχολεία της Σμύρνης και της Χίου, το οποίο από πολύ συντηρητικό που ήταν με διευθυντή τον Αθανάσιο τον Πάριο (κληρικός), είχε αλλάξει κατεύθυνση με διευθυντή το Νεόφυτο Βάμβα (κληρικός και αυτός).
Έλα όμως που δεν είναι σε όλη την Ελλάδα η ίδια κατάσταση. Για παράδειγμα στη Σάμο:
Η διαφορετική στάση της τοπικής Εκκλησίας απέναντι στις ιδέες του διαφωτισμού από αυτή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, είχε να κάνει εν πολλοίς με τη προσωπικότητα του Αρχιεπισκόπου Σάμου Κύριλλου Αγραφιώτη, που βρίσκεται στον επισκοπικό θρόνο της Σάμου τη στιγμή που κορυφώνεται η σύγκρουση του Πατριαρχείου με τους «Διαφωτιστές».
Αυτός ήταν άνθρωπος με νεωτεριστικές ιδέες.
Μόλις ήρθε στο νησί άρχισε να χτίζει λοιμοκαθαρτήρια, να οργανώνει σχολεία, να ιδρύει νοσοκομείο για τους φτωχούς, κάνοντας τον «Λόγιο Ερμή» της Βιέννης να αναφερθεί πάρα πολύ εγκωμιαστικά στο έργο του. (Σημειώστε ο "Λόγιος Ερμής" ήταν το όργανο των διαφωτιστών!)
Υποστήριξε σθεναρά τους Καρμανιόλους, κατήγγελλε τις αυθαιρεσίες και αδικίες των κοτζαμπάσηδων στο Φανάρι και δεν διάβασε τον αφορισμό του Αλ. Υψηλάντη από τον Γρηγόριο Ε’. Έγινε στέλεχος της διευθυντικής ομάδας του Λογοθέτη και αυτοεξορίστηκε μαζί του από το νησί, όταν η επανάσταση με την υπογραφή των προστάτιδων δυνάμεων νικήθηκε..
Υπήρξε κάτοχος βιβλίων του Βολτέρου και ιατροφαρμακευτικών συγγραμμάτων στα γαλλικά και τα ιταλικά, οργάνων αστρονομίας, φυσικής και ιατρικής, τα οποία εγκατέλειψε μετά τη φυγή του .
Τη περίοδο της επανάστασης του 1821 οι Καρμανιόλοι και η τοπική εκκλησία συνεργάστηκαν πάρα πολύ στενά. Οι εκκλησιαστικοί παράγοντες συνεργάστηκαν με την ομάδα των Καρμανιόλων, όχι μόνο παρακινούμενοι από πατριωτικά αισθήματα. Ένα ισχυρότατο ιστορικό τεκμήριο που θεμελιώνει την άποψη αυτή, είναι η συμμετοχή των ηγετικών παραγόντων της τοπικής εκκλησίας στη «Φιλανθρωπική εταιρία». Η μυστική αυτή εταιρία, στα πρότυπα της «Φιλικής» και μοναδική στην Ελλάδα μετά την έκρηξη της επανάστασης, είχε ως κύριο σκοπό να παρεμποδίσει την κυριαρχία της κεντρικής Ελλαδικής διοίκησης στον χώρο της Σάμου. Η εισχώρηση αυτή προχωρούσε με συνεργασία των πολιτικών αντιπάλων των Καρμανιόλων -οι οποίοι προέρχονταν από την ομάδα των παλιών προεστών- και δημιουργούσε τη βάσιμη υπόνοια, ότι ήθελε να περιορίσει τις κοινωνικές κατακτήσεις που έφερε μαζί της η επανάσταση. Οι εκκλησιαστικοί παράγοντες συμμετέχουν σε μια «προς τα κοινωφελή ένωσι των αγαθών πατριωτών» που σκοπεί στην «ασφάλεια των δικαιωμάτων του κάθε πατριώτου» Αυτό θα γίνει κατορθωτό δε, «δια της δικαιοσύνης και της παιδείας».
Ο Κύριλλος αναφερόμενος στην κατάσταση του κλήρου της επισκοπής του το 1830, αναγνωρίζει ότι βρίσκεται «υπό αμάθειαν» και ότι αυτό είναι αποτέλεσμα του τυραννικού ζυγού και της επακόλουθης φτώχειας. Είναι σημαντική η παραδοχή αυτή από ένα ιεράρχη της εποχής: δηλαδή η εξάρτηση του πνευματικού έργου των κληρικών από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Πολλοί ιερείς, ειδικά από το Καρλόβασι, μεταναστεύουν μαζί με τον μητροπολίτη τους το 1834, στην Ελλάδα, επειδή προφανώς έλαβαν ενεργό μέρος στην επανάσταση υπό τον Λ. Λογοθέτη και δεν αισθανόταν άνετα στη διαμορφούμενη νέα κατάσταση.
Αλλά και οι Καρμανιόλοι ήταν άτομα με έντονη θρησκευτικότητα και ενεργά μέλη της τοπικής εκκλησίας, τουλάχιστον όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς από τα βιογραφικά στοιχεία των ηγετικών και λογίων μορφών αυτού του κινήματος. Θυμηθείτε ότι αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι έκαναν κοινωνική επανάσταση, περιόρισαν την δικαστική δικαιοδοσία της Εκκλησίας, έβαλαν χέρι στις περιουσίες των μοναστηριών για χάρη του κοινωνικού έργου και αυτά τα δέχτηκε χωρίς αντίρρηση ο Αγραφιώτης..
Ο αείμνηστος Αλέξης Σεβαστάκης, (αριστερός, πρώην βουλευτής του Συνασπισμού) ο οποίος έχει κάνει εκτεταμένες και πολύχρονες έρευνες πάνω στο αρχειακό υλικό αυτής ακριβώς της περιόδου είναι κατηγορηματικός: «Το κίνημα των Καρμανιόλων ηγεμονεύει ιδεολογικά όχι μόνο στην συλλογική συνείδηση, αλλά και στο χώρο της εκκλησιαστικής συσσωμάτωσης. Ο αρχιεπίσκοπος Σάμου, οι Ηγούμενοι των μονών, η στρατιά των μοναχών και ο εφημεριακός κλήρος καλύπτουν με το κύρος της ορθοδοξίας και της επί αιώνες πνευματικής παρουσίας τους την επαναστατική δράση των Καρμανιόλων.»

Με αυτά που γράφω σήμερα δεν θέλω να βγάλω λάδι την κυρίαρχη Εκκλησία της εποχής. Όμως θέλω να πω και αυτό ας το θυμούνται οι συντρόφοι αριστεροί: O "χώρος της Εκκλησίας" τότε, αλλά και τώρα δεν είναι ένα πράγμα...