Εκπαιδεύστε τα με οδηγό την προκατάληψη, τη μισαλλοδοξία, τη δυνητική επαγγελματική τους χρησιμότητα.
Παναγιώτης Πέρρος
Στο δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο θα μιλήσω. Δεν είμαι μέρος του εγκλήματος. Επιλέξτε στρατόπεδο. Η θίγεστε, ή θίγετε. Δεν υπάρχει μεσότητα εδώ.
Αναθρέφετε στρατιές ηλιθίων. Κάθε παιδί που γεννιέται παραμένει ελπιδοφόρο. Μέχρι να το εκπαιδεύσετε στο πώς ακριβώς μπορεί να γίνει αποτελεσματικότερα ένας τέλειος ηλίθιος. Και για να μην σας ξεστρατίσει και κουβαλήσει μια ικμάδα οξύνοιας, προλαβαίνετε ασθμαίνοντας να το φορτώσετε με σεβαστή ποσότητα βλακείας από τα πρώτα χρόνια της ζωής του.
Δημοτικό σχολείο. Πρώτο δίδαγμα η προσευχή και η στρατιωτική συνάθροιση. Ένα μπέρδεμα από αμίλητα στρατιωτάκια στα πρόθυρα της κλινικής νεύρωσης. Δηλητήριο σε αμόλυντες ψυχές. Μπόλιασμα υποταγής σε ένα σκήπτρο θεϊκής προέλευσης. Ο θεός ξέρει, ήξερε, και θα ξέρει πάντα. Παντογνώστης. Θα ξέρει και ποιος είσαι και ποιος θα είσαι, τι κάνεις και τι θα κάνεις. Θα σε κρίνει, θα σου δώσει δέκα εντολές, θα σε παρακολουθεί όπου κι αν είσαι, ό,τι και να κάνεις, γνωρίζοντας τα πάντα σε παρόν παρελθόν και μέλλον. Και όμως μικρέ, είναι καλά όλα αυτά. Στοχεύουν στην ελευθερία σου. Σκύψε στο σκήπτρο μικρέ εξάχρονε. Μην με κοιτάς στα μάτια. Μου χρωστάς την ύπαρξή σου μικρέ. Δεν με ξεγελούν τα αθώα σου μάτια. Αν σε ξεμαντρώσω θα φανεί το βδελυρό σου προσωπείο. Προσκύνα το ράσο μου. Όποιος και να γίνεις, ό,τι και να κάνεις, ό,τι και να επιλέξεις στο μέλλον, ένα δεν θα αλλάξει μικρέ. Το ράσο θα το βλέπεις ιερό. Και αν τυχόν το ξεχάσεις, πάντα θα κοιτάς τη σημαία σου που θα στο θυμίζει. Όπου και να πας, ό,τι και να κάνεις.
Και τώρα έθνος. Ξέρεις τι σημαίνει να είσαι Έλληνας; Κανείς δεν μας την έχει πει εμάς μικρέ και πρέπει κι εσύ να γίνεις τέτοιος άντρας σαν τους παππούδες σου. Έχουμε εθνικές γιορτές και επετείους. Ο Κολοκοτρώνης μας λευτέρωσε με τις αρματωσιές και λεφούσια αντρειωμένους που όρμαγαν στο τουρκόσκυλο και το σκόρπαγαν στους πέντε ανέμους. Έτσι θα γίνεις κι εσύ. Θα σε τρέμει ο Τούρκος. Εμείς είμαστε δέκα αλλά κάνουμε για εκατό. Θα ντυθείς τσολιάς και θα υμνήσεις την αντρειοσύνη σου. Μόνο εμείς ξέρουμε από αυτά μικρέ. Δεν υπάρχουν άλλοι αντρειωμένοι. Οι άλλοι σκορπάνε όταν βλέπουν τη φούντα του τσολιά. Όταν εσύ κρατάς το λάβαρο στη γιορτή του σχολείου σου οι Τούρκοι απέναντι παίζουν με τις κούκλες τους. Μη σε νοιάζει για πολιτικές, διπλωματίες και τέτοιες γλυκανάλατες φούσκες. Τα ελληνικά άρματα είναι ιερά. Και αν τυχόν το ξεχάσεις, πάντα θα κοιτάς τη σημαία σου που θα στο θυμίζει. Όπου και να πας, ό,τι και να κάνεις.
Είσαι Έλληνας από πολύ παλιά. Τρεις χιλιάδες χρόνια. Τότε ήταν κάτι παράξενοι τύποι για τους οποίους θα μάθεις όταν μεγαλώσεις, δεν είναι και πολύ σημαντικοί αυτοί. Με τα εγκόσμια ασχολούνταν. Σημασία έχει ότι εμείς σου βρήκαμε την αλήθεια του Χριστού και αυτήν θα κάνεις σύστημα στη ζωή σου. Αυτό έγινε και τότε με εκείνους τους παράξενους ανθρώπους. Μετανόησαν και συνέχισαν στον ορθό δρόμο. Και μετά έφτιαξαν κάτι ακόμα μεγαλύτερο, το Βυζάντιο. Και ναι, έχει συνέχεια το ελληνικό έθνος μικρέ, και οι Βυζαντινοί ήταν απευθείας απόγονοι των παράξενων αρχαίων. Μόνο που ήταν λίγο πιο σωστοί αφού έκαναν τον σταυρό τους και έχτισαν και μοναστήρια. Μη σε νοιάζει που μερικοί κακοήθεις λένε ότι δεν υπήρξε ποτέ Βυζάντιο και ότι είναι εφεύρημα των νέων ιστορικών για να χτίσουμε έναν νέο εθνικισμό. Η ελληνική συνέχεια στους αιώνες είναι ιερή. Και αν τυχόν το ξεχάσεις, πάντα θα κοιτάς τη σημαία σου που θα στο θυμίζει. Όπου και να πας, ό,τι και να κάνεις.
Θα ψηφίσεις μικρέ. Όταν γίνεις δεκαοχτώ. Δεν ξέρεις τι είναι αυτό; Μη μου λες τέτοια. Πρέπει να ξέρεις, θα σου πουν οι γονείς σου και η τηλεόραση. Αυτοί ξέρουν καλύτερα το καλό σου. Στο σχολείο δεν κάνει να μαθαίνεις για πολιτική και τέτοια πράγματα που προάγουν το μίσος. Κάποτε σφάζονταν οι άνθρωποι γι αυτά. Δεν πρέπει να αναφέρεσαι ποτέ σε πολιτικά θέματα, είναι επικίνδυνο. Θα σου μάθουν και για τη μυστικότητα της ψήφου. Κρυφά θα ψηφίζεις μικρέ και δεν θα λες τίποτα σε κανέναν γιατί αν έχει αντίθετη άποψη μπορεί να χιμήξει κατά πάνω σου. Θα σου πω εγώ τι θα ψηφίσεις όταν έρθει η ώρα. Έχεις παράδοση στην οικογένειά σου εσύ. Μην ξεστρατίσεις μικρέ, είστε οικογένεια δημοσίων υπαλλήλων. Ο μισθός είναι ιερό πράγμα. Και αν τυχόν το ξεχάσεις, πάντα θα κοιτάς τη σημαία σου που θα στο θυμίζει. Όπου και να πας, ό,τι και να κάνεις.
Θα γίνεις επαγγελματίας μικρέ. Θα διαβάσεις, θα γίνεις πολύ καλός και με αυτά που θα διαβάσεις θα κερδίσεις πολλά χρήματα. Θα κάνεις ό,τι θες μετά. Τώρα τα βιβλία είναι αναγκαίο κακό, κάνε υπομονή μικρέ, μετά θα απολαμβάνεις. Υπάρχει μια θέση εργασίας για σένα εκεί έξω, αρκεί να γίνεις κι εσύ άξιος να την πάρεις. Αν δεν σπουδάσεις δεν θα είσαι κατάλληλος και όλοι θα σε περιφρονούν. Αν δεν πάρεις το χαρτί μικρέ κανείς δεν θα αναγνωρίζει την αξία σου. Το χαρτί θα σου ανοίξει πόρτες, δουλειά μικρέ, διάβασμα. Δεν πρέπει να ασχολείσαι τώρα με άλλα πράγματα που σου αρέσουν. Ό,τι σου αρέσει, ό,τι κάνεις τον ελεύθερο χρόνο σου είναι εις βάρος σου. Να νοιώθεις τύψεις για τον ελεύθερο χρόνο σου. Μη σε νοιάζει που μερικοί κακοήθεις λένε για ρουσφέτια, μίζες και λαδώματα. Δεν υπάρχουν αυτά. Έχουμε παράδοση οι Έλληνες. Το χαρτί των σπουδών σου είναι ιερό. Και αν τυχόν το ξεχάσεις, πάντα θα κοιτάς τη σημαία σου που θα στο θυμίζει. Όπου και να πας, ό,τι και να κάνεις.
Θα κάνεις οικογένεια μικρέ. Θα παντρευτείς. Δεν έχει σημασία το τι και το πώς. Μη ζητάς με αυθάδεια να μάθεις πώς μένει έγκυος μια γυναίκα και πώς ήρθες εσύ στον κόσμο. Το θέλει ο καλός θεούλης. Είναι βλασφημία να κάθομαι να σου εξηγώ για ωορρηξίες, εμμήνους ρύσεις, ανδρικές στύσεις, εκσπερματώσεις και αντισύλληψη. Αυτά τα έχεις μέσα σου μικρέ, είναι ένστικτα και θα σου βγουν μόνα τους. Μερικοί ανόητοι λένε ότι πρέπει να τα κάνεις αυτά στο σχολείο, μα τι ξέρουν αυτοί. Το ράσο να ακούς που απαγορεύει τέτοιου είδους βλάσφημη γνώση. Μόνο στην ευλογία του γάμου θα μάθεις την ηδονή του σεξ με μέτρο και τάξη. Μην ξεχνάς ότι ο θεός πάντα θα σε βλέπει. Γέννα παιδιά, τα παιδιά είναι ευλογία. Περισσότερες βαφτίσεις, περισσότερα μυστήρια. Περισσότερα ποίμνια μικρέ. Δεν έχει σημασία τι και πώς. Πολλά να’ναι και υποτακτικά τα παιδιά που θα κάνεις. Σαν κι εσένα. Μην ξεχνάς το σκήπτρο μικρέ. Είναι ιερή η οικογένεια. Και αν τυχόν το ξεχάσεις, πάντα θα κοιτάς τη σημαία σου που θα στο θυμίζει. Όπου και να πας, ό,τι και να κάνεις.
Και όταν όλα αυτά τελειώσουν μικρέ, κοίτα πίσω τη ζωή που δεν έζησες. Γεύσου το κρασί που δεν ήπιες, πες τα λόγια που ξέχασες, τρέξε στο γρασίδι που ο χρόνος ξεθώριασε το χρώμα του. Τότε κοίτα πάνω και δες ποιος είναι αυτός που στα είπε όλα αυτά, ποιος είναι αυτός που σε δίδαξε να δέχεσαι τη βλακεία για αλήθεια, τα δεσμά για ελευθερία, τον ευτελισμό για δόξα. Κοίτα τον κατάματα και πέστου τα πιο όμορφα λόγια που θα μπορούσαν ποτέ να ξεστομίσουν τα γλυκά μικρά χειλάκια σου: «Ρε άντε .......». Και κλείσε δυνατά την πόρτα στα μούτρα του. Πάρε την παλέτα με τα ζωηρά σου χρώματα. Σε περιμένω.
Πέμπτη 27 Νοεμβρίου 2008
Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 2008
Έφηβος και ενήλικες
ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝΟΡΜΗΣΕΩΝ,
ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ, Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΟΙ ΤΑΥΤΙΣΕΙΣ*
Π. ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
Αμμες ποτ' ημεν αλκιμοι νεανίαι
Η εφηβεία είναι μια περίοδος που έχει επικρατήσει να θεωρείται "δύσκολη", με την έννοια ενός μεταβατικού σταδίου, τόσο για τους εφήβους, όσο και για τους γονείς, δασκάλους και ευρύτερα την κοινωνική ομάδα.
Για τους έφηβους, η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την ανάγκη να προσδιορίσουν την ταυτότητά τους και να επιδιώξουν την αυτονομία τους. Στο χαρακτήρα τους υπάρχουν ακόμη όλα τα στοιχεία της παιδικής τους ηλικίας, τα οποία, όμως, αρχίζουν να διαπλάθονται, προκειμένου να πλησιάσουν την εξωτερική πραγματικότητα, όπως τη βλέπει και την αντιμετωπίζει ο ενήλικας. Καθώς το άτομο βαδίζει προς την ενηλικίωση, ο παιδικός κόσμος του παραμυθιού θα πρέπει σταδιακά να εγκαταλειφθεί. Μέσα σ'αυτή την απώλεια του παιδικού κόσμου, εντάσσεται και η αρχαϊκή, παντοδύναμη γονεϊκή εικόνα που ο έφηβος θα "χάσει", καθώς θα εδραιώνει τη δική του ταυτότητα, αρνούμενος πλέον την εξάρτηση και την καθοδήγησή τους. Η αφύπνιση της σεξουαλικότητας είναι ένα άλλο βασικότατο χαρακτηριστικό της εφηβείας που θα προβληματίσει τόσο τον έφηβο, όσο και τους γονείς του.
Στο υπόβαθρο όλων αυτών των αλλαγών, θα πρέπει να σημειώσουμε τον ωριμοποιό ρόλο των φαντασιώσεων του έφηβου, αυτής της μεταβατικής λειτουργίας μεταξύ του παραμυθιού και της πραγματικότητας των ενηλίκων. Οι φαντασιώσεις αυτές, λιβιδινικές ή επιθετικές, τον βοηθούν να επεξεργαστεί τη φάση από την οποία διέρχεται, μειώνοντας τον φόβο ή αποενοχοποιούμενος, καθώς δεν έχει να αντιμετωπίσει τις απαγορεύσεις ή άλλους ανασταλτικούς παράγοντες, αλλά κινείται στον χώρο της φαντασίας.
Κοινωνιολογικές και ψυχαναλυτικές πτυχές
Η τυπική οικογένεια της εποχής μας -η πυρηνική οικογένεια των γονιών και του ενός ή των δύο παιδιών- έχει διαμορφωθεί από την κίνηση του αγροτικού πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, τον αποκλεισμό των ηλικιωμένων από το στενό οικογενειακό πλαίσιο και τη σχεδόν τέλεια εξαφάνιση -ως μητρικού υποκατάστατου- των άλλων συγγενών ή του υπηρετικού προσωπικού από τις σχετικά εύπορες οικογένειες. Στην καλύτερη μορφή της, η σύγχρονη οικογένεια αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες γιατί οι λειτουργίες της συνεχώς ελαττώνονται, τα κοινωνικά της στηρίγματα καταρρέουν και η σχετικότητα της ηθικής ολοένα και αυξάνεται. Η σχετικότητα αυξάνεται σε σχέση με τις "εντολές" ή ρυθμίσεις που εξασφάλιζε η παραδοσιακή κοινωνία. Παράλληλα, όμως, αυτή η ηθική τάξη αντικαθίσταται από μια άλλη μορφή κοινωνικού Υπερεγώ, αρχαϊκότερου, δηλαδή λιγότερο ώριμου, αυθαίρετου, δεσποτικού, άρα με λιγότερες δυνατότητες συνδιαλλαγής μ' αυτό. Η νέα μορφή Υπερεγώ, γεμάτη ασάφειες, υποχρεώνει τους γονείς σε συνεχείς και αμφίβολες επιλογές. Πρακτικά, καθένας χωριστά και οι δύο μαζί δεν ξέρουν πότε και πώς να προτείνουν πού και πότε θα απαγορεύσουν.
Η αναζήτηση και απαίτηση της γυναίκας για μια διαφορετική θέση στην οικογένεια και στην κοινωνία προκάλεσαν επιπρόσθετη σύγχυση των ρόλων των γονιών μέσα στην οικογένεια και η σύγχυση αυτή είχε και έχει, επίσης, άμεσο αντίκτυπο στα παιδιά. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η μητέρα αναπόφευκτα υποχρεώνεται να αναζητήσει ένα μητρικό ρόλο άλλης μορφής. Ο πατέρας, αντίστοιχα, υποχρεώνεται να τροποποιήσει και το δικό του ρόλο.
Ετσι, ένα χαρακτηριστικό της πυρηνικής οικογένειας που βαραίνει σημαντικά στη διαμόρφωση της εφηβείας του παιδιού, είναι το γεγονός ότι οι πρώιμες αντικειμενοτρόπες σχέσεις για το παιδί, στη σύγχρονη κοινωνία, συνήθως περιορίζονται μόνο σε δύο πρόσωπα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της έντασης τόσο στις οιδιπόδειες συγκρούσεις, όσο και στον αγώνα για να ξεπεραστούν αυτές οι συγκρούσεις στα χρόνια της πρώτης και μέσης εφηβείας. Και οι δύο γονείς, ο καθένας χωριστά, με την απώλεια του έφηβου λόγω της ενηλικίωσής του, βιώνουν συχνά φαντασιωσική απώλεια και του συντρόφου τους. Η πυρηνική οικογένεια, φαντασιωσικά ή και πραγματικά, βιώνει τη διάλυσή της σε μέρη, την απώλεια της λειτουργίας της ως κοινωνικού αστερισμού, δηλαδή τελικά ζει ή φοβάται το θάνατό της. Ολα αυτά βρίσκονται σε υψηλότερη κλίμακα εξαιτίας της σφοδρότητας των πρώιμων προσκολλήσεων και της απουσίας εναλλακτικών αντικειμένων αγάπης με τη μορφή γιαγιάδων, παππούδων, θείων, ή άλλων προσώπων.
Είναι ίσως πιθανό να εξιδανικεύονται οι μεγάλες οικογένειες των παλαιότερων γενεών, αλλά είναι φανερό ότι η απομονωμένη και συχνά ξεριζωμένη πυρηνική οικογένεια του καιρού μας περικλείει έντονους και πιθανά εκρηκτικούς δεσμούς αντικειμένου για τα παιδιά, και γεννάει μια κεντρόφυγη δύναμη για τα νεαρά της μέλη, ή αντίθετα, τα απολιθώνει με ανεπίλυτα δεσμά σε μία παθητικότητα που ακρωτηριάζει την αυτονομία τους.
Στην εφηβεία, η στενή συναισθηματική σχέση μεταξύ γονιών και παιδιού που επικρατούσε στην παιδική ηλικία αλλάζει. Η ανάγκη του έφηβου να προσδιορίσει την ταυτότητά του -προσωπική και σεξουαλική- έρχεται σε σύγκρουση με την επιθυμία (υποχρέωση) του γονιού να συνεχίσει την καθοδήγηση. Οι φιλοδοξιακές του επενδύσεις στον έφηβο για την πραγματοποίηση στόχων που ο πατέρας ή η μητέρα δεν μπόρεσαν να επιτύχουν, έρχονται στην επιφάνεια με μία ένταση συχνά εξωπραγματική. Κι έτσι, ενώ ταυτίζεται με τον έφηβο και συμμερίζεται τον αγώνα του για επιτυχίες, παράλληλα κάνει συγκρίσεις με τους δικούς του παλιούς αγώνες και, όχι σπάνια, σπρώχνει τη σχέση στην επιθετικότητα και τον ανταγωνισμό με τον έφηβο ή την έφηβη. Στον τομέα της σταδιοδρομίας, ιδιαίτερα όσον αφορά την πρόσβαση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα (Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι.), τα πράγματα παίρνουν τώρα ένα δραματικό και πολύ συχνά καταστροφικό χαρακτήρα για τον ψυχισμό των εφήβων. Η πικρία για τη φθορά και αποτυχία των γονιών -πολλές φορές φαντασιωσική- και ο θυμός για την απόρριψη των αξιών τους και της εξουσίας τους από τον έφηβο, οδηγούν τελικά στη σύγκρουση (Σακελλαρόπουλος, 1980).
Τηρουμένων των αναλογιών, αντίστοιχες ψυχοδυναμικές διεργασίες γεννιώνται και λειτουργούν στις σχέσεις εφήβων και δασκάλων.
Σε ό,τι αφορά τη βαθύτερη ψυχολογική διεργασία κατά την εφηβεία, θα μπορούσε να αναφερθεί επίσης ότι υπολείμματα λιγότερο ή περισσότερο έντονα της αρχαϊκής εικόνας του παντοδύναμου πατέρα-θεού και του επίσης αρχαϊκού μητρικού φαλλικού αντικειμένου είναι παρόντα στο συναισθηματικό υπόστρωμα του έφηβου και αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην ολοκλήρωση και ωρίμανσή του. Τα συναισθήματα αυτά υπήρχαν πάντα, αλλά έγιναν εντονότερα στη σύγχρονη εποχή. Σαφέστεροι και περισσότερο παρόντες είναι φόβοι οιδιποδειακοί που απαιτούν την καταστροφή του ερωτικού ανταγωνιστή και οι οποίοι, ως περισσότερο επιφανειακοί, είναι ευκολότερο να μετατεθούν προς τα πρόσωπα των ομόφυλων ενηλίκων, όπως είναι οι δάσκαλοι ή οι δασκάλες. Ο έφηβος πιστεύει ασυνείδητα ότι η δύναμή του, η οποία έχει ήδη αρκετά αναπτυχθεί, θα ολοκληρωθεί μόνο όταν ο αντίπαλος, σύμβολο των αρχαϊκών παντοδύναμων μορφών ή του ερωτικού ανταγωνιστή, θα καταστραφεί και θα εξαφανισθεί. Πιστεύει ότι μόνο τότε θα ανοίξει ο δρόμος για την ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών ή για την ολοκλήρωση του δικού του ρόλου ως ενήλικα.
Η "καταστροφή" αυτή του ενήλικα γίνεται σε φαντασιωσικό επίπεδο, είναι όμως δυνατόν να πάρει διαστάσεις πραγματικές. Αυτό θα εξαρτηθεί από την ένταση των συνειδητών και ασυνείδητων φόβων του έφηβου και από την αντίδραση του ενήλικα, ο οποίος με τη στάση του είναι δυνατό να ωθήσει τη σύγκρουση στο χώρο της πραγματικότητας.
Στη συνέχεια δίνεται ένα κλινικό παράδειγμα των μεταβατικών μορφών σχέσης και της επιθετικότητας του έφηβου καθώς και της αντίδρασης των προσώπων κύρους :
Νέος, μαθητής, 16 χρόνων. Εγιναν μερικές αραιές ψυχοθεραπευτικές επαφές με εκείνον και τους γονείς του. Υπήρξαν δύο στάδια στην κλινική εικόνα και γενικότερα στις διαταραχές της συμπεριφοράς του.
1ο στάδιο
Οι γονείς ζητούν να δω τον έφηβο, διότι εμφανίζει απάθεια και αδιαφορία. Στο σχολείο, η επίδοσή του είναι μέτρια, ενώ στο σπίτι δείχνει μια καθολική έλλειψη συμμετοχής σε οποιοδήποτε συναισθηματικό ή πρακτικό θέμα, όπως αναφέρουν οι γονείς. Μια διερεύνηση της οικογενειακής ζωής αποκαλύπτει ότι το βασικό πρόβλημα είναι η αμφιθυμία της μητέρας και η βαθιά και σταθερά απορριπτική στάση του πατέρα προς το παιδί, με το οποίο έχουν μεγάλη διαφορά ηλικίας. Το παιδί κατηγορεί έμμεσα τη μητέρα του για παθητικότητα ή και για συνενοχή ακόμα, στη στάση που τηρεί ο πατέρας. Ως συνέπεια, ο νέος παραιτείται από κάθε δραστηριότητα, ενώ η επιθετικότητά του προς τον πατέρα είναι κυρίως παθητική.
2ο στάδιο
Ο έφηβος κάτω από την επίδραση ορισμένων κοινωνικών παραγόντων (αντιεξουσιαστικές κυρίως ενέργειες) αρχίζει μια πολύ έντονη δραστηριότητα στο σχολείο, οργανώνοντας τις εκδηλώσεις των συμμαθητών του κ.λ.π., ενώ η επίδοσή του παραμένει σε ανεκτό επίπεδο ή μάλλον βελτιώνεται. Η διεύθυνση του σχολείου εισπράττει αυτή τη δραστηριότητα ως προσωπική επίθεση εναντίον της, αντιδρά βίαια και προσπαθεί να συντρίψει τις δραστηριότητές του. Ο έφηβος χειρίζεται σε γενικές γραμμές σωστά τις αντιδράσεις της εξουσίας και η εμπειρία αυτή έχει ωριμοποιό επίδραση πάνω του. Παράλληλα δικαιώνεται από την υποστήριξη των συμμαθητών του, ορισμένων καθηγητών και του πατέρα του ο οποίος ευθυγραμμίζεται απόλυτα με το παιδί, εγκαθιστώντας έτσι μια συναισθηματική επαφή ποιότητας μαζί του.
Το παιδί με τις ανακατατάξεις και τους διορθωτικούς μηχανισμούς του Εγώ, που λειτουργούν τόσο έντονα στην εφηβεία, παροχέτευσε σε μια ικανοποιητική δραστηριότητα την παθητική επιθετικότητα που παρουσίαζε προηγουμένως.
Φαντασιωσική και πραγματική επιθετικότητα του έφηβου
Η πραγματική, έκδηλη επιθετικότητα του έφηβου είναι ένα μείζον πρόβλημα της σύγχρονης οικογένειας και κατ'επέκταση της κοινωνικής μας ζωής. Ως κύριο χαρακτηριστικό της εφηβικής περιόδου, η έντονη επιθετικότητα προς τα πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος μετατίθεται και προς τους δασκάλους μέσα στα πλαίσια της μεταβιβαζόμενης συναισθηματικής σχέσης από τους γονείς προς αυτούς.
Η επιθετικότητα αποτελεί θεμελιακό στοιχείο της συμπεριφοράς, με μερικά ίσως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην περίπτωση του έφηβου, τα οποία άλλωστε δεν αφορούν μόνο την επιθετικότητα, αλλά το σύνολο του ψυχισμού του. Η ιδιοτυπία αυτή αποτελεί έκφραση των ασταθών σχέσεων, που συνεχώς μεταβάλλονται, του Εγώ, αφ'ενός με το Υπερεγώ και αφ'ετέρου με τις ενορμήσεις. Αποτέλεσμα της ίδιας αστάθειας και της, σε σχέση με τον ενήλικα, περισσότερο ανοργάνωτης διαπλοκής των δημιουργικών και καταστροφικών δυνάμεων, θα πρέπει να θεωρηθεί και το γεγονός ότι, με μεγάλη ένταση στον έφηβο, η επιθετικότητα άλλοτε παίρνει καταστροφική μορφή και άλλοτε γίνεται παραγωγική δραστηριότητα. Η ένταση, το πάθος, η παρορμητικότητα και οι μεταπτώσεις της επιθετικής συμπεριφοράς σε τρυφερότητα θα πρέπει επίσης να θεωρηθούν ως συνέπεια της βίαιης εναλλασσόμενης εισβολής των λιβιδινικών και επιθετικών ενορμήσεων σε ένα αρκετά ανώριμο και απροστάτευτο Εγώ, ενώ η μεγάλη ετοιμότητα και οι εκρήξεις της ενοχής, ανοιχτής ή συγκαλυμμένης, οφείλονται στην παρουσία του αρχαϊκού Υπερεγώ, το οποίο προοδευτικά ο έφηβος με ασυνείδητους μηχανισμούς προσπαθεί να τροποποιήσει σε συνάρτηση με την ολοένα μεγαλύτερη επαφή που αποκτά με την πραγματικότητα. Ετσι επιτρέπει στον εαυτό του να αναπτύξει άλλες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς, τις οποίες παλαιότερα δεν ήταν σε θέση να εκδηλώσει, όπως λόγου χάρη η αυστηρή κριτική προς τους καθηγητές κ.λ.π.
Μελετώντας την επιθετικότητα του έφηβου, μπορούμε να διακρίνουμε "επιδιωκόμενους σκοπούς", έτσι ώστε η επιθετικότητα παράλληλα με τη μαζοχιστική καταστροφική δραστηριότητα και τα αποτελέσματά της, να αποσκοπεί στην αναζήτηση μιας ισορροπίας των αλληλοσυγκρουόμενων ενδοψυχικών τάσεων, χρήσιμη σε μια φάση της εξέλιξής του. Πολλές φορές, μια αυτοκαταστροφική μορφή επιθετικότητας που μεταβλήθηκε σε ετεροκαταστροφική σημαίνει ενίσχυση του Εγώ και, σαν μεταβατική μόνο φάση, μπορεί να θεωρηθεί στον έφηβο ως παραγωγική. Πολύ συχνά ο έφηβος σε μια αναζήτηση του αρχαϊκού, παντοδύναμου πατέρα ή της φαλλικής μητέρας επιδιώκει να προκαλέσει την απαγόρευση, τον δεσποτισμό τους και την καταπίεση. Επιζητά την επίδειξη της δύναμής τους την οποία είχε βιώσει, πραγματικά ή φαντασιωσικά, όταν ήταν βρέφος, νήπιο ή μικρότερο παιδί.
Οταν προσπαθεί να αποδυναμώσει ή να "νικήσει" το πρόσωπο που ασκεί την εξουσία, συγχρόνως, αμφιθυμικά, επιθυμεί να το δει δυνατό, άρα ικανό να προστατεύσει όπως παλιά. Του επιτίθεται, αλλά όταν ο ενήλικας φανεί αδύνατος, ο έφηβος αγχώνεται, καταθλίβεται και μερικές φορές αποδιοργανώνεται.
Αλλες φορές, ο "επιδιωκόμενος σκοπός" είναι η "δοκιμασία δύναμης". Ενα παιχνίδι για το ποιος θα αποδειχθεί δυνατότερος, μια πάλη που αποσκοπεί στην καταβολή και απομάκρυνση του αντιπάλου, όχι όμως και την καταστροφή του. Και αυτό όμως το παιχνίδι μπορεί να πάρει δραματική τροπή (σχολική αποτυχία, απώλεια και υποβάθμιση των επαγγελματικών επιδιώξεων, ριζική ρήξη με το οικογενειακό περιβάλλον, καταστροφή περιουσιών κ.λ.π.).
Συχνότατα επίσης η επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σημαίνει "αναζήτηση της ποινής". Η ποινή συνδέεται άμεσα με την ανάγκη της πειθαρχίας. Το παιδί γνωρίζει την απαίτηση του ενήλικα ή του δασκάλου για πειθαρχία και τον προκαλεί, γνωρίζοντας ότι θα εισπράξει κάποια ποινή. Εάν ο δάσκαλος παρασυρθεί και επιβάλλει την τιμωρία μ'έναν τρόπο ώστε να το ικανοποιήσει σ'αυτή του την ανάγκη, δέχεται το παιχνίδι του. Τα μαζοχιστικά στοιχεία μέσα στην προσωπικότητα είναι τόσο πολλά και σημαντικά, ώστε δε μπορεί να γίνει μελέτη του έφηβου, αλλά και οποιαδήποτε άλλη ψυχολογική έρευνα, χωρίς να ληφθούν υπ'όψιν. Η ψυχολογία του βάθους αποκαλύπτει την παλαιά σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στο παράδοξο αυτό μίγμα της ευχαρίστησης και του πόνου και στην έννοια της πειθαρχίας. Ποια είναι η πρώτη μορφή πειθαρχίας, την οποία απαιτούμε ή επιβάλλουμε στο παιδί; Είναι ο έλεγχος των σφιγκτήρων. Το φαινόμενο του μαζοχισμού που εμφανίζεται στην ηλικία αυτή με τις ποικιλόμορφες αντιδράσεις του παιδιού να πειθαρχήσει ή όχι στον κανόνα που του επιβάλλει η μητέρα. Η αντίδραση αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή της άρνησης στο να υπακούσει ή αντίθετα τη μορφή της πλήρους και γρήγορης αποδοχής, ώστε να μπορέσει να ικανοποιήσει τη μητέρα όσο γίνεται περισσότερο. Συχνά παίρνει και τις δύο μορφές, περνώντας από τη μία στην άλλη. Οταν μιλάμε για μαζοχισμό, αναφερόμαστε αυτόματα και στην έννοια του σαδισμού. Αλλοτε πάλι το παιδί αντιδρά με τη χαρακτηριστική δυσκοιλιότητα της ηλικίας αυτής, στην οποία υπάρχει το στοιχείο της δυσφορίας, αλλά και της ευχαρίστησης από την κατακράτηση των κοπράνων. Πάνω σ'αυτό το αρχέτυπο, μορφοποιούνται αργότερα οι σχέσεις του ατόμου με τα πρόσωπα κύρους.
Η αποενοχοποίηση και η ανάγκη να αμβλυνθεί η πίεση ενός αυστηρού Υπερεγώ μπορεί να είναι ένας άλλος "επιδιωκόμενος σκοπός" της επιθετικής συμπεριφοράς. Το παιδί προκαλεί με επιθετικές πράξεις το δάσκαλο, δοκιμάζοντας την ανοχή του και την επιτρεπτικότητά του. Σε κάθε νέα πρόκληση περιμένει ότι ο δάσκαλος θα συγχωρέσει την "κακή πράξη". Η συγνώμη στη συγκεκριμένη περίπτωση άλλοτε σημαίνει ότι επιτέλους η πράξη δεν είναι τόσο κακή όσο τη θεωρεί το Υπερεγώ του παιδιού και άλλοτε αποκτά το νόημα της αποδοχής του παιδιού παρά την κακή του πράξη. Εδώ η συγνώμη έχει την σημασία του τεκμηρίου αγάπης με την απλούστερη διατύπωση "αφού με συγχωρεί, άρα με αγαπά". Κυρίως, όμως, όταν ο έφηβος επιδιώκει την ποινή και την επιτυγχάνει, έχει καταβάλλει τα αναγκαία "λύτρα" ως προϋπόθεση της αποενοχοποίησης.
Η ανάγκη, τέλος, της υποταγής στο Υπερεγώ και της επανόρθωσης του μειωμένου κύρους των ενηλίκων μπορεί να εκφράζεται με την επιθετική συμπεριφορά του έφηβου. Η ψυχαναλυτική έρευνα που μελετά τους έφηβους σημειώνει ότι το σύγχρονο πρόβλημά τους είναι η εξασθένηση του γονέα ή δασκάλου μέσα στο σημερινό κοινωνικό σύνολο και η μείωση της σημασίας των παραδοσιακών ηθικών αξιών και όχι μια αντίδραση των εφήβων στην αυστηρότητα των προσώπων κύρους. Στη μεταβατική αυτή φάση της κοινωνίας μας, υπάρχει πολλή σύγχυση και στους εκπροσώπους της προηγούμενης γενεάς, γονείς και δασκάλους, αλλά και στους νέους, παιδιά και έφηβους. Συνέπεια αυτού είναι η αμφιβολία και η αμφιθυμική στάση γονιών και δασκάλων και η αντίστοιχη των παιδιών. Ο έφηβος αισθάνεται ότι αφού ο ενήλικας δεν διαθέτει αρκετό κύρος, δεν έχει και τη δύναμη που χρειάζεται για να τον κατευθύνει και να τον προστατεύσει, όπως αναφέρθηκε.
Αυτοκαταστροφική μορφή επιθετικότητας
Η σύγκρουση γονιών-παιδιών στην εφηβεία, εκτός από τις καθημερινές δυσκολίες στη συμβίωση, μπορεί να έχει σοβαρότερες αρνητικές επιπτώσεις στην εξέλιξη και ψυχική υγεία του έφηβου. Μια από τις πιο συνηθισμένες καταστάσεις είναι η εφηβική κατάθλιψη, που συχνά δε γίνεται αντιληπτή από τους γονείς, για τον απλούστατο λόγο ότι ο έφηβος που "αποσύρεται " από τον αγώνα δε δημιουργεί προβλήματα στην οικογένεια. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι ψυχολογική ή, σοβαρότερα, ψυχιατρική. Οι προκλήσεις του ενάντια στην εξουσία των ενηλίκων γίνονται σε χαμηλότερους τόνους, και οι αγώνες του για ανεξαρτησία και απελευθέρωση είναι πιο ήρεμοι, "σβησμένοι", ή δεν υπάρχουν καθόλου. Ο έφηβος σε κατάθλιψη βλέπει τον εαυτό του ως ανίκανο ή μη αποδεκτό από τους γύρω του και υπερασπίζει τον εαυτό του εναντίον αυτού του ψυχικού πόνου υψώνοντας άμυνες που κρατούν τους άλλους σε απόσταση. Ετσι, οι γονείς που αισθάνονται ανακούφιση γιατί ο δικός τους έφηβος είναι εύκολος στους χειρισμούς τους, μπορεί να πληρώσουν αυτή την οικογενειακή ηρεμία με το τίμημα μιας εφηβικής κατάθλιψης. Αλλά κι η απλή ακόμα παθητικότητα του έφηβου, που δε μπορεί να σπάσει τα δεσμά της εξουσίας, όταν αυτή ασκείται από γονιούς άκαμπτους και αυταρχικούς, του ακρωτηριάζει τις δυνατότητες στο σχολείο, τον περιορίζει στις κοινωνικές του σχέσεις, τον αναστέλλει στον ερωτικό τομέα. Στην εφηβική κατάθλιψη, οι επιθετικές ενορμήσεις στρέφονται εναντίον του εαυτού και χάνουν μέρος από τον ετεροεπιθετικό χαρακτήρα τους. Παράλληλα, οι λιβιδινικές ενορμήσεις αποσύρονται εν μέρει από τα αντικείμενα (ερωτικά ή απλά αγαπημένα) και επενδύουν με ένα παθολογικό τρόπο. Η επένδυση αυτή δεν έχει το χαρακτήρα της αγάπης, της φροντίδας και της εκτίμησης του εαυτού, αλλά της απόρριψης και της αυτοϋποτίμησης.
Μία επιφανειακά αντίθετη εξέλιξη στη σύγκρουση είναι η φυγή του παιδιού από το σπίτι σ'ένα στάδιο, στο οποίο ο έφηβος βρίσκεται ακόμα σε σύγχυση αναφορικά με την ταυτότητά του και τις δυνατότητές του. Προσπαθεί να μπει στο ρόλο του ενήλικα χωρίς να είναι ακόμη έτοιμος ν’αναλάβει τις ευθύνες αυτού του ρόλου. Το αποτέλεσμα είναι συχνά μια αντικοινωνική συμπεριφορά, σύγκρουση με το νόμο ή καταφυγή στα ναρκωτικά. Σε άλλες περιπτώσεις, ο έφηβος αντιλαμβάνεται την αδυναμία του και ξαναγυρίζει στην οικογένεια. Αυτή όμως είναι μια επιστροφή ήττας που δε λύνει το πρόβλημα. Η εξέλιξη μπορεί να είναι νέες φυγές ή μια καθολική παραίτηση από τον αγώνα ανεξαρτητοποίησης.
Η αυτονόμηση του έφηβου από τους ενήλικες απαιτεί μια αργή αποεπένδυση, λιβιδινική και επιθετική των ενορμήσεων από τα παλαιά αντικείμενα και προοδευτικά την πραγματοποίηση νέων επενδύσεων, άλλης μορφής σε νέα αντικείμενα, άτομα ή ιδέες. Η ρήξη των παλαιών δεσμών δεν οδηγεί πουθενά, αντίθετα χρειάζεται μια προοδευτική λύση τους, όσο και αν αυτοί οι δεσμοί μοιάζουν "γόρδιοι".
Ως σύμπτωμα των διαταραγμένων σχέσεων στην οικογένεια, παρουσιάζεται ακόμη η ψυχική ανορεξία των εφήβων (κυρίως στα κορίτσια) που στην εξοντωτική τους προσπάθεια για εδραίωση ελέγχου και ταυτότητας ακολουθούν ένα δρόμο αυτοκαταστροφής (Bruch, 1971). Η εφηβική σχιζοφρένεια προς το τέλος της εφηβείας είναι η πιο τραγική κατάληξη σε ένα ιστορικό βαθιά και μόνιμα διαταραγμένων σχέσεων, το οποίο ανάγεται στις αρχές της ζωής του παιδιού (Bateson et al., 1956).
Οι ταυτίσεις εφήβων και οι ταυτίσεις γονέων και δασκάλων
Η ταύτιση δεν είναι μόνο μηχανισμός άμυνας ούτε είναι αυτό που ονομάζουμε μίμηση της εξωτερικής συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων. Είναι μια βαθύτερη και αυτόνομη λειτουργία, κυρίως ασυνείδητη, η οποία συμβάλλει στην ωρίμανση και εξέλιξη του Εγώ και στη μορφοποίηση της συμπεριφοράς του ατόμου. Το άτομο δανείζεται στοιχεία από τη συμπεριφορά του άλλου, τα αφομοιώνει και τα επανασυνθέτει μέσα στο δικό του ψυχικό χώρο, διαμορφώνοντας έτσι, μέσα από διαδοχικές ταυτίσεις, τη δική του συμπεριφορά (Freud, 1900). Η ταύτιση δεν είναι λειτουργία που συμβαίνει μόνο κατά την περίοδο της ανάπτυξης του ατόμου και της ωρίμανσης του Εγώ. Είναι μια από τις βασικές λειτουργίες και του ενήλικα: πολλαπλές ταυτίσεις πραγματοποιούνται καθημερινά από το Εγώ, μέσα στα πλαίσια του ρυθμιστικού του ρόλου, σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά του ατόμου.
Οπως είναι ευνόητο, δεν υπάρχουν ειδικές ταυτίσεις της εφηβείας. Οι διάφορες μορφές ταυτίσεων έχουν εγκατασταθεί από πολύ παλαιότερα. Στον έφηβο μπορεί να αλλάξουν έκφραση, να αναδιοργανωθούν σε νέους τύπους και να διαπλακούν κατά τρόπο διαφορετικό.
Η έννοια της υστερικής ταύτισης παραπέμπει στην υπόθεση της πολυμέρειας της προσωπικότητας. Πρόκειται για μια ενορμησιακή διαδικασία, μια σχέση με το αντικείμενο : ο Αλλος είναι αυτός που θα θέλαμε να "είχαμε". Αυτό παραπέμπει στην οικειοποίηση στοιχείων, ιδιοτήτων, τμημάτων ενός σεξουαλικού αντικειμένου. Θα θέλαμε να είχαμε όχι μονάχα τα γνωρίσματά του, αλλά και τις επενδύσεις του στο αντικείμενο. Η υστερική ταύτιση είναι η έκφραση μιας ομοιότητας στο επίπεδο των ασυνείδητων φαντασιώσεων.
Η ναρκισσιστική ταύτιση αποτελεί τον πυρήνα της διαδικασίας του πενθούντος, καθώς και της μελαγχολίας. Στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για μια ιδιοποίηση του αντικειμένου από το Εγώ, αλλά για μια υποκατάσταση του Εγώ από το αντικείμενο. Αυτή η δυναμική οπισθοδρόμησης οδηγεί σε μια χαλάρωση των αντικειμενοτρόπων δεσμών. "Η λιβιδινική ενέργεια που απελευθερώνεται με αυτό τον τρόπο δε μετατίθεται σε ένα άλλο αντικείμενο, αλλά αποσύρεται στο Εγώ, όπου προσφέρεται για την εγκατάσταση της ταύτισης του Εγώ με το εγκαταλειμμένο αντικείμενο. Η ναρκισσιστική ταύτιση καταργεί την αναπαράσταση του αντικειμένου. το ίδιο το Εγώ γίνεται αντικείμενο, συγχεόμενο μαζί του" (Freud, 1915).
Τα άτομα με ναρκισσιστική δομή της προσωπικότητας επενδύουν το αντικείμενο με αστάθεια και ασάφεια. Το αντικείμενο έχει πολύ λίγα στοιχεία από τα πραγματικά του χαρακτηριστικά. Δεν πρόκειται, ουσιαστικά, για μια αντικειμενοτρόπο σχέση. Το άτομο αυτό επενδύει στην ουσία ένα αρχαϊκό μορφοείδωλο (imago) που έχει ελάχιστη σχέση με το πραγματικό πρόσωπο ή ιδέα.
Ανάμεσα σε άλλες μορφές ταυτίσεων της εφηβείας, μπορούν να αναφερθούν επιγραμματικά η πρωτογενής ταύτιση, η προβλητική ταύτιση και η ταύτιση με τον επιτιθέμενο (Σακελλαρόπουλος, Παπανικολάου και Τριανταφύλλου, 1987).
Με τις αρχαϊκές μορφές ταυτίσεων συνδέεται η εγκατάσταση της ταυτότητας του φύλου στο παιδί. Η εγκατάσταση της ταυτότητας του φύλου πραγματοποιείται πριν από το φαλλικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, δηλαδή κατά τον πρώτο και δεύτερο χρόνο της ζωής. Οι παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη του παιδιού αργότερα έχουν μόνο ένα χαρακτήρα "επανεκτύπωσης". Δεν παύει, όμως, να είναι σημαντικός ο ρόλος του ενήλικα, γονέα και δασκάλου, στην οριστικοποίηση της ταυτότητας του φύλου μέσω των ταυτίσεων που θα κάνει ο έφηβος μαζί του.
Στην περίπτωση του έφηβου, η ταύτιση συνδέεται άμεσα με τον ωριμοποιό ρόλο των φαντασιώσεων. Μπορεί ειδικότερα να αναφερθεί ο ρόλος της καθηγήτριας σε σχεση με τη μαθήτρια, στην προσπάθεια της τελευταίας να ταυτιστεί με το μελλοντικό γυναικείο της ρόλο. Αποφασιστική σημασία περισσότερο από την εξωτερική συμπεριφορά της καθηγήτριας, έχει η εσωτερική της στάση, η οποία και θα γίνει αντικείμενο επεξεργασίας μέσα στις φαντασιώσεις της κοπέλας με ασυνείδητους μηχανισμούς. Είναι πολύ ευκολότερο να φαντασθεί την καθηγήτρια σε έναν ερωτικό ρόλο, απ'ό,τι τη μητέρα της, αφού αυτή τη φαντασίωση την αισθάνεται ως απαγορευμένη. Η ώριμη στάση και η συμπεριφορά της καθηγήτριας, ώριμη μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια, θα ενισχύσουν την ομαλή εξέλιξη του κόσμου των φαντασιώσεων της κοπέλας και θα την οδηγήσουν προς την αποδοχή του γυναικείου της ρόλου, ρόλου ερωτικού, μητρικού ή γενικότερα δοτικού (Σακελλαρόπουλος και Μποτονάκης, 1974).
Ας εξετάσουμε τώρα την αντίστροφη λειτουργία των ταυτίσεων, δηλαδή τις ταυτίσεις του ενήλικα με τον έφηβο. Είναι κεφαλαιώδους σημασίας το είδος των ταυτίσεων που θα κάνουν, αντίστοιχα, ο θεραπευτής, οι γονείς, ή οι δάσκαλοι με τον έφηβο. Ο ενήλικας με ώριμη ψυχοσεξουαλική εξέλιξη θα ταυτιστεί με τον έφηβο χωρίς να δράσει βλαπτικά στην εξέλιξη και τη συμπεριφορά. αντίθετα θα ωφελήσει τον έφηβο γιατί αυτός ο ενήλικας θα του προσφερθεί παράλληλα σαν ένα θετικό πρότυπο ταυτίσεων. Ο ενήλικας με ναρκισσιστική προσωπικότητα -για να δώσουμε ένα μόνο παράδειγμα παθολογίας- θα κάνει ναρκισσιστική ταύτιση με τον έφηβο βλέποντάς τον σαν χαοτική επέκταση του εαυτού του, δηλαδή σα ναρκισσιστικό αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο έφηβος στη σχέση του με ένα πρότυπο με διαταραγμένη συμπεριφορά, θα κάνει σαθρές ταυτίσεις, που μοιραία θα τον δυσκολέψουν στην ψυχοσεξουαλική του ωρίμανση, στη σταθεροποίηση της ταυτότητας του φύλου και θα επιβραδύνουν γενικότερα την εμφάνιση σ'αυτόν μιας ενήλικης συμπεριφοράς.
Ο θεραπευτής, όπως κάθε ενήλικας, θα περάσει από διαδοχικές φάσεις ταυτίσεων με τον έφηβο, καθώς και με τους γονείς του έφηβου, κάνοντας μια αναπόφευκτη μετάθεση δικών του παλαιών βιωμάτων -ανεξάρτητα αν αυτά ήταν ευχάριστα ή δυσάρεστα- στη σημερινή σχέση που έχει εγκαταστήσει με αυτούς. Σημασία έχει για την ψυχοθεραπευτική του δραστηριότητα όχι το να τα αποφύγει αυτά, αλλά το πώς θα μπορέσει να τα ελέγξει σωστά, αφού τα συνειδητοποιήσει και τα επεξεργασθεί.
Η ταύτιση των γονιών με το παιδί μπορεί να γίνει σε διάφορα επίπεδα ανάλογα με την ψυχοσεξουαλική ωρίμανση του ενήλικα. Αλλοτε πραγματοποιείται στα πλαίσια ικανοποιητικής γεννητικής εξέλιξης και άλλοτε το παιδί αντιπροσωπεύει για τον πατέρα ή τη μητέρα, που έχει προσωπικότητα με προγεννητική δομή, ένα "ναρκισσιστικό αντικείμενο" ή μια μορφή "αρχαϊκών φαντασιώσεων ταύτισης με το αντικείμενο" (Lebovici et Soulé, 1970).
Στην περίπτωση του δασκάλου, η ταύτισή του με τον έφηβο αποκτά συχνά μεγάλες διαστάσεις. Επιφανειακά, χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις αγάπης ή επιθετικότητας, ενώ σε βαθύτερο επίπεδο εκφράζει την ανάγκη ικανοποίησης -ασυνείδητων κυρίως- επιθυμιών του ενήλικα διαμέσου του έφηβου. Η επιθυμία του δασκάλου για αγάπη μπορεί να τον οδηγήσει σε μια εξωπραγματικά ευνοϊκή και δοτική στάση προς τον έφηβο. Αντίθετα, η ανάγκη έκφρασης της δικής του επιθετικότητας, τον ωθεί ώστε να εκλαμβάνει σαν προσωπική προσβολή τη διάχυτη επιθετικότητα του έφηβου, να αντιδρά με τη σειρά του επιθετικά και να μεταφέρει στην πραγματικότητα μια σύγκρουση παλιά, δική του που αλλιώς θα παρέμενε σε φαντασιωσικό κυρίως επίπεδο. Αλλοτε πάλι ο δάσκαλος μεταθέτει προς τους μαθητές του συναισθήματα και στάσεις οι οποίες αρχικά απευθύνονταν προς τα δικά του παιδιά, συγχέοντας έτσι αντικείμενα διαφορετικών σχέσεων. Συνηθέστερα όμως εκφράζει προς τους μαθητές του επιθετικές τάσεις, γιατί ταυτίζεται με την αυστηρότητα των δικών του γονιών. Η ύπαρξη εξάλλου αυστηρών υποχρεώσεων από μέρους της υπηρεσίας, καλλιεργεί τις επιθυμίες εξουσίας του δασκάλου και μεταθέτει την επιθετικότητά του που θα απεύθυνε στην προϊσταμένη του αρχή, στους μαθητές του. Τέλος, ο δάσκαλος "υιοθετεί" τη συμπεριφορά του παιδιού, ή αυτό το ίδιο το παιδί, ταυτίζεται μαζί του και επιδιώκει πράγματα που ο ίδιος δεν επέτυχε στην προσωπική του ζωή (Σακελλαρόπουλος και Μποτονάκης, 1974).
Η συναισθηματική σχέση δασκάλου-εφήβου είναι αναγκαία και αναπόφευκτη. Για να είναι ωφέλιμη, θα πρέπει να ελέγχεται μέχρις ενός σημείου από το δάσκαλο. Ο δάσκαλος δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά ότι η συμπεριφορά του έφηβου, όποια και αν είναι αυτή, δεν απευθύνεται συγκεκριμένα στο πρόσωπό του, αλλά επηρεάζεται βαθύτερα από στοιχεία μετάθεσης που είχαν παλαιότερα άλλο προορισμό, και κυρίως τους γονείς. Η γνώση αυτών των μηχανισμών βοηθά τον δάσκαλο να υιοθετήσει μια ωφέλιμη στάση γεμάτη συμπάθεια, αλλά και αρκετή ουδετερότητα η οποία και το παιδί θα ωφελήσει, αλλά και τον ίδιο θα απαλλάξει από επιπρόσθετες ευθύνες και αγχογόνες συναισθηματικές φορτίσεις ή επιλογές.
Ενα κείμενο ψυχολογίας, ψυχοπαθολογίας και θεραπευτικής εστιάζει αναπόφευκτα στην αρνητική πλευρά ενός θέματος. Επεξεργάζεται τα παθολογικά στοιχεία, την ίσως κακή πρόγνωση, τα προβλήματα στην εφαρμογή της θεραπείας. Το συνήθως συμβαίνον είναι πολύ πιο αισιόδοξο και ασφαλώς συχνότερο από το παθολογικό.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την εφηβεία. Με την έννοια της κρίσης στην εφηβεία, διευρύνεται ο ορίζοντας του φυσιολογικού, του μεταβατικού, του προσωρινού, έστω και αν το ίδιο σύμπτωμα ή διαταραχή της συμπεριφοράς για έναν ενήλικα θα είχε εντελώς άλλη σημασία.
Πρακτικά δεν πρέπει να βιαστούμε και να διαγνώσουμε σε έναν έφηβο την αρχή μιας νεύρωσης, υστερικής, αγχώδους ή ιδεοψυχαναγκαστικής ή ότι ζει στα πλαίσια μιας κατάθλιψης. Ακόμη λιγότερο την έναρξη μιας ψύχωσης. Το να χαρακτηρίσουμε μια οξεία παθολογική κατάσταση ως σχιζοφρένεια δεν είναι μόνο σοβαρό διαγνωστικό σφάλμα, αλλά και βαριά αντιδεοντολογική πράξη προς τον έφηβο και τους γονείς του. Το εξάμηνο που απαιτεί η ψυχιατρική ενηλίκων για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, στην εφηβεία θα πρέπει να παρατείνεται μέχρι να εγκατασταθεί πλέον μια μόνιμη και σοβαρή ψυχωσική εικόνα.
Μια αισιόδοξη, όμως, με στάση αναμονής, τοποθέτησή μας ως προς την διάγνωση δε σημαίνει ότι θα παραμελήσουμε το θεραπευτικό μας έργο. Στην εφηβεία ισχύει περισσότερο η αξία της έγκαιρης παρέμβασης. Και όταν ακόμη κρίνουμε ότι δεν θα χρειαστούν φάρμακα, μια απλή ψυχολογική βοήθεια ή ψυχοθεραπευτική, συνήθως βραχεία, παρέμβαση είναι πάντοτε ωφέλιμη. Στο αισιόδοξο αυτό θεραπευτικό σχήμα, πρέπει συμβουλευτικά να συμπεριλαμβάνουμε πάντα και τους γονείς, όταν είναι δυνατό. Επίσης και τους εκπαιδευτές του έφηβου, με την ευρεία έννοια.
Στις καταστάσεις όπου υπάρχει μια κρίση ή ακόμη λιγότερο μια ιδιοτυπία, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εφηβεία είναι παραγωγική, ακριβώς γιατί εμφανίζεται το πάθος, η ψυχική αναταραχή, το άγχος, η αχαλίνωτη αισιοδοξία ή η βαθιά θλίψη, στοιχεία που γι'αυτή την περίοδο της ζωής σημαίνουν μηχανισμούς παραγωγικών ανακατατάξεων.
Ασκώντας το έργο του, ο κλινικός δεν θα πρέπει να ξεχνάει ότι η εφηβεία είναι μια μεγαλειώδης στιγμή του ατόμου, αλλά και της ανθρωπότητας, μια μορφή μεγαλοφυϊας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Bateson Gr., Jackson D. D., Haley J. & Weakland J. (1956). "Toward a theory of schizophrenia". Behavioral Sci. I, 251-264.
2. Bruch, H. (1971). "Death in anorexia nervosa". Psychosomatic Medicine 33:135-144
3. Freud S. (1900). La science des rêves. Paris, Presses Universitaires de France, 1963.
4. Freud S. (1915). "Pulsions et destin des pulsions". Metapsychologie. Gallimard, Paris, 1968.
5. Lebovici S. & Soulé M. (1970). La connaissance de l'enfant par la psychanalyse. Paris, Presses Universitaires de France.
6. Σακελλαρόπουλος, Π. (1980). "Εφηβος και οικογένεια". Παιδιατρική, 43 : 210-216.
7. Σακελλαρόπουλος Π. & Μποτονάκης Γ. (1974). "Συναισθηματικές σχέσεις δασκάλων και εφήβων". Ιπποκράτης, 3 : 117-129.
8. Σακελλαρόπουλος, Π., Παπανικολάου, Γ., Τριανταφύλλου, Μ. (1987). "Περί ταυτίσεων στην εφηβεία". Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής,1ος τόμος, Α΄ μέρος, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα.
* Το κείμενο αυτό επεξεργάστηκε εννοιολογικά και φιλολογικά η Θεανώ Ψωμά.
Society of Social Psychiatry and Mental Heath
ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ, Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΟΙ ΤΑΥΤΙΣΕΙΣ*
Π. ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
Αμμες ποτ' ημεν αλκιμοι νεανίαι
Η εφηβεία είναι μια περίοδος που έχει επικρατήσει να θεωρείται "δύσκολη", με την έννοια ενός μεταβατικού σταδίου, τόσο για τους εφήβους, όσο και για τους γονείς, δασκάλους και ευρύτερα την κοινωνική ομάδα.
Για τους έφηβους, η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την ανάγκη να προσδιορίσουν την ταυτότητά τους και να επιδιώξουν την αυτονομία τους. Στο χαρακτήρα τους υπάρχουν ακόμη όλα τα στοιχεία της παιδικής τους ηλικίας, τα οποία, όμως, αρχίζουν να διαπλάθονται, προκειμένου να πλησιάσουν την εξωτερική πραγματικότητα, όπως τη βλέπει και την αντιμετωπίζει ο ενήλικας. Καθώς το άτομο βαδίζει προς την ενηλικίωση, ο παιδικός κόσμος του παραμυθιού θα πρέπει σταδιακά να εγκαταλειφθεί. Μέσα σ'αυτή την απώλεια του παιδικού κόσμου, εντάσσεται και η αρχαϊκή, παντοδύναμη γονεϊκή εικόνα που ο έφηβος θα "χάσει", καθώς θα εδραιώνει τη δική του ταυτότητα, αρνούμενος πλέον την εξάρτηση και την καθοδήγησή τους. Η αφύπνιση της σεξουαλικότητας είναι ένα άλλο βασικότατο χαρακτηριστικό της εφηβείας που θα προβληματίσει τόσο τον έφηβο, όσο και τους γονείς του.
Στο υπόβαθρο όλων αυτών των αλλαγών, θα πρέπει να σημειώσουμε τον ωριμοποιό ρόλο των φαντασιώσεων του έφηβου, αυτής της μεταβατικής λειτουργίας μεταξύ του παραμυθιού και της πραγματικότητας των ενηλίκων. Οι φαντασιώσεις αυτές, λιβιδινικές ή επιθετικές, τον βοηθούν να επεξεργαστεί τη φάση από την οποία διέρχεται, μειώνοντας τον φόβο ή αποενοχοποιούμενος, καθώς δεν έχει να αντιμετωπίσει τις απαγορεύσεις ή άλλους ανασταλτικούς παράγοντες, αλλά κινείται στον χώρο της φαντασίας.
Κοινωνιολογικές και ψυχαναλυτικές πτυχές
Η τυπική οικογένεια της εποχής μας -η πυρηνική οικογένεια των γονιών και του ενός ή των δύο παιδιών- έχει διαμορφωθεί από την κίνηση του αγροτικού πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, τον αποκλεισμό των ηλικιωμένων από το στενό οικογενειακό πλαίσιο και τη σχεδόν τέλεια εξαφάνιση -ως μητρικού υποκατάστατου- των άλλων συγγενών ή του υπηρετικού προσωπικού από τις σχετικά εύπορες οικογένειες. Στην καλύτερη μορφή της, η σύγχρονη οικογένεια αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες γιατί οι λειτουργίες της συνεχώς ελαττώνονται, τα κοινωνικά της στηρίγματα καταρρέουν και η σχετικότητα της ηθικής ολοένα και αυξάνεται. Η σχετικότητα αυξάνεται σε σχέση με τις "εντολές" ή ρυθμίσεις που εξασφάλιζε η παραδοσιακή κοινωνία. Παράλληλα, όμως, αυτή η ηθική τάξη αντικαθίσταται από μια άλλη μορφή κοινωνικού Υπερεγώ, αρχαϊκότερου, δηλαδή λιγότερο ώριμου, αυθαίρετου, δεσποτικού, άρα με λιγότερες δυνατότητες συνδιαλλαγής μ' αυτό. Η νέα μορφή Υπερεγώ, γεμάτη ασάφειες, υποχρεώνει τους γονείς σε συνεχείς και αμφίβολες επιλογές. Πρακτικά, καθένας χωριστά και οι δύο μαζί δεν ξέρουν πότε και πώς να προτείνουν πού και πότε θα απαγορεύσουν.
Η αναζήτηση και απαίτηση της γυναίκας για μια διαφορετική θέση στην οικογένεια και στην κοινωνία προκάλεσαν επιπρόσθετη σύγχυση των ρόλων των γονιών μέσα στην οικογένεια και η σύγχυση αυτή είχε και έχει, επίσης, άμεσο αντίκτυπο στα παιδιά. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η μητέρα αναπόφευκτα υποχρεώνεται να αναζητήσει ένα μητρικό ρόλο άλλης μορφής. Ο πατέρας, αντίστοιχα, υποχρεώνεται να τροποποιήσει και το δικό του ρόλο.
Ετσι, ένα χαρακτηριστικό της πυρηνικής οικογένειας που βαραίνει σημαντικά στη διαμόρφωση της εφηβείας του παιδιού, είναι το γεγονός ότι οι πρώιμες αντικειμενοτρόπες σχέσεις για το παιδί, στη σύγχρονη κοινωνία, συνήθως περιορίζονται μόνο σε δύο πρόσωπα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της έντασης τόσο στις οιδιπόδειες συγκρούσεις, όσο και στον αγώνα για να ξεπεραστούν αυτές οι συγκρούσεις στα χρόνια της πρώτης και μέσης εφηβείας. Και οι δύο γονείς, ο καθένας χωριστά, με την απώλεια του έφηβου λόγω της ενηλικίωσής του, βιώνουν συχνά φαντασιωσική απώλεια και του συντρόφου τους. Η πυρηνική οικογένεια, φαντασιωσικά ή και πραγματικά, βιώνει τη διάλυσή της σε μέρη, την απώλεια της λειτουργίας της ως κοινωνικού αστερισμού, δηλαδή τελικά ζει ή φοβάται το θάνατό της. Ολα αυτά βρίσκονται σε υψηλότερη κλίμακα εξαιτίας της σφοδρότητας των πρώιμων προσκολλήσεων και της απουσίας εναλλακτικών αντικειμένων αγάπης με τη μορφή γιαγιάδων, παππούδων, θείων, ή άλλων προσώπων.
Είναι ίσως πιθανό να εξιδανικεύονται οι μεγάλες οικογένειες των παλαιότερων γενεών, αλλά είναι φανερό ότι η απομονωμένη και συχνά ξεριζωμένη πυρηνική οικογένεια του καιρού μας περικλείει έντονους και πιθανά εκρηκτικούς δεσμούς αντικειμένου για τα παιδιά, και γεννάει μια κεντρόφυγη δύναμη για τα νεαρά της μέλη, ή αντίθετα, τα απολιθώνει με ανεπίλυτα δεσμά σε μία παθητικότητα που ακρωτηριάζει την αυτονομία τους.
Στην εφηβεία, η στενή συναισθηματική σχέση μεταξύ γονιών και παιδιού που επικρατούσε στην παιδική ηλικία αλλάζει. Η ανάγκη του έφηβου να προσδιορίσει την ταυτότητά του -προσωπική και σεξουαλική- έρχεται σε σύγκρουση με την επιθυμία (υποχρέωση) του γονιού να συνεχίσει την καθοδήγηση. Οι φιλοδοξιακές του επενδύσεις στον έφηβο για την πραγματοποίηση στόχων που ο πατέρας ή η μητέρα δεν μπόρεσαν να επιτύχουν, έρχονται στην επιφάνεια με μία ένταση συχνά εξωπραγματική. Κι έτσι, ενώ ταυτίζεται με τον έφηβο και συμμερίζεται τον αγώνα του για επιτυχίες, παράλληλα κάνει συγκρίσεις με τους δικούς του παλιούς αγώνες και, όχι σπάνια, σπρώχνει τη σχέση στην επιθετικότητα και τον ανταγωνισμό με τον έφηβο ή την έφηβη. Στον τομέα της σταδιοδρομίας, ιδιαίτερα όσον αφορά την πρόσβαση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα (Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι.), τα πράγματα παίρνουν τώρα ένα δραματικό και πολύ συχνά καταστροφικό χαρακτήρα για τον ψυχισμό των εφήβων. Η πικρία για τη φθορά και αποτυχία των γονιών -πολλές φορές φαντασιωσική- και ο θυμός για την απόρριψη των αξιών τους και της εξουσίας τους από τον έφηβο, οδηγούν τελικά στη σύγκρουση (Σακελλαρόπουλος, 1980).
Τηρουμένων των αναλογιών, αντίστοιχες ψυχοδυναμικές διεργασίες γεννιώνται και λειτουργούν στις σχέσεις εφήβων και δασκάλων.
Σε ό,τι αφορά τη βαθύτερη ψυχολογική διεργασία κατά την εφηβεία, θα μπορούσε να αναφερθεί επίσης ότι υπολείμματα λιγότερο ή περισσότερο έντονα της αρχαϊκής εικόνας του παντοδύναμου πατέρα-θεού και του επίσης αρχαϊκού μητρικού φαλλικού αντικειμένου είναι παρόντα στο συναισθηματικό υπόστρωμα του έφηβου και αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην ολοκλήρωση και ωρίμανσή του. Τα συναισθήματα αυτά υπήρχαν πάντα, αλλά έγιναν εντονότερα στη σύγχρονη εποχή. Σαφέστεροι και περισσότερο παρόντες είναι φόβοι οιδιποδειακοί που απαιτούν την καταστροφή του ερωτικού ανταγωνιστή και οι οποίοι, ως περισσότερο επιφανειακοί, είναι ευκολότερο να μετατεθούν προς τα πρόσωπα των ομόφυλων ενηλίκων, όπως είναι οι δάσκαλοι ή οι δασκάλες. Ο έφηβος πιστεύει ασυνείδητα ότι η δύναμή του, η οποία έχει ήδη αρκετά αναπτυχθεί, θα ολοκληρωθεί μόνο όταν ο αντίπαλος, σύμβολο των αρχαϊκών παντοδύναμων μορφών ή του ερωτικού ανταγωνιστή, θα καταστραφεί και θα εξαφανισθεί. Πιστεύει ότι μόνο τότε θα ανοίξει ο δρόμος για την ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών ή για την ολοκλήρωση του δικού του ρόλου ως ενήλικα.
Η "καταστροφή" αυτή του ενήλικα γίνεται σε φαντασιωσικό επίπεδο, είναι όμως δυνατόν να πάρει διαστάσεις πραγματικές. Αυτό θα εξαρτηθεί από την ένταση των συνειδητών και ασυνείδητων φόβων του έφηβου και από την αντίδραση του ενήλικα, ο οποίος με τη στάση του είναι δυνατό να ωθήσει τη σύγκρουση στο χώρο της πραγματικότητας.
Στη συνέχεια δίνεται ένα κλινικό παράδειγμα των μεταβατικών μορφών σχέσης και της επιθετικότητας του έφηβου καθώς και της αντίδρασης των προσώπων κύρους :
Νέος, μαθητής, 16 χρόνων. Εγιναν μερικές αραιές ψυχοθεραπευτικές επαφές με εκείνον και τους γονείς του. Υπήρξαν δύο στάδια στην κλινική εικόνα και γενικότερα στις διαταραχές της συμπεριφοράς του.
1ο στάδιο
Οι γονείς ζητούν να δω τον έφηβο, διότι εμφανίζει απάθεια και αδιαφορία. Στο σχολείο, η επίδοσή του είναι μέτρια, ενώ στο σπίτι δείχνει μια καθολική έλλειψη συμμετοχής σε οποιοδήποτε συναισθηματικό ή πρακτικό θέμα, όπως αναφέρουν οι γονείς. Μια διερεύνηση της οικογενειακής ζωής αποκαλύπτει ότι το βασικό πρόβλημα είναι η αμφιθυμία της μητέρας και η βαθιά και σταθερά απορριπτική στάση του πατέρα προς το παιδί, με το οποίο έχουν μεγάλη διαφορά ηλικίας. Το παιδί κατηγορεί έμμεσα τη μητέρα του για παθητικότητα ή και για συνενοχή ακόμα, στη στάση που τηρεί ο πατέρας. Ως συνέπεια, ο νέος παραιτείται από κάθε δραστηριότητα, ενώ η επιθετικότητά του προς τον πατέρα είναι κυρίως παθητική.
2ο στάδιο
Ο έφηβος κάτω από την επίδραση ορισμένων κοινωνικών παραγόντων (αντιεξουσιαστικές κυρίως ενέργειες) αρχίζει μια πολύ έντονη δραστηριότητα στο σχολείο, οργανώνοντας τις εκδηλώσεις των συμμαθητών του κ.λ.π., ενώ η επίδοσή του παραμένει σε ανεκτό επίπεδο ή μάλλον βελτιώνεται. Η διεύθυνση του σχολείου εισπράττει αυτή τη δραστηριότητα ως προσωπική επίθεση εναντίον της, αντιδρά βίαια και προσπαθεί να συντρίψει τις δραστηριότητές του. Ο έφηβος χειρίζεται σε γενικές γραμμές σωστά τις αντιδράσεις της εξουσίας και η εμπειρία αυτή έχει ωριμοποιό επίδραση πάνω του. Παράλληλα δικαιώνεται από την υποστήριξη των συμμαθητών του, ορισμένων καθηγητών και του πατέρα του ο οποίος ευθυγραμμίζεται απόλυτα με το παιδί, εγκαθιστώντας έτσι μια συναισθηματική επαφή ποιότητας μαζί του.
Το παιδί με τις ανακατατάξεις και τους διορθωτικούς μηχανισμούς του Εγώ, που λειτουργούν τόσο έντονα στην εφηβεία, παροχέτευσε σε μια ικανοποιητική δραστηριότητα την παθητική επιθετικότητα που παρουσίαζε προηγουμένως.
Φαντασιωσική και πραγματική επιθετικότητα του έφηβου
Η πραγματική, έκδηλη επιθετικότητα του έφηβου είναι ένα μείζον πρόβλημα της σύγχρονης οικογένειας και κατ'επέκταση της κοινωνικής μας ζωής. Ως κύριο χαρακτηριστικό της εφηβικής περιόδου, η έντονη επιθετικότητα προς τα πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος μετατίθεται και προς τους δασκάλους μέσα στα πλαίσια της μεταβιβαζόμενης συναισθηματικής σχέσης από τους γονείς προς αυτούς.
Η επιθετικότητα αποτελεί θεμελιακό στοιχείο της συμπεριφοράς, με μερικά ίσως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην περίπτωση του έφηβου, τα οποία άλλωστε δεν αφορούν μόνο την επιθετικότητα, αλλά το σύνολο του ψυχισμού του. Η ιδιοτυπία αυτή αποτελεί έκφραση των ασταθών σχέσεων, που συνεχώς μεταβάλλονται, του Εγώ, αφ'ενός με το Υπερεγώ και αφ'ετέρου με τις ενορμήσεις. Αποτέλεσμα της ίδιας αστάθειας και της, σε σχέση με τον ενήλικα, περισσότερο ανοργάνωτης διαπλοκής των δημιουργικών και καταστροφικών δυνάμεων, θα πρέπει να θεωρηθεί και το γεγονός ότι, με μεγάλη ένταση στον έφηβο, η επιθετικότητα άλλοτε παίρνει καταστροφική μορφή και άλλοτε γίνεται παραγωγική δραστηριότητα. Η ένταση, το πάθος, η παρορμητικότητα και οι μεταπτώσεις της επιθετικής συμπεριφοράς σε τρυφερότητα θα πρέπει επίσης να θεωρηθούν ως συνέπεια της βίαιης εναλλασσόμενης εισβολής των λιβιδινικών και επιθετικών ενορμήσεων σε ένα αρκετά ανώριμο και απροστάτευτο Εγώ, ενώ η μεγάλη ετοιμότητα και οι εκρήξεις της ενοχής, ανοιχτής ή συγκαλυμμένης, οφείλονται στην παρουσία του αρχαϊκού Υπερεγώ, το οποίο προοδευτικά ο έφηβος με ασυνείδητους μηχανισμούς προσπαθεί να τροποποιήσει σε συνάρτηση με την ολοένα μεγαλύτερη επαφή που αποκτά με την πραγματικότητα. Ετσι επιτρέπει στον εαυτό του να αναπτύξει άλλες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς, τις οποίες παλαιότερα δεν ήταν σε θέση να εκδηλώσει, όπως λόγου χάρη η αυστηρή κριτική προς τους καθηγητές κ.λ.π.
Μελετώντας την επιθετικότητα του έφηβου, μπορούμε να διακρίνουμε "επιδιωκόμενους σκοπούς", έτσι ώστε η επιθετικότητα παράλληλα με τη μαζοχιστική καταστροφική δραστηριότητα και τα αποτελέσματά της, να αποσκοπεί στην αναζήτηση μιας ισορροπίας των αλληλοσυγκρουόμενων ενδοψυχικών τάσεων, χρήσιμη σε μια φάση της εξέλιξής του. Πολλές φορές, μια αυτοκαταστροφική μορφή επιθετικότητας που μεταβλήθηκε σε ετεροκαταστροφική σημαίνει ενίσχυση του Εγώ και, σαν μεταβατική μόνο φάση, μπορεί να θεωρηθεί στον έφηβο ως παραγωγική. Πολύ συχνά ο έφηβος σε μια αναζήτηση του αρχαϊκού, παντοδύναμου πατέρα ή της φαλλικής μητέρας επιδιώκει να προκαλέσει την απαγόρευση, τον δεσποτισμό τους και την καταπίεση. Επιζητά την επίδειξη της δύναμής τους την οποία είχε βιώσει, πραγματικά ή φαντασιωσικά, όταν ήταν βρέφος, νήπιο ή μικρότερο παιδί.
Οταν προσπαθεί να αποδυναμώσει ή να "νικήσει" το πρόσωπο που ασκεί την εξουσία, συγχρόνως, αμφιθυμικά, επιθυμεί να το δει δυνατό, άρα ικανό να προστατεύσει όπως παλιά. Του επιτίθεται, αλλά όταν ο ενήλικας φανεί αδύνατος, ο έφηβος αγχώνεται, καταθλίβεται και μερικές φορές αποδιοργανώνεται.
Αλλες φορές, ο "επιδιωκόμενος σκοπός" είναι η "δοκιμασία δύναμης". Ενα παιχνίδι για το ποιος θα αποδειχθεί δυνατότερος, μια πάλη που αποσκοπεί στην καταβολή και απομάκρυνση του αντιπάλου, όχι όμως και την καταστροφή του. Και αυτό όμως το παιχνίδι μπορεί να πάρει δραματική τροπή (σχολική αποτυχία, απώλεια και υποβάθμιση των επαγγελματικών επιδιώξεων, ριζική ρήξη με το οικογενειακό περιβάλλον, καταστροφή περιουσιών κ.λ.π.).
Συχνότατα επίσης η επιθετική συμπεριφορά του παιδιού σημαίνει "αναζήτηση της ποινής". Η ποινή συνδέεται άμεσα με την ανάγκη της πειθαρχίας. Το παιδί γνωρίζει την απαίτηση του ενήλικα ή του δασκάλου για πειθαρχία και τον προκαλεί, γνωρίζοντας ότι θα εισπράξει κάποια ποινή. Εάν ο δάσκαλος παρασυρθεί και επιβάλλει την τιμωρία μ'έναν τρόπο ώστε να το ικανοποιήσει σ'αυτή του την ανάγκη, δέχεται το παιχνίδι του. Τα μαζοχιστικά στοιχεία μέσα στην προσωπικότητα είναι τόσο πολλά και σημαντικά, ώστε δε μπορεί να γίνει μελέτη του έφηβου, αλλά και οποιαδήποτε άλλη ψυχολογική έρευνα, χωρίς να ληφθούν υπ'όψιν. Η ψυχολογία του βάθους αποκαλύπτει την παλαιά σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στο παράδοξο αυτό μίγμα της ευχαρίστησης και του πόνου και στην έννοια της πειθαρχίας. Ποια είναι η πρώτη μορφή πειθαρχίας, την οποία απαιτούμε ή επιβάλλουμε στο παιδί; Είναι ο έλεγχος των σφιγκτήρων. Το φαινόμενο του μαζοχισμού που εμφανίζεται στην ηλικία αυτή με τις ποικιλόμορφες αντιδράσεις του παιδιού να πειθαρχήσει ή όχι στον κανόνα που του επιβάλλει η μητέρα. Η αντίδραση αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή της άρνησης στο να υπακούσει ή αντίθετα τη μορφή της πλήρους και γρήγορης αποδοχής, ώστε να μπορέσει να ικανοποιήσει τη μητέρα όσο γίνεται περισσότερο. Συχνά παίρνει και τις δύο μορφές, περνώντας από τη μία στην άλλη. Οταν μιλάμε για μαζοχισμό, αναφερόμαστε αυτόματα και στην έννοια του σαδισμού. Αλλοτε πάλι το παιδί αντιδρά με τη χαρακτηριστική δυσκοιλιότητα της ηλικίας αυτής, στην οποία υπάρχει το στοιχείο της δυσφορίας, αλλά και της ευχαρίστησης από την κατακράτηση των κοπράνων. Πάνω σ'αυτό το αρχέτυπο, μορφοποιούνται αργότερα οι σχέσεις του ατόμου με τα πρόσωπα κύρους.
Η αποενοχοποίηση και η ανάγκη να αμβλυνθεί η πίεση ενός αυστηρού Υπερεγώ μπορεί να είναι ένας άλλος "επιδιωκόμενος σκοπός" της επιθετικής συμπεριφοράς. Το παιδί προκαλεί με επιθετικές πράξεις το δάσκαλο, δοκιμάζοντας την ανοχή του και την επιτρεπτικότητά του. Σε κάθε νέα πρόκληση περιμένει ότι ο δάσκαλος θα συγχωρέσει την "κακή πράξη". Η συγνώμη στη συγκεκριμένη περίπτωση άλλοτε σημαίνει ότι επιτέλους η πράξη δεν είναι τόσο κακή όσο τη θεωρεί το Υπερεγώ του παιδιού και άλλοτε αποκτά το νόημα της αποδοχής του παιδιού παρά την κακή του πράξη. Εδώ η συγνώμη έχει την σημασία του τεκμηρίου αγάπης με την απλούστερη διατύπωση "αφού με συγχωρεί, άρα με αγαπά". Κυρίως, όμως, όταν ο έφηβος επιδιώκει την ποινή και την επιτυγχάνει, έχει καταβάλλει τα αναγκαία "λύτρα" ως προϋπόθεση της αποενοχοποίησης.
Η ανάγκη, τέλος, της υποταγής στο Υπερεγώ και της επανόρθωσης του μειωμένου κύρους των ενηλίκων μπορεί να εκφράζεται με την επιθετική συμπεριφορά του έφηβου. Η ψυχαναλυτική έρευνα που μελετά τους έφηβους σημειώνει ότι το σύγχρονο πρόβλημά τους είναι η εξασθένηση του γονέα ή δασκάλου μέσα στο σημερινό κοινωνικό σύνολο και η μείωση της σημασίας των παραδοσιακών ηθικών αξιών και όχι μια αντίδραση των εφήβων στην αυστηρότητα των προσώπων κύρους. Στη μεταβατική αυτή φάση της κοινωνίας μας, υπάρχει πολλή σύγχυση και στους εκπροσώπους της προηγούμενης γενεάς, γονείς και δασκάλους, αλλά και στους νέους, παιδιά και έφηβους. Συνέπεια αυτού είναι η αμφιβολία και η αμφιθυμική στάση γονιών και δασκάλων και η αντίστοιχη των παιδιών. Ο έφηβος αισθάνεται ότι αφού ο ενήλικας δεν διαθέτει αρκετό κύρος, δεν έχει και τη δύναμη που χρειάζεται για να τον κατευθύνει και να τον προστατεύσει, όπως αναφέρθηκε.
Αυτοκαταστροφική μορφή επιθετικότητας
Η σύγκρουση γονιών-παιδιών στην εφηβεία, εκτός από τις καθημερινές δυσκολίες στη συμβίωση, μπορεί να έχει σοβαρότερες αρνητικές επιπτώσεις στην εξέλιξη και ψυχική υγεία του έφηβου. Μια από τις πιο συνηθισμένες καταστάσεις είναι η εφηβική κατάθλιψη, που συχνά δε γίνεται αντιληπτή από τους γονείς, για τον απλούστατο λόγο ότι ο έφηβος που "αποσύρεται " από τον αγώνα δε δημιουργεί προβλήματα στην οικογένεια. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι ψυχολογική ή, σοβαρότερα, ψυχιατρική. Οι προκλήσεις του ενάντια στην εξουσία των ενηλίκων γίνονται σε χαμηλότερους τόνους, και οι αγώνες του για ανεξαρτησία και απελευθέρωση είναι πιο ήρεμοι, "σβησμένοι", ή δεν υπάρχουν καθόλου. Ο έφηβος σε κατάθλιψη βλέπει τον εαυτό του ως ανίκανο ή μη αποδεκτό από τους γύρω του και υπερασπίζει τον εαυτό του εναντίον αυτού του ψυχικού πόνου υψώνοντας άμυνες που κρατούν τους άλλους σε απόσταση. Ετσι, οι γονείς που αισθάνονται ανακούφιση γιατί ο δικός τους έφηβος είναι εύκολος στους χειρισμούς τους, μπορεί να πληρώσουν αυτή την οικογενειακή ηρεμία με το τίμημα μιας εφηβικής κατάθλιψης. Αλλά κι η απλή ακόμα παθητικότητα του έφηβου, που δε μπορεί να σπάσει τα δεσμά της εξουσίας, όταν αυτή ασκείται από γονιούς άκαμπτους και αυταρχικούς, του ακρωτηριάζει τις δυνατότητες στο σχολείο, τον περιορίζει στις κοινωνικές του σχέσεις, τον αναστέλλει στον ερωτικό τομέα. Στην εφηβική κατάθλιψη, οι επιθετικές ενορμήσεις στρέφονται εναντίον του εαυτού και χάνουν μέρος από τον ετεροεπιθετικό χαρακτήρα τους. Παράλληλα, οι λιβιδινικές ενορμήσεις αποσύρονται εν μέρει από τα αντικείμενα (ερωτικά ή απλά αγαπημένα) και επενδύουν με ένα παθολογικό τρόπο. Η επένδυση αυτή δεν έχει το χαρακτήρα της αγάπης, της φροντίδας και της εκτίμησης του εαυτού, αλλά της απόρριψης και της αυτοϋποτίμησης.
Μία επιφανειακά αντίθετη εξέλιξη στη σύγκρουση είναι η φυγή του παιδιού από το σπίτι σ'ένα στάδιο, στο οποίο ο έφηβος βρίσκεται ακόμα σε σύγχυση αναφορικά με την ταυτότητά του και τις δυνατότητές του. Προσπαθεί να μπει στο ρόλο του ενήλικα χωρίς να είναι ακόμη έτοιμος ν’αναλάβει τις ευθύνες αυτού του ρόλου. Το αποτέλεσμα είναι συχνά μια αντικοινωνική συμπεριφορά, σύγκρουση με το νόμο ή καταφυγή στα ναρκωτικά. Σε άλλες περιπτώσεις, ο έφηβος αντιλαμβάνεται την αδυναμία του και ξαναγυρίζει στην οικογένεια. Αυτή όμως είναι μια επιστροφή ήττας που δε λύνει το πρόβλημα. Η εξέλιξη μπορεί να είναι νέες φυγές ή μια καθολική παραίτηση από τον αγώνα ανεξαρτητοποίησης.
Η αυτονόμηση του έφηβου από τους ενήλικες απαιτεί μια αργή αποεπένδυση, λιβιδινική και επιθετική των ενορμήσεων από τα παλαιά αντικείμενα και προοδευτικά την πραγματοποίηση νέων επενδύσεων, άλλης μορφής σε νέα αντικείμενα, άτομα ή ιδέες. Η ρήξη των παλαιών δεσμών δεν οδηγεί πουθενά, αντίθετα χρειάζεται μια προοδευτική λύση τους, όσο και αν αυτοί οι δεσμοί μοιάζουν "γόρδιοι".
Ως σύμπτωμα των διαταραγμένων σχέσεων στην οικογένεια, παρουσιάζεται ακόμη η ψυχική ανορεξία των εφήβων (κυρίως στα κορίτσια) που στην εξοντωτική τους προσπάθεια για εδραίωση ελέγχου και ταυτότητας ακολουθούν ένα δρόμο αυτοκαταστροφής (Bruch, 1971). Η εφηβική σχιζοφρένεια προς το τέλος της εφηβείας είναι η πιο τραγική κατάληξη σε ένα ιστορικό βαθιά και μόνιμα διαταραγμένων σχέσεων, το οποίο ανάγεται στις αρχές της ζωής του παιδιού (Bateson et al., 1956).
Οι ταυτίσεις εφήβων και οι ταυτίσεις γονέων και δασκάλων
Η ταύτιση δεν είναι μόνο μηχανισμός άμυνας ούτε είναι αυτό που ονομάζουμε μίμηση της εξωτερικής συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων. Είναι μια βαθύτερη και αυτόνομη λειτουργία, κυρίως ασυνείδητη, η οποία συμβάλλει στην ωρίμανση και εξέλιξη του Εγώ και στη μορφοποίηση της συμπεριφοράς του ατόμου. Το άτομο δανείζεται στοιχεία από τη συμπεριφορά του άλλου, τα αφομοιώνει και τα επανασυνθέτει μέσα στο δικό του ψυχικό χώρο, διαμορφώνοντας έτσι, μέσα από διαδοχικές ταυτίσεις, τη δική του συμπεριφορά (Freud, 1900). Η ταύτιση δεν είναι λειτουργία που συμβαίνει μόνο κατά την περίοδο της ανάπτυξης του ατόμου και της ωρίμανσης του Εγώ. Είναι μια από τις βασικές λειτουργίες και του ενήλικα: πολλαπλές ταυτίσεις πραγματοποιούνται καθημερινά από το Εγώ, μέσα στα πλαίσια του ρυθμιστικού του ρόλου, σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά του ατόμου.
Οπως είναι ευνόητο, δεν υπάρχουν ειδικές ταυτίσεις της εφηβείας. Οι διάφορες μορφές ταυτίσεων έχουν εγκατασταθεί από πολύ παλαιότερα. Στον έφηβο μπορεί να αλλάξουν έκφραση, να αναδιοργανωθούν σε νέους τύπους και να διαπλακούν κατά τρόπο διαφορετικό.
Η έννοια της υστερικής ταύτισης παραπέμπει στην υπόθεση της πολυμέρειας της προσωπικότητας. Πρόκειται για μια ενορμησιακή διαδικασία, μια σχέση με το αντικείμενο : ο Αλλος είναι αυτός που θα θέλαμε να "είχαμε". Αυτό παραπέμπει στην οικειοποίηση στοιχείων, ιδιοτήτων, τμημάτων ενός σεξουαλικού αντικειμένου. Θα θέλαμε να είχαμε όχι μονάχα τα γνωρίσματά του, αλλά και τις επενδύσεις του στο αντικείμενο. Η υστερική ταύτιση είναι η έκφραση μιας ομοιότητας στο επίπεδο των ασυνείδητων φαντασιώσεων.
Η ναρκισσιστική ταύτιση αποτελεί τον πυρήνα της διαδικασίας του πενθούντος, καθώς και της μελαγχολίας. Στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για μια ιδιοποίηση του αντικειμένου από το Εγώ, αλλά για μια υποκατάσταση του Εγώ από το αντικείμενο. Αυτή η δυναμική οπισθοδρόμησης οδηγεί σε μια χαλάρωση των αντικειμενοτρόπων δεσμών. "Η λιβιδινική ενέργεια που απελευθερώνεται με αυτό τον τρόπο δε μετατίθεται σε ένα άλλο αντικείμενο, αλλά αποσύρεται στο Εγώ, όπου προσφέρεται για την εγκατάσταση της ταύτισης του Εγώ με το εγκαταλειμμένο αντικείμενο. Η ναρκισσιστική ταύτιση καταργεί την αναπαράσταση του αντικειμένου. το ίδιο το Εγώ γίνεται αντικείμενο, συγχεόμενο μαζί του" (Freud, 1915).
Τα άτομα με ναρκισσιστική δομή της προσωπικότητας επενδύουν το αντικείμενο με αστάθεια και ασάφεια. Το αντικείμενο έχει πολύ λίγα στοιχεία από τα πραγματικά του χαρακτηριστικά. Δεν πρόκειται, ουσιαστικά, για μια αντικειμενοτρόπο σχέση. Το άτομο αυτό επενδύει στην ουσία ένα αρχαϊκό μορφοείδωλο (imago) που έχει ελάχιστη σχέση με το πραγματικό πρόσωπο ή ιδέα.
Ανάμεσα σε άλλες μορφές ταυτίσεων της εφηβείας, μπορούν να αναφερθούν επιγραμματικά η πρωτογενής ταύτιση, η προβλητική ταύτιση και η ταύτιση με τον επιτιθέμενο (Σακελλαρόπουλος, Παπανικολάου και Τριανταφύλλου, 1987).
Με τις αρχαϊκές μορφές ταυτίσεων συνδέεται η εγκατάσταση της ταυτότητας του φύλου στο παιδί. Η εγκατάσταση της ταυτότητας του φύλου πραγματοποιείται πριν από το φαλλικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, δηλαδή κατά τον πρώτο και δεύτερο χρόνο της ζωής. Οι παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη του παιδιού αργότερα έχουν μόνο ένα χαρακτήρα "επανεκτύπωσης". Δεν παύει, όμως, να είναι σημαντικός ο ρόλος του ενήλικα, γονέα και δασκάλου, στην οριστικοποίηση της ταυτότητας του φύλου μέσω των ταυτίσεων που θα κάνει ο έφηβος μαζί του.
Στην περίπτωση του έφηβου, η ταύτιση συνδέεται άμεσα με τον ωριμοποιό ρόλο των φαντασιώσεων. Μπορεί ειδικότερα να αναφερθεί ο ρόλος της καθηγήτριας σε σχεση με τη μαθήτρια, στην προσπάθεια της τελευταίας να ταυτιστεί με το μελλοντικό γυναικείο της ρόλο. Αποφασιστική σημασία περισσότερο από την εξωτερική συμπεριφορά της καθηγήτριας, έχει η εσωτερική της στάση, η οποία και θα γίνει αντικείμενο επεξεργασίας μέσα στις φαντασιώσεις της κοπέλας με ασυνείδητους μηχανισμούς. Είναι πολύ ευκολότερο να φαντασθεί την καθηγήτρια σε έναν ερωτικό ρόλο, απ'ό,τι τη μητέρα της, αφού αυτή τη φαντασίωση την αισθάνεται ως απαγορευμένη. Η ώριμη στάση και η συμπεριφορά της καθηγήτριας, ώριμη μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια, θα ενισχύσουν την ομαλή εξέλιξη του κόσμου των φαντασιώσεων της κοπέλας και θα την οδηγήσουν προς την αποδοχή του γυναικείου της ρόλου, ρόλου ερωτικού, μητρικού ή γενικότερα δοτικού (Σακελλαρόπουλος και Μποτονάκης, 1974).
Ας εξετάσουμε τώρα την αντίστροφη λειτουργία των ταυτίσεων, δηλαδή τις ταυτίσεις του ενήλικα με τον έφηβο. Είναι κεφαλαιώδους σημασίας το είδος των ταυτίσεων που θα κάνουν, αντίστοιχα, ο θεραπευτής, οι γονείς, ή οι δάσκαλοι με τον έφηβο. Ο ενήλικας με ώριμη ψυχοσεξουαλική εξέλιξη θα ταυτιστεί με τον έφηβο χωρίς να δράσει βλαπτικά στην εξέλιξη και τη συμπεριφορά. αντίθετα θα ωφελήσει τον έφηβο γιατί αυτός ο ενήλικας θα του προσφερθεί παράλληλα σαν ένα θετικό πρότυπο ταυτίσεων. Ο ενήλικας με ναρκισσιστική προσωπικότητα -για να δώσουμε ένα μόνο παράδειγμα παθολογίας- θα κάνει ναρκισσιστική ταύτιση με τον έφηβο βλέποντάς τον σαν χαοτική επέκταση του εαυτού του, δηλαδή σα ναρκισσιστικό αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο έφηβος στη σχέση του με ένα πρότυπο με διαταραγμένη συμπεριφορά, θα κάνει σαθρές ταυτίσεις, που μοιραία θα τον δυσκολέψουν στην ψυχοσεξουαλική του ωρίμανση, στη σταθεροποίηση της ταυτότητας του φύλου και θα επιβραδύνουν γενικότερα την εμφάνιση σ'αυτόν μιας ενήλικης συμπεριφοράς.
Ο θεραπευτής, όπως κάθε ενήλικας, θα περάσει από διαδοχικές φάσεις ταυτίσεων με τον έφηβο, καθώς και με τους γονείς του έφηβου, κάνοντας μια αναπόφευκτη μετάθεση δικών του παλαιών βιωμάτων -ανεξάρτητα αν αυτά ήταν ευχάριστα ή δυσάρεστα- στη σημερινή σχέση που έχει εγκαταστήσει με αυτούς. Σημασία έχει για την ψυχοθεραπευτική του δραστηριότητα όχι το να τα αποφύγει αυτά, αλλά το πώς θα μπορέσει να τα ελέγξει σωστά, αφού τα συνειδητοποιήσει και τα επεξεργασθεί.
Η ταύτιση των γονιών με το παιδί μπορεί να γίνει σε διάφορα επίπεδα ανάλογα με την ψυχοσεξουαλική ωρίμανση του ενήλικα. Αλλοτε πραγματοποιείται στα πλαίσια ικανοποιητικής γεννητικής εξέλιξης και άλλοτε το παιδί αντιπροσωπεύει για τον πατέρα ή τη μητέρα, που έχει προσωπικότητα με προγεννητική δομή, ένα "ναρκισσιστικό αντικείμενο" ή μια μορφή "αρχαϊκών φαντασιώσεων ταύτισης με το αντικείμενο" (Lebovici et Soulé, 1970).
Στην περίπτωση του δασκάλου, η ταύτισή του με τον έφηβο αποκτά συχνά μεγάλες διαστάσεις. Επιφανειακά, χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις αγάπης ή επιθετικότητας, ενώ σε βαθύτερο επίπεδο εκφράζει την ανάγκη ικανοποίησης -ασυνείδητων κυρίως- επιθυμιών του ενήλικα διαμέσου του έφηβου. Η επιθυμία του δασκάλου για αγάπη μπορεί να τον οδηγήσει σε μια εξωπραγματικά ευνοϊκή και δοτική στάση προς τον έφηβο. Αντίθετα, η ανάγκη έκφρασης της δικής του επιθετικότητας, τον ωθεί ώστε να εκλαμβάνει σαν προσωπική προσβολή τη διάχυτη επιθετικότητα του έφηβου, να αντιδρά με τη σειρά του επιθετικά και να μεταφέρει στην πραγματικότητα μια σύγκρουση παλιά, δική του που αλλιώς θα παρέμενε σε φαντασιωσικό κυρίως επίπεδο. Αλλοτε πάλι ο δάσκαλος μεταθέτει προς τους μαθητές του συναισθήματα και στάσεις οι οποίες αρχικά απευθύνονταν προς τα δικά του παιδιά, συγχέοντας έτσι αντικείμενα διαφορετικών σχέσεων. Συνηθέστερα όμως εκφράζει προς τους μαθητές του επιθετικές τάσεις, γιατί ταυτίζεται με την αυστηρότητα των δικών του γονιών. Η ύπαρξη εξάλλου αυστηρών υποχρεώσεων από μέρους της υπηρεσίας, καλλιεργεί τις επιθυμίες εξουσίας του δασκάλου και μεταθέτει την επιθετικότητά του που θα απεύθυνε στην προϊσταμένη του αρχή, στους μαθητές του. Τέλος, ο δάσκαλος "υιοθετεί" τη συμπεριφορά του παιδιού, ή αυτό το ίδιο το παιδί, ταυτίζεται μαζί του και επιδιώκει πράγματα που ο ίδιος δεν επέτυχε στην προσωπική του ζωή (Σακελλαρόπουλος και Μποτονάκης, 1974).
Η συναισθηματική σχέση δασκάλου-εφήβου είναι αναγκαία και αναπόφευκτη. Για να είναι ωφέλιμη, θα πρέπει να ελέγχεται μέχρις ενός σημείου από το δάσκαλο. Ο δάσκαλος δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά ότι η συμπεριφορά του έφηβου, όποια και αν είναι αυτή, δεν απευθύνεται συγκεκριμένα στο πρόσωπό του, αλλά επηρεάζεται βαθύτερα από στοιχεία μετάθεσης που είχαν παλαιότερα άλλο προορισμό, και κυρίως τους γονείς. Η γνώση αυτών των μηχανισμών βοηθά τον δάσκαλο να υιοθετήσει μια ωφέλιμη στάση γεμάτη συμπάθεια, αλλά και αρκετή ουδετερότητα η οποία και το παιδί θα ωφελήσει, αλλά και τον ίδιο θα απαλλάξει από επιπρόσθετες ευθύνες και αγχογόνες συναισθηματικές φορτίσεις ή επιλογές.
Ενα κείμενο ψυχολογίας, ψυχοπαθολογίας και θεραπευτικής εστιάζει αναπόφευκτα στην αρνητική πλευρά ενός θέματος. Επεξεργάζεται τα παθολογικά στοιχεία, την ίσως κακή πρόγνωση, τα προβλήματα στην εφαρμογή της θεραπείας. Το συνήθως συμβαίνον είναι πολύ πιο αισιόδοξο και ασφαλώς συχνότερο από το παθολογικό.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την εφηβεία. Με την έννοια της κρίσης στην εφηβεία, διευρύνεται ο ορίζοντας του φυσιολογικού, του μεταβατικού, του προσωρινού, έστω και αν το ίδιο σύμπτωμα ή διαταραχή της συμπεριφοράς για έναν ενήλικα θα είχε εντελώς άλλη σημασία.
Πρακτικά δεν πρέπει να βιαστούμε και να διαγνώσουμε σε έναν έφηβο την αρχή μιας νεύρωσης, υστερικής, αγχώδους ή ιδεοψυχαναγκαστικής ή ότι ζει στα πλαίσια μιας κατάθλιψης. Ακόμη λιγότερο την έναρξη μιας ψύχωσης. Το να χαρακτηρίσουμε μια οξεία παθολογική κατάσταση ως σχιζοφρένεια δεν είναι μόνο σοβαρό διαγνωστικό σφάλμα, αλλά και βαριά αντιδεοντολογική πράξη προς τον έφηβο και τους γονείς του. Το εξάμηνο που απαιτεί η ψυχιατρική ενηλίκων για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, στην εφηβεία θα πρέπει να παρατείνεται μέχρι να εγκατασταθεί πλέον μια μόνιμη και σοβαρή ψυχωσική εικόνα.
Μια αισιόδοξη, όμως, με στάση αναμονής, τοποθέτησή μας ως προς την διάγνωση δε σημαίνει ότι θα παραμελήσουμε το θεραπευτικό μας έργο. Στην εφηβεία ισχύει περισσότερο η αξία της έγκαιρης παρέμβασης. Και όταν ακόμη κρίνουμε ότι δεν θα χρειαστούν φάρμακα, μια απλή ψυχολογική βοήθεια ή ψυχοθεραπευτική, συνήθως βραχεία, παρέμβαση είναι πάντοτε ωφέλιμη. Στο αισιόδοξο αυτό θεραπευτικό σχήμα, πρέπει συμβουλευτικά να συμπεριλαμβάνουμε πάντα και τους γονείς, όταν είναι δυνατό. Επίσης και τους εκπαιδευτές του έφηβου, με την ευρεία έννοια.
Στις καταστάσεις όπου υπάρχει μια κρίση ή ακόμη λιγότερο μια ιδιοτυπία, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εφηβεία είναι παραγωγική, ακριβώς γιατί εμφανίζεται το πάθος, η ψυχική αναταραχή, το άγχος, η αχαλίνωτη αισιοδοξία ή η βαθιά θλίψη, στοιχεία που γι'αυτή την περίοδο της ζωής σημαίνουν μηχανισμούς παραγωγικών ανακατατάξεων.
Ασκώντας το έργο του, ο κλινικός δεν θα πρέπει να ξεχνάει ότι η εφηβεία είναι μια μεγαλειώδης στιγμή του ατόμου, αλλά και της ανθρωπότητας, μια μορφή μεγαλοφυϊας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Bateson Gr., Jackson D. D., Haley J. & Weakland J. (1956). "Toward a theory of schizophrenia". Behavioral Sci. I, 251-264.
2. Bruch, H. (1971). "Death in anorexia nervosa". Psychosomatic Medicine 33:135-144
3. Freud S. (1900). La science des rêves. Paris, Presses Universitaires de France, 1963.
4. Freud S. (1915). "Pulsions et destin des pulsions". Metapsychologie. Gallimard, Paris, 1968.
5. Lebovici S. & Soulé M. (1970). La connaissance de l'enfant par la psychanalyse. Paris, Presses Universitaires de France.
6. Σακελλαρόπουλος, Π. (1980). "Εφηβος και οικογένεια". Παιδιατρική, 43 : 210-216.
7. Σακελλαρόπουλος Π. & Μποτονάκης Γ. (1974). "Συναισθηματικές σχέσεις δασκάλων και εφήβων". Ιπποκράτης, 3 : 117-129.
8. Σακελλαρόπουλος, Π., Παπανικολάου, Γ., Τριανταφύλλου, Μ. (1987). "Περί ταυτίσεων στην εφηβεία". Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής,1ος τόμος, Α΄ μέρος, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα.
* Το κείμενο αυτό επεξεργάστηκε εννοιολογικά και φιλολογικά η Θεανώ Ψωμά.
Society of Social Psychiatry and Mental Heath
Η επίθεση στα παιδιά
του Μανώλη Ανδριωτάκη 23-11-2008
Αναδημοσίευση από το «ειδήσεις από το δικό μου δωμάτιο»
Sue Palmer. «Τοξική» παιδική ηλικία. Εκδόσεις Κριτική
Υπάρχουν βιβλία που διαβάζονται ως συναγερμοί και το βιβλίο της Σου Πάλμερ (Sue Palmer) είναι αναμφίβολα ένα απ' αυτά.
Με γλώσσα που μπορεί να γίνει αντιληπτή από οποιονδήποτε και ιδέες πολύ ξεκάθαρες η βρετανίδα εκπαιδευτικός γράφει ένα κείμενο, με αποχρώσεις οδηγού αυτοβοήθειας, που επιβεβαιώνει τις ανησυχίες των περισσότερων γονιών: η παιδική ηλικία υφίσταται μια γενικευμένη επίθεση, απ’ τις επιχειρήσεις, τις κυβερνήσεις, τον ίδιο τον πολιτισμό του αναπτυγμένου κόσμου, και είναι εξαιρετικά επείγον καθένας χωριστά, αλλά και ανά κοινότητα, να ενεργοποιηθεί.
Αν ήθελε κάποιος να τελειώνει γρήγορα με την επιχειρηματολογία της Πάλμερ θα ‘λεγε ότι το βιβλίο της αναμασά κοινοτοπίες που διακονούνται αυξανόμενα τα τελευταία χρόνια απ' τους πάντες. Για κάποιους παραγματιστές, προβλήματα όπως η κακή διατροφή, η υπερβολική τηλεθέαση ή ο υπερκαταναλωτισμός, είναι «παράπλευρες απώλειες» της «προόδου», οι οποίες θα «αυτορυθμιστούν» απ' την ίδια την κοινωνία.
Η στάση αυτή, έστω κι ασύνειδα, φαίνεται ότι κυριαρχεί σε πολλούς χώρους, μέχρι να βρεθεί κάποιος, ένας σταρ φερ' ειπείν, όπως ο Τζέιμι Όλιβερ (Jamie Oliver) στη Μεγάλη Βρετανία, να ασχοληθεί με τη διατροφή των παιδιών στα σχολεία ή γενικότερα με τις «κακές συνήθειες των ανηλίκων» και να εισπράξει τη γενική επιδοκιμασία.
Μέχρι τότε όμως, οι περισσότεροι σφυρίζουν αδιάφορα και σιωπούν εκκωφαντικά -αρκετοί ίσως γιατί νιώθουν ένοχοι.
Η μετατροπή της παιδικής ηλικίας σε μια άγρια ανταγωνιστική και βάναυση εποχή της ζωής ενός ανθρώπου συμβαίνει, κατά την Πάλμερ, εξαιτίας πολλών παραγόντων.
Είναι πλέον πολιτισμικό φαινόμενο, που απαιτεί συγκεκριμένες λύσεις και προτάσεις.
Εδώ, δεν υποβαθμίζεται κανένας ρόλος, ενώ εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι κάθε κεφάλαιο τελειώνει με αναφορά στις κοινωνικές ανισότητες που οξύνουν τα προβλήματα.
Η συγγραφέας, η οποία εργάζεται ως σύμβουλος στο υπουργείο παιδείας της Μεγάλης Βρετανίας, θεωρεί ότι η επιρροή των γονέων είναι τεράστια, αλλά δεν είναι πολύ λιγότερο σημαντική από εκείνη του υπόλοιπου περιβάλλοντος, όπως επίσης του κράτους και των επιχειρήσεων.
Για το «junk food» δεν αρκεί να παλέψουν μερικοί ευαισθητοποιημένοι γονείς, αλλά ένα ολόκληρο δίκτυο πολιτών, καθώς και πολιτικά κόμματα, οργανώσεις ή και ιδιωτικές εταιρείες ακόμα.
Όμως το παράδειγμα της διατροφής δεν είναι το μόνο, ούτε και το πιο επείγον.
Οι τοξίνες της παιδικής ηλικίας βρίσκονται παντού: ο καταναλωτισμός και η διαφήμιση, η τηλεόραση, το διαδίκτυο και τα βιντεοπαιχνίδια, είναι καταστάσεις που απαιτούν εγρήγορση απ' τον καθένα, πόσο μάλλον από έναν ανήλικο.
Η ανατροφή ενός παιδιού σήμερα, μοιάζει να λέει η συγγραφέας, είναι έργο με τεράστιες απαιτήσεις. Ο γονέας πρέπει να γίνει φιλόσοφος και ακτιβιστής, να δικτυωθεί, να βάλει σε λειτουργία κοινωνικές και ατομικές δυνάμεις, να συγκεντρωθεί απερίσπαστα και υπεύθυνα στο δύσκολο έργο του.
Η εικόνα που παρουσιάζει η Πάλμερ για τα παιδιά της σύγχρονης εποχής είναι μια εικόνα ζόφου που θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί στην εικόνα μιας μοναχικής καταβρόχθισης «τοξικών» εμπειριών και προϊόντων και στην σχεδόν ταυτόχρονη έκρηξη τυφλής βίας.
Τα παιδιά γίνονται κυνικά, μαθαίνουν ότι η αγάπη αγοράζεται, ότι στο διαδίκτυο μπορούν να κάνουν τα πάντα, δεν κοιμούνται σωστά, δεν τρέφονται σωστά, δεν παίζουν έξω, δεν επικοινωνούν σωστά, δεν παίρνουν ούτε αυστηρότητα ούτε τρυφερότητα απ' τους γονείς, κι έχουν μόνο την τηλεόραση και τους διαφημιστές να μεριμνούν για αυτά.
Γιατί επομένως να απορεί κανείς που «η παιδική κατάθλιψη έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις» κι «ο "παγκόσμιος οργανισμός υγείας" υπολογίζει ότι το 2020 οι νευρο-ψυχιατρικές διαταραχές στα παιδιά θα αυξηθούν κατά 50% σε σχέση με άλλα προβλήματα υγείας, καθιστώντας τες μια απ’ τις πέντε κυριότερες αιτίες αναπηρίας και θανάτου»;
Η Πάλμερ επιμένει να βλέπει τη φωτεινή όψη του φεγγαριού και προτείνει ακούραστα μερικές πρακτικές λύσεις για να «σωθούν» τα παιδιά και κατ' επέκταση όλοι μας.
Δεν είναι ηθικολόγος, απλά βλέπει και διατυπώνει το αυτονόητο.
Ευτυχώς το βιβλίο-συναγερμός της ηχεί τώρα και στην χώρα μας, όπου ζουν τα περισσότερα παχύσαρκα παιδιά της Ευρώπης.
Απόσπασμα
«Δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσουμε ότι η πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι ένας αγώνας δρόμου. Στις σύγχρονες ανταγωνιστικές κοινωνίες, οι πιο εύποροι γονείς δικαιολογημένα θέλουν να εξασφαλίσουν θέσεις νικητών για τα παιδιά τους και δεν ανησυχούν όταν τα φτωχότερα παιδιά παραγκωνίζονται. Μετά από μια δεκαετία, όμως, θα ανησυχήσουν, όταν οι "ηττημένοι" θα έχουν μεταμορφωθεί σε δυσαρεστημένους νέους που περιφέρονται άσκοπα στους δρόμους, σε έφηβες μητέρες που ζουν από το επίδομα πρόνοιας ή σε εγκληματίες που δε δίνουν δεκάρα για τα συμφέροντα των ανώτερων τάξεων. Είτε μας αρέσει είτε όχι, το κοινωνικό χάσμα μας αφορά όλους, γι' αυτό και πρέπει να στοχεύουμε σ' ένα δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, που προσφέρει τις ίδιες ευκαιρίες τόσο στους πλούσιους όσο και στους φτωχούς».
--------------------------------------------------------------------------------
O Μανώλης Ανδριωτάκης είναι συγγραφέας, επιμελητής εκδόσεων και σκηνοθέτης
Αναδημοσίευση από το «ειδήσεις από το δικό μου δωμάτιο»
Sue Palmer. «Τοξική» παιδική ηλικία. Εκδόσεις Κριτική
Υπάρχουν βιβλία που διαβάζονται ως συναγερμοί και το βιβλίο της Σου Πάλμερ (Sue Palmer) είναι αναμφίβολα ένα απ' αυτά.
Με γλώσσα που μπορεί να γίνει αντιληπτή από οποιονδήποτε και ιδέες πολύ ξεκάθαρες η βρετανίδα εκπαιδευτικός γράφει ένα κείμενο, με αποχρώσεις οδηγού αυτοβοήθειας, που επιβεβαιώνει τις ανησυχίες των περισσότερων γονιών: η παιδική ηλικία υφίσταται μια γενικευμένη επίθεση, απ’ τις επιχειρήσεις, τις κυβερνήσεις, τον ίδιο τον πολιτισμό του αναπτυγμένου κόσμου, και είναι εξαιρετικά επείγον καθένας χωριστά, αλλά και ανά κοινότητα, να ενεργοποιηθεί.
Αν ήθελε κάποιος να τελειώνει γρήγορα με την επιχειρηματολογία της Πάλμερ θα ‘λεγε ότι το βιβλίο της αναμασά κοινοτοπίες που διακονούνται αυξανόμενα τα τελευταία χρόνια απ' τους πάντες. Για κάποιους παραγματιστές, προβλήματα όπως η κακή διατροφή, η υπερβολική τηλεθέαση ή ο υπερκαταναλωτισμός, είναι «παράπλευρες απώλειες» της «προόδου», οι οποίες θα «αυτορυθμιστούν» απ' την ίδια την κοινωνία.
Η στάση αυτή, έστω κι ασύνειδα, φαίνεται ότι κυριαρχεί σε πολλούς χώρους, μέχρι να βρεθεί κάποιος, ένας σταρ φερ' ειπείν, όπως ο Τζέιμι Όλιβερ (Jamie Oliver) στη Μεγάλη Βρετανία, να ασχοληθεί με τη διατροφή των παιδιών στα σχολεία ή γενικότερα με τις «κακές συνήθειες των ανηλίκων» και να εισπράξει τη γενική επιδοκιμασία.
Μέχρι τότε όμως, οι περισσότεροι σφυρίζουν αδιάφορα και σιωπούν εκκωφαντικά -αρκετοί ίσως γιατί νιώθουν ένοχοι.
Η μετατροπή της παιδικής ηλικίας σε μια άγρια ανταγωνιστική και βάναυση εποχή της ζωής ενός ανθρώπου συμβαίνει, κατά την Πάλμερ, εξαιτίας πολλών παραγόντων.
Είναι πλέον πολιτισμικό φαινόμενο, που απαιτεί συγκεκριμένες λύσεις και προτάσεις.
Εδώ, δεν υποβαθμίζεται κανένας ρόλος, ενώ εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι κάθε κεφάλαιο τελειώνει με αναφορά στις κοινωνικές ανισότητες που οξύνουν τα προβλήματα.
Η συγγραφέας, η οποία εργάζεται ως σύμβουλος στο υπουργείο παιδείας της Μεγάλης Βρετανίας, θεωρεί ότι η επιρροή των γονέων είναι τεράστια, αλλά δεν είναι πολύ λιγότερο σημαντική από εκείνη του υπόλοιπου περιβάλλοντος, όπως επίσης του κράτους και των επιχειρήσεων.
Για το «junk food» δεν αρκεί να παλέψουν μερικοί ευαισθητοποιημένοι γονείς, αλλά ένα ολόκληρο δίκτυο πολιτών, καθώς και πολιτικά κόμματα, οργανώσεις ή και ιδιωτικές εταιρείες ακόμα.
Όμως το παράδειγμα της διατροφής δεν είναι το μόνο, ούτε και το πιο επείγον.
Οι τοξίνες της παιδικής ηλικίας βρίσκονται παντού: ο καταναλωτισμός και η διαφήμιση, η τηλεόραση, το διαδίκτυο και τα βιντεοπαιχνίδια, είναι καταστάσεις που απαιτούν εγρήγορση απ' τον καθένα, πόσο μάλλον από έναν ανήλικο.
Η ανατροφή ενός παιδιού σήμερα, μοιάζει να λέει η συγγραφέας, είναι έργο με τεράστιες απαιτήσεις. Ο γονέας πρέπει να γίνει φιλόσοφος και ακτιβιστής, να δικτυωθεί, να βάλει σε λειτουργία κοινωνικές και ατομικές δυνάμεις, να συγκεντρωθεί απερίσπαστα και υπεύθυνα στο δύσκολο έργο του.
Η εικόνα που παρουσιάζει η Πάλμερ για τα παιδιά της σύγχρονης εποχής είναι μια εικόνα ζόφου που θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί στην εικόνα μιας μοναχικής καταβρόχθισης «τοξικών» εμπειριών και προϊόντων και στην σχεδόν ταυτόχρονη έκρηξη τυφλής βίας.
Τα παιδιά γίνονται κυνικά, μαθαίνουν ότι η αγάπη αγοράζεται, ότι στο διαδίκτυο μπορούν να κάνουν τα πάντα, δεν κοιμούνται σωστά, δεν τρέφονται σωστά, δεν παίζουν έξω, δεν επικοινωνούν σωστά, δεν παίρνουν ούτε αυστηρότητα ούτε τρυφερότητα απ' τους γονείς, κι έχουν μόνο την τηλεόραση και τους διαφημιστές να μεριμνούν για αυτά.
Γιατί επομένως να απορεί κανείς που «η παιδική κατάθλιψη έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις» κι «ο "παγκόσμιος οργανισμός υγείας" υπολογίζει ότι το 2020 οι νευρο-ψυχιατρικές διαταραχές στα παιδιά θα αυξηθούν κατά 50% σε σχέση με άλλα προβλήματα υγείας, καθιστώντας τες μια απ’ τις πέντε κυριότερες αιτίες αναπηρίας και θανάτου»;
Η Πάλμερ επιμένει να βλέπει τη φωτεινή όψη του φεγγαριού και προτείνει ακούραστα μερικές πρακτικές λύσεις για να «σωθούν» τα παιδιά και κατ' επέκταση όλοι μας.
Δεν είναι ηθικολόγος, απλά βλέπει και διατυπώνει το αυτονόητο.
Ευτυχώς το βιβλίο-συναγερμός της ηχεί τώρα και στην χώρα μας, όπου ζουν τα περισσότερα παχύσαρκα παιδιά της Ευρώπης.
Απόσπασμα
«Δεν είναι εύκολο να συνειδητοποιήσουμε ότι η πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι ένας αγώνας δρόμου. Στις σύγχρονες ανταγωνιστικές κοινωνίες, οι πιο εύποροι γονείς δικαιολογημένα θέλουν να εξασφαλίσουν θέσεις νικητών για τα παιδιά τους και δεν ανησυχούν όταν τα φτωχότερα παιδιά παραγκωνίζονται. Μετά από μια δεκαετία, όμως, θα ανησυχήσουν, όταν οι "ηττημένοι" θα έχουν μεταμορφωθεί σε δυσαρεστημένους νέους που περιφέρονται άσκοπα στους δρόμους, σε έφηβες μητέρες που ζουν από το επίδομα πρόνοιας ή σε εγκληματίες που δε δίνουν δεκάρα για τα συμφέροντα των ανώτερων τάξεων. Είτε μας αρέσει είτε όχι, το κοινωνικό χάσμα μας αφορά όλους, γι' αυτό και πρέπει να στοχεύουμε σ' ένα δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, που προσφέρει τις ίδιες ευκαιρίες τόσο στους πλούσιους όσο και στους φτωχούς».
--------------------------------------------------------------------------------
O Μανώλης Ανδριωτάκης είναι συγγραφέας, επιμελητής εκδόσεων και σκηνοθέτης
Σταλινοποίηση: σοκ και δέος
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ
Νοέμβριος 23, 2008
Τα δύο «κόμματα εξουσίας» στην Ελλάδα εμφανίζουν συμπτώματα σταλινοποίησης που προκαλούν σοκ και δέος: Οι βουλευτές τους συναγωνίζονται σε αυτοδιασυρμό επιδείξεων ραγιαδισμού, σε χαμερπή κολακεύματα και λιβανωτό στον αρχηγό, σε ευνουχισμό της κριτικής παρρησίας με απεμπόληση των βουλευτικών ευθυνών.
Εργο του βουλευτή είναι να βουλεύεται, δηλαδή να σκέφτεται και να κρίνει «να διαμείβη γνώμας, να συσκέπτεται μετ’ άλλων (να συνεισφέρει σκέψη, κρίση, άποψη) προς λήψιν αποφάσεως επί τινος ζητήματος ή προς τινα ενέργειαν» (Δημητράκος). Να ελέγχει ο βουλευτής το έργο της κυβέρνησης, αλλά και το έργο της αντιπολίτευσης, να κρίνει τον πολιτικά αντίπαλο ηγέτη, αλλά και τον δικό του αρχηγό, τον πρωτεύθυνο εκφραστή των πολιτικών προτάσεων που οι ψηφοφόροι ανέθεσαν, με σταυρό προτίμησης, στον βουλευτή να τις εκπροσωπεί.
Στα ελλαδικά «κόμματα εξουσίας» σήμερα οι βουλευτές δεν βουλεύονται, μόνο πειθαρχούν. Επιδίωξη και έγνοια τους δεν είναι να «μετέχουν κρίσεως και αρχής», να έχουν κριτική συμμετοχή στη διακυβέρνηση της χώρας, ενεργό συμβολή στον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Εγνοια και επιδίωξη του βουλευτή είναι να αποδείχνεται καθημερινά ένα άβουλο πιόνι στη σκακιέρα του αρχηγού, να αναμηρυκάζει πειθήνια την κομματική «γραμμή», να ψηφίζει κατά την αρχηγική επιταγή, να λιβανίζει σαν υπόχρεως λακές τον αρχηγό του έστω και παταγωδώς αποτυχημένον ή ανίκανον.
Η αμείλικτη τηλεοπτική εικόνα προβάλλει στο πανελλήνιο πρώην και νυν πρωτοκλασάτους υπουργούς, πανεπιστημιακούς το πάλαι καθηγητές, πρώην αρχηγούς κομμάτων (που τόλμησαν να αποσκιρτήσουν, αλλά επανέκαμψαν στο «μαντρί»), τέως και νυν δελφίνους, όλους όρθιους, με διατεταγμένο ενθουσιασμό, να χειροκροτούν θλιβερές φιγούρες δραματικής ανεπάρκειας αρχηγών, αδέξιες, κωμικά επηρμένες μετριότητες με κυρίως προσόν το σαγηνευτικό για τις μάζες οικογενεικό τους όνομα. Δείχνουμε με το δάχτυλο στα παιδιά μας τους χειροκροτητές και προειδοποιούμε: Προσέξτε, μην φτάσετε ποτέ σε τέτοιο κατάντημα ανθρώπου.
Ο βουλευτής «κομμάτων εξουσίας» στην Ελλάδα σήμερα αποδέχεται αυτονόητα, μαζί με το αξίωμα, και τον εξανδραποδισμό του. Απειλείται με αποπομπή από την κοινοβουλευτική ομάδα και διαγραφή από το κόμμα, όχι αν διαφωνήσει με πολιτική απόφαση ή πολιτική άποψη του κόμματός του, αλλά και μόνο αν εκφράσει επιφύλαξη για τα πρόσωπα που επιλέγει να εμπιστευθεί ο αρχηγός του.
Δεν τιμωρείται απλώς η πολιτική διαφωνία, πατάσσεται κάθε αμφισβήτηση, έστω και καθ’ υποψίαν, του αρχηγού. Το μοντέλο είναι ακραιφνώς σταλινικό.
Το ότι ο εκλεγεμένος από τους πολίτες βουλευτής λογαριάζεται μόνο σαν πιόνι, αδιαφοροποίητη αριθμητική μονάδα ή «πόιντ» που διαθέτει ο αρχηγός στο Κοινοβούλιο, αποδείχνεται περίτρανα και από την απροκάλυπτη αξίωση των κομματικών να παραιτείται του βουλευτικού αξιώματος ο βουλευτής που το κόμμα τον διαγράφει επειδή «ασέβησε» στον κομματάρχη. Αυτή και μόνο η αξίωση σηματοδοτεί το τέλος του κοινοβουλευτισμού, τέλος του αντιπροσωπευτικού συστήματος, δηλαδή της δημοκρατίας όπως σήμερα την ασκούμε. Ο βουλευτής δεν αντιπροσωπεύει λαϊκό σώμα, σταυρούς προτίμησης πολιτών, δεν βουλεύεται, δεν κρίνει, δεν έχει ευθύνες αποφάσεων. Ο βουλευτής είναι απρόσωπη ανεύθυνη μονάδα στην καταμέτρηση της δύναμης των κομμάτων. Θα μπορούσε και να μην υπάρχει, οι εκλογές να αποδίδουν στους αρχηγούς όχι βουλευτές αλλά «πόιντς». Και όποιος έχει τα περισσότερα, να πρωθυπουργεύσει σαν ανεξέλεγκτος μονάρχης.
Αυτή την ανενδοίαστη κατάλυση της αντιιπροσωπευτικής δημοκρατίας δεν την επιβάλλει η «σιδηρά πυγμή» χαρισματικών αρχηγών. Την επιβάλλει η εξουσιολαγνεία της αυλής μέτριων έως ολίγιστων ή φανερά ανίκανων κομματαρχών. Μαζί και ο θλιβερός ραγιαδισμός υπουργών, βουλευτών, στελεχών του κόμματος. Μόλις κάποιος τολμήσει κριτική άποψη για επιλογές ή αποφάσεις του αρχηγού, θα σπεύσουν όλοι να τον στιγματίσουν με τον χαρακτηρισμό του «αντάρτη», να τον περιθωριοποιήσουν ανελέητα. Ακόμα και αν ο αμφισβητίας δεν είναι παρά επιπόλαιος φανφαρονίσκος ή ιδιοτελής ματαιόδοξος, η φίμωση ή ο διωγμός του καταλύει τη δημοκρατία, δεν προστατεύει τη σοβαρότητα.
Αν τελικά ο αρχηγός αποπέμψει από την κοινοβουλευτική ομάδα τον τολμητία και τον διαγράψει από το κόμμα, ο ραγιαδισμός εκρήγνυται με «ομοβροντία» χαιρέκακων αγανακτισμένων δηλώσεων συναδέλφων βουλευτών, μειονεκτικών υπουργίσκων, αυλικών Γραμματέων και, κυρίως, όσων έχουν καταστεί κατά καιρούς ύποπτοι για κριτική ευτολμία και έκφραση γνώμης προσωπικής. Ολοι καταδικάζουν μονότροπα και μονότονα τον τολμητία με απόλυτη πιστότητα στο σταλινικό μοντέλο. Και απαιτούν να παραιτηθεί αυτοβούλως από το βουλευτικό του αξίωμα, για να μην χάσει ένα «πόιντ» κοινοβουλευτικής δύναμης το κόμμα, δηλαδή ο ανεξέλεγκτος μονάρχης - αρχηγός.
Ασφαλώς η σταλινοποίηση των «κομμάτων εξουσίας» (τα «κόμματα διαμαρτυρίας» απλώς σεμνύνονται να είναι εκ καταγωγής σταλινικά) επιβάλλεται, σε κάποιο ποσοστό και από τους όρους λειτουργίας της κυρίαρχης «κίτρινης» δημοσιογραφίας, έντυπης και ηλεκτρονικής. Ξέρει καλά ο δημοσιογραφικός αμοραλισμός να κολακεύει τον κρετινισμό της μάζας, εμφανίζοντας σαν πεμπτουσία της πολιτικής διχοστασίες (πραγματικές ή φανταστικές) στο εσωτερικό των κομμάτων, υπονομεύσεις αρχηγών, συντροφικά μαχαιρώματα. Αναπλάθουν την όποια παθολογία του κοινοβουλευτισμού σε τερπνή εικονολογία παλατιανών ραδιουργιών, δολοπλοκιών της αρχηγικής αυλής και της κομματικής καμαρίλας. Ο λαός έχει ξεχάσει ή δεν έμαθε ποτέ τους όρους λειτουργίας της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Με κορύφωμα τα «μονοθεματικά» βραδινά Δελτία Ειδήσεων (μεθοδική μετάθεση του λειτουργήματος της πληροφόρησης σε επίπεδο δημοσιογραφικού υποκόσμου) η τηλεόραση υποτάσσει τον κοινοβουλευτισμό στη λογική κουτσομπολιού συνοικιακών κομμωτηρίων.
Κύκλος φαύλος στροβιλώδης: Οποιοσδήποτε πρωθυπουργός, αν ήθελε, μπορούσε να ελέγξει τα κυρίως μαστροπικά κανάλια με ουσιαστικά και επώδυνα πρόστιμα για τις παραβάσεις τους, να τα υποχρεώσει να πειθαρχήσουν στη δεοντολογία του κοινωνικού τους λειτουργήματος. Ομως η πειθάρχηση λειτουργεί αντίστροφα: οι πρωθυπουργοί υποτάσσονται στα κανάλια, τους χαρίζουν τα χρέη, τους επιτρέπουν να νέμονται χωρίς άδεια τις συχνότητες, και από πάνω, να αντιπολιτεύονται με χυδαία δημαγωγία τον πρωθυπουργό που τους χαρίζεται.
Αν τα «κόμματα εξουσίας» είχαν ιδεολογική ραχοκοκαλιά, στόχους κοινωνικούς, στελέχη μαχητικής ανιδιοτέλειας, πρώτοι θα αποβάλλονταν από τον κομματικό οργανισμό οι αποτυχημένοι αρχηγοί. Τώρα οι καθαιρέσεις αρχηγών γίνονται μετά ή μόλις πριν από σίγουρη πανωλεθρία. Γι’ αυτό και κάθε «εν θερμώ» καινούργιος αρχηγός είναι χειρότερος από τον προκάτοχό του
Νοέμβριος 23, 2008
Τα δύο «κόμματα εξουσίας» στην Ελλάδα εμφανίζουν συμπτώματα σταλινοποίησης που προκαλούν σοκ και δέος: Οι βουλευτές τους συναγωνίζονται σε αυτοδιασυρμό επιδείξεων ραγιαδισμού, σε χαμερπή κολακεύματα και λιβανωτό στον αρχηγό, σε ευνουχισμό της κριτικής παρρησίας με απεμπόληση των βουλευτικών ευθυνών.
Εργο του βουλευτή είναι να βουλεύεται, δηλαδή να σκέφτεται και να κρίνει «να διαμείβη γνώμας, να συσκέπτεται μετ’ άλλων (να συνεισφέρει σκέψη, κρίση, άποψη) προς λήψιν αποφάσεως επί τινος ζητήματος ή προς τινα ενέργειαν» (Δημητράκος). Να ελέγχει ο βουλευτής το έργο της κυβέρνησης, αλλά και το έργο της αντιπολίτευσης, να κρίνει τον πολιτικά αντίπαλο ηγέτη, αλλά και τον δικό του αρχηγό, τον πρωτεύθυνο εκφραστή των πολιτικών προτάσεων που οι ψηφοφόροι ανέθεσαν, με σταυρό προτίμησης, στον βουλευτή να τις εκπροσωπεί.
Στα ελλαδικά «κόμματα εξουσίας» σήμερα οι βουλευτές δεν βουλεύονται, μόνο πειθαρχούν. Επιδίωξη και έγνοια τους δεν είναι να «μετέχουν κρίσεως και αρχής», να έχουν κριτική συμμετοχή στη διακυβέρνηση της χώρας, ενεργό συμβολή στον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Εγνοια και επιδίωξη του βουλευτή είναι να αποδείχνεται καθημερινά ένα άβουλο πιόνι στη σκακιέρα του αρχηγού, να αναμηρυκάζει πειθήνια την κομματική «γραμμή», να ψηφίζει κατά την αρχηγική επιταγή, να λιβανίζει σαν υπόχρεως λακές τον αρχηγό του έστω και παταγωδώς αποτυχημένον ή ανίκανον.
Η αμείλικτη τηλεοπτική εικόνα προβάλλει στο πανελλήνιο πρώην και νυν πρωτοκλασάτους υπουργούς, πανεπιστημιακούς το πάλαι καθηγητές, πρώην αρχηγούς κομμάτων (που τόλμησαν να αποσκιρτήσουν, αλλά επανέκαμψαν στο «μαντρί»), τέως και νυν δελφίνους, όλους όρθιους, με διατεταγμένο ενθουσιασμό, να χειροκροτούν θλιβερές φιγούρες δραματικής ανεπάρκειας αρχηγών, αδέξιες, κωμικά επηρμένες μετριότητες με κυρίως προσόν το σαγηνευτικό για τις μάζες οικογενεικό τους όνομα. Δείχνουμε με το δάχτυλο στα παιδιά μας τους χειροκροτητές και προειδοποιούμε: Προσέξτε, μην φτάσετε ποτέ σε τέτοιο κατάντημα ανθρώπου.
Ο βουλευτής «κομμάτων εξουσίας» στην Ελλάδα σήμερα αποδέχεται αυτονόητα, μαζί με το αξίωμα, και τον εξανδραποδισμό του. Απειλείται με αποπομπή από την κοινοβουλευτική ομάδα και διαγραφή από το κόμμα, όχι αν διαφωνήσει με πολιτική απόφαση ή πολιτική άποψη του κόμματός του, αλλά και μόνο αν εκφράσει επιφύλαξη για τα πρόσωπα που επιλέγει να εμπιστευθεί ο αρχηγός του.
Δεν τιμωρείται απλώς η πολιτική διαφωνία, πατάσσεται κάθε αμφισβήτηση, έστω και καθ’ υποψίαν, του αρχηγού. Το μοντέλο είναι ακραιφνώς σταλινικό.
Το ότι ο εκλεγεμένος από τους πολίτες βουλευτής λογαριάζεται μόνο σαν πιόνι, αδιαφοροποίητη αριθμητική μονάδα ή «πόιντ» που διαθέτει ο αρχηγός στο Κοινοβούλιο, αποδείχνεται περίτρανα και από την απροκάλυπτη αξίωση των κομματικών να παραιτείται του βουλευτικού αξιώματος ο βουλευτής που το κόμμα τον διαγράφει επειδή «ασέβησε» στον κομματάρχη. Αυτή και μόνο η αξίωση σηματοδοτεί το τέλος του κοινοβουλευτισμού, τέλος του αντιπροσωπευτικού συστήματος, δηλαδή της δημοκρατίας όπως σήμερα την ασκούμε. Ο βουλευτής δεν αντιπροσωπεύει λαϊκό σώμα, σταυρούς προτίμησης πολιτών, δεν βουλεύεται, δεν κρίνει, δεν έχει ευθύνες αποφάσεων. Ο βουλευτής είναι απρόσωπη ανεύθυνη μονάδα στην καταμέτρηση της δύναμης των κομμάτων. Θα μπορούσε και να μην υπάρχει, οι εκλογές να αποδίδουν στους αρχηγούς όχι βουλευτές αλλά «πόιντς». Και όποιος έχει τα περισσότερα, να πρωθυπουργεύσει σαν ανεξέλεγκτος μονάρχης.
Αυτή την ανενδοίαστη κατάλυση της αντιιπροσωπευτικής δημοκρατίας δεν την επιβάλλει η «σιδηρά πυγμή» χαρισματικών αρχηγών. Την επιβάλλει η εξουσιολαγνεία της αυλής μέτριων έως ολίγιστων ή φανερά ανίκανων κομματαρχών. Μαζί και ο θλιβερός ραγιαδισμός υπουργών, βουλευτών, στελεχών του κόμματος. Μόλις κάποιος τολμήσει κριτική άποψη για επιλογές ή αποφάσεις του αρχηγού, θα σπεύσουν όλοι να τον στιγματίσουν με τον χαρακτηρισμό του «αντάρτη», να τον περιθωριοποιήσουν ανελέητα. Ακόμα και αν ο αμφισβητίας δεν είναι παρά επιπόλαιος φανφαρονίσκος ή ιδιοτελής ματαιόδοξος, η φίμωση ή ο διωγμός του καταλύει τη δημοκρατία, δεν προστατεύει τη σοβαρότητα.
Αν τελικά ο αρχηγός αποπέμψει από την κοινοβουλευτική ομάδα τον τολμητία και τον διαγράψει από το κόμμα, ο ραγιαδισμός εκρήγνυται με «ομοβροντία» χαιρέκακων αγανακτισμένων δηλώσεων συναδέλφων βουλευτών, μειονεκτικών υπουργίσκων, αυλικών Γραμματέων και, κυρίως, όσων έχουν καταστεί κατά καιρούς ύποπτοι για κριτική ευτολμία και έκφραση γνώμης προσωπικής. Ολοι καταδικάζουν μονότροπα και μονότονα τον τολμητία με απόλυτη πιστότητα στο σταλινικό μοντέλο. Και απαιτούν να παραιτηθεί αυτοβούλως από το βουλευτικό του αξίωμα, για να μην χάσει ένα «πόιντ» κοινοβουλευτικής δύναμης το κόμμα, δηλαδή ο ανεξέλεγκτος μονάρχης - αρχηγός.
Ασφαλώς η σταλινοποίηση των «κομμάτων εξουσίας» (τα «κόμματα διαμαρτυρίας» απλώς σεμνύνονται να είναι εκ καταγωγής σταλινικά) επιβάλλεται, σε κάποιο ποσοστό και από τους όρους λειτουργίας της κυρίαρχης «κίτρινης» δημοσιογραφίας, έντυπης και ηλεκτρονικής. Ξέρει καλά ο δημοσιογραφικός αμοραλισμός να κολακεύει τον κρετινισμό της μάζας, εμφανίζοντας σαν πεμπτουσία της πολιτικής διχοστασίες (πραγματικές ή φανταστικές) στο εσωτερικό των κομμάτων, υπονομεύσεις αρχηγών, συντροφικά μαχαιρώματα. Αναπλάθουν την όποια παθολογία του κοινοβουλευτισμού σε τερπνή εικονολογία παλατιανών ραδιουργιών, δολοπλοκιών της αρχηγικής αυλής και της κομματικής καμαρίλας. Ο λαός έχει ξεχάσει ή δεν έμαθε ποτέ τους όρους λειτουργίας της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Με κορύφωμα τα «μονοθεματικά» βραδινά Δελτία Ειδήσεων (μεθοδική μετάθεση του λειτουργήματος της πληροφόρησης σε επίπεδο δημοσιογραφικού υποκόσμου) η τηλεόραση υποτάσσει τον κοινοβουλευτισμό στη λογική κουτσομπολιού συνοικιακών κομμωτηρίων.
Κύκλος φαύλος στροβιλώδης: Οποιοσδήποτε πρωθυπουργός, αν ήθελε, μπορούσε να ελέγξει τα κυρίως μαστροπικά κανάλια με ουσιαστικά και επώδυνα πρόστιμα για τις παραβάσεις τους, να τα υποχρεώσει να πειθαρχήσουν στη δεοντολογία του κοινωνικού τους λειτουργήματος. Ομως η πειθάρχηση λειτουργεί αντίστροφα: οι πρωθυπουργοί υποτάσσονται στα κανάλια, τους χαρίζουν τα χρέη, τους επιτρέπουν να νέμονται χωρίς άδεια τις συχνότητες, και από πάνω, να αντιπολιτεύονται με χυδαία δημαγωγία τον πρωθυπουργό που τους χαρίζεται.
Αν τα «κόμματα εξουσίας» είχαν ιδεολογική ραχοκοκαλιά, στόχους κοινωνικούς, στελέχη μαχητικής ανιδιοτέλειας, πρώτοι θα αποβάλλονταν από τον κομματικό οργανισμό οι αποτυχημένοι αρχηγοί. Τώρα οι καθαιρέσεις αρχηγών γίνονται μετά ή μόλις πριν από σίγουρη πανωλεθρία. Γι’ αυτό και κάθε «εν θερμώ» καινούργιος αρχηγός είναι χειρότερος από τον προκάτοχό του
Τρίτη 25 Νοεμβρίου 2008
Η αστική κυριαρχία στην επίσημη ιστορία
Τα σχολικά βιβλία ιστορίας αντανακλούν, τις περισσότερες φορές, τους πολιτικούς, κοινωνικούς και ιδεολογικούς συσχετισμούς δύναμης.
Έτσι, η αντιπαράθεση γύρω από το βιβλίο της ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού στην πραγματικότητα ήταν μια αντιπαράθεση για το ποια πρέπει να είναι η κρατούσα ιδεολογία και πολιτική του ελληνικού αστικού κράτους στη δεδομένη ιστορική συγκυρία. Για παράδειγμα, άλλου τύπου προσέγγιση θα υπήρχε στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας αν η εξωτερική πολιτική που θα ασκούσε το ελληνικό κράτος, όσον αφορά τις σχέσεις του με την Τουρκία ή άλλα κράτη, ήταν τεταμένες και άλλη όταν θέλει να έχει «καλές» σχέσεις.
Υπό αυτήν την έννοια, οι κρατούντες δεν θέλουν σχολείο που θα μορφώνει, αλλά σχολείο που θα διαμορφώνει συνειδήσεις με βάση την κρατούσα αστική ιδεολογία. Όπως έλεγε ο Μαρξ, οι επικρατούσες ιδέες στην κοινωνία είναι οι ιδέες της οικονομικά κυρίαρχης τάξης. Έτσι, το αστικό κράτος χρησιμοποιεί την εκπαίδευση ως ιδεολογικό μηχανισμό αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας και άρα ελέγχει τη διδασκαλία της ιστορίας και όχι μόνο. Κατά συνέπεια, ό,τι συμβαίνει στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού έχει, σε τελευταία ανάλυση, ως αιτία του την πάλη των τάξεων.
Το αστικό κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση, η οποία λειτουργεί στο πλαίσιό του χωρίς να το αμφισβητεί, διαμορφώνει, με βάση τις πολιτικές της θέσεις, τη διδασκαλία των παιδιών με ενιαίο τρόπο: δηλαδή δεν διδάσκεται άλλη ιστορία για τους πλούσιους και άλλη για τους φτωχούς. Παντού η σχολική ιστορία είναι η επίσημη εκδοχή του κράτους, το περιεχόμενο της οποίας αλλάζει ανάλογα με τις κυβερνήσεις και τους πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς δύναμης, αλλά ποτέ δεν αμφισβητεί την κυρίαρχη ιδεολογία. Για παράδειγμα, άλλο ήταν το περιεχόμενο της ιστορίας μετά τον Εμφύλιο πόλεμο, άλλο μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967, άλλο την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ, άλλο επί ΠΑΣΟΚ, όπου κυριαρχούσαν οι «εκσυγχρονιστές» και άλλο επί Νέας Δημοκρατίας.
2. Έθνος ανέπαφο και αναλλοίωτο;
Η κυρίαρχη αντίληψη που υπάρχει μέσα στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό είναι αυτή που αποδέχεται την λεγόμενη «αδιάσπαστη συνέχεια του ελληνισμού» από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, χωρίς επιδράσεις και αλλοιώσεις, ο οποίος πάντα «μεγαλουργεί» σαν ένα «ενιαίο σύνολο» χωρίς κοινωνικές αντιθέσεις και συγκρούσεις, παρά τα εμπόδια που του βάζουν «πάντα», «κάποιοι» ισχυροί. Ακόμη και το βιβλίο της ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού, της Μαρίας Ρεπούση, δεν αμφισβητεί αυτήν την αντίληψη.
Αν λάβουμε υπόψη τις προαναφερθείσες γενικές αρχές, τότε μπορούμε να πούμε ότι και το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού ήταν εξίσου «εθνικό» με τα προηγούμενα. Όπως λέει ο Χ. Αθανασιάδης, «Απλώς πιο έξυπνα ‘’εθνικό’’: Αποφεύγοντας να αναπαραγάγει ορισμένους δημοφιλείς πλην χονδροειδείς μύθους, όχι μόνο δεν ανατρέπει το κυρίαρχο σχήμα της εθνικής ιστορικής αφήγησης, παρά το εκσυγχρονίζει και ως εκ τούτου το διασώζει από την ανυποληψία.
Διότι το ουσιώδες δεν είναι, βεβαίως,το Κρυφό Σχολειό και η Αγία Λαύρα, αλλά η αντίληψη περί αδιάσπαστης συνέχειας του Ελληνισμού στο χρόνο, ως εάν το ελληνικό έθνος να είναι μια άχρονη, α-ιστορική, υπερβατική οντότητα.
Η αντίληψη αυτή υπηρετείται συστηματικά από το βιβλίο με υπερτονισμούς, αποσιωπήσεις, παραποιήσεις και αναχρονισμούς» (βλέπε Χ. Αθανασιάδη, «Έθνος και σχολική ιστορία», Ελευθεροτυπία, 4/4/2007). Αποσιωπήσεις, που κάνουν πάντα όλα τα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας, όπως για παράδειγμα ότι ο Μάρκος Μπότσαρης μιλούσε αρβανίτικα (δηλαδή, ένα γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο ήταν παραλλαγή της αλβανικής γλώσσας), ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, ο Κανάρης και ο Μιαούλης ήταν ορκισμένοι εχθροί, η φουστανέλα πριν γίνει επίσημη στολή του ελληνικού κράτους, το 1828, ήταν η ενδυμασία των Αρβανιτών ή ότι το 1890 ιδρύθηκε ο «Αρβανίτικος Σύνδεσμος Αθήνας», με σκοπό τη δημιουργία κοινού ελληνοαλβανικού κράτους με πρόεδρο τον Μάρκο Δ. Νώτη Μπότσαρη και μέλη όλους τους γόνους των ένδοξων οπλαρχηγών του 1821.
Επίσης, η επίσημη ιστορία αποσιωπά ότι η επανάσταση του 1821 έγινε από τρεις εθνολογικές ομάδες: Ρωμιούς, Αρβανίτες και Βλάχους. Σ’ αυτές αργότερα θα συγχωνευθούν Μακεδόνες, Κρητικοί, Πόντιοι, Εβραίοι κ.λπ. Γι’ αυτό ο Ρήγας Φεραίος, στο Θούριό του, καλεί σε εξέγερση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαφορετικές εθνικές και θρησκευτικές κατηγορίες πληθυσμών: Ρωμιούς, Βούλγαρους, Αρβανίτες, Τούρκους, Αρμένιους, Μαλτέζους, Μαυροβούνιους, Μανιάτες, Μακεδόνες, Λαζούς, Κρητικούς, «αράπηδες» και «άσπρους».
Όλ’ αυτά και άλλα ακόμη, τα οποία συνέβαλαν στη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους, αποσιωπώνται επιμελώς από την επίσημη ιστορία.
Εδώ, όμως, οφείλουμε να πούμε ότι «…αυτός ο τρόπος συγκρότησης του ελληνικού έθνους (το οποίο επομένως αρχίζει να υπάρχει μόλις μετά το 1750 και παίρνει την τελική του μορφή σχεδόν 170 χρόνια αργότερα) είναι ιδιαίτερα τιμητικός και επαινετός. Διαφορετικοί λαοί ενώνονται γύρω από μια νέα συνείδηση για να επαναστατήσουν ενάντια σε μια καθυστερημένη εξουσία στη βάση ενός σχεδίου εξαιρετικά προωθημένου για την εποχή, όπως το εκφράζει ο νεο-ελληνικός διαφωτισμός. Πλην όμως, …δεν συνάδει με το μύθο της ΄΄εθνικής συνέχειας΄΄». (Γ. Ανδρουλιδάκης, «Ποιος (δεν) θέλει να διδάσκεται ιστορία για αγρίους; Η κατασκευή των εθνικών μύθων και η μεταμοντέρνα αναπαραγωγή τους», εφημ. Επί τα Πρόσω, Μάης 2007, φύλλο 11).
3. Η στρογγυλοποίηση της ιστορίας
Όμως, ούτε το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού, παρά τις τόσες αντιδράσεις που ξεσήκωσε, αποφεύγει τον πειρασμό της γραμμικής αντίληψης της ελληνικής ιστορίας σαν «αδιάσπαστη συνέχεια του έθνους». Επιπλέον, το εν λόγω βιβλίο εξαφανίζει κάθε σχέση αιτίου και αποτελέσματος των γεγονότων και των ιστορικών συνθηκών που τα παρήγαγαν. Στρογγυλεύει τις εθνικές και κοινωνικές διαφορές, παραβλέπει τις ταξικές συγκρούσεις, καθώς επίσης και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συνέβαιναν όλα αυτά. Παραγράφει κοσμοϊστορικά γεγονότα, όπως ήταν η Ρώσικη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917, παραβλέπει την εμπλοκή του ξένου παράγοντα στα νεότερα ελληνικά πολιτικά πράγματα και εξαφανίζει τον λαϊκό παράγοντα από την ιστορία και το πολιτικό προσκήνιο, λες και την ιστορία δεν τη φτιάχνουν οι «από κάτω», οι λαοί, αλλά μόνο οι ηγέτες. Ταυτόχρονα, αποφεύγει να παρουσιάσει τις λεγόμενες «εθνικές καταστροφές ως αυτό που πραγματικά ήταν, δηλαδή «λαϊκές καταστροφές». Διότι, τι άλλο ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή, αν όχι ο ξεριζωμός χιλιάδων ανθρώπων από τις εστίες τους εξαιτίας της τυχοδιωκτικής και ιμπεριαλιστικής αντίληψης της «Μεγάλης Ιδέας», όπου η Ελλάδα συμμετείχε στον πόλεμο σε συνεργασία με τις μεγάλες δυνάμεις, προκειμένου να μοιράσουν τα εδάφη της διαλυμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γ. Ανδρουλιδάκης, «Το περιβόητο –και καταφανώς άστοχο– απόσπασμα για το ΄΄συνωστισμό των Ελλήνων΄΄ στη Σμύρνη του ’22, δεν αποτελεί το φρούτο κάποιας ξαφνικής λατρείας για τον τούρκικο εθνικισμό. Η σημασία του συνίσταται στο ότι αποδραματοποιώντας τη σφαγή της Σμύρνης, ο ελληνικός εθνικισμός απαλλάσσεται από την υποχρέωση να εξηγήσει κάποτε πώς και γιατί βρέθηκε ο ελληνικός στρατός το 1922 έξω από την Άγκυρα…» (για περισσότερα βλέπε, Γ. Ανδρουλιδάκης, «Ποιος (δεν) θέλει να διδάσκεται ιστορία για αγρίους;…», ό.π.).
Αυτές οι καταστροφές δεν είχαν για όλους το ίδιο αποτέλεσμα. Άλλες συνέπειες είχαν για τις εργαζόμενες τάξεις και τα λαϊκά στρώματα (προσφυγιά, φτώχεια, ανεργία, εκμετάλλευση, αναπηρίες κ.λπ.) και άλλες για τους κρατούντες. Τέλος, οι λεγόμενες «εθνικές πολιτικές», όπως για παράδειγμα η πολιτική της «εθνικής ολοκλήρωσης» μέσω του συνεχούς επεκτατισμού του ελληνικού αστικού κράτους, δεν στιγματίζεται ως υπεύθυνη για τις «εθνικές καταστροφές», αλλά αποσιωπάται.
Έτσι, οι νικητές ξαναγράφουν την ιστορία, πάντα, κατά πώς τους συμφέρει κάθε φορά. Υπό αυτήν την έννοια, στις σημερινές συνθήκες και με τους δοσμένους κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς δύναμης, γίνεται προσπάθεια από τους οργανικούς διανοούμενους της αστικής τάξης (όχι μόνο της Ελλάδας) να αναθεωρηθεί γενικά η ιστορία, στρογγυλεύοντας τα γεγονότα ή κάνοντας επιλεκτική χρήση αυτών. Γίνεται προσπάθεια να αλλοιωθούν από τη συνείδηση των εργαζομένων οι αιτίες των κοινωνικών συγκρούσεων και τα εγκλήματα που έγιναν σε βάρος τους, να ξεχαστούν οι πόλεμοι που οι άρχουσες τάξεις προκάλεσαν με τα εκατομμύρια νεκρούς που χάθηκαν στα πεδία των μαχών, να αποσιωπηθούν οι εκατοντάδες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και να κρυφτούν γενικά οι λεηλασίες και οι βαρβαρότητες.
4. Σε αναζήτηση μιας κοινωνικής ιστορίας, των «από κάτω»
Λαμβάνοντας όλ’ αυτά υπόψη, προκύπτουν τα εξής προς απάντηση ερωτήματα: Από ποια οπτική γωνία προέρχεται η απόρριψη ή υπεράσπιση του βιβλίου ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού; Από την αντιδραστική οπτική γωνία ή από την «εκσυγχρονιστική»; Η πρώτη, το απορρίπτει, προβάλλοντας την ιστορία με εθνικιστικό τρόπο, επικαλούμενη ένα «όμορφο» και «ένδοξο» παρελθόν, το οποίο υποτίθεται ότι οι πολιτικοί και οι διανοούμενοι καταστρέφουν, ενώ η δεύτερη, το υπερασπίζεται, προβάλλοντας την ιστορία με αμυντικό τρόπο.
Όμως, υπάρχει και ένα άλλο ερώτημα: Μήπως, ως Αριστερά, χρειάζεται να προβάλουμε ένα άλλο πολιτικό-ιστορικό πρόταγμα που θα αναδεικνύει τη δυναμική, τα οράματα και το συμφέρον των «από κάτω», δηλαδή των λαϊκών και εργατικών στρωμάτων τόσο στο παρελθόν όσο στο παρόν και στο μέλλον;
Ως αριστεροί θα πρέπει να είμαστε με την ιστορία, η οποία προβάλλει πρωτίστως την κίνηση των «από κάτω». Γι’ αυτό φταίμε επειδή δεν χτυπάμε εξίσου «εκσυγχρονιστές» και σκοταδιστές, σαν τη διπλή όψη του ίδιου νομίσματος.
Εδώ, μπορεί να τεθεί από αρκετούς το ακόλουθο ερώτημα: είναι δυνατόν σε ένα βιβλίο ιστορίας, για παιδιά της Στ΄ Δημοτικού, να υπάρχει μια πλήρης και αναλυτική περιγραφή των αιτίων και των εκάστοτε ιστορικών γεγονότων; Ασφαλώς, όχι. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Α. Ελεφάντης, «Μια σχολική ιστορία πρέπει να περιέχει, τουλάχιστον, τους βασικούς κόμβους γεγονότων και κοινωνικών καταστάσεων μιας ορισμένης περιόδου που από μέσα τους πέρασε το δικό μας έθνος αλλά και -πάντα σε γενικές γραμμές- τα άλλα έθνη της οικουμένης. Να είναι επιπλέον μια ιστορία της εξέλιξης των πολιτισμών, μια ΄΄γραμματική των πολιτισμών΄΄ που έλεγε ο Μπροντέλ, να μαθαίνουν δηλαδή τα παιδιά την περιπέτεια της ζωής των ανθρώπων των προηγούμενων γενεών ως εγνωσμένη ιστορία και όχι ως άθυρμα μυθευμάτων, να μαθαίνουν τα μεγάλα δημιουργήματα αλλά και τα πάθη των ανθρώπων που έζησαν πριν από μας. …Μια σύντομη, στοιχειακή, αλλά αφηγηματικά δυνατή εκλαΐκευση πρέπει να είναι το σχολικό εγχειρίδιο. Άρα το μέγα πρόβλημα είναι τι κρατάς, τι αφήνεις απ’ έξω και κυρίως πρέπει ο τρόπος της αφήγησης να ανοίγει την όρεξη στους δρόμους της φαντασίας προς την απεραντότητα της ιστορίας. Άρα είναι εξαιρετικά δύσκολο το έργο του ιστορικού. Συνήθως η αφήγηση είναι ξερή, μελοδραματική, μεγαλόστομη, σχολαστική που δεν καταφέρνει να δημιουργήσει το συμπαγές ενός οργανωμένου και συνεκτικού συνόλου, να προκαλέσει τη μέθεξη σε μια ευρύτερη σύλληψη των άπειρων πτυχών των κοινωνικών, των αισθητικών, και των πολιτικών εμβιώσεων περί των οποίων πρέπει να μιλά η ιστορία. Αν τα παραπάνω είναι απαραίτητα για κάθε έργο ιστορίας στην περίπτωση του μαθητικού εγχειριδίου είναι συνθήκη εκ των ων ουκ άνευ. Πώς αλλιώς θ’ ανοίξει η περιέργεια των παιδιών στον άγνωστο κόσμο, πώς θα παθιαστούν κι αυτά με τα πάθη των ανθρώπων και τα δημιουργήματά τους, πώς θα κατανοήσουν τα όσα μαθαίνουν;
Δεν τα κατάφερε καλά απ’ αυτή την άποψη το βιβλίο της ΣΤ΄ Δημοτικού». (Για περισσότερα βλέπε Α. Ελεφάντης, «Επιλεγόμενα στο βιβλίο που συντάραξε το ρωμέικο για 400 μέρες», Η κυριακάτικη Αυγή, 7/10/2007, σελ. 28-29).
Βέβαια, από την άλλη, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε το αισθητικό μέρος του βιβλίου όπου εναλλάσσεται το κείμενο με εικόνες, γκραβούρες, σκίτσα, φωτογραφίες, χάρτες, πίνακες, δοκίμια και επιχειρείται όχι μόνο η απομνημόνευση και η μονόπλευρη αφήγηση, αλλά η έρευνα, η εικόνα, η κριτική σκέψη, η ομαδική εργασία, η δημιουργία ευχάριστης ατμόσφαιρας στην τάξη. Παρ’ όλ’ αυτά, το εν λόγω βιβλίο, παραβλέπει την αφήγηση και τη ζωντάνια των ανθρώπινων πράξεων. Βλέπει, μόνο, τα αποτελέσματα των πράξεων. Στο βιβλίο, όπως παρατηρεί ο Β. Καραποστόλης, «Δεν υπήρχε το ανθρώπινο δίλημμα και η απόφαση, μόνο οι ΄΄συνθήκες’’. Προσπαθώντας να αποφύγει το σκόπελο της ηρωολατρίας η συγγραφική ομάδα έφθασε στο αντίθετο άκρο. Εξαφάνισε το εξαιρετικό, δεν μπόρεσε να δει ότι ακόμη και οι ΄΄κανονικοί΄΄ άνθρωποι είναι δυνατόν να υψωθούν κατακόρυφα μερικές φορές. Τόσο ώστε οι άλλοι αντί να τους φθονήσουν, να τους θαυμάσουν για τα έργα τους. Πώς όμως να θαυμάσουν, με ποιους να ταυτιστούν και ποιους επίσης να κρίνουν ή να κατακρίνουν οι μαθητές όταν μπροστά τους έχουν μόνο εικόνες και λεζάντες;» (βλέπε εφημ. Ελευθεροτυπία, 26/9/2007, σελ. 21).
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποσιωπούνται οι αρνητικές όψεις της εθνικής ιστορίας. Διότι, στις ιστορίες όλων των λαών εκτός από τις καλές στιγμές υπάρχουν και οι μαύρες σελίδες, οι οποίες πρέπει να αναφέρονται, να συζητιούνται, να κρίνονται και να στιγματίζονται, ώστε να μη διαιωνίζονται τα λάθη και τα πάθη, όπως για παράδειγμα η άλωση της Τριπολιτσάς, όπου υπήρξε μαζική σφαγή αμάχων μουσουλμάνων ή οι βιαιοπραγίες του ελληνικού στρατού στη Μικρασιατική εκστρατεία κατά του πληθυσμού με λεηλασίες, βιασμούς, φόνους και πυρπολήσεις συνοικιών και ολόκληρων χωριών. Για του λόγου το αληθές, θα παραθέσουμε δύο διαφορετικά αποσπάσματα, τα οποία αναφέρονται σε αυτές τις δύο ιστορικές περιόδους. Όσον αφορά την άλωση της Τριπολιτσάς, παραθέτουμε ένα μικρό κομμάτι από τα Απομνημονεύματα του Θ. Κολοκοτρώνη: «Μπαίνοντας τ’ ασκέρι, έβαλα να μη σκοτώσουμε τους Αρβανίταις. Εβγήκαν ως 2000, και μέσα εις την Τριπολιτσά έκοβαν.
Το άλογο μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη.
…Το ασκέρι αφού ήταν μέσα το ελληνικό έκοβε και εσκότωνε από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άνδρες 32.000, μία ώρα ολόγυρα της Τριπολιτσάς. Ένας Υδραίος έσφαξε 90. Έλληνες εσκοτώθηκαν εκατόν. Έτσι επήρε τέλος. Τελάλη, να παύση ο σφαγμός». (Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη, εκδόσεις Μέρμηγκας, Εισαγωγή-Επιμέλεια: Έλλη Αλεξίου, Αθήνα 1977, σελ. 106-107). Σχετικά με τη Μικρασιατική εκστρατεία, παραθέτω ένα μικρό τμήμα από την αφήγηση φαντάρου, ο οποίος συμμετείχε σε αυτή: «Παιδιά είμαστε. Με το κορμί και την ψυχή κλεισμένη μέσα στο μαύρο ράσο της ‘’Ριζαρείου Σχολής’’, με το μυαλό ντουλτισμένο απ’ τα εθνικιστικά κηρύγματα των παπάδων καθηγητών μας, του αστικού τύπου, με τ’ αυτιά κουφαμένα απ’ τα ‘’δοξολογικά’’ καμπανίσματα.
Μια μέρα είπαμε: ‘’Πάμε κι εμείς’’.
Ο πόλεμος μας συνεπήρε στο κολασμένο του σιφούνι. […] Μπροστά στα λαμπαδιασμένα τουρκοχώρια, μπροστά στους σφαγμένους γέρους, τις ξεκοιλιασμένες γυναίκες, μέσα στα ουρλιαχτά των γυναικών και τις τσιρίδες των παιδιών, θυμόμουνα πάντα τα λόγια του διευθυντή μας: ‘’ο ευγενής ελληνικός στρατός… ο πρόδρομος του πολιτισμού…’’.
Σάπιοι, κουρελήδες, ψειριασμένοι, αγνώριστοι κι απ’ τη γυναίκα μας κι απ’ τη μάνα μας, γυρίσαμε κυνηγημένοι.
Χτυπούσαν και τότε οι καμπάνες. Μα πόσο διαφορετικό ήταν το καμπάνισμά τους! Και τα δικά μας λόγια ήταν και πάλι γεμάτα πάθος. Μα πόσο ήταν διαφορετικά τα λόγια μας! Ήταν μια ατέλειωτη βλαστήμια για την πατρίδα, για τον πόλεμο». (Για μια πιο αναλυτική παρουσία για το ρόλο του ελληνικού κράτους και του στρατού στη Μικρασιατική εκστρατεία, βλέπε το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Τ. Κωστόπουλου, Πόλεμος και Εθνοκάθαρση. Η ξεχασμένη πλευρά μιας δεκαετούς εθνικής εξόρμησης 1912-1922, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007).[1]
Κατά συνέπεια, το θέμα δεν είναι να παραχαράσσεται η ιστορική αλήθεια απαλείφοντας τις αρνητικές πλευρές της εθνικής ιστορίας και να προβάλλονται, μόνο, των άλλων λαών και εθνών οι αρνητικές στιγμές, τα εγκλήματα και η αμαύρωση της εθνικής τους ταυτότητας. Ο ρόλος της ιστορίας δεν είναι να κουκουλώνει τα κακά του παρελθόντος και να προβάλλει τον εθνικό ναρκισσισμό, αλλά να καλλιεργεί την ιστορική σκέψη και το κριτικό πνεύμα.
Αληθινό είναι ό,τι μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά ή όπως είπε ο Δ. Σολωμός, το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό.
5. Μια ιστορία φανατισμού ή επιστημονικής παρέμβασης;
Το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού αποσύρθηκε κάτω από την πίεση εθνικιστικών και εκκλησιαστικών κύκλων. Και αυτό είναι το άσχημο στην όλη ιστορία. Η απόσυρση αποτελεί πολύ μεγάλη οπισθοδρόμηση, όπως επισημαίνει ο Σ. Μπουρνάζος, διότι ο τρόπος με τον οποίο έγινε εγκαινιάζει μια πρωτοφανή διαδικασία, «…σύμφωνα με την οποία τα διδακτικά εγχειρίδια, προτού δουν το κατώφλι της σχολικής τάξης, πρέπει να λάβουν ΄΄πιστοποιητικό εθνικών φρονημάτων΄΄: η απόσυρση του βιβλίου δεν συνέβη λόγω των σφαλμάτων, των αδυναμιών, των διδακτικών προβλημάτων κ.λπ., αλλά επειδή η κυβέρνηση, …αποφάσισε να συμπλεύσει με τους ΄΄πατριωταράδες΄΄, τους μισαλλόδοξους, τους ακροδεξιούς και την Εκκλησία που πρωτοστάτησαν στη σταυροφορία εναντίον του.
Έτσι, η αντιπαράθεση γύρω από το βιβλίο της ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού στην πραγματικότητα ήταν μια αντιπαράθεση για το ποια πρέπει να είναι η κρατούσα ιδεολογία και πολιτική του ελληνικού αστικού κράτους στη δεδομένη ιστορική συγκυρία. Για παράδειγμα, άλλου τύπου προσέγγιση θα υπήρχε στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας αν η εξωτερική πολιτική που θα ασκούσε το ελληνικό κράτος, όσον αφορά τις σχέσεις του με την Τουρκία ή άλλα κράτη, ήταν τεταμένες και άλλη όταν θέλει να έχει «καλές» σχέσεις.
Υπό αυτήν την έννοια, οι κρατούντες δεν θέλουν σχολείο που θα μορφώνει, αλλά σχολείο που θα διαμορφώνει συνειδήσεις με βάση την κρατούσα αστική ιδεολογία. Όπως έλεγε ο Μαρξ, οι επικρατούσες ιδέες στην κοινωνία είναι οι ιδέες της οικονομικά κυρίαρχης τάξης. Έτσι, το αστικό κράτος χρησιμοποιεί την εκπαίδευση ως ιδεολογικό μηχανισμό αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας και άρα ελέγχει τη διδασκαλία της ιστορίας και όχι μόνο. Κατά συνέπεια, ό,τι συμβαίνει στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού έχει, σε τελευταία ανάλυση, ως αιτία του την πάλη των τάξεων.
Το αστικό κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση, η οποία λειτουργεί στο πλαίσιό του χωρίς να το αμφισβητεί, διαμορφώνει, με βάση τις πολιτικές της θέσεις, τη διδασκαλία των παιδιών με ενιαίο τρόπο: δηλαδή δεν διδάσκεται άλλη ιστορία για τους πλούσιους και άλλη για τους φτωχούς. Παντού η σχολική ιστορία είναι η επίσημη εκδοχή του κράτους, το περιεχόμενο της οποίας αλλάζει ανάλογα με τις κυβερνήσεις και τους πολιτικούς και κοινωνικούς συσχετισμούς δύναμης, αλλά ποτέ δεν αμφισβητεί την κυρίαρχη ιδεολογία. Για παράδειγμα, άλλο ήταν το περιεχόμενο της ιστορίας μετά τον Εμφύλιο πόλεμο, άλλο μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967, άλλο την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ, άλλο επί ΠΑΣΟΚ, όπου κυριαρχούσαν οι «εκσυγχρονιστές» και άλλο επί Νέας Δημοκρατίας.
2. Έθνος ανέπαφο και αναλλοίωτο;
Η κυρίαρχη αντίληψη που υπάρχει μέσα στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό είναι αυτή που αποδέχεται την λεγόμενη «αδιάσπαστη συνέχεια του ελληνισμού» από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, χωρίς επιδράσεις και αλλοιώσεις, ο οποίος πάντα «μεγαλουργεί» σαν ένα «ενιαίο σύνολο» χωρίς κοινωνικές αντιθέσεις και συγκρούσεις, παρά τα εμπόδια που του βάζουν «πάντα», «κάποιοι» ισχυροί. Ακόμη και το βιβλίο της ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού, της Μαρίας Ρεπούση, δεν αμφισβητεί αυτήν την αντίληψη.
Αν λάβουμε υπόψη τις προαναφερθείσες γενικές αρχές, τότε μπορούμε να πούμε ότι και το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού ήταν εξίσου «εθνικό» με τα προηγούμενα. Όπως λέει ο Χ. Αθανασιάδης, «Απλώς πιο έξυπνα ‘’εθνικό’’: Αποφεύγοντας να αναπαραγάγει ορισμένους δημοφιλείς πλην χονδροειδείς μύθους, όχι μόνο δεν ανατρέπει το κυρίαρχο σχήμα της εθνικής ιστορικής αφήγησης, παρά το εκσυγχρονίζει και ως εκ τούτου το διασώζει από την ανυποληψία.
Διότι το ουσιώδες δεν είναι, βεβαίως,το Κρυφό Σχολειό και η Αγία Λαύρα, αλλά η αντίληψη περί αδιάσπαστης συνέχειας του Ελληνισμού στο χρόνο, ως εάν το ελληνικό έθνος να είναι μια άχρονη, α-ιστορική, υπερβατική οντότητα.
Η αντίληψη αυτή υπηρετείται συστηματικά από το βιβλίο με υπερτονισμούς, αποσιωπήσεις, παραποιήσεις και αναχρονισμούς» (βλέπε Χ. Αθανασιάδη, «Έθνος και σχολική ιστορία», Ελευθεροτυπία, 4/4/2007). Αποσιωπήσεις, που κάνουν πάντα όλα τα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας, όπως για παράδειγμα ότι ο Μάρκος Μπότσαρης μιλούσε αρβανίτικα (δηλαδή, ένα γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο ήταν παραλλαγή της αλβανικής γλώσσας), ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, ο Κανάρης και ο Μιαούλης ήταν ορκισμένοι εχθροί, η φουστανέλα πριν γίνει επίσημη στολή του ελληνικού κράτους, το 1828, ήταν η ενδυμασία των Αρβανιτών ή ότι το 1890 ιδρύθηκε ο «Αρβανίτικος Σύνδεσμος Αθήνας», με σκοπό τη δημιουργία κοινού ελληνοαλβανικού κράτους με πρόεδρο τον Μάρκο Δ. Νώτη Μπότσαρη και μέλη όλους τους γόνους των ένδοξων οπλαρχηγών του 1821.
Επίσης, η επίσημη ιστορία αποσιωπά ότι η επανάσταση του 1821 έγινε από τρεις εθνολογικές ομάδες: Ρωμιούς, Αρβανίτες και Βλάχους. Σ’ αυτές αργότερα θα συγχωνευθούν Μακεδόνες, Κρητικοί, Πόντιοι, Εβραίοι κ.λπ. Γι’ αυτό ο Ρήγας Φεραίος, στο Θούριό του, καλεί σε εξέγερση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαφορετικές εθνικές και θρησκευτικές κατηγορίες πληθυσμών: Ρωμιούς, Βούλγαρους, Αρβανίτες, Τούρκους, Αρμένιους, Μαλτέζους, Μαυροβούνιους, Μανιάτες, Μακεδόνες, Λαζούς, Κρητικούς, «αράπηδες» και «άσπρους».
Όλ’ αυτά και άλλα ακόμη, τα οποία συνέβαλαν στη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους, αποσιωπώνται επιμελώς από την επίσημη ιστορία.
Εδώ, όμως, οφείλουμε να πούμε ότι «…αυτός ο τρόπος συγκρότησης του ελληνικού έθνους (το οποίο επομένως αρχίζει να υπάρχει μόλις μετά το 1750 και παίρνει την τελική του μορφή σχεδόν 170 χρόνια αργότερα) είναι ιδιαίτερα τιμητικός και επαινετός. Διαφορετικοί λαοί ενώνονται γύρω από μια νέα συνείδηση για να επαναστατήσουν ενάντια σε μια καθυστερημένη εξουσία στη βάση ενός σχεδίου εξαιρετικά προωθημένου για την εποχή, όπως το εκφράζει ο νεο-ελληνικός διαφωτισμός. Πλην όμως, …δεν συνάδει με το μύθο της ΄΄εθνικής συνέχειας΄΄». (Γ. Ανδρουλιδάκης, «Ποιος (δεν) θέλει να διδάσκεται ιστορία για αγρίους; Η κατασκευή των εθνικών μύθων και η μεταμοντέρνα αναπαραγωγή τους», εφημ. Επί τα Πρόσω, Μάης 2007, φύλλο 11).
3. Η στρογγυλοποίηση της ιστορίας
Όμως, ούτε το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού, παρά τις τόσες αντιδράσεις που ξεσήκωσε, αποφεύγει τον πειρασμό της γραμμικής αντίληψης της ελληνικής ιστορίας σαν «αδιάσπαστη συνέχεια του έθνους». Επιπλέον, το εν λόγω βιβλίο εξαφανίζει κάθε σχέση αιτίου και αποτελέσματος των γεγονότων και των ιστορικών συνθηκών που τα παρήγαγαν. Στρογγυλεύει τις εθνικές και κοινωνικές διαφορές, παραβλέπει τις ταξικές συγκρούσεις, καθώς επίσης και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συνέβαιναν όλα αυτά. Παραγράφει κοσμοϊστορικά γεγονότα, όπως ήταν η Ρώσικη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917, παραβλέπει την εμπλοκή του ξένου παράγοντα στα νεότερα ελληνικά πολιτικά πράγματα και εξαφανίζει τον λαϊκό παράγοντα από την ιστορία και το πολιτικό προσκήνιο, λες και την ιστορία δεν τη φτιάχνουν οι «από κάτω», οι λαοί, αλλά μόνο οι ηγέτες. Ταυτόχρονα, αποφεύγει να παρουσιάσει τις λεγόμενες «εθνικές καταστροφές ως αυτό που πραγματικά ήταν, δηλαδή «λαϊκές καταστροφές». Διότι, τι άλλο ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή, αν όχι ο ξεριζωμός χιλιάδων ανθρώπων από τις εστίες τους εξαιτίας της τυχοδιωκτικής και ιμπεριαλιστικής αντίληψης της «Μεγάλης Ιδέας», όπου η Ελλάδα συμμετείχε στον πόλεμο σε συνεργασία με τις μεγάλες δυνάμεις, προκειμένου να μοιράσουν τα εδάφη της διαλυμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γ. Ανδρουλιδάκης, «Το περιβόητο –και καταφανώς άστοχο– απόσπασμα για το ΄΄συνωστισμό των Ελλήνων΄΄ στη Σμύρνη του ’22, δεν αποτελεί το φρούτο κάποιας ξαφνικής λατρείας για τον τούρκικο εθνικισμό. Η σημασία του συνίσταται στο ότι αποδραματοποιώντας τη σφαγή της Σμύρνης, ο ελληνικός εθνικισμός απαλλάσσεται από την υποχρέωση να εξηγήσει κάποτε πώς και γιατί βρέθηκε ο ελληνικός στρατός το 1922 έξω από την Άγκυρα…» (για περισσότερα βλέπε, Γ. Ανδρουλιδάκης, «Ποιος (δεν) θέλει να διδάσκεται ιστορία για αγρίους;…», ό.π.).
Αυτές οι καταστροφές δεν είχαν για όλους το ίδιο αποτέλεσμα. Άλλες συνέπειες είχαν για τις εργαζόμενες τάξεις και τα λαϊκά στρώματα (προσφυγιά, φτώχεια, ανεργία, εκμετάλλευση, αναπηρίες κ.λπ.) και άλλες για τους κρατούντες. Τέλος, οι λεγόμενες «εθνικές πολιτικές», όπως για παράδειγμα η πολιτική της «εθνικής ολοκλήρωσης» μέσω του συνεχούς επεκτατισμού του ελληνικού αστικού κράτους, δεν στιγματίζεται ως υπεύθυνη για τις «εθνικές καταστροφές», αλλά αποσιωπάται.
Έτσι, οι νικητές ξαναγράφουν την ιστορία, πάντα, κατά πώς τους συμφέρει κάθε φορά. Υπό αυτήν την έννοια, στις σημερινές συνθήκες και με τους δοσμένους κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς δύναμης, γίνεται προσπάθεια από τους οργανικούς διανοούμενους της αστικής τάξης (όχι μόνο της Ελλάδας) να αναθεωρηθεί γενικά η ιστορία, στρογγυλεύοντας τα γεγονότα ή κάνοντας επιλεκτική χρήση αυτών. Γίνεται προσπάθεια να αλλοιωθούν από τη συνείδηση των εργαζομένων οι αιτίες των κοινωνικών συγκρούσεων και τα εγκλήματα που έγιναν σε βάρος τους, να ξεχαστούν οι πόλεμοι που οι άρχουσες τάξεις προκάλεσαν με τα εκατομμύρια νεκρούς που χάθηκαν στα πεδία των μαχών, να αποσιωπηθούν οι εκατοντάδες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και να κρυφτούν γενικά οι λεηλασίες και οι βαρβαρότητες.
4. Σε αναζήτηση μιας κοινωνικής ιστορίας, των «από κάτω»
Λαμβάνοντας όλ’ αυτά υπόψη, προκύπτουν τα εξής προς απάντηση ερωτήματα: Από ποια οπτική γωνία προέρχεται η απόρριψη ή υπεράσπιση του βιβλίου ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού; Από την αντιδραστική οπτική γωνία ή από την «εκσυγχρονιστική»; Η πρώτη, το απορρίπτει, προβάλλοντας την ιστορία με εθνικιστικό τρόπο, επικαλούμενη ένα «όμορφο» και «ένδοξο» παρελθόν, το οποίο υποτίθεται ότι οι πολιτικοί και οι διανοούμενοι καταστρέφουν, ενώ η δεύτερη, το υπερασπίζεται, προβάλλοντας την ιστορία με αμυντικό τρόπο.
Όμως, υπάρχει και ένα άλλο ερώτημα: Μήπως, ως Αριστερά, χρειάζεται να προβάλουμε ένα άλλο πολιτικό-ιστορικό πρόταγμα που θα αναδεικνύει τη δυναμική, τα οράματα και το συμφέρον των «από κάτω», δηλαδή των λαϊκών και εργατικών στρωμάτων τόσο στο παρελθόν όσο στο παρόν και στο μέλλον;
Ως αριστεροί θα πρέπει να είμαστε με την ιστορία, η οποία προβάλλει πρωτίστως την κίνηση των «από κάτω». Γι’ αυτό φταίμε επειδή δεν χτυπάμε εξίσου «εκσυγχρονιστές» και σκοταδιστές, σαν τη διπλή όψη του ίδιου νομίσματος.
Εδώ, μπορεί να τεθεί από αρκετούς το ακόλουθο ερώτημα: είναι δυνατόν σε ένα βιβλίο ιστορίας, για παιδιά της Στ΄ Δημοτικού, να υπάρχει μια πλήρης και αναλυτική περιγραφή των αιτίων και των εκάστοτε ιστορικών γεγονότων; Ασφαλώς, όχι. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Α. Ελεφάντης, «Μια σχολική ιστορία πρέπει να περιέχει, τουλάχιστον, τους βασικούς κόμβους γεγονότων και κοινωνικών καταστάσεων μιας ορισμένης περιόδου που από μέσα τους πέρασε το δικό μας έθνος αλλά και -πάντα σε γενικές γραμμές- τα άλλα έθνη της οικουμένης. Να είναι επιπλέον μια ιστορία της εξέλιξης των πολιτισμών, μια ΄΄γραμματική των πολιτισμών΄΄ που έλεγε ο Μπροντέλ, να μαθαίνουν δηλαδή τα παιδιά την περιπέτεια της ζωής των ανθρώπων των προηγούμενων γενεών ως εγνωσμένη ιστορία και όχι ως άθυρμα μυθευμάτων, να μαθαίνουν τα μεγάλα δημιουργήματα αλλά και τα πάθη των ανθρώπων που έζησαν πριν από μας. …Μια σύντομη, στοιχειακή, αλλά αφηγηματικά δυνατή εκλαΐκευση πρέπει να είναι το σχολικό εγχειρίδιο. Άρα το μέγα πρόβλημα είναι τι κρατάς, τι αφήνεις απ’ έξω και κυρίως πρέπει ο τρόπος της αφήγησης να ανοίγει την όρεξη στους δρόμους της φαντασίας προς την απεραντότητα της ιστορίας. Άρα είναι εξαιρετικά δύσκολο το έργο του ιστορικού. Συνήθως η αφήγηση είναι ξερή, μελοδραματική, μεγαλόστομη, σχολαστική που δεν καταφέρνει να δημιουργήσει το συμπαγές ενός οργανωμένου και συνεκτικού συνόλου, να προκαλέσει τη μέθεξη σε μια ευρύτερη σύλληψη των άπειρων πτυχών των κοινωνικών, των αισθητικών, και των πολιτικών εμβιώσεων περί των οποίων πρέπει να μιλά η ιστορία. Αν τα παραπάνω είναι απαραίτητα για κάθε έργο ιστορίας στην περίπτωση του μαθητικού εγχειριδίου είναι συνθήκη εκ των ων ουκ άνευ. Πώς αλλιώς θ’ ανοίξει η περιέργεια των παιδιών στον άγνωστο κόσμο, πώς θα παθιαστούν κι αυτά με τα πάθη των ανθρώπων και τα δημιουργήματά τους, πώς θα κατανοήσουν τα όσα μαθαίνουν;
Δεν τα κατάφερε καλά απ’ αυτή την άποψη το βιβλίο της ΣΤ΄ Δημοτικού». (Για περισσότερα βλέπε Α. Ελεφάντης, «Επιλεγόμενα στο βιβλίο που συντάραξε το ρωμέικο για 400 μέρες», Η κυριακάτικη Αυγή, 7/10/2007, σελ. 28-29).
Βέβαια, από την άλλη, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε το αισθητικό μέρος του βιβλίου όπου εναλλάσσεται το κείμενο με εικόνες, γκραβούρες, σκίτσα, φωτογραφίες, χάρτες, πίνακες, δοκίμια και επιχειρείται όχι μόνο η απομνημόνευση και η μονόπλευρη αφήγηση, αλλά η έρευνα, η εικόνα, η κριτική σκέψη, η ομαδική εργασία, η δημιουργία ευχάριστης ατμόσφαιρας στην τάξη. Παρ’ όλ’ αυτά, το εν λόγω βιβλίο, παραβλέπει την αφήγηση και τη ζωντάνια των ανθρώπινων πράξεων. Βλέπει, μόνο, τα αποτελέσματα των πράξεων. Στο βιβλίο, όπως παρατηρεί ο Β. Καραποστόλης, «Δεν υπήρχε το ανθρώπινο δίλημμα και η απόφαση, μόνο οι ΄΄συνθήκες’’. Προσπαθώντας να αποφύγει το σκόπελο της ηρωολατρίας η συγγραφική ομάδα έφθασε στο αντίθετο άκρο. Εξαφάνισε το εξαιρετικό, δεν μπόρεσε να δει ότι ακόμη και οι ΄΄κανονικοί΄΄ άνθρωποι είναι δυνατόν να υψωθούν κατακόρυφα μερικές φορές. Τόσο ώστε οι άλλοι αντί να τους φθονήσουν, να τους θαυμάσουν για τα έργα τους. Πώς όμως να θαυμάσουν, με ποιους να ταυτιστούν και ποιους επίσης να κρίνουν ή να κατακρίνουν οι μαθητές όταν μπροστά τους έχουν μόνο εικόνες και λεζάντες;» (βλέπε εφημ. Ελευθεροτυπία, 26/9/2007, σελ. 21).
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποσιωπούνται οι αρνητικές όψεις της εθνικής ιστορίας. Διότι, στις ιστορίες όλων των λαών εκτός από τις καλές στιγμές υπάρχουν και οι μαύρες σελίδες, οι οποίες πρέπει να αναφέρονται, να συζητιούνται, να κρίνονται και να στιγματίζονται, ώστε να μη διαιωνίζονται τα λάθη και τα πάθη, όπως για παράδειγμα η άλωση της Τριπολιτσάς, όπου υπήρξε μαζική σφαγή αμάχων μουσουλμάνων ή οι βιαιοπραγίες του ελληνικού στρατού στη Μικρασιατική εκστρατεία κατά του πληθυσμού με λεηλασίες, βιασμούς, φόνους και πυρπολήσεις συνοικιών και ολόκληρων χωριών. Για του λόγου το αληθές, θα παραθέσουμε δύο διαφορετικά αποσπάσματα, τα οποία αναφέρονται σε αυτές τις δύο ιστορικές περιόδους. Όσον αφορά την άλωση της Τριπολιτσάς, παραθέτουμε ένα μικρό κομμάτι από τα Απομνημονεύματα του Θ. Κολοκοτρώνη: «Μπαίνοντας τ’ ασκέρι, έβαλα να μη σκοτώσουμε τους Αρβανίταις. Εβγήκαν ως 2000, και μέσα εις την Τριπολιτσά έκοβαν.
Το άλογο μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη.
…Το ασκέρι αφού ήταν μέσα το ελληνικό έκοβε και εσκότωνε από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άνδρες 32.000, μία ώρα ολόγυρα της Τριπολιτσάς. Ένας Υδραίος έσφαξε 90. Έλληνες εσκοτώθηκαν εκατόν. Έτσι επήρε τέλος. Τελάλη, να παύση ο σφαγμός». (Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη, εκδόσεις Μέρμηγκας, Εισαγωγή-Επιμέλεια: Έλλη Αλεξίου, Αθήνα 1977, σελ. 106-107). Σχετικά με τη Μικρασιατική εκστρατεία, παραθέτω ένα μικρό τμήμα από την αφήγηση φαντάρου, ο οποίος συμμετείχε σε αυτή: «Παιδιά είμαστε. Με το κορμί και την ψυχή κλεισμένη μέσα στο μαύρο ράσο της ‘’Ριζαρείου Σχολής’’, με το μυαλό ντουλτισμένο απ’ τα εθνικιστικά κηρύγματα των παπάδων καθηγητών μας, του αστικού τύπου, με τ’ αυτιά κουφαμένα απ’ τα ‘’δοξολογικά’’ καμπανίσματα.
Μια μέρα είπαμε: ‘’Πάμε κι εμείς’’.
Ο πόλεμος μας συνεπήρε στο κολασμένο του σιφούνι. […] Μπροστά στα λαμπαδιασμένα τουρκοχώρια, μπροστά στους σφαγμένους γέρους, τις ξεκοιλιασμένες γυναίκες, μέσα στα ουρλιαχτά των γυναικών και τις τσιρίδες των παιδιών, θυμόμουνα πάντα τα λόγια του διευθυντή μας: ‘’ο ευγενής ελληνικός στρατός… ο πρόδρομος του πολιτισμού…’’.
Σάπιοι, κουρελήδες, ψειριασμένοι, αγνώριστοι κι απ’ τη γυναίκα μας κι απ’ τη μάνα μας, γυρίσαμε κυνηγημένοι.
Χτυπούσαν και τότε οι καμπάνες. Μα πόσο διαφορετικό ήταν το καμπάνισμά τους! Και τα δικά μας λόγια ήταν και πάλι γεμάτα πάθος. Μα πόσο ήταν διαφορετικά τα λόγια μας! Ήταν μια ατέλειωτη βλαστήμια για την πατρίδα, για τον πόλεμο». (Για μια πιο αναλυτική παρουσία για το ρόλο του ελληνικού κράτους και του στρατού στη Μικρασιατική εκστρατεία, βλέπε το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Τ. Κωστόπουλου, Πόλεμος και Εθνοκάθαρση. Η ξεχασμένη πλευρά μιας δεκαετούς εθνικής εξόρμησης 1912-1922, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007).[1]
Κατά συνέπεια, το θέμα δεν είναι να παραχαράσσεται η ιστορική αλήθεια απαλείφοντας τις αρνητικές πλευρές της εθνικής ιστορίας και να προβάλλονται, μόνο, των άλλων λαών και εθνών οι αρνητικές στιγμές, τα εγκλήματα και η αμαύρωση της εθνικής τους ταυτότητας. Ο ρόλος της ιστορίας δεν είναι να κουκουλώνει τα κακά του παρελθόντος και να προβάλλει τον εθνικό ναρκισσισμό, αλλά να καλλιεργεί την ιστορική σκέψη και το κριτικό πνεύμα.
Αληθινό είναι ό,τι μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά ή όπως είπε ο Δ. Σολωμός, το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό.
5. Μια ιστορία φανατισμού ή επιστημονικής παρέμβασης;
Το βιβλίο ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού αποσύρθηκε κάτω από την πίεση εθνικιστικών και εκκλησιαστικών κύκλων. Και αυτό είναι το άσχημο στην όλη ιστορία. Η απόσυρση αποτελεί πολύ μεγάλη οπισθοδρόμηση, όπως επισημαίνει ο Σ. Μπουρνάζος, διότι ο τρόπος με τον οποίο έγινε εγκαινιάζει μια πρωτοφανή διαδικασία, «…σύμφωνα με την οποία τα διδακτικά εγχειρίδια, προτού δουν το κατώφλι της σχολικής τάξης, πρέπει να λάβουν ΄΄πιστοποιητικό εθνικών φρονημάτων΄΄: η απόσυρση του βιβλίου δεν συνέβη λόγω των σφαλμάτων, των αδυναμιών, των διδακτικών προβλημάτων κ.λπ., αλλά επειδή η κυβέρνηση, …αποφάσισε να συμπλεύσει με τους ΄΄πατριωταράδες΄΄, τους μισαλλόδοξους, τους ακροδεξιούς και την Εκκλησία που πρωτοστάτησαν στη σταυροφορία εναντίον του.
Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2008
ΣΩΜΑΤΕΜΠΟΡΙΑ
Τα σύγχρονα κυκλώματα σωματεμπορίας αποκομίζουν τεράστια κέρδη από την υπερεκμετάλλευση του γυναικείου σώματος και καθοριστική συμβολή στην ανάπτυξη αυτού του απάνθρωπου, ρατσιστικού και σεξιστικού φαινομένου έχει ο μεγάλος αριθμός πελατών που κατά κανόνα γνωρίζει τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης αυτών των γυναικών. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, η διεθνική σωματεμπορία αναγνωρίζεται πλέον ως σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σύγχρονη μορφή δουλείας και μορφή βίας κατά των γυναικών.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ BΑΤΙΚΙΩΤΗΣ
ΓΙΩΤΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ
Η Μάτα Καλουδάκη, από την Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών, που έκανε την κύρια εισήγηση για την πορνεία και το εμπόριο γυναικών, περιέγραψε με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια τη θέση του γυναικείου κινήματος για την πορνεία: «Η θέση μας είναι ότι η πορνεία είναι η χειρότερη μορφή βίας. Ο λόγος είναι ότι μέσα στην πορνεία, μεταξύ πολλών άλλων, εμπεριέχονται η σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική βία, οι βιασμοί και η δουλεία, ο εξαναγκασμός σε στείρωση, άμβλωση και σε υποχρεωτική χρήση αντισυλληπτικών και τέλος, η επιβολή της υποδεέστερης θέσης των γυναικών. Απόδειξη του κατά πόσο η ανοχή και η νομιμοποίηση της πορνείας και κάθε μορφής βίας απέναντι στις γυναίκες, είναι ένδειξη ...φιλελευθερισμού ή προόδου σε μια σύγχρονη κοινωνία, όπως υποστηρίζουν πολλοί, είναι η έκταση που παίρνει το φαινόμενο της σεξουαλικής καταπίεσης, στις πιο βίαιες και απάνθρωπες εκφάνσεις της ιστορίας: στις ένοπλες συγκρούσεις, τις κατοχές, τις πολεμικές επιδρομές και την ομηρία».
Στην ημερίδα, περιγράφηκε αρχικά το Διεθνές Θεσμικό Πλαίσιο, όπως ορίζεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και σε συμβάσεις που έχουν υπογραφεί από τον ΟΗΕ που αναφέρονται σε ζητήματα πορνείας, το οποίο όμως παραμένει ανενεργό, κενό γράμμα. Το πλαίσιο αυτό, αν και διατυπωμένο λίγα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκεται δεκαετίες πιο μπροστά, όχι μόνο από όσα σήμερα επικρατούν στην καθημερινή ζωή και γίνονται ανεκτά από το επίσημο κράτος, αλλά και από όσα θεσμοθετούνται σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η αιτία φαίνεται ανάγλυφα, αν δούμε ότι η πορνεία σήμερα, όπως και τα ναρκωτικά άλλωστε, δεν αποτελούν κάποιες τυχαίες εκδορές στο σώμα μιας απαστράπτουσας από γοητεία, κοινωνίας. Στο σύγχρονο κόσμο η πορνεία, παραβλέποντας τις ευρύτερες προεκτάσεις που αναλύονται στο κείμενο που ακολουθεί, είναι ένας ιδιαίτερα ανεπτυγμένος τομέας της οικονομίας. Μελέτη του Διεθνούς Γραφείου προεργασίας για τη βιομηχανία του σεξ, στην Ινδονησία, τη Μαλαισία, την Ταϊλάνδη και τις Φιλιππίνες, αναφέρει ότι τα έσοδά της αντιπροσωπεύουν μέχρι και το 14% του ΑΕΠ των χωρών αυτών. Παράλληλα, τα εμβάσματα που φτάνουν σε αυτές τις χώρες, από γυναίκες που μετανάστευσαν και εκδίδονται, αποτελούν μια αναντικατάστατη πηγή εσόδων για τις οικογένειες τους, ενώ με αυτό τον τρόπο, το κράτος απαλλάσσεται των ευθυνών του για τη γενικευμένη φτώχεια. Για ποιο λόγο λοιπόν, να πάρει μέτρα η πολιτεία ώστε να καταργηθεί το φαινόμενο;
Και φυσικά, δεν αναφερόμαστε μόνο στα κράτη της Ασίας ή της Λατινικής Αμερικής. Εκεί ο πραγματισμός των εμβασμάτων κλείνει τη συζήτηση πριν ανοίξει. Στην Δυτική Ευρώπη όμως, που για να μπορέσει να θεμελιώσει τα δικαιώματα του αστού ανθρώπου διακήρυξε τα δικαιώματα του κάθε ανθρώπου, στην Ευρώπη που γέννησε το Διαφωτισμό και τις μεγάλες τέχνες, η χρήση των υπηρεσιών πορνείας και παιδεραστίας έχει εγγραφεί στα αναφαίρετα δικαιώματα του κάθε Ευρωπαίου, όπως αυτά περιγράφονται στην Καταστατική Χάρτα της Ανώτερης Φυλής και των φουσκωμένων πορτοφολιών, που κάνουν τα πάντα δυνατά. Θα ήταν αδικία όμως, να περιορίσουμε τη συμμετοχή της γηραιάς ηπείρου, στο διεθνή καταμερισμό του κλάδου της πορνείας, μόνο στο επίπεδο της κατανάλωσης. Και η εγχώρια ευρωπαϊκή παραγωγή, με σαφώς πιο διαφοροποιημένα προϊόντα, περιλαμβάνοντας υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας, όπως το Ίντερνετ και τα ροζ τηλέφωνα των εκδοτών , την πορνογραφία, τις υπηρεσίες συνοδείας από καλλίγραμμες γυμνασμένες ξανθιές μοντέλες έναντι δυσθεώρητου ενοικίου, μόνο σε παρακμή δεν βρίσκεται.
Ανέφερε η εισήγηση ότι υπάρχει ένα κοινό αίτιο που οδηγεί στη σωματεμπορία γυναίκες, νέα κορίτσια, παιδιά και άντρες: η φτώχεια. Που δεν εξαθλιώνει μόνο τον Τρίτο Κόσμο, αλλά και τον Τέταρτο Κόσμο που γέννησε η δεκαετία του '70, στην καρδιά των ασπρόμαυρων μεγαλουπόλεων. Που σκιάζει το πρόσωπο της Ροζέτας, την αφήνει αμίλητη να περιφέρεται αναζητώντας δουλειά και την οδηγεί κάθε λεπτό στην απόγνωση. Ο οικονομικός καταναγκασμός τελικά, κάνει ελεύθερη βούληση τη στροφή στην πορνεία.
«Το εμπόριο των γυναικών, ανέφερε η σύνεδρος από τη Γερμανία, είναι ένα τμήμα του ανθρώπινου εμπορίου. Όπως ο εργάτης για να ζήσει, ξεπουλάει την εργατική του δύναμη στο αφεντικό, όπως οι ξένοι εργαζόμενοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες τους για να βρουν δουλειά, όπως τα παιδιά που θα έπρεπε να παίζουν δουλεύουν για ένα ξεροκόμματο, όπως για να γλιτώσει ο άνθρωπος από την αθλιότητα πουλάει τα όργανά του, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο η γυναίκα για να ξεφύγει από τη φτώχεια και την πείνα, παραδίνει στην αγορά τον ερωτισμό της, τη σεξουαλικότητά της».
Η ημερίδα δεν στερείτο και διάθεσης δράσης απέναντι στην πορνεία. Η Μάτα Καλουδάκης περνώντας στο δια ταύτα, περιέγραψε με τον πιο αναλυτικό τρόπο τι πρέπει να κάνουν, όχι μόνο οι γυναίκες, αλλά και το εργατικό κίνημα για να μπει ένα τέρμα στο καθεστώς δουλείας που, με τη σφραγίδα του νόμου, είναι επίσημα αποδεκτό για εκατομμύρια γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο:
«Άμεσα να γίνει εναρμόνιση όλων των ευρωπαϊκών νομοθεσιών σχετικά με ζητήματα σωματεμπορίας, εκμετάλλευσης, μαστροπείας και βίας και να ορισθεί η πορνεία ως βία.
Να κυρωθεί η σύμβαση του 1950 περί εξάλειψης της πορνείας και να αναθεωρηθεί ως προς το χαρακτηρισμό κρατών και αστυνομικών αρχών ως σωματεμπόρων.
Να ιδρυθεί ένα δίκτυο «Δικηγόρων του Κόσμου», που θα ασχολείται με τέτοιου είδους εγκλήματα όπως είναι η σωματεμπορία.
Να αλλάξει ο ορισμός του πολιτικού πρόσφυγα από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και να συμπεριληφθεί ως λόγος χαρακτηρισμού η πορνεία.
Να θεσπιστεί ποινική ρήτρα για τα κράτη - μέλη της πυρωπαϊκής Ένωσης που δεν εναρμονίζουν τις νομοθεσίες τους απέναντι στα ζητήματα αυτά και δεν θεμελιώνεται στην επικράτειά τους το δικαίωμα στην υγεία, στην τροφή και την ασφάλεια όλων των θυμάτων πορνείας.
Η αστυνομία ως μηχανισμός θα πρέπει να τεθεί «εκτός συναναστροφής» με τα θύματα. Μοναδικό της μέλημα να είναι οι έμποροι και οι πελάτες. Να ιδρυθούν νέες υπηρεσίες, για την προστασία των θυμάτων.
Να ιδρυθούν φεμινιστικά δίκτυα αλληλεγγύης, πληροφόρησης και στήριξης γυναικών, με κρατικές και άλλες επιχορηγήσεις.
Να προωθηθεί νόμος για την ποινικοποίηση των πελατών, οι οποίοι να αντιμετωπίζονται ως συνένοχοι στην πορνεία.
Η πολιτική δράση όμως, και η πίεση ώστε να γίνουν όλες οι παραπάνω αρχές πράξη εναπόκειται στα κινήματα, στα ευαισθητοποιημένα άτομα, σε όλους τελικά εμάς.»
Πορνεία και αστική ηθική
Εδώ η μονογαμία, εκεί ο εταιρισμός μαζί με την ακρότατη μορφή του, την πορνεία. Συνεχίζει την παλιά σεξουαλική ελευθερία - υπέρ των αντρών. Στην πραγματικότητα, οι κυρίαρχες τάξεις δεν τον ανέχονται μόνο, αλλά και συμμετέχουν ανοιχτά σε αυτόν, ενώ τον καταδικάζουν στα λόγια. Στην πραγματικότητα, αυτή η καταδίκη δεν αφορά καθόλου στους άντρες που συμμετέχουν σε αυτόν, μα μονάχα τις γυναίκες! Αυτές προγράφονται και εξοστρακίζονται από την κοινωνία, για να διακηρυχτεί έτσι, άλλη μια φορά, ως θεμελιακός νόμος της κοινωνίας, η απόλυτη κυριαρχία των αντρών πάνω στο γυναικείο φύλο... Έτσι αναπτύσσεται μια δεύτερη αντίθεση μέσα στην ίδια τη μονογαμία. Πλάι στο σύζυγο που ομορφαίνει τη ζωή του με τον εταιρισμό, βρίσκεται η παραμελημένη σύζυγος... Εμφανίζονται δύο μόνιμες κοινωνικές χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες, που ήταν άγνωστες πριν, ο μόνιμος εραστής της γυναίκας και ο κερατάς... Οι άντρες είχαν νικήσει τις γυναίκες, μα οι νικημένες ανέλαβαν μεγαλόψυχα να στεφανώσουν τους νικητές».
Έτσι περιγράφει ο Ένγκελς την εμφάνιση του εταιρισμού ως αποτέλεσμα και συμπλήρωμα της μονογαμικής οικογένειας. Βέβαια, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις αναγνωρισμένες κοινωνικά εταίρες της αρχαίας Αθήνας (όταν η γυναίκα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα «οικούρημα» και μέσο παραγωγής παιδιών) και τη μετέπειτα αναγκαστική έκδοση των γυναικών δούλων, όπως και ανάμεσα στην επαγγελματική πορνεία με την εμφάνιση της μισθωτής εργασίας και στην σημερινή της εξέλιξη σε ένα από τα πιο κερδοφόρα κυκλώματα, δίπλα σε αυτό των ναρκωτικών και της πώλησης όπλων.
Σε 20 δισ. δραχμές ανέρχεται ο «ροζ» τζίρος στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Ασφάλεια, ενώ τείνει να κυριαρχήσει ο νέος τύπος μαστρωπού επιχειρηματία, δουλέμπορου γυναικών, που διακινεί και ελέγχει μεγάλο αριθμό γυναικών. Στην περίπτωση των αλλοδαπών, τα κέρδη είναι ιδιαίτερα αυξημένα, αφού η αποδοτικότητα κεφαλαίου είναι 1/27 έναντι 1/11 της εκμετάλλευσης Ελληνίδων. Κατά την περίοδο 1991 - 1997, ο αριθμός των γυναικών που εκπορνεύονται αυξήθηκε κατά 45% (από 7.000 σε 10.400), ενώ μόνο το πρώτο εξάμηνο του 1998 έγιναν 12.800 συλλήψεις αλλοδαπών για «παράνομη» άσκηση επαγγέλματος. Η αναλογία Ελληνίδων - αλλοδαπών από 70/30 διαμορφώθηκε σε 25/75και η «πελατεία» αυξήθηκε κατά 605 (τακτικοί 350.000 και περιστασιακοί 1.200.000), ενώ τα κέρδη των προαγωγών κατά 70%.
Για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, στην Ευρώπη κάνει την εμφάνισή της η πορνεία σε τέτοια έκταση και με τέτοια χαρακτηριστικά, ανάλογα με την Ταϊλάνδη, τις Φιλιππίνες και τη Σρι Λάνκα, όπου το 50 με 60% αγοριών και κοριτσιών εκπορνεύονται με καθεστώς δουλείας, ώστε να ξεχρεώσουν οι οικογένειές τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αδέσμευτης Κίνησης Γυναικών, μπορούμε να μιλήσουμε για μαζική εκπόρνευση κυρίως μεταναστών από τα ανατολικά κράτη, υψηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου από τις γυναίκες του Τρίτου Κόσμου, αλλά πάντα εξαθλιωμένες, σε όλο και μικρότερη ηλικία, αλλά και για παιδιά και των δύο φύλων, που στοιχίζουν φθηνά.
Εκτός από το στοιχείο της εμφάνισης και της αντρικής εκπόρνευσης, που ωστόσο, χάριν του κρατικού πουριτανισμού, δεν καταγράφεται ως πορνεία, ιδιαίτερα σοβαρό στοιχείο είναι αυτό του εγκλεισμού των γυναικών και της δουλεμπορίας. Πωλούνται αντί 400.000 έως 1.000.000 δραχμών, στα αφύλαχτα περάσματα, στα βόρεια σύνορα, μόνο το 20-30% γνωρίζουν τον σκοπό για τον οποίο έρχονταν στην Ελλάδα, το 80% οδηγούνται στην πορνεία μετά από την άσκηση βίας, σωματικής και ψυχολογικής, έχουν παραδώσει στους μαστρωπούς τα επίσημα έγγραφα ταυτοποίησης τους, εκβιάζονται με κατάδοση στην αστυνομία. Εξευτελίζονται και αποξενώνονται από κάθε τι που σηματοδοτεί την προσωπική τους ύπαρξη, αδυνατούν να ξεφύγουν και γι' αυτό πολλαπλασιάζονται οι αυτοκτονίες. Ταυτόχρονα, δίπλα στις παλιές μορφές πορνείας, εμφανίζονται νέες, πιο επιτηδευμένες και πιο αποκρουστικές.
Όμως, η απόλυτη φτώχεια, οι μεγάλες μεταναστεύσεις και η εξαθλίωση, η βιομηχανία του σεξ και το εμπόριο λευκής σάρκας και η διαπλοκή τους με τους μηχανισμούς αστυνόμευσης, αποτελούν τη μια όψη του νομίσματος. Αυτή που η δυσοσμία της οδηγεί την εξουσία σε διατύπωση κανόνων τακτοποίησης, όπως επιδίωξε το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, με το νομοσχέδιο για «τα εκδιδόμενα με αμοιβή πρόσωπα», όπου αφού αναγνώριζε τις θετικές κοινωνικές συνέπειες του έργου των «ιερόδουλων», προσπάθησε να κατοχυρώσει όρους που δεν θα προκαλούν το δημόσιο αίσθημα, θα προφυλάσσουν τη δημόσια υγεία και θα δίνουν άδειες ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του τοπικού πληθυσμού.
Η άλλη όψη είναι η κρίση της οικογένειας και των προσωπικών σχέσεων, η αλλοτρίωση, η αποξένωση και ο ατομισμός. Γιατί ενώ η πορνεία βρίσκεται σε έξαρση, περισσότεροι από τους μισούς άντρες και τα 2/3 των γυναικών στην Ελλάδα, ηλικίας 35-40 χρονών, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, κατά τεκμήριο στην ακμή της επαγγελματικής και οικονομικής, κοινωνικής τους δρατηριότητας, ζουν μόνοι (σεξολογικό Ινστιτούτο - Πανεπιστήμιο Πάτρας). Ένα ποσοστό 39,5% στους άντρες και 33,5% στις γυναίκες περιορίζεται αποκλειστικά σε περιστασιακές ερωτικές σχέσεις, ενώ ένα ποσοστό 55,6% των γυναικών διατηρούν ή είναι υποχρεωμένες να διατηρούν μια μόνιμη σχέση, για την οποία δηλώνουν από μέτρια έως καθόλου ευχαριστημένες.
Ο έρωτας επί πληρωμή μπορεί να περνιέται για πορνεία των γυναικών και ένδειξη γοήτρου και υπεροχής των αντρών, στην κυρίαρχη αστική ηθική, αλλά δεν παύει να αποτελεί την έσχατη αποξένωση από την ανθρώπινη ουσία και των δύο, τις δύο πορνείες που συνιστούν τη γαμήλια αστική ηθική. Στη βάση αυτής της ηθικής βρίσκεται ο ανταγωνισμός, το αίσθημα ιδιοκτησίας και κατοχής, η διαιώνιση της φυλετικής ανισότητας. Ταυτόχρονα, η εικόνα των σχέσεων άντρα - γυναίκας, και του έρωτα έτσι όπως διαμορφώνεται από την κυρίαρχη λογική, των καλλίγραμμων μοντέλων, του αισθησιασμού και του πάθους εν γένει, που μπορεί να μην υπάρχει αλλά -βρε αδελφέ- θα υποκατασταθεί από ένα βιάγκρα και μια 16χρονη Ουκρανή, οδηγεί στην αποδοχή της εμπορευματοποίησης των σεξουαλικών σχέσεων ως αναγκαίου κακού.
«ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΝΘΡΩΠΩΝ»
Το οργανωμένο έγκλημα αποτελεί μία από τις σοβαρότερες απειλές και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τις σύγχρονες κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Απειλεί την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα του πολίτη, την ανάπτυξη, το κράτος δικαίου αλλά και τη διεθνή έννομη τάξη. Είναι μια απειλή πάνω και πέρα από τις εθνικές κυβερνήσεις και τα εθνικά σύνορα. Που χωρίς κανένα ενδοιασμό ισοπεδώνει συνειδήσεις και θεσμούς.
Κρίσιμες μορφές του οργανωμένου εγκλήματος στις μέρες μας αποτελεί το εμπόριο ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση, η σωματεμπορία, η πώληση του σώματος της γυναίκας με σκοπό το κέρδος.
Η ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Πρώτ’ απ’ όλα πρέπει να είναι σαφές ότι η βία κατά των γυναικών δεν γνωρίζει γεωγραφικά σύνορα, όρια ηλικίας, ταξικές διακρίσεις, φυλή, μόρφωση ή πολιτισμικές διαφορές. Αποτελεί δε, πολιτικό πρόβλημα, για δύο κυρίως λόγους:
Αφενός συνιστά κατάφορη παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αφετέρου έχει απτό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Σύμφωνα με τα πορίσματα πρόσφατης έρευνας, θύματα τέτοιας βίας στοιχίζουν στο ολλανδικό κράτος 150 εκατ. ευρώ ετησίως για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και απώλεια εργατοωρών.
Η επίλυση, άρα, ενός τόσο σοβαρού προβλήματος, δεν μπορεί να επαφίεται στην οικογένεια ή –κατά περίπτωση- στη γειτονία. Είναι καιρός να απαλλαγούμε από τη νοοτροπία του «συνδρόμου της κλειδαρότρυπας», όπου εγκλωβίζει τέτοια φαινόμενα βίας κατά των γυναικών στη σφαίρα του «ιδιωτικού και του προσωπικού». Όμως η βία κατά των γυναικών δεν είναι ιδιωτικό πρόβλημα. Αποτελεί παραβίαση κανόνων. Είναι νομικό έγκλημα. Και η σιωπή που καλύπτει τέτοια φαινόμενα, πρέπει να σπάσει. Η βία κατά των γυναικών, δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή. Σε καμία μορφή. Σε κανένα περιβάλλον. Σε κανένα πλαίσιο συνθηκών.
ΤΟΜΕΙΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΠΡΟΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ:
1.Σε ότι αφορά τη νομοθεσία για τη βία κατά των γυναικών και ιδιαίτερα την οικιακή βία, το «νομικό έγκλημα» που προκύπτει, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο από το κράτος και την κοινωνία, παρέχοντας στα θύματα την υποστήριξη αλλά και την προστασία που χρειάζονται
2.Πρέπει να ξεπεραστούν γρήγορα και αποτελεσματικά τα προβλήματα στην εφαρμογή των νομικών μέτρων. Και αυτό γιατί όσο η βία κατά των γυναικών θα παραμένει ανεκτή, τόσο η ανίχνευση και η εξάλειψή της θα παραμένει ιδιαίτερα δύσκολή. Τα προβλήματα στην εφαρμογή των δικαστικών εντολών, καθιστούν τα θύματα ευάλωτα, φοβούνται να μιλήσουν, συχνά αποσύρουν τις μηνύσεις.
3.Ο τρίτος τομέας όπου πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας είναι η αλλαγή των κοινωνικών στερεοτύπων. Οι βαθύτερες δομικές αιτίες τέτοιων φαινομένων, είναι η ανισορροπία στις σχέσεις των δύο φύλλων.
Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
¨Η σωματεμπορία γυναικών για εξαναγκαστική πορνεία, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του οποίου η κυβέρνηση δεν έχει επιληφθεί, όπως καταγγέλλει το Human Rights Watch.
¨Η Διεθνής Οργάνωση επικρίνει την Ελληνική Κυβέρνηση για το ότι τιμωρεί τα θύματα, ενώ οι σωματέμποροι παραμένουν ατιμώρητοι.
¨Η έκθεση του State Department που δημοσιεύθηκε στις 12 Ιουλίου 2001 κατατάσσει την Ελλάδα στην χαμηλότερη κατηγορία, μαζί με την Βιρμανία, το Πακιστάν, την Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, το Σουδάν και την Τουρκία, για έλλειψη δράσεις κατά της σωματεμπορίας, για ανεπαρκή προστασία των θυμάτων και τη μη δημόσια αναγνώριση του προβλήματος της σωματεμπορίας.
¨Η οργάνωση των Γιατρών του Κόσμου υπογραμμίζει την αναγκαιότητα δραστηριοποίησης της κοινωνίας. Χαρακτηριστικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη ευρωπαϊκά προγράμματα για την πάταξη του φαινομένου, μέσω του STOP II για την πρόληψη του οργανωμένου εγκλήματος, κανένα ουσιαστικό πλήγμα δεν έχει επιτευχθεί.
ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΟΝΤΑΙ:
1.η απουσία εκτενούς νομοθεσίας κατά της σωματεμπορίας
2.οι λίγες σε αριθμό ποινικές διώξεις που προβλέπει ο ισχύον νόμος για τη σωματεμπορία
3.η απουσία προγράμματος προστασίας των θυμάτων, το οποίο θα διευκόλυνε την συμμετοχή τους στις ποινικές διώξεις
4.η απουσία επιχορηγημένων από την κυβέρνηση υπηρεσιών για όλα τα θύματα της σωματεμπορίας, συμπεριλαμβανομένων στέγης, ιατρικής ψυχολογικής υποστήριξης και βοήθειας για άλλες βασικές ανάγκες
5.οι συνεχείς κρατήσεις και απελάσεις θυμάτων σωματεμπορίας
6.η συνεργασία οργάνων της αστυνομίας στη σωματεμπορία γυναικών
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Το ζήτημα είναι υποβαθμισμένο στην Ελλάδα, τη στιγμή που αποτελεί ένα από τα πλέον σύγχρονα και επίκαιρα ζητήματα της διεθνούς οργανωμένης εγκληματικότητας.
Αναλυτικά:
-Η συγκεκριμένη μορφή εγκληματικότητας δεν αφορά μεμονωμένα άτομα, αλλά αφορά σε οργανωμένες ομάδες ατόμων.
-Οι παράνομες «επιχειρήσεις» που στήνονται με σκοπό την εμπορία και τη σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών, εμφανίζονται τις περισσότερες φορές με τη μορφή «Ινστιτούτο μασάζ».
-Οι δράστες – σωματέμποροι είναι κατά κανόνα άτομα του υποκόσμου, χωρίς εύρυθμη οικογενειακοί ζωή και με μεγαλύτερη ή μικρότερη σχέση με το χώρο της πορνείας.
-Σημαντικότατη είναι η εκπροσώπηση των αλλοδαπών στο «στρατόπεδο» των θυμάτων.
-Ένα σημαντικό ποσοστό των θυμάτων βρίσκεται παράνομα στην Ελλάδα.
-Υπάρχει στενή διαπροσωπική σχέση ανάμεσα στους δράστες και τα θύματα της μεγάλης πλειοψηφίας των υποθέσεων της σωματεμπορίας.
-Τα εγκλήματα αυτού του τύπου σπάνια γίνονται γνωστά στην αστυνομία και ακόμη σπανιότερα καταλήγουν στα δικαστήρια.
ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
1.Έναρξη διαλόγου με τις γυναικείες οργανώσεις και τα γυναικεία τμήματα των κομμάτων προκειμένου να κατατεθεί προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο που αφορά κατά κύριο λόγο τις γυναίκες και την προστασία των θεμελιωδών ατομικών τους δικαιωμάτων.
2.Να δοθεί έμφαση στον τομέα της προστασίας των θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης (εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων) και τιμωρίας των εκμεταλλευτών τους (μαστροπών – σωματεμπόρων – πελατών).
3.Ενεργοποίηση ενός δικτύου πληροφόρησης του κοινού, για την κατάσταση του φαινομένου της πορνείας, τις διαστάσεις του και την κοινωνική παθογένεια που προκαλεί, με βασικό στόχο τη σταδιακή μείωση του ποσοστού των ατόμων – πελατών που αναζητούν τις «υπηρεσίες» των εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων.
4.Θεσμοθέτηση ειδικών ρυθμίσεων για τα ανήλικα εκδιδόμενα άτομα και πρόβλεψη ιδιαίτερα αυξημένων ποινών (στέρησης της ελευθερίας και χρηματικές ποινές) γι’ αυτούς που τα εκμεταλλεύονται.
5.Πρόβλεψη ειδικών διατάξεων για την πορνογραφία. Ενσωμάτωση στο παρόν νομοσχέδιο των διατάξεων του ειδικού ποινικού νόμου περί «ασέμνων» (Ν.5060/1931), με τις απαραίτητες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις.
6.Το νομοσχέδιο θα πρέπει να στοχεύει στην εξάλειψη της πορνείας και όχι στη νομιμοποίηση του επαγγέλματος των εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων.
7.Πρόβλεψη μέτρων για την ομαλή επανένταξη των εκδιδόμενων ατόμων στην κοινωνία και απεξάρτηση από το χώρο της πορνείας.
8.Δημιουργία νομαρχιακών κέντρων υποδοχής θυμάτων σωματεμπορίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης, με σκοπό την παροχή των απαραίτητων υγειονομικών υπηρεσιών, ψυχολογικής υποστήριξης και πληροφόρησης των εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων. Οι παραπάνω υπηρεσίες θα πρέπει να διαθέτουν και τηλεφωνικές γραμμές S.O.S. για καταγγελίες και παροχή της απαραίτητης πληροφόρησης στα θύματα.
9.Λήψη μέτρων για τη μείωση των λαθρομεταναστών, με σκοπό να μειωθεί το ποσοστό των ατόμων αυτής της κατηγορίας που διαβιούν κάτω από το επίπεδο της φτώχιας, γεγονός που οδηγεί πολλές φορές στο φαινόμενο της εξαναγκαστικής πορνείας.
10.Τέλος, εκπαίδευση των λειτουργών της ποινικής δικαιοσύνης (αστυνομικών και δικαστών) σε θέματα που αφορούν το φαινόμενο της πορνείας και τα εκδιδόμενα άτομα, με σκοπό να αυξηθεί ο βαθμός ευαισθητοποίησης του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Η αποπροσωποποίηση των σχέσεων, η έλλειψη στενών κοινωνικών δεσμών, η κοινωνική αναλγησία, η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, ο ανταγωνισμός καθώς και η μοναχική πορεία χωρίς συντρόφους, οράματα, στόχους, ιδανικά και ευαισθησία, καθιστούν το σύγχρονο άνθρωπο περισσότερο ευάλωτο από ποτέ άλλοτε. Χρειάζεται μεγαλύτερη ευαισθησία, τουλάχιστον για θέματα που αφορούν σε στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Όλοι μας θα πρέπει να καταλάβουμε ότι ο 21ος αιώνας θα πρέπει να είναι ο αιώνας της προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Σωματεμπορία: Η «κατάρα» του να είσαι αλλοδαπή!
ΓΩΓΩ ΚΑΡΑΛΗ
« Ευχαριστώ όσους με στήριξαν στον δύσκολο αγώνα που κάνω και που είμαι αποφασισμένη να τον φέρω σε πέρας . Ήξερα ότι θα είναι δύσκολο αλλά δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο ακριβώς . Όλοι με συμβούλευαν να σταματήσω , αλλά εγώ πιστεύω πως αυτός που το έκανε μια φορά θα το κάνει και πάλι ».
Η αφήγηση της Όλγας από την Ουκρανία που υπήρξε θύμα εμπορίας , καταναγκαστικής πορνείας και βιασμού , καθήλωσε το απόγευμα του Σαββάτου το ακροατήριο που παρακολουθούσε την ημερίδα , που οργάνωσε το Ελληνικό Δίκτυο της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών και που είχε θέμα την εμπορία γυναικών και την ώθησή τους σε πορνεία , το trafficking όπως είναι ο διεθνής όρος , αφού δεν είναι μόνον ελληνικό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο .
Η Όλγα είναι μια από τις γυναίκες της οποίας η υπόθεση έφθασε στην Ελληνική Δικαιοσύνη που εκδικάστηκε στην Πάτρα πριν από λίγες ημέρες . Ο Εισαγγελέας της έδρας και οι τρεις δικαστίνες πρότειναν την ενοχή του κατηγορουμένου που είναι αστυνομικός , τελικά όμως αθωώθηκε με απόφαση των ενόρκων . Αποτέλεσμα ήταν ο Εισαγγελέας Εφετών Πατρών να εφεσιβάλει την απόφαση και η δίκη προσδιορίστηκε να γίνει στις 21 Ιουνίου .
Στην τοποθέτησή της η Όλγα αναφέρθηκε στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια γυναίκα αλλοδαπή όταν θελήσει να βγει από το κύκλωμα , στα ψυχολογικά προβλήματα και πιέσεις και την ανάγκη να μην αισθάνεται μόνη και αφημένη στην τύχη της . « Η σιωπή είναι συνενοχή » τόνισε και παρατήρησε πως από την πατρίδα της το ταξίδι για την Ελλάδα το ξεκίνησε μαζί με άλλες επτά κοπέλες . Από αυτές οι δύο επέστρεψαν στα σπίτια τους ενώ για τις υπόλοιπες πέντε εδώ και πεντέμισι χρόνια , κανένας δεν γνωρίζει τι γίνεται . Δεν έχουν δώσει σημεία ζωής , δεν έχουν στείλει ούτε ένα μήνυμα στις οικογένειές τους και κανένας δεν γνωρίζει εάν ζουν ( και πώς ) ή εάν έχουν πεθάνει . Εξήγησε πως τα κυκλώματα που εκμεταλλεύονται τις αλλοδαπές γυναίκες τις μαστουρώνουν για να μπορούν να βγαίνουν είτε στην πίστα είτε για να κάνουν ό , τι άλλο τους επιβάλλουν .
Στην διάρκεια της ημερίδας οι ομιλητές Γιώτα Τουλούμη , Σίσσυ Βωβού , Νάντια Κουλουμπή και Παναγιώτης Δημητράς , επεσήμαναν πως χρειάζεται ευαισθητοποίηση όχι μόνον της Πολιτείας , που με τον Νόμο πρέπει να είναι αμείλικτη στα κυκλώματα αυτών που κάνουν το δουλεμπόριο και εκμεταλλεύονται σεξουαλικά γυναίκες ή και παιδιά , αλλά και όλων των πολιτών γιατί αν και γνωρίζουν σιωπούν και τελικά συναινούν . Υπολογίζεται ότι στην χώρα μας βρίσκονται 20 . 000 γυναίκες που έχουν πέσει στα κυκλώματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και που είναι θύματα εξαναγκασμού .
Η εκδήλωση έκλεισε με την προβολή της εξαίρετης και πολυβραβευμένης ταινίας του Κυριάκου Κατσουράκη « Ο δρόμος προς την Δύση » που καθήλωσε και συγκλόνισε με την αλήθεια που έκρυβε .
ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ – Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ
Ρούλα Σκούταρη
Α. Μια γενική θεώρηση του προβλήματος.
Η βία κατά των γυναικών αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό των πατριαρχικών κοινωνιών και ανάγεται στις εξουσιαστικές σχέσεις που σ’ αυτές τις κοινωνίες έχουν διαμορφωθεί ανάμεσα στα δύο φύλα.
Αποτελεί μορφή καταπάτησης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Γυναικών και ως φαινόμενο είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο σε όλες τις κοινωνίες και τις κοινωνικές τάξεις.
Η βία κατά των γυναικών ως μηχανισμός καταστολής και καθυπόταξης στοχεύει στη διατήρηση της καθεστυκυίας τάξης πραγμάτων ανάμεσα στα φύλα, στον έλεγχο και στην υποταγή των γυναικών.
Η σεξιστική βία παίρνει διάφορες μορφές και διαστάσεις. Κάποιες από αυτές τις μορφές απαντώνται σε όλες τις πατριαρχικές κοινωνίες διαχρονικά και κάποιες άλλες μορφές εξαρτώνται από τις δομές κάθε επιμέρους κοινωνίας, την κουλτούρα, τη νοοτροπία και τα έθιμα του κάθε λαού και της κάθε εποχής.
Σε όλες τις σύγχρονες πατριαρχικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής, συναντώνται οι εξής βασικές μορφές σεξιστικής βίας: η βία κατά των γυναικών στα πλαίσια της οικογένειας, η κακοποίηση και ο βιασμός, το εμπόριο γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση και η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας. Επιπλέον, μπορούμε να προσθέσουμε και τις δομικού τύπου μορφές βίας, που είναι η πορνογραφία και η σεξιστική διαφήμιση.
Υπάρχουν μορφές βίας που συναντώνται με ιδιαίτερη έμφαση σε ορισμένες περιοχές, όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και οι λιθοβολισμοί γυναικών στην Αφρική και στην Ασία, οι θανατώσεις θηλυκών βρεφών στην Ινδία και στην Κίνα, οι αναγκαστικοί γάμοι σε χώρες της Ασίας κλπ.
Οι μορφές βίας κατά των γυναικών εντείνονται σε περιόδους πολιτικών ή κοινωνικοοικονομικών κρίσεων. Έτσι, κατά τη διάρκεια ή μετά τις εμπόλεμες συρράξεις παρατηρείται έξαρση των ομαδικών βιασμών και της σεξουαλικής δουλείας. Το φαινόμενο της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών εντείνεται από τη φτώχεια και το ρατσισμό.
Ακόμα, παρατηρείται και διαπλοκή ψυχοκοινωνικών παραγόντων με ορισμένες μορφές σεξιστικής βίας. Η κακοποίηση των γυναικών συνδέεται και με τη δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων καθώς και με την κοινωνική μάθηση και διαπαιδαγώγηση.
Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και την άσκηση βίας σε βάρος των λεσβιών σε όλες τις κοινωνίες. Η βία αυτή σχετίζεται άμεσα με την ομοφοβία και το σεξισμό αλλά και με τη γενικότερη τακτική της περιστολής της γυναικείας σεξουαλικότητας.
Β. Στοιχεία από τη χώρα μας.
1. Σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση, δόθηκαν στη δημοσιότητα το Μάιο του 2003 στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις γυναίκες που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά, έγγαμες είναι το 67% των γυναικών που έπεσαν θύματα οικογενειακής βίας. Από αυτές, το 56% άρχισε να κακοποιείται μετά το γάμο. Απόφοιτες Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι το 68%. Δράστης στο 81% των περιπτώσεων είναι ο σύζυγος. Τα στοιχεία, λοιπόν, που έχουμε είναι καθαρά ενδεικτικά και δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να δούμε το πρόβλημα σε όλη του τη διάσταση γιατί αφορούν μόνο τις γυναίκες που ζήτησαν βοήθεια από τα Κέντρα Κακοποιημένων Γυναικών. Εκτιμάται ότι το εν λόγω πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο.
2. Σχετικά με το βιασμό υπάρχουν στοιχεία από μία έρευνα που είχε διεξαχθεί το 2001 από το ΠΑΝΤΕΙΟ Πανεπιστήμιο. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή κάθε χρόνο διαπράττονται στην Ελλάδα περίπου 4500 βιασμοί και σε ποσοστό 36,5%, η ηλικία των θυμάτων είναι κάτω των 18 ετών. Από αυτούς τους βιασμούς, οι 270 γίνονται γνωστοί στην αστυνομία, οι 183 καταλήγουν σε σύλληψη κάποιου υπόπτου, οι 47 φτάνουν στο ακροατήριο, οι 20 καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση και τελικά σε λιγότερους από 10 βιασμούς η στερητική της ελευθερίας ποινή που επιβάλλεται στο δράστη είναι μεγαλύτερη από 5 χρόνια.
3. Όσον αφορά την πορνεία, τα στοιχεία που υπάρχουν προέρχονται από το βιβλίο του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Γρηγόρη Λάζου «Πορνεία και διεθνική σωματεμπορία στη σύγχρονη Ελλάδα». Σύμφωνα με αυτά, το έτος 1990 τα εξαναγκαστικά εκδιδόμενα άτομα ήταν 2100, ενώ οι μη εξαναγκαστικά εκδιδόμενες ήταν 3400 άτομα. Μετά από μια δεκαετία, το έτος 2000 τα εξαναγκαστικά εκδιδόμενα άτομα ήταν 19400 ενώ οι μη εξαναγκαστικά εκδιδόμενες ήταν μόνο 3800. Εκτιμάται ότι κατά το διάστημα 1990-2000 εκδόθηκαν συνολικά περίπου 77500 εξαναγκαστικά εκδιδόμενες. Για την ίδια περίοδο, οι 77500 εξαναγκαστικά εκδιδόμενες έφεραν το βάρος περίπου 145000000 πορνικών μισθώσεων και τα οικονομικά έσοδα της πορνείας απέδωσαν σε ετήσια έσοδα 7,3 δισεκατομμύρια ευρώ.
4. Τέλος, όσον αφορά τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, σύμφωνα με φυλλάδιο που είχε κυκλοφορήσει η Γραμματεία Γυναικών της ΓΣΕΕ το 1997, το 65% των εργαζομένων ελληνίδων είχε υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ BΑΤΙΚΙΩΤΗΣ
ΓΙΩΤΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ
Η Μάτα Καλουδάκη, από την Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών, που έκανε την κύρια εισήγηση για την πορνεία και το εμπόριο γυναικών, περιέγραψε με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια τη θέση του γυναικείου κινήματος για την πορνεία: «Η θέση μας είναι ότι η πορνεία είναι η χειρότερη μορφή βίας. Ο λόγος είναι ότι μέσα στην πορνεία, μεταξύ πολλών άλλων, εμπεριέχονται η σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική βία, οι βιασμοί και η δουλεία, ο εξαναγκασμός σε στείρωση, άμβλωση και σε υποχρεωτική χρήση αντισυλληπτικών και τέλος, η επιβολή της υποδεέστερης θέσης των γυναικών. Απόδειξη του κατά πόσο η ανοχή και η νομιμοποίηση της πορνείας και κάθε μορφής βίας απέναντι στις γυναίκες, είναι ένδειξη ...φιλελευθερισμού ή προόδου σε μια σύγχρονη κοινωνία, όπως υποστηρίζουν πολλοί, είναι η έκταση που παίρνει το φαινόμενο της σεξουαλικής καταπίεσης, στις πιο βίαιες και απάνθρωπες εκφάνσεις της ιστορίας: στις ένοπλες συγκρούσεις, τις κατοχές, τις πολεμικές επιδρομές και την ομηρία».
Στην ημερίδα, περιγράφηκε αρχικά το Διεθνές Θεσμικό Πλαίσιο, όπως ορίζεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και σε συμβάσεις που έχουν υπογραφεί από τον ΟΗΕ που αναφέρονται σε ζητήματα πορνείας, το οποίο όμως παραμένει ανενεργό, κενό γράμμα. Το πλαίσιο αυτό, αν και διατυπωμένο λίγα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκεται δεκαετίες πιο μπροστά, όχι μόνο από όσα σήμερα επικρατούν στην καθημερινή ζωή και γίνονται ανεκτά από το επίσημο κράτος, αλλά και από όσα θεσμοθετούνται σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η αιτία φαίνεται ανάγλυφα, αν δούμε ότι η πορνεία σήμερα, όπως και τα ναρκωτικά άλλωστε, δεν αποτελούν κάποιες τυχαίες εκδορές στο σώμα μιας απαστράπτουσας από γοητεία, κοινωνίας. Στο σύγχρονο κόσμο η πορνεία, παραβλέποντας τις ευρύτερες προεκτάσεις που αναλύονται στο κείμενο που ακολουθεί, είναι ένας ιδιαίτερα ανεπτυγμένος τομέας της οικονομίας. Μελέτη του Διεθνούς Γραφείου προεργασίας για τη βιομηχανία του σεξ, στην Ινδονησία, τη Μαλαισία, την Ταϊλάνδη και τις Φιλιππίνες, αναφέρει ότι τα έσοδά της αντιπροσωπεύουν μέχρι και το 14% του ΑΕΠ των χωρών αυτών. Παράλληλα, τα εμβάσματα που φτάνουν σε αυτές τις χώρες, από γυναίκες που μετανάστευσαν και εκδίδονται, αποτελούν μια αναντικατάστατη πηγή εσόδων για τις οικογένειες τους, ενώ με αυτό τον τρόπο, το κράτος απαλλάσσεται των ευθυνών του για τη γενικευμένη φτώχεια. Για ποιο λόγο λοιπόν, να πάρει μέτρα η πολιτεία ώστε να καταργηθεί το φαινόμενο;
Και φυσικά, δεν αναφερόμαστε μόνο στα κράτη της Ασίας ή της Λατινικής Αμερικής. Εκεί ο πραγματισμός των εμβασμάτων κλείνει τη συζήτηση πριν ανοίξει. Στην Δυτική Ευρώπη όμως, που για να μπορέσει να θεμελιώσει τα δικαιώματα του αστού ανθρώπου διακήρυξε τα δικαιώματα του κάθε ανθρώπου, στην Ευρώπη που γέννησε το Διαφωτισμό και τις μεγάλες τέχνες, η χρήση των υπηρεσιών πορνείας και παιδεραστίας έχει εγγραφεί στα αναφαίρετα δικαιώματα του κάθε Ευρωπαίου, όπως αυτά περιγράφονται στην Καταστατική Χάρτα της Ανώτερης Φυλής και των φουσκωμένων πορτοφολιών, που κάνουν τα πάντα δυνατά. Θα ήταν αδικία όμως, να περιορίσουμε τη συμμετοχή της γηραιάς ηπείρου, στο διεθνή καταμερισμό του κλάδου της πορνείας, μόνο στο επίπεδο της κατανάλωσης. Και η εγχώρια ευρωπαϊκή παραγωγή, με σαφώς πιο διαφοροποιημένα προϊόντα, περιλαμβάνοντας υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας, όπως το Ίντερνετ και τα ροζ τηλέφωνα των εκδοτών , την πορνογραφία, τις υπηρεσίες συνοδείας από καλλίγραμμες γυμνασμένες ξανθιές μοντέλες έναντι δυσθεώρητου ενοικίου, μόνο σε παρακμή δεν βρίσκεται.
Ανέφερε η εισήγηση ότι υπάρχει ένα κοινό αίτιο που οδηγεί στη σωματεμπορία γυναίκες, νέα κορίτσια, παιδιά και άντρες: η φτώχεια. Που δεν εξαθλιώνει μόνο τον Τρίτο Κόσμο, αλλά και τον Τέταρτο Κόσμο που γέννησε η δεκαετία του '70, στην καρδιά των ασπρόμαυρων μεγαλουπόλεων. Που σκιάζει το πρόσωπο της Ροζέτας, την αφήνει αμίλητη να περιφέρεται αναζητώντας δουλειά και την οδηγεί κάθε λεπτό στην απόγνωση. Ο οικονομικός καταναγκασμός τελικά, κάνει ελεύθερη βούληση τη στροφή στην πορνεία.
«Το εμπόριο των γυναικών, ανέφερε η σύνεδρος από τη Γερμανία, είναι ένα τμήμα του ανθρώπινου εμπορίου. Όπως ο εργάτης για να ζήσει, ξεπουλάει την εργατική του δύναμη στο αφεντικό, όπως οι ξένοι εργαζόμενοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες τους για να βρουν δουλειά, όπως τα παιδιά που θα έπρεπε να παίζουν δουλεύουν για ένα ξεροκόμματο, όπως για να γλιτώσει ο άνθρωπος από την αθλιότητα πουλάει τα όργανά του, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο η γυναίκα για να ξεφύγει από τη φτώχεια και την πείνα, παραδίνει στην αγορά τον ερωτισμό της, τη σεξουαλικότητά της».
Η ημερίδα δεν στερείτο και διάθεσης δράσης απέναντι στην πορνεία. Η Μάτα Καλουδάκης περνώντας στο δια ταύτα, περιέγραψε με τον πιο αναλυτικό τρόπο τι πρέπει να κάνουν, όχι μόνο οι γυναίκες, αλλά και το εργατικό κίνημα για να μπει ένα τέρμα στο καθεστώς δουλείας που, με τη σφραγίδα του νόμου, είναι επίσημα αποδεκτό για εκατομμύρια γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο:
«Άμεσα να γίνει εναρμόνιση όλων των ευρωπαϊκών νομοθεσιών σχετικά με ζητήματα σωματεμπορίας, εκμετάλλευσης, μαστροπείας και βίας και να ορισθεί η πορνεία ως βία.
Να κυρωθεί η σύμβαση του 1950 περί εξάλειψης της πορνείας και να αναθεωρηθεί ως προς το χαρακτηρισμό κρατών και αστυνομικών αρχών ως σωματεμπόρων.
Να ιδρυθεί ένα δίκτυο «Δικηγόρων του Κόσμου», που θα ασχολείται με τέτοιου είδους εγκλήματα όπως είναι η σωματεμπορία.
Να αλλάξει ο ορισμός του πολιτικού πρόσφυγα από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και να συμπεριληφθεί ως λόγος χαρακτηρισμού η πορνεία.
Να θεσπιστεί ποινική ρήτρα για τα κράτη - μέλη της πυρωπαϊκής Ένωσης που δεν εναρμονίζουν τις νομοθεσίες τους απέναντι στα ζητήματα αυτά και δεν θεμελιώνεται στην επικράτειά τους το δικαίωμα στην υγεία, στην τροφή και την ασφάλεια όλων των θυμάτων πορνείας.
Η αστυνομία ως μηχανισμός θα πρέπει να τεθεί «εκτός συναναστροφής» με τα θύματα. Μοναδικό της μέλημα να είναι οι έμποροι και οι πελάτες. Να ιδρυθούν νέες υπηρεσίες, για την προστασία των θυμάτων.
Να ιδρυθούν φεμινιστικά δίκτυα αλληλεγγύης, πληροφόρησης και στήριξης γυναικών, με κρατικές και άλλες επιχορηγήσεις.
Να προωθηθεί νόμος για την ποινικοποίηση των πελατών, οι οποίοι να αντιμετωπίζονται ως συνένοχοι στην πορνεία.
Η πολιτική δράση όμως, και η πίεση ώστε να γίνουν όλες οι παραπάνω αρχές πράξη εναπόκειται στα κινήματα, στα ευαισθητοποιημένα άτομα, σε όλους τελικά εμάς.»
Πορνεία και αστική ηθική
Εδώ η μονογαμία, εκεί ο εταιρισμός μαζί με την ακρότατη μορφή του, την πορνεία. Συνεχίζει την παλιά σεξουαλική ελευθερία - υπέρ των αντρών. Στην πραγματικότητα, οι κυρίαρχες τάξεις δεν τον ανέχονται μόνο, αλλά και συμμετέχουν ανοιχτά σε αυτόν, ενώ τον καταδικάζουν στα λόγια. Στην πραγματικότητα, αυτή η καταδίκη δεν αφορά καθόλου στους άντρες που συμμετέχουν σε αυτόν, μα μονάχα τις γυναίκες! Αυτές προγράφονται και εξοστρακίζονται από την κοινωνία, για να διακηρυχτεί έτσι, άλλη μια φορά, ως θεμελιακός νόμος της κοινωνίας, η απόλυτη κυριαρχία των αντρών πάνω στο γυναικείο φύλο... Έτσι αναπτύσσεται μια δεύτερη αντίθεση μέσα στην ίδια τη μονογαμία. Πλάι στο σύζυγο που ομορφαίνει τη ζωή του με τον εταιρισμό, βρίσκεται η παραμελημένη σύζυγος... Εμφανίζονται δύο μόνιμες κοινωνικές χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες, που ήταν άγνωστες πριν, ο μόνιμος εραστής της γυναίκας και ο κερατάς... Οι άντρες είχαν νικήσει τις γυναίκες, μα οι νικημένες ανέλαβαν μεγαλόψυχα να στεφανώσουν τους νικητές».
Έτσι περιγράφει ο Ένγκελς την εμφάνιση του εταιρισμού ως αποτέλεσμα και συμπλήρωμα της μονογαμικής οικογένειας. Βέβαια, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις αναγνωρισμένες κοινωνικά εταίρες της αρχαίας Αθήνας (όταν η γυναίκα δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα «οικούρημα» και μέσο παραγωγής παιδιών) και τη μετέπειτα αναγκαστική έκδοση των γυναικών δούλων, όπως και ανάμεσα στην επαγγελματική πορνεία με την εμφάνιση της μισθωτής εργασίας και στην σημερινή της εξέλιξη σε ένα από τα πιο κερδοφόρα κυκλώματα, δίπλα σε αυτό των ναρκωτικών και της πώλησης όπλων.
Σε 20 δισ. δραχμές ανέρχεται ο «ροζ» τζίρος στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Ασφάλεια, ενώ τείνει να κυριαρχήσει ο νέος τύπος μαστρωπού επιχειρηματία, δουλέμπορου γυναικών, που διακινεί και ελέγχει μεγάλο αριθμό γυναικών. Στην περίπτωση των αλλοδαπών, τα κέρδη είναι ιδιαίτερα αυξημένα, αφού η αποδοτικότητα κεφαλαίου είναι 1/27 έναντι 1/11 της εκμετάλλευσης Ελληνίδων. Κατά την περίοδο 1991 - 1997, ο αριθμός των γυναικών που εκπορνεύονται αυξήθηκε κατά 45% (από 7.000 σε 10.400), ενώ μόνο το πρώτο εξάμηνο του 1998 έγιναν 12.800 συλλήψεις αλλοδαπών για «παράνομη» άσκηση επαγγέλματος. Η αναλογία Ελληνίδων - αλλοδαπών από 70/30 διαμορφώθηκε σε 25/75και η «πελατεία» αυξήθηκε κατά 605 (τακτικοί 350.000 και περιστασιακοί 1.200.000), ενώ τα κέρδη των προαγωγών κατά 70%.
Για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, στην Ευρώπη κάνει την εμφάνισή της η πορνεία σε τέτοια έκταση και με τέτοια χαρακτηριστικά, ανάλογα με την Ταϊλάνδη, τις Φιλιππίνες και τη Σρι Λάνκα, όπου το 50 με 60% αγοριών και κοριτσιών εκπορνεύονται με καθεστώς δουλείας, ώστε να ξεχρεώσουν οι οικογένειές τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αδέσμευτης Κίνησης Γυναικών, μπορούμε να μιλήσουμε για μαζική εκπόρνευση κυρίως μεταναστών από τα ανατολικά κράτη, υψηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου από τις γυναίκες του Τρίτου Κόσμου, αλλά πάντα εξαθλιωμένες, σε όλο και μικρότερη ηλικία, αλλά και για παιδιά και των δύο φύλων, που στοιχίζουν φθηνά.
Εκτός από το στοιχείο της εμφάνισης και της αντρικής εκπόρνευσης, που ωστόσο, χάριν του κρατικού πουριτανισμού, δεν καταγράφεται ως πορνεία, ιδιαίτερα σοβαρό στοιχείο είναι αυτό του εγκλεισμού των γυναικών και της δουλεμπορίας. Πωλούνται αντί 400.000 έως 1.000.000 δραχμών, στα αφύλαχτα περάσματα, στα βόρεια σύνορα, μόνο το 20-30% γνωρίζουν τον σκοπό για τον οποίο έρχονταν στην Ελλάδα, το 80% οδηγούνται στην πορνεία μετά από την άσκηση βίας, σωματικής και ψυχολογικής, έχουν παραδώσει στους μαστρωπούς τα επίσημα έγγραφα ταυτοποίησης τους, εκβιάζονται με κατάδοση στην αστυνομία. Εξευτελίζονται και αποξενώνονται από κάθε τι που σηματοδοτεί την προσωπική τους ύπαρξη, αδυνατούν να ξεφύγουν και γι' αυτό πολλαπλασιάζονται οι αυτοκτονίες. Ταυτόχρονα, δίπλα στις παλιές μορφές πορνείας, εμφανίζονται νέες, πιο επιτηδευμένες και πιο αποκρουστικές.
Όμως, η απόλυτη φτώχεια, οι μεγάλες μεταναστεύσεις και η εξαθλίωση, η βιομηχανία του σεξ και το εμπόριο λευκής σάρκας και η διαπλοκή τους με τους μηχανισμούς αστυνόμευσης, αποτελούν τη μια όψη του νομίσματος. Αυτή που η δυσοσμία της οδηγεί την εξουσία σε διατύπωση κανόνων τακτοποίησης, όπως επιδίωξε το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, με το νομοσχέδιο για «τα εκδιδόμενα με αμοιβή πρόσωπα», όπου αφού αναγνώριζε τις θετικές κοινωνικές συνέπειες του έργου των «ιερόδουλων», προσπάθησε να κατοχυρώσει όρους που δεν θα προκαλούν το δημόσιο αίσθημα, θα προφυλάσσουν τη δημόσια υγεία και θα δίνουν άδειες ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του τοπικού πληθυσμού.
Η άλλη όψη είναι η κρίση της οικογένειας και των προσωπικών σχέσεων, η αλλοτρίωση, η αποξένωση και ο ατομισμός. Γιατί ενώ η πορνεία βρίσκεται σε έξαρση, περισσότεροι από τους μισούς άντρες και τα 2/3 των γυναικών στην Ελλάδα, ηλικίας 35-40 χρονών, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, κατά τεκμήριο στην ακμή της επαγγελματικής και οικονομικής, κοινωνικής τους δρατηριότητας, ζουν μόνοι (σεξολογικό Ινστιτούτο - Πανεπιστήμιο Πάτρας). Ένα ποσοστό 39,5% στους άντρες και 33,5% στις γυναίκες περιορίζεται αποκλειστικά σε περιστασιακές ερωτικές σχέσεις, ενώ ένα ποσοστό 55,6% των γυναικών διατηρούν ή είναι υποχρεωμένες να διατηρούν μια μόνιμη σχέση, για την οποία δηλώνουν από μέτρια έως καθόλου ευχαριστημένες.
Ο έρωτας επί πληρωμή μπορεί να περνιέται για πορνεία των γυναικών και ένδειξη γοήτρου και υπεροχής των αντρών, στην κυρίαρχη αστική ηθική, αλλά δεν παύει να αποτελεί την έσχατη αποξένωση από την ανθρώπινη ουσία και των δύο, τις δύο πορνείες που συνιστούν τη γαμήλια αστική ηθική. Στη βάση αυτής της ηθικής βρίσκεται ο ανταγωνισμός, το αίσθημα ιδιοκτησίας και κατοχής, η διαιώνιση της φυλετικής ανισότητας. Ταυτόχρονα, η εικόνα των σχέσεων άντρα - γυναίκας, και του έρωτα έτσι όπως διαμορφώνεται από την κυρίαρχη λογική, των καλλίγραμμων μοντέλων, του αισθησιασμού και του πάθους εν γένει, που μπορεί να μην υπάρχει αλλά -βρε αδελφέ- θα υποκατασταθεί από ένα βιάγκρα και μια 16χρονη Ουκρανή, οδηγεί στην αποδοχή της εμπορευματοποίησης των σεξουαλικών σχέσεων ως αναγκαίου κακού.
«ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΑΝΘΡΩΠΩΝ»
Το οργανωμένο έγκλημα αποτελεί μία από τις σοβαρότερες απειλές και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τις σύγχρονες κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Απειλεί την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα του πολίτη, την ανάπτυξη, το κράτος δικαίου αλλά και τη διεθνή έννομη τάξη. Είναι μια απειλή πάνω και πέρα από τις εθνικές κυβερνήσεις και τα εθνικά σύνορα. Που χωρίς κανένα ενδοιασμό ισοπεδώνει συνειδήσεις και θεσμούς.
Κρίσιμες μορφές του οργανωμένου εγκλήματος στις μέρες μας αποτελεί το εμπόριο ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση, η σωματεμπορία, η πώληση του σώματος της γυναίκας με σκοπό το κέρδος.
Η ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Πρώτ’ απ’ όλα πρέπει να είναι σαφές ότι η βία κατά των γυναικών δεν γνωρίζει γεωγραφικά σύνορα, όρια ηλικίας, ταξικές διακρίσεις, φυλή, μόρφωση ή πολιτισμικές διαφορές. Αποτελεί δε, πολιτικό πρόβλημα, για δύο κυρίως λόγους:
Αφενός συνιστά κατάφορη παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αφετέρου έχει απτό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Σύμφωνα με τα πορίσματα πρόσφατης έρευνας, θύματα τέτοιας βίας στοιχίζουν στο ολλανδικό κράτος 150 εκατ. ευρώ ετησίως για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και απώλεια εργατοωρών.
Η επίλυση, άρα, ενός τόσο σοβαρού προβλήματος, δεν μπορεί να επαφίεται στην οικογένεια ή –κατά περίπτωση- στη γειτονία. Είναι καιρός να απαλλαγούμε από τη νοοτροπία του «συνδρόμου της κλειδαρότρυπας», όπου εγκλωβίζει τέτοια φαινόμενα βίας κατά των γυναικών στη σφαίρα του «ιδιωτικού και του προσωπικού». Όμως η βία κατά των γυναικών δεν είναι ιδιωτικό πρόβλημα. Αποτελεί παραβίαση κανόνων. Είναι νομικό έγκλημα. Και η σιωπή που καλύπτει τέτοια φαινόμενα, πρέπει να σπάσει. Η βία κατά των γυναικών, δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή. Σε καμία μορφή. Σε κανένα περιβάλλον. Σε κανένα πλαίσιο συνθηκών.
ΤΟΜΕΙΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΠΡΟΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ:
1.Σε ότι αφορά τη νομοθεσία για τη βία κατά των γυναικών και ιδιαίτερα την οικιακή βία, το «νομικό έγκλημα» που προκύπτει, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο από το κράτος και την κοινωνία, παρέχοντας στα θύματα την υποστήριξη αλλά και την προστασία που χρειάζονται
2.Πρέπει να ξεπεραστούν γρήγορα και αποτελεσματικά τα προβλήματα στην εφαρμογή των νομικών μέτρων. Και αυτό γιατί όσο η βία κατά των γυναικών θα παραμένει ανεκτή, τόσο η ανίχνευση και η εξάλειψή της θα παραμένει ιδιαίτερα δύσκολή. Τα προβλήματα στην εφαρμογή των δικαστικών εντολών, καθιστούν τα θύματα ευάλωτα, φοβούνται να μιλήσουν, συχνά αποσύρουν τις μηνύσεις.
3.Ο τρίτος τομέας όπου πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας είναι η αλλαγή των κοινωνικών στερεοτύπων. Οι βαθύτερες δομικές αιτίες τέτοιων φαινομένων, είναι η ανισορροπία στις σχέσεις των δύο φύλλων.
Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
¨Η σωματεμπορία γυναικών για εξαναγκαστική πορνεία, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του οποίου η κυβέρνηση δεν έχει επιληφθεί, όπως καταγγέλλει το Human Rights Watch.
¨Η Διεθνής Οργάνωση επικρίνει την Ελληνική Κυβέρνηση για το ότι τιμωρεί τα θύματα, ενώ οι σωματέμποροι παραμένουν ατιμώρητοι.
¨Η έκθεση του State Department που δημοσιεύθηκε στις 12 Ιουλίου 2001 κατατάσσει την Ελλάδα στην χαμηλότερη κατηγορία, μαζί με την Βιρμανία, το Πακιστάν, την Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, το Σουδάν και την Τουρκία, για έλλειψη δράσεις κατά της σωματεμπορίας, για ανεπαρκή προστασία των θυμάτων και τη μη δημόσια αναγνώριση του προβλήματος της σωματεμπορίας.
¨Η οργάνωση των Γιατρών του Κόσμου υπογραμμίζει την αναγκαιότητα δραστηριοποίησης της κοινωνίας. Χαρακτηριστικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη ευρωπαϊκά προγράμματα για την πάταξη του φαινομένου, μέσω του STOP II για την πρόληψη του οργανωμένου εγκλήματος, κανένα ουσιαστικό πλήγμα δεν έχει επιτευχθεί.
ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΟΝΤΑΙ:
1.η απουσία εκτενούς νομοθεσίας κατά της σωματεμπορίας
2.οι λίγες σε αριθμό ποινικές διώξεις που προβλέπει ο ισχύον νόμος για τη σωματεμπορία
3.η απουσία προγράμματος προστασίας των θυμάτων, το οποίο θα διευκόλυνε την συμμετοχή τους στις ποινικές διώξεις
4.η απουσία επιχορηγημένων από την κυβέρνηση υπηρεσιών για όλα τα θύματα της σωματεμπορίας, συμπεριλαμβανομένων στέγης, ιατρικής ψυχολογικής υποστήριξης και βοήθειας για άλλες βασικές ανάγκες
5.οι συνεχείς κρατήσεις και απελάσεις θυμάτων σωματεμπορίας
6.η συνεργασία οργάνων της αστυνομίας στη σωματεμπορία γυναικών
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Το ζήτημα είναι υποβαθμισμένο στην Ελλάδα, τη στιγμή που αποτελεί ένα από τα πλέον σύγχρονα και επίκαιρα ζητήματα της διεθνούς οργανωμένης εγκληματικότητας.
Αναλυτικά:
-Η συγκεκριμένη μορφή εγκληματικότητας δεν αφορά μεμονωμένα άτομα, αλλά αφορά σε οργανωμένες ομάδες ατόμων.
-Οι παράνομες «επιχειρήσεις» που στήνονται με σκοπό την εμπορία και τη σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών, εμφανίζονται τις περισσότερες φορές με τη μορφή «Ινστιτούτο μασάζ».
-Οι δράστες – σωματέμποροι είναι κατά κανόνα άτομα του υποκόσμου, χωρίς εύρυθμη οικογενειακοί ζωή και με μεγαλύτερη ή μικρότερη σχέση με το χώρο της πορνείας.
-Σημαντικότατη είναι η εκπροσώπηση των αλλοδαπών στο «στρατόπεδο» των θυμάτων.
-Ένα σημαντικό ποσοστό των θυμάτων βρίσκεται παράνομα στην Ελλάδα.
-Υπάρχει στενή διαπροσωπική σχέση ανάμεσα στους δράστες και τα θύματα της μεγάλης πλειοψηφίας των υποθέσεων της σωματεμπορίας.
-Τα εγκλήματα αυτού του τύπου σπάνια γίνονται γνωστά στην αστυνομία και ακόμη σπανιότερα καταλήγουν στα δικαστήρια.
ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
1.Έναρξη διαλόγου με τις γυναικείες οργανώσεις και τα γυναικεία τμήματα των κομμάτων προκειμένου να κατατεθεί προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο που αφορά κατά κύριο λόγο τις γυναίκες και την προστασία των θεμελιωδών ατομικών τους δικαιωμάτων.
2.Να δοθεί έμφαση στον τομέα της προστασίας των θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης (εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων) και τιμωρίας των εκμεταλλευτών τους (μαστροπών – σωματεμπόρων – πελατών).
3.Ενεργοποίηση ενός δικτύου πληροφόρησης του κοινού, για την κατάσταση του φαινομένου της πορνείας, τις διαστάσεις του και την κοινωνική παθογένεια που προκαλεί, με βασικό στόχο τη σταδιακή μείωση του ποσοστού των ατόμων – πελατών που αναζητούν τις «υπηρεσίες» των εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων.
4.Θεσμοθέτηση ειδικών ρυθμίσεων για τα ανήλικα εκδιδόμενα άτομα και πρόβλεψη ιδιαίτερα αυξημένων ποινών (στέρησης της ελευθερίας και χρηματικές ποινές) γι’ αυτούς που τα εκμεταλλεύονται.
5.Πρόβλεψη ειδικών διατάξεων για την πορνογραφία. Ενσωμάτωση στο παρόν νομοσχέδιο των διατάξεων του ειδικού ποινικού νόμου περί «ασέμνων» (Ν.5060/1931), με τις απαραίτητες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις.
6.Το νομοσχέδιο θα πρέπει να στοχεύει στην εξάλειψη της πορνείας και όχι στη νομιμοποίηση του επαγγέλματος των εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων.
7.Πρόβλεψη μέτρων για την ομαλή επανένταξη των εκδιδόμενων ατόμων στην κοινωνία και απεξάρτηση από το χώρο της πορνείας.
8.Δημιουργία νομαρχιακών κέντρων υποδοχής θυμάτων σωματεμπορίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης, με σκοπό την παροχή των απαραίτητων υγειονομικών υπηρεσιών, ψυχολογικής υποστήριξης και πληροφόρησης των εκδιδόμενων με αμοιβή ατόμων. Οι παραπάνω υπηρεσίες θα πρέπει να διαθέτουν και τηλεφωνικές γραμμές S.O.S. για καταγγελίες και παροχή της απαραίτητης πληροφόρησης στα θύματα.
9.Λήψη μέτρων για τη μείωση των λαθρομεταναστών, με σκοπό να μειωθεί το ποσοστό των ατόμων αυτής της κατηγορίας που διαβιούν κάτω από το επίπεδο της φτώχιας, γεγονός που οδηγεί πολλές φορές στο φαινόμενο της εξαναγκαστικής πορνείας.
10.Τέλος, εκπαίδευση των λειτουργών της ποινικής δικαιοσύνης (αστυνομικών και δικαστών) σε θέματα που αφορούν το φαινόμενο της πορνείας και τα εκδιδόμενα άτομα, με σκοπό να αυξηθεί ο βαθμός ευαισθητοποίησης του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Η αποπροσωποποίηση των σχέσεων, η έλλειψη στενών κοινωνικών δεσμών, η κοινωνική αναλγησία, η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, ο ανταγωνισμός καθώς και η μοναχική πορεία χωρίς συντρόφους, οράματα, στόχους, ιδανικά και ευαισθησία, καθιστούν το σύγχρονο άνθρωπο περισσότερο ευάλωτο από ποτέ άλλοτε. Χρειάζεται μεγαλύτερη ευαισθησία, τουλάχιστον για θέματα που αφορούν σε στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Όλοι μας θα πρέπει να καταλάβουμε ότι ο 21ος αιώνας θα πρέπει να είναι ο αιώνας της προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Σωματεμπορία: Η «κατάρα» του να είσαι αλλοδαπή!
ΓΩΓΩ ΚΑΡΑΛΗ
« Ευχαριστώ όσους με στήριξαν στον δύσκολο αγώνα που κάνω και που είμαι αποφασισμένη να τον φέρω σε πέρας . Ήξερα ότι θα είναι δύσκολο αλλά δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο ακριβώς . Όλοι με συμβούλευαν να σταματήσω , αλλά εγώ πιστεύω πως αυτός που το έκανε μια φορά θα το κάνει και πάλι ».
Η αφήγηση της Όλγας από την Ουκρανία που υπήρξε θύμα εμπορίας , καταναγκαστικής πορνείας και βιασμού , καθήλωσε το απόγευμα του Σαββάτου το ακροατήριο που παρακολουθούσε την ημερίδα , που οργάνωσε το Ελληνικό Δίκτυο της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών και που είχε θέμα την εμπορία γυναικών και την ώθησή τους σε πορνεία , το trafficking όπως είναι ο διεθνής όρος , αφού δεν είναι μόνον ελληνικό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο .
Η Όλγα είναι μια από τις γυναίκες της οποίας η υπόθεση έφθασε στην Ελληνική Δικαιοσύνη που εκδικάστηκε στην Πάτρα πριν από λίγες ημέρες . Ο Εισαγγελέας της έδρας και οι τρεις δικαστίνες πρότειναν την ενοχή του κατηγορουμένου που είναι αστυνομικός , τελικά όμως αθωώθηκε με απόφαση των ενόρκων . Αποτέλεσμα ήταν ο Εισαγγελέας Εφετών Πατρών να εφεσιβάλει την απόφαση και η δίκη προσδιορίστηκε να γίνει στις 21 Ιουνίου .
Στην τοποθέτησή της η Όλγα αναφέρθηκε στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μια γυναίκα αλλοδαπή όταν θελήσει να βγει από το κύκλωμα , στα ψυχολογικά προβλήματα και πιέσεις και την ανάγκη να μην αισθάνεται μόνη και αφημένη στην τύχη της . « Η σιωπή είναι συνενοχή » τόνισε και παρατήρησε πως από την πατρίδα της το ταξίδι για την Ελλάδα το ξεκίνησε μαζί με άλλες επτά κοπέλες . Από αυτές οι δύο επέστρεψαν στα σπίτια τους ενώ για τις υπόλοιπες πέντε εδώ και πεντέμισι χρόνια , κανένας δεν γνωρίζει τι γίνεται . Δεν έχουν δώσει σημεία ζωής , δεν έχουν στείλει ούτε ένα μήνυμα στις οικογένειές τους και κανένας δεν γνωρίζει εάν ζουν ( και πώς ) ή εάν έχουν πεθάνει . Εξήγησε πως τα κυκλώματα που εκμεταλλεύονται τις αλλοδαπές γυναίκες τις μαστουρώνουν για να μπορούν να βγαίνουν είτε στην πίστα είτε για να κάνουν ό , τι άλλο τους επιβάλλουν .
Στην διάρκεια της ημερίδας οι ομιλητές Γιώτα Τουλούμη , Σίσσυ Βωβού , Νάντια Κουλουμπή και Παναγιώτης Δημητράς , επεσήμαναν πως χρειάζεται ευαισθητοποίηση όχι μόνον της Πολιτείας , που με τον Νόμο πρέπει να είναι αμείλικτη στα κυκλώματα αυτών που κάνουν το δουλεμπόριο και εκμεταλλεύονται σεξουαλικά γυναίκες ή και παιδιά , αλλά και όλων των πολιτών γιατί αν και γνωρίζουν σιωπούν και τελικά συναινούν . Υπολογίζεται ότι στην χώρα μας βρίσκονται 20 . 000 γυναίκες που έχουν πέσει στα κυκλώματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και που είναι θύματα εξαναγκασμού .
Η εκδήλωση έκλεισε με την προβολή της εξαίρετης και πολυβραβευμένης ταινίας του Κυριάκου Κατσουράκη « Ο δρόμος προς την Δύση » που καθήλωσε και συγκλόνισε με την αλήθεια που έκρυβε .
ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ – Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ
Ρούλα Σκούταρη
Α. Μια γενική θεώρηση του προβλήματος.
Η βία κατά των γυναικών αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό των πατριαρχικών κοινωνιών και ανάγεται στις εξουσιαστικές σχέσεις που σ’ αυτές τις κοινωνίες έχουν διαμορφωθεί ανάμεσα στα δύο φύλα.
Αποτελεί μορφή καταπάτησης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Γυναικών και ως φαινόμενο είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο σε όλες τις κοινωνίες και τις κοινωνικές τάξεις.
Η βία κατά των γυναικών ως μηχανισμός καταστολής και καθυπόταξης στοχεύει στη διατήρηση της καθεστυκυίας τάξης πραγμάτων ανάμεσα στα φύλα, στον έλεγχο και στην υποταγή των γυναικών.
Η σεξιστική βία παίρνει διάφορες μορφές και διαστάσεις. Κάποιες από αυτές τις μορφές απαντώνται σε όλες τις πατριαρχικές κοινωνίες διαχρονικά και κάποιες άλλες μορφές εξαρτώνται από τις δομές κάθε επιμέρους κοινωνίας, την κουλτούρα, τη νοοτροπία και τα έθιμα του κάθε λαού και της κάθε εποχής.
Σε όλες τις σύγχρονες πατριαρχικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής, συναντώνται οι εξής βασικές μορφές σεξιστικής βίας: η βία κατά των γυναικών στα πλαίσια της οικογένειας, η κακοποίηση και ο βιασμός, το εμπόριο γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική τους εκμετάλλευση και η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας. Επιπλέον, μπορούμε να προσθέσουμε και τις δομικού τύπου μορφές βίας, που είναι η πορνογραφία και η σεξιστική διαφήμιση.
Υπάρχουν μορφές βίας που συναντώνται με ιδιαίτερη έμφαση σε ορισμένες περιοχές, όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και οι λιθοβολισμοί γυναικών στην Αφρική και στην Ασία, οι θανατώσεις θηλυκών βρεφών στην Ινδία και στην Κίνα, οι αναγκαστικοί γάμοι σε χώρες της Ασίας κλπ.
Οι μορφές βίας κατά των γυναικών εντείνονται σε περιόδους πολιτικών ή κοινωνικοοικονομικών κρίσεων. Έτσι, κατά τη διάρκεια ή μετά τις εμπόλεμες συρράξεις παρατηρείται έξαρση των ομαδικών βιασμών και της σεξουαλικής δουλείας. Το φαινόμενο της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών εντείνεται από τη φτώχεια και το ρατσισμό.
Ακόμα, παρατηρείται και διαπλοκή ψυχοκοινωνικών παραγόντων με ορισμένες μορφές σεξιστικής βίας. Η κακοποίηση των γυναικών συνδέεται και με τη δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων καθώς και με την κοινωνική μάθηση και διαπαιδαγώγηση.
Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και την άσκηση βίας σε βάρος των λεσβιών σε όλες τις κοινωνίες. Η βία αυτή σχετίζεται άμεσα με την ομοφοβία και το σεξισμό αλλά και με τη γενικότερη τακτική της περιστολής της γυναικείας σεξουαλικότητας.
Β. Στοιχεία από τη χώρα μας.
1. Σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση, δόθηκαν στη δημοσιότητα το Μάιο του 2003 στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις γυναίκες που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά, έγγαμες είναι το 67% των γυναικών που έπεσαν θύματα οικογενειακής βίας. Από αυτές, το 56% άρχισε να κακοποιείται μετά το γάμο. Απόφοιτες Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι το 68%. Δράστης στο 81% των περιπτώσεων είναι ο σύζυγος. Τα στοιχεία, λοιπόν, που έχουμε είναι καθαρά ενδεικτικά και δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να δούμε το πρόβλημα σε όλη του τη διάσταση γιατί αφορούν μόνο τις γυναίκες που ζήτησαν βοήθεια από τα Κέντρα Κακοποιημένων Γυναικών. Εκτιμάται ότι το εν λόγω πρόβλημα είναι πολύ πιο έντονο.
2. Σχετικά με το βιασμό υπάρχουν στοιχεία από μία έρευνα που είχε διεξαχθεί το 2001 από το ΠΑΝΤΕΙΟ Πανεπιστήμιο. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή κάθε χρόνο διαπράττονται στην Ελλάδα περίπου 4500 βιασμοί και σε ποσοστό 36,5%, η ηλικία των θυμάτων είναι κάτω των 18 ετών. Από αυτούς τους βιασμούς, οι 270 γίνονται γνωστοί στην αστυνομία, οι 183 καταλήγουν σε σύλληψη κάποιου υπόπτου, οι 47 φτάνουν στο ακροατήριο, οι 20 καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση και τελικά σε λιγότερους από 10 βιασμούς η στερητική της ελευθερίας ποινή που επιβάλλεται στο δράστη είναι μεγαλύτερη από 5 χρόνια.
3. Όσον αφορά την πορνεία, τα στοιχεία που υπάρχουν προέρχονται από το βιβλίο του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Γρηγόρη Λάζου «Πορνεία και διεθνική σωματεμπορία στη σύγχρονη Ελλάδα». Σύμφωνα με αυτά, το έτος 1990 τα εξαναγκαστικά εκδιδόμενα άτομα ήταν 2100, ενώ οι μη εξαναγκαστικά εκδιδόμενες ήταν 3400 άτομα. Μετά από μια δεκαετία, το έτος 2000 τα εξαναγκαστικά εκδιδόμενα άτομα ήταν 19400 ενώ οι μη εξαναγκαστικά εκδιδόμενες ήταν μόνο 3800. Εκτιμάται ότι κατά το διάστημα 1990-2000 εκδόθηκαν συνολικά περίπου 77500 εξαναγκαστικά εκδιδόμενες. Για την ίδια περίοδο, οι 77500 εξαναγκαστικά εκδιδόμενες έφεραν το βάρος περίπου 145000000 πορνικών μισθώσεων και τα οικονομικά έσοδα της πορνείας απέδωσαν σε ετήσια έσοδα 7,3 δισεκατομμύρια ευρώ.
4. Τέλος, όσον αφορά τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, σύμφωνα με φυλλάδιο που είχε κυκλοφορήσει η Γραμματεία Γυναικών της ΓΣΕΕ το 1997, το 65% των εργαζομένων ελληνίδων είχε υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας.
100-Year-Olds' Secret: Keep Your Brain Active
By Daniel J. DeNoon
WebMD Medical News
Reviewed by Louise Chang, MD
April 3, 2007 -- The key to long life is a vivid interest in the world around you, a survey of 100-year-olds suggests. That means people born when Teddy Roosevelt was president are watching music videos, ordering at Starbucks, and even listening to iPods, according to the poll from Evercare, a division of UnitedHealth Group focused on the health care needs of Americans aged 50 and older.
"We are finding older Americans are staying engaged and staying on top of what is going on in the world," Sherri Snelling, director of caregiving services at Evercare, tells WebMD.
Evercare's second annual telephone poll of 100 people aged 99 and older isn't a scientific study -- it's a snapshot of the attitudes of American 100-year-olds. Eighty-seven percent of survey respondents were white; 70% still lived at home; 95% were 100 or older; and 70% were women.
The point of the poll, Snelling says, is simply to look at what successful aging looks like. "When we think about the different aspects of staying involved in the world around us, these nuggets of information are helpful to us," she says.
Some of those nuggets:
31% of centenarians have watched reality TV shows.
27% of centenarians have watched MTV or music videos.
1 in 7 centenarians has played video games. 68% of centenarians get their news from television, although 40% read newspapers.
11% of centenarians have ordered from Starbucks.
When asked whom they most trust to tell the truth, 34% of centenarians chose their minister, rabbi, or priest -- just ahead of their doctor or nurse at 28%.
The most poignant finding is that 100-year-olds value their memories more than their physical comfort. When asked what they would like to change the most, 34% said "better memory" while 27% said "less aches and pains."
WebMD Medical News
Reviewed by Louise Chang, MD
April 3, 2007 -- The key to long life is a vivid interest in the world around you, a survey of 100-year-olds suggests. That means people born when Teddy Roosevelt was president are watching music videos, ordering at Starbucks, and even listening to iPods, according to the poll from Evercare, a division of UnitedHealth Group focused on the health care needs of Americans aged 50 and older.
"We are finding older Americans are staying engaged and staying on top of what is going on in the world," Sherri Snelling, director of caregiving services at Evercare, tells WebMD.
Evercare's second annual telephone poll of 100 people aged 99 and older isn't a scientific study -- it's a snapshot of the attitudes of American 100-year-olds. Eighty-seven percent of survey respondents were white; 70% still lived at home; 95% were 100 or older; and 70% were women.
The point of the poll, Snelling says, is simply to look at what successful aging looks like. "When we think about the different aspects of staying involved in the world around us, these nuggets of information are helpful to us," she says.
Some of those nuggets:
31% of centenarians have watched reality TV shows.
27% of centenarians have watched MTV or music videos.
1 in 7 centenarians has played video games. 68% of centenarians get their news from television, although 40% read newspapers.
11% of centenarians have ordered from Starbucks.
When asked whom they most trust to tell the truth, 34% of centenarians chose their minister, rabbi, or priest -- just ahead of their doctor or nurse at 28%.
The most poignant finding is that 100-year-olds value their memories more than their physical comfort. When asked what they would like to change the most, 34% said "better memory" while 27% said "less aches and pains."
Κράτος - Εκκλησία: Το τέλος μιας μακράς συνεργασίας
του Αλέξανδρου Δεληγιάννη*
H Εκκλησία ξέρει να διαμορφώνει αντιλήψεις, διότι έτσι σχεδιάστηκε
Ο κ. Χριστόδουλος δήλωσε: «Δεν είμαστε εναντίον των προσφύγων αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το πρόβλημα. Δεν μας το επιτρέπει ο πολιτισμός και η θρησκεία να πούμε ΄έξω οι ξένοι΄, σε συνδυασμό όμως με το δημογραφικό πρόβλημα των Ελλήνων ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατραπούμε ύστερα από λίγο σε πρόσφυγες μέσα στην πατρίδα μας» και τόνισε «η λύση είναι μία, η ενίσχυση των παραδόσεων της γλώσσας και της θρησκείας». (1)
«Η παγκοσμιότητα και ο ανθρωπισμός των μεγάλων θρησκειών περιορίζεται σε τοπικές αλήθειες που βρίσκουν εφαρμογή μόνο μέσα στα στενά πλαίσια αυστηρά καθορισμένων ποιμνίων. Αντί να αποτελούν τις γέφυρες που θα φέρουν τις κοινότητες πιο κοντά, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση να χρησιμοποιηθούν οι θρησκείες ως διαχωριστική γραμμή κοινοτικής ταυτότητας και ως ιδεολογική βάση για ένα είδος σεχταριστικής κοινοτιστικής πολιτικής.» (2)
Η δήλωση είναι από την Ελλάδα, το σχόλιο από τη Μαλαισία. Σε μια σειρά άρθρων του, ο Dr Farish A. Noor επιστήνει την προσοχή στην ισλαμοποίηση της Μαλαισιανής πολιτικής σκηνής και διαπιστώνει ανάλογες τάσεις πολιτικοποίησης του θρησκευτικού λόγου σε άλλες περιοχές του κόσμου. Οι παραπάνω επισημάνσεις του ταιριάζουν απόλυτα στην κινδυνολογία του κ. Χριστόδουλου.
Ο παραλληλισμός με τη Μαλαισία δεν θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση. Η περίπτωση της Ελλάδας κάθε άλλο παρά μοναδική είναι: ένα ανέτοιμο κράτος εξωθείται στην οικονομική ανάπτυξη σε μικρό -για τα δεδομένα της κοινωνικής μνήμης- χρονικό διάστημα. Η κοινωνική οργάνωση αλλάζει άρδην μέσα σε λιγότερο από δυο γενιές. Οι αλλαγές τρομάζουν ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού που παρακολουθεί αβέβαιο μη γνωρίζοντας τρόπο αντίδρασης. Για μια περίοδο η κεκτημένη ταχύτητα καθορίζει τις εξελίξεις. Όμως η περίοδος ανοχής τέλειωσε. Στο βάθος του τούνελ της ΟΝΕ εμφανίζεται το φως μιας μεγάλης Ευρώπης: πολυφυλετικής, πολυπολιτισμικής, πολυσυλλεκτικής, ενδεχομένως ομοσπονδιακής. Είμαστε έτοιμοι για ένα τέτοιο όραμα;
Όπως το κλεινόν άστυ αντιμετωπίζει μύρια διαχειριστικά προβλήματα επειδή ουδέποτε σχεδιάστηκε ως πόλη για τον πληθυσμό που έμελλε να αποκτήσει μέσα σε λίγες δεκαετίες, έτσι και η ελληνική κοινωνία έρχεται πλέον αντιμέτωπη με τις εσωτερικές της αντιφάσεις, καθώς πέρασε ταχύτατα στο στάδιο της αστικοποίησης και της υπερκατανάλωσης χωρίς να προλάβει να διαμορφώσει κουλτούρα κοινωνίας πολιτών ή έστω υπεύθυνου καταναλωτισμού. (Χαρακτηριστικό του τελευταίου είναι το γεγονός ότι το ένα τρίτο των πιστωτικών καρτών χρησιμοποιείται για την εξόφληση ληξιπρόθεσμων οφειλών.)
Το «σοκ του μέλλοντος» αποδεικνύεται, τελικά, αξεπέραστο για ένα μεγάλο μερίδιο της κοινωνίας. Όσοι δεν καταφέρνουν να αγαπήσουν τη νέα κοινωνική πραγματικότητα, ως μόνη διέξοδο στην περιθωριοποίηση έχουν το στρουθοκαμηλισμό. Διότι πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί η υπεραπλούστευση -και συχνά η διαστρέβλωση- των θρησκευτικών διδαχών και παραδόσεων μιας άλλης εποχής, προκειμένου να δώσουν απόλυτες και αναντίρρητες απαντήσεις στα αμείλικτα ερωτήματα του σήμερα; Είναι χαρακτηριστικό ότι, στη χώρα μας, η κύρια αντίδραση απέναντι σε έναν -υπαρκτό- κίνδυνο υπεραστυνόμευσης στο πλαίσιο της ενωμένης Ευρώπης, προέρχεται από τις παραχριστιανικές οργανώσεις από το φόβο του 666!
Στην Ελλάδα που πέτυχε τα κριτήρια της ΟΝΕ, στην Ελλάδα που κινείται με «δήθεν» αυτοπεποίθηση σε έναν κόσμο εξαιρετικά ασταθή, η Εκκλησία, μέσα στη σφαίρα του απομονωτισμού της, αποτελεί για πολλούς ένα αναγκαίο σταθερό σημείο αναφοράς.
Ας μην βιαστούμε να μιλήσουμε για χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Η ανώτατη εκπαίδευση αποτελεί δεδομένο για μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων, σε σημείο που να έχει πάψει να αποτελεί ιδιαίτερο προσόν στην αγορά εργασίας. Όμως η ακαδημαϊκή μόρφωση σπάνια αλλάζει εδραιωμένες αντιλήψεις. Στις Η.Π.Α., το 1/4 των αποφοίτων του πανεπιστημίου δεν δέχεται τη θεωρία της εξέλιξης και πιστεύει ότι το βιβλίο της Γένεσης είναι εκείνο που περιγράφει με εγκυρότητα το ξεκίνημα της ζωής στη Γη.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν αλλάζουν μέσα από διαδικασίες δια-λόγου και ορθού λόγου, τον οποίο εκ των προτέρων απορρίπτουν:
[Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος] αναφέρθηκε στο Διαφωτισμό υποστηρίζοντας ότι «είχε μεγάλη πέραση η ρήση την οποία είχε πει ο γνωστός φιλόσοφος Καρτέσιος ‘σκέπτομαι άρα υπάρχω’. Αυτό το ρήμα εφαρμόστηκε στην Ευρώπη και έκαμε την Ευρώπη να υποταχθεί στη λεγόμενη νοησιαρχία, να είναι δηλαδή το ανθρώπινο λογικό παραπάνω απ' ό,τι υπάρχει στον κόσμο. Από αυτό γεννήθηκε ο ορθολογισμός και από τον ορθολογισμό γεννήθηκε η απιστία εις τον Θεό και αυτή η απιστία είναι εκείνη η οποία γέννησε τους πολέμους, τις εκατόμβες των θυμάτων. Εμείς λέμε σήμερα στα παιδιά όχι ‘σκέπτομαι άρα υπάρχω’, αλλά ‘αγαπώ, άρα υπάρχω’». (3)
Στο βιβλίο του «Γιατί επιμένουν οι θεοί; μια επιστημονική προσέγγιση της θρησκείας», ο Robert Hinde (4) διερωτάται ακριβώς αυτό: πώς, σε κοινωνίες ριζικά αλλαγμένες και παρ' όλη την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, προκαταλήψεις και δόγματα άλλων εποχών παραμένουν αναλλοίωτα, αλώβητα και συχνά συνεχίζουν να διαδίδονται;
Η απάντηση είναι ότι η αναπαραγωγή και η διαιώνιση αντιλήψεων αποτελεί ακριβώς χαρακτηριστικό των θρησκειών: είναι τμήμα του περιγεγραμμένου τους ρόλου, για τον οποίο βελτιστοποιούνταν επί χιλιάδες χρόνια, μέσα από δαρβινικές διαδικασίες προσαρμογής στο πλαίσιο των ίδιων των κοινωνιών, ή καίριες παρεμβάσεις από την -όποια- κοσμική εξουσία.
Στην περίπτωση του χριστιανισμού, «από τον 4ο αιώνα και μετά, την πολλαπλότητα των εκκλησιών αντικαθιστά μια κεντρικά οργανωμένη εκκλησία. Ο Μέγας Κωνσταντίνος συγκαλεί το 325 μ.Χ. την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Συγκαλεί δηλαδή τους αναγνωρισμένους και γνωστούς ‘πρεσβύτερους’ και ‘επισκόπους’ και τους αναθέτει να αποφασίσουν για την ορθή ερμηνεία του Λόγου της αγάπης. Ζήτημα για το οποίο μέχρι και εκείνη τη στιγμή αποφάσιζαν μόνο οι πιστοί σε σύναξη. Η πολιτική εξουσία του Μεγάλου Κωνσταντίνου μετέτρεψε τους μέχρι τη στιγμή εκείνη διάκονες, σε πνευματικούς ηγέτες.» (5) Η πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου είχε συγκεκριμένη στρατηγική και πολιτική σημασία: ο ίδιος αναγνώρισε ότι μια θρησκεία θα ήταν αποτελεσματικός τρόπος διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και πειθαρχίας σε μια κρίσιμη εποχή για την αυτοκρατορία του. Ουσιαστικά, αναγνώρισε και εκμεταλλεύτηκε την κοσμική διάσταση της θρησκείας.
Είτε μιλούμε για τη Σαρία (οι ισλαμικοί κανόνες δικαίου) είτε για το Μωσαϊκό Νόμο, αναφερόμαστε σε κοσμικούς νόμους, που κάθε άλλο παρά ακολουθούν τη λογική του «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι». Οι επιταγές της χριστιανικής θρησκείας, όπως και κάθε οργανωμένης θρησκείας, καλύπτουν πολλά επίγεια ζητήματα διότι αυτός ήταν εξ αρχής ο στόχος τους: σε περιόδους ανυπαρξίας εκπαιδευτικού συστήματος, μέσων ενημέρωσης, δικαστικού σώματος, κοινωνικού κράτους και προληπτικής ιατρικής, η θρησκεία κάλυπτε αυτές και άλλες πολλές κοινωνικές ανάγκες.
Για παράδειγμα, η περιτομή αποτελεί συγκεκριμένη προσαρμογή στις συνθήκες της αμμώδους Μέσης Ανατολής. Η μη κατανάλωση χοιρινού αποτελεί ορθολογική επιλογή στο πλαίσιο της αποτελεσματικής διαχείρισης του περιβάλλοντος στην ίδια περιοχή.(6) (Άλλωστε, τα παραπάνω είναι που δικαιολογούν το κοινόν των στοιχείων αυτών στην Εβραϊκή και τη Μουσουλμανική θρησκεία.) Οι χριστιανικές επιταγές για νηστεία, που σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες εξακολουθούν να επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες της πλειοψηφίας των Ελλήνων, αποτελούν έγκυρη μέθοδο αποτοξίνωσης του ανθρώπινου οργανισμού.
Η διάδοση πρακτικών προληπτικής ιατρικής σε εποχές απόλυτου αναλφαβητισμού δεν θα μπορούσε να στηρίζεται σε επιχειρήματα του ορθού λόγου. Το ίδιο ισχύει και για κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, διαχείρισης πόρων και σεβασμού της ιδιοκτησίας, για να αναφέρω μερικά ακόμη παραδείγματα. Αντί εξηγήσεων, το ότι «έτσι λέει το Κοράνι», ή «ο Προφήτης», ή «ο Θεός», είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό, γιατί δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
Και πάλι, ας μην βιαστούμε να πούμε ότι οι εποχές άλλαξαν. Αυτός ο κόσμος, που δεν δίνει εξηγήσεις, υπάρχει ακόμη και σήμερα στην καθημερινότητά μας και στην καθημερινότητα των παιδιών που ανατρέφουμε, όπως άλλωστε διακωμωδείται με το «δεν το λέμε εμείς, ο Μορμόλης το λέει» που λένε οι μικροί πρωταγωνιστές στο έργο του Ράινερ Χάχφελντ. Σε αυτό τον κόσμο μεγαλώσαμε και εμείς. Εξακολουθούμε να κάνουμε πολύ περισσότερα από συνήθεια και παράδοση, παρά από σχεδιασμό και συνειδητή επιλογή.
Ζούμε σε μια χώρα όπου το πού ψηφίζουμε καθορίζεται με βάση την ενορία στην οποία «ανήκουμε». Η άσκηση του δημοκρατικού μας δικαιώματος περνά από τη θρησκευτική μας ένταξη. Οι λόγοι μπορεί να είναι πρακτικοί, αλλά ο συμβολισμός παραμένει.
Θα πρέπει επομένως να επισημάνουμε ότι η σύγκρουση του Κράτους με την Εκκλησία στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα συμβαίνει κυρίως διότι οι όροι της μακρόχρονης συνεργασίας τους αλλάζουν άρδην - μονομερώς μάλιστα - επειδή δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Η αποτελεσματικότητα της κοινωνικής οργάνωσης των σύγχρονων κρατών σε πολλά από τα ζητήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, καθιστά την Εκκλησία πλέον από αχρείαστη έως ανεπιθύμητη. Ακόμη περισσότερο μάλιστα, όταν η πολιτική της παγκόσμιας φιλελευθεροποίησης δεν έχει προνοήσει για την ξεχωριστή ικανοποίηση της πνευματικής διάστασης του ανθρώπου.
Πολλοί μιλούν για έλλειψη ευελιξίας από τη μεριά της Εκκλησίας. Για παράδειγμα, πολλές δυτικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις διερωτώνται πώς, σε χώρες με έντονο το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, είναι δυνατόν να αντιτίθενται οι παπικές επιταγές σε όλες τις μεθόδους αντισύλληψης, ακόμη και στη χρήση προφυλακτικού. Όμως είναι προφανές ότι από τη στιγμή που ο Αυνάν καταδικάστηκε από το θεό επειδή σπαταλούσε το σπέρμα του στο χώμα (και όχι, παρεμπιπτόντως, επειδή αυτοϊκανοποιείτο) η αντισύλληψη θα είναι απαγορευμένη στο πλαίσιο των θρησκειών που δέχονται τις γραφές αυτές ως γνήσια αποτύπωση του θεϊκού λόγου.
Η Εκκλησία υποστηρίζει ότι αντιπροσωπεύει την απόλυτη -τη θεόσταλτη- αλήθεια. Δεν μπορεί η απόλυτη αλήθεια να είναι «ευέλικτη». Η ευελιξία της θα σήμαινε την αυτοκατάργησή της: θα σήμαινε την παραδοχή από τη μεριά της Εκκλησίας ότι οι διδαχές της κάθε άλλο παρά θεόσταλτες είναι, αλλά έχουν δημιουργηθεί και διαμορφωθεί από ανθρώπους σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους και για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών, άρα και ότι η αξία τους είναι σήμερα αμφισβητήσιμη.
Στην Ελλάδα και τη Μαλαισία, στο Ιράν και τις Φιλιππίνες, το κοσμικό Κράτος και η Εκκλησία οδηγούνται αναπόφευκτα σε σύγκρουση, επειδή δεν προνόησαν να χωρίσουν κοινή συναινέσει. Απομένει να καθοριστεί το πεδίο της σύγκρουσης αυτής. Θα διεξαχθεί στο πλαίσιο των ατομικών μας συνειδήσεων ή θα μεταφερθεί στους δρόμους;
(1) flash.gr 27/10/00
(2) Dr. Farish A. Noor, CrossCurrents, 11/9/00
(3) Ελευθεροτυπία, 25/9/00
(4) Robert A. Hinde, "Why gods persist", Routledge, London 1999
(5) Αντώνης Παπαρίζος, «Η Ιεραρχία και η διεκδίκηση πολιτικής εξουσίας», Ελευθεροτυπία 12/9/00
(6) βλ. σχετικά, Marvin Harris, "Cows, pigs, wars and witches: the enigmas of human culture",
* Ο Αλέξανδρος Δεληγιάννης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, ειδικευμένος σε ζητήματα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων
H Εκκλησία ξέρει να διαμορφώνει αντιλήψεις, διότι έτσι σχεδιάστηκε
Ο κ. Χριστόδουλος δήλωσε: «Δεν είμαστε εναντίον των προσφύγων αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το πρόβλημα. Δεν μας το επιτρέπει ο πολιτισμός και η θρησκεία να πούμε ΄έξω οι ξένοι΄, σε συνδυασμό όμως με το δημογραφικό πρόβλημα των Ελλήνων ελλοχεύει ο κίνδυνος να μετατραπούμε ύστερα από λίγο σε πρόσφυγες μέσα στην πατρίδα μας» και τόνισε «η λύση είναι μία, η ενίσχυση των παραδόσεων της γλώσσας και της θρησκείας». (1)
«Η παγκοσμιότητα και ο ανθρωπισμός των μεγάλων θρησκειών περιορίζεται σε τοπικές αλήθειες που βρίσκουν εφαρμογή μόνο μέσα στα στενά πλαίσια αυστηρά καθορισμένων ποιμνίων. Αντί να αποτελούν τις γέφυρες που θα φέρουν τις κοινότητες πιο κοντά, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση να χρησιμοποιηθούν οι θρησκείες ως διαχωριστική γραμμή κοινοτικής ταυτότητας και ως ιδεολογική βάση για ένα είδος σεχταριστικής κοινοτιστικής πολιτικής.» (2)
Η δήλωση είναι από την Ελλάδα, το σχόλιο από τη Μαλαισία. Σε μια σειρά άρθρων του, ο Dr Farish A. Noor επιστήνει την προσοχή στην ισλαμοποίηση της Μαλαισιανής πολιτικής σκηνής και διαπιστώνει ανάλογες τάσεις πολιτικοποίησης του θρησκευτικού λόγου σε άλλες περιοχές του κόσμου. Οι παραπάνω επισημάνσεις του ταιριάζουν απόλυτα στην κινδυνολογία του κ. Χριστόδουλου.
Ο παραλληλισμός με τη Μαλαισία δεν θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση. Η περίπτωση της Ελλάδας κάθε άλλο παρά μοναδική είναι: ένα ανέτοιμο κράτος εξωθείται στην οικονομική ανάπτυξη σε μικρό -για τα δεδομένα της κοινωνικής μνήμης- χρονικό διάστημα. Η κοινωνική οργάνωση αλλάζει άρδην μέσα σε λιγότερο από δυο γενιές. Οι αλλαγές τρομάζουν ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού που παρακολουθεί αβέβαιο μη γνωρίζοντας τρόπο αντίδρασης. Για μια περίοδο η κεκτημένη ταχύτητα καθορίζει τις εξελίξεις. Όμως η περίοδος ανοχής τέλειωσε. Στο βάθος του τούνελ της ΟΝΕ εμφανίζεται το φως μιας μεγάλης Ευρώπης: πολυφυλετικής, πολυπολιτισμικής, πολυσυλλεκτικής, ενδεχομένως ομοσπονδιακής. Είμαστε έτοιμοι για ένα τέτοιο όραμα;
Όπως το κλεινόν άστυ αντιμετωπίζει μύρια διαχειριστικά προβλήματα επειδή ουδέποτε σχεδιάστηκε ως πόλη για τον πληθυσμό που έμελλε να αποκτήσει μέσα σε λίγες δεκαετίες, έτσι και η ελληνική κοινωνία έρχεται πλέον αντιμέτωπη με τις εσωτερικές της αντιφάσεις, καθώς πέρασε ταχύτατα στο στάδιο της αστικοποίησης και της υπερκατανάλωσης χωρίς να προλάβει να διαμορφώσει κουλτούρα κοινωνίας πολιτών ή έστω υπεύθυνου καταναλωτισμού. (Χαρακτηριστικό του τελευταίου είναι το γεγονός ότι το ένα τρίτο των πιστωτικών καρτών χρησιμοποιείται για την εξόφληση ληξιπρόθεσμων οφειλών.)
Το «σοκ του μέλλοντος» αποδεικνύεται, τελικά, αξεπέραστο για ένα μεγάλο μερίδιο της κοινωνίας. Όσοι δεν καταφέρνουν να αγαπήσουν τη νέα κοινωνική πραγματικότητα, ως μόνη διέξοδο στην περιθωριοποίηση έχουν το στρουθοκαμηλισμό. Διότι πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί η υπεραπλούστευση -και συχνά η διαστρέβλωση- των θρησκευτικών διδαχών και παραδόσεων μιας άλλης εποχής, προκειμένου να δώσουν απόλυτες και αναντίρρητες απαντήσεις στα αμείλικτα ερωτήματα του σήμερα; Είναι χαρακτηριστικό ότι, στη χώρα μας, η κύρια αντίδραση απέναντι σε έναν -υπαρκτό- κίνδυνο υπεραστυνόμευσης στο πλαίσιο της ενωμένης Ευρώπης, προέρχεται από τις παραχριστιανικές οργανώσεις από το φόβο του 666!
Στην Ελλάδα που πέτυχε τα κριτήρια της ΟΝΕ, στην Ελλάδα που κινείται με «δήθεν» αυτοπεποίθηση σε έναν κόσμο εξαιρετικά ασταθή, η Εκκλησία, μέσα στη σφαίρα του απομονωτισμού της, αποτελεί για πολλούς ένα αναγκαίο σταθερό σημείο αναφοράς.
Ας μην βιαστούμε να μιλήσουμε για χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Η ανώτατη εκπαίδευση αποτελεί δεδομένο για μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων, σε σημείο που να έχει πάψει να αποτελεί ιδιαίτερο προσόν στην αγορά εργασίας. Όμως η ακαδημαϊκή μόρφωση σπάνια αλλάζει εδραιωμένες αντιλήψεις. Στις Η.Π.Α., το 1/4 των αποφοίτων του πανεπιστημίου δεν δέχεται τη θεωρία της εξέλιξης και πιστεύει ότι το βιβλίο της Γένεσης είναι εκείνο που περιγράφει με εγκυρότητα το ξεκίνημα της ζωής στη Γη.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν αλλάζουν μέσα από διαδικασίες δια-λόγου και ορθού λόγου, τον οποίο εκ των προτέρων απορρίπτουν:
[Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος] αναφέρθηκε στο Διαφωτισμό υποστηρίζοντας ότι «είχε μεγάλη πέραση η ρήση την οποία είχε πει ο γνωστός φιλόσοφος Καρτέσιος ‘σκέπτομαι άρα υπάρχω’. Αυτό το ρήμα εφαρμόστηκε στην Ευρώπη και έκαμε την Ευρώπη να υποταχθεί στη λεγόμενη νοησιαρχία, να είναι δηλαδή το ανθρώπινο λογικό παραπάνω απ' ό,τι υπάρχει στον κόσμο. Από αυτό γεννήθηκε ο ορθολογισμός και από τον ορθολογισμό γεννήθηκε η απιστία εις τον Θεό και αυτή η απιστία είναι εκείνη η οποία γέννησε τους πολέμους, τις εκατόμβες των θυμάτων. Εμείς λέμε σήμερα στα παιδιά όχι ‘σκέπτομαι άρα υπάρχω’, αλλά ‘αγαπώ, άρα υπάρχω’». (3)
Στο βιβλίο του «Γιατί επιμένουν οι θεοί; μια επιστημονική προσέγγιση της θρησκείας», ο Robert Hinde (4) διερωτάται ακριβώς αυτό: πώς, σε κοινωνίες ριζικά αλλαγμένες και παρ' όλη την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, προκαταλήψεις και δόγματα άλλων εποχών παραμένουν αναλλοίωτα, αλώβητα και συχνά συνεχίζουν να διαδίδονται;
Η απάντηση είναι ότι η αναπαραγωγή και η διαιώνιση αντιλήψεων αποτελεί ακριβώς χαρακτηριστικό των θρησκειών: είναι τμήμα του περιγεγραμμένου τους ρόλου, για τον οποίο βελτιστοποιούνταν επί χιλιάδες χρόνια, μέσα από δαρβινικές διαδικασίες προσαρμογής στο πλαίσιο των ίδιων των κοινωνιών, ή καίριες παρεμβάσεις από την -όποια- κοσμική εξουσία.
Στην περίπτωση του χριστιανισμού, «από τον 4ο αιώνα και μετά, την πολλαπλότητα των εκκλησιών αντικαθιστά μια κεντρικά οργανωμένη εκκλησία. Ο Μέγας Κωνσταντίνος συγκαλεί το 325 μ.Χ. την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Συγκαλεί δηλαδή τους αναγνωρισμένους και γνωστούς ‘πρεσβύτερους’ και ‘επισκόπους’ και τους αναθέτει να αποφασίσουν για την ορθή ερμηνεία του Λόγου της αγάπης. Ζήτημα για το οποίο μέχρι και εκείνη τη στιγμή αποφάσιζαν μόνο οι πιστοί σε σύναξη. Η πολιτική εξουσία του Μεγάλου Κωνσταντίνου μετέτρεψε τους μέχρι τη στιγμή εκείνη διάκονες, σε πνευματικούς ηγέτες.» (5) Η πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου είχε συγκεκριμένη στρατηγική και πολιτική σημασία: ο ίδιος αναγνώρισε ότι μια θρησκεία θα ήταν αποτελεσματικός τρόπος διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και πειθαρχίας σε μια κρίσιμη εποχή για την αυτοκρατορία του. Ουσιαστικά, αναγνώρισε και εκμεταλλεύτηκε την κοσμική διάσταση της θρησκείας.
Είτε μιλούμε για τη Σαρία (οι ισλαμικοί κανόνες δικαίου) είτε για το Μωσαϊκό Νόμο, αναφερόμαστε σε κοσμικούς νόμους, που κάθε άλλο παρά ακολουθούν τη λογική του «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι». Οι επιταγές της χριστιανικής θρησκείας, όπως και κάθε οργανωμένης θρησκείας, καλύπτουν πολλά επίγεια ζητήματα διότι αυτός ήταν εξ αρχής ο στόχος τους: σε περιόδους ανυπαρξίας εκπαιδευτικού συστήματος, μέσων ενημέρωσης, δικαστικού σώματος, κοινωνικού κράτους και προληπτικής ιατρικής, η θρησκεία κάλυπτε αυτές και άλλες πολλές κοινωνικές ανάγκες.
Για παράδειγμα, η περιτομή αποτελεί συγκεκριμένη προσαρμογή στις συνθήκες της αμμώδους Μέσης Ανατολής. Η μη κατανάλωση χοιρινού αποτελεί ορθολογική επιλογή στο πλαίσιο της αποτελεσματικής διαχείρισης του περιβάλλοντος στην ίδια περιοχή.(6) (Άλλωστε, τα παραπάνω είναι που δικαιολογούν το κοινόν των στοιχείων αυτών στην Εβραϊκή και τη Μουσουλμανική θρησκεία.) Οι χριστιανικές επιταγές για νηστεία, που σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες εξακολουθούν να επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες της πλειοψηφίας των Ελλήνων, αποτελούν έγκυρη μέθοδο αποτοξίνωσης του ανθρώπινου οργανισμού.
Η διάδοση πρακτικών προληπτικής ιατρικής σε εποχές απόλυτου αναλφαβητισμού δεν θα μπορούσε να στηρίζεται σε επιχειρήματα του ορθού λόγου. Το ίδιο ισχύει και για κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, διαχείρισης πόρων και σεβασμού της ιδιοκτησίας, για να αναφέρω μερικά ακόμη παραδείγματα. Αντί εξηγήσεων, το ότι «έτσι λέει το Κοράνι», ή «ο Προφήτης», ή «ο Θεός», είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό, γιατί δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
Και πάλι, ας μην βιαστούμε να πούμε ότι οι εποχές άλλαξαν. Αυτός ο κόσμος, που δεν δίνει εξηγήσεις, υπάρχει ακόμη και σήμερα στην καθημερινότητά μας και στην καθημερινότητα των παιδιών που ανατρέφουμε, όπως άλλωστε διακωμωδείται με το «δεν το λέμε εμείς, ο Μορμόλης το λέει» που λένε οι μικροί πρωταγωνιστές στο έργο του Ράινερ Χάχφελντ. Σε αυτό τον κόσμο μεγαλώσαμε και εμείς. Εξακολουθούμε να κάνουμε πολύ περισσότερα από συνήθεια και παράδοση, παρά από σχεδιασμό και συνειδητή επιλογή.
Ζούμε σε μια χώρα όπου το πού ψηφίζουμε καθορίζεται με βάση την ενορία στην οποία «ανήκουμε». Η άσκηση του δημοκρατικού μας δικαιώματος περνά από τη θρησκευτική μας ένταξη. Οι λόγοι μπορεί να είναι πρακτικοί, αλλά ο συμβολισμός παραμένει.
Θα πρέπει επομένως να επισημάνουμε ότι η σύγκρουση του Κράτους με την Εκκλησία στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα συμβαίνει κυρίως διότι οι όροι της μακρόχρονης συνεργασίας τους αλλάζουν άρδην - μονομερώς μάλιστα - επειδή δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Η αποτελεσματικότητα της κοινωνικής οργάνωσης των σύγχρονων κρατών σε πολλά από τα ζητήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, καθιστά την Εκκλησία πλέον από αχρείαστη έως ανεπιθύμητη. Ακόμη περισσότερο μάλιστα, όταν η πολιτική της παγκόσμιας φιλελευθεροποίησης δεν έχει προνοήσει για την ξεχωριστή ικανοποίηση της πνευματικής διάστασης του ανθρώπου.
Πολλοί μιλούν για έλλειψη ευελιξίας από τη μεριά της Εκκλησίας. Για παράδειγμα, πολλές δυτικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις διερωτώνται πώς, σε χώρες με έντονο το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, είναι δυνατόν να αντιτίθενται οι παπικές επιταγές σε όλες τις μεθόδους αντισύλληψης, ακόμη και στη χρήση προφυλακτικού. Όμως είναι προφανές ότι από τη στιγμή που ο Αυνάν καταδικάστηκε από το θεό επειδή σπαταλούσε το σπέρμα του στο χώμα (και όχι, παρεμπιπτόντως, επειδή αυτοϊκανοποιείτο) η αντισύλληψη θα είναι απαγορευμένη στο πλαίσιο των θρησκειών που δέχονται τις γραφές αυτές ως γνήσια αποτύπωση του θεϊκού λόγου.
Η Εκκλησία υποστηρίζει ότι αντιπροσωπεύει την απόλυτη -τη θεόσταλτη- αλήθεια. Δεν μπορεί η απόλυτη αλήθεια να είναι «ευέλικτη». Η ευελιξία της θα σήμαινε την αυτοκατάργησή της: θα σήμαινε την παραδοχή από τη μεριά της Εκκλησίας ότι οι διδαχές της κάθε άλλο παρά θεόσταλτες είναι, αλλά έχουν δημιουργηθεί και διαμορφωθεί από ανθρώπους σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους και για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών, άρα και ότι η αξία τους είναι σήμερα αμφισβητήσιμη.
Στην Ελλάδα και τη Μαλαισία, στο Ιράν και τις Φιλιππίνες, το κοσμικό Κράτος και η Εκκλησία οδηγούνται αναπόφευκτα σε σύγκρουση, επειδή δεν προνόησαν να χωρίσουν κοινή συναινέσει. Απομένει να καθοριστεί το πεδίο της σύγκρουσης αυτής. Θα διεξαχθεί στο πλαίσιο των ατομικών μας συνειδήσεων ή θα μεταφερθεί στους δρόμους;
(1) flash.gr 27/10/00
(2) Dr. Farish A. Noor, CrossCurrents, 11/9/00
(3) Ελευθεροτυπία, 25/9/00
(4) Robert A. Hinde, "Why gods persist", Routledge, London 1999
(5) Αντώνης Παπαρίζος, «Η Ιεραρχία και η διεκδίκηση πολιτικής εξουσίας», Ελευθεροτυπία 12/9/00
(6) βλ. σχετικά, Marvin Harris, "Cows, pigs, wars and witches: the enigmas of human culture",
* Ο Αλέξανδρος Δεληγιάννης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, ειδικευμένος σε ζητήματα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)