Το δολάριο δεν μπορεί πια να είναι αυτό που ήταν

του Τζόζεφ Στίγκλιτζ

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πριν λίγες μέρες μάθαμε πως το εθνικό μας χρέος πιθανότατα θα ξεπεράσει τα 9 τρις δολάρια (6.3 τρις ευρώ). Αυτό είναι ήδη ένα αρκετά δυσάρεστο νέο -σε κανένα δεν αρέσουν ιδιαίτερα τα χρέη- αλλά ο πρόεδρος Ομπάμα (Obama) κληρονόμησε από την κυβέρνηση Μπους (Bush) μία καταρρέουσα οικονομία που η αναστήλωσή της θα είναι εξ ανάγκης δαπανηρή. Αυτό είναι το τίμημα που καταβάλουμε σήμερα.
Οι επιλογές μας είναι συγκεκριμένες. Η οικονομική κρίση, η ύφεση, η πτώση του βιοτικού επιπέδου, οδηγούν όλα σε μείωση των κρατικών εσόδων την ώρα ακριβώς που η συμπαράσταση του κράτους είναι πιο απαραίτητη: η κατάληξη είναι η δημοσιονομική ανισορροπία.
Το σημαντικό δεν είναι το ύψος των ελλειμμάτων, αλλά το πώς δαπανάμε τα χρήματά μας. Αν τα επενδύουμε σε παραγωγικούς τομείς, που θα αποφέρουν κάποια στιγμή περισσότερα κέρδη, η οικονομία θα ενισχυθεί περισσότερο από ότι αν περικόπταμε τις δαπάνες.
Υπάρχουν κι άλλες επιπτώσεις όμως, που κινδυνεύουμε να τις ξεχάσουμε μέσα σε τόσα μεγέθη «στο κόκκινο». Το έλλειμμα του προϋπολογισμού μας, σε συνδυασμό με τη «φούσκα» του δανεισμού της ομοσπονδιακής τράπεζας (FED) και τις υπόλοιπες τρέχουσες υποχρεώσεις μας, θα επιταχύνουν μια διαδικασία που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη: την αλλαγή του ρόλου του αμερικανικού δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία.
Το τι θα συμβεί είναι προδιαγεγραμμένο: τα χρέη οδηγούν σε ανησυχίες για επερχόμενο πληθωρισμό· οι ανησυχίες για πληθωρισμό οδηγούν σε υποτίμηση του δολαρίου· αμφότερα οδηγούν σε αποσταθεροποίηση της θέσης του δολαρίου ως του αξιόπιστου νομίσματος των διεθνών συναλλαγών και της αποταμίευσης. Προς το παρόν, η στασιμότητα της αμερικανικής οικονομίας και η ανεργία (που κατά πάσα πιθανότητα θα διατηρηθούν ακόμα ένα με δύο χρόνια) μας κάνουν να αγχωνόμαστε για τον αποπληθωρισμό (τη γενική πτώση των τιμών) και όχι βέβαια για τον πληθωρισμό! Καθώς όμως βαδίζουμε προς την ανάκαμψη της οικονομίας, το φάσμα του πληθωρισμού θα επανεμφανιστεί απειλητικό. Με τις σημερινές αγορές να προσπαθούν να προλάβουν τις μελλοντικές εξελίξεις, οι ανησυχίες για το μέλλον συχνά προεξοφλούν τις κινήσεις στο παρόν. Το άγχος για μελλοντική εξασθένιση του δολαρίου μπορεί να το οδηγήσει σε άμεση υποτίμηση.
Είναι όμως δικαιολογημένες αυτές οι ανησυχίες; Και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις τους στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα;
Οι ανησυχίες αυτές είναι απολύτως δικαιολογημένες, έστω κι αν ο πρόεδρος της FED Μπεν Μπερνάνκε (Ben Bernanke), του οποίου η θητεία του στην προεδρία της τράπεζας μόλις ανανεώθηκε για άλλα τέσσερα χρόνια, μας διαβεβαιώνει πως θα καταφέρει να ασκήσει την επιδέξια νομισματική πολιτική που απαιτείται για να ισορροπήσει η οικονομία. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα και εξισορρόπηση μεταξύ ενός νέου κύκλου ύφεσης και της πυροδότησης του πληθωρισμού. Κι όποιος κοιτάξει τα πεπραγμένα της FED τα τελευταία χρόνια δεν μπορεί παρά να είναι πολύ δύσπιστος για το αν η ηγεσία της τράπεζας μπορεί πράγματι να αντεπεξέρθει σε αυτό το έργο.
Επιπλέον οι διεθνείς αγορές κατανοούν πως οι ΗΠΑ έχουν πολλούς λόγους να θέλουν να μειώσουν το χρέος τους μέσω του πληθωρισμού, της μείωσης δηλαδή της πραγματικής αξίας του κάθε δολαρίου. Και αυτή η ανησυχία για επερχόμενο πληθωρισμό (ή η ανησυχία πως κάποιοι ανησυχούν για τον επερχόμενο πληθωρισμό) δεν προμηνύει τίποτα καλό για την τιμή του δολαρίου. Η αποταμίευση σε δολάρια σήμερα έχει υψηλό ρίσκο και χαμηλή απόδοση: οι τόκοι των αμερικανικών ομολόγων είναι σχεδόν μηδενικοί. Ακόμα και οι μεγαλύτεροι θαυμαστές της FED δεν μπορούν παρά να προβληματίζονται για την τύχη των αποθεμάτων τους.
Επί δεκαετίες οι κυβερνήσεις ολόκληρου του κόσμου επιδίωκαν να διαθέτουν συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια, που θεωρούνταν εγγύηση αξιοπιστίας για τις χώρες τους και την ισχύ του εθνικού τους νομίσματος. Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία όμως, ποιος ο λόγος να εξαρτάται ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία από τα καπρίτσια της Αμερικής;
Το ισχύον σύστημα δεν είναι κακό μόνο για τον κόσμο, αλλά και για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η αλήθεια είναι πως καθώς ολόκληρος ο κόσμος αγοράζει δολάρια, εξάγουμε χαρτονομίσματα μάλλον, παρά αυτοκίνητα, αλλά το πρόβλημα είναι πως το τύπωμα χαρτονομισμάτων δε δημιουργεί θέσεις εργασίας. Μέχρι τώρα αναπληρώναμε την παραγωγική μας υστέρηση αυξάνοντας τα ελλείμματα. Όσο προχωράει ο καιρός όμως, θα ανακαλύψουμε πως έχει κι αυτό τα όριά του. Πως η FED δεν θα μπορεί να συνεχίσει σε αυτήν την πορεία· όπως μάθαμε πρόσφατα, οι επεκτατικές νομισματικές πολιτικές έχουν κι αυτές το ρίσκο τους.
Είτε μας αρέσει, είτε όχι, από τις σημερινές στάχτες πιθανότατα θα προκύψει ένα ριζικά διαφορετικό νομισματικό σύστημα, πράγμα θετικό για ολόκληρο τον κόσμο και για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αφού θα οδηγηθούμε σε σταθερότερη παγκόσμια οικονομία και ισχυρότερη ανάπτυξη. Το ισχύον σύστημα εξαναγκάζει τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να αγοράζουν δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, πράγμα που μειώνει την παγκόσμια ζήτηση και συμβάλει στις οικονομικές μας δυσχέρειες. Αφήνω κατά μέρος πως υπάρχει κάτι ελαφρώς εξοργιστικό στο να δανείζουν οι φτωχές χώρες του κόσμου τις ΗΠΑ με τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, και μάλιστα με σχεδόν μηδενικό επιτόκιο!
Οι συζητήσεις για τη θέσπιση αυτού του νέου συστήματος έχουν ήδη ξεκινήσει. Η «επιτροπή ειδημόνων του διεθνούς νομισματικού και οικονομικού συστήματος» του ΟΗΕ, ένα σώμα του οποίου προΐσταμαι και στο οποίο συμμετέχουν οικονομολόγοι, νυν και πρώην κυβερνητικοί αξιωματούχοι, κεντρικοί τραπεζίτες και επιχειρηματίες από την Ασία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, της Αφρικής και της λατινικής Αμερικής, εδώ και καιρό υπερασπίζεται τη θέση πως ένα νέο σύστημα παγκόσμιων συναλλαγών ίσως να είναι μακροπρόθεσμα η κρισιμότερη μεταρρύθμιση για την εξυγίανση της παγκόσμιας οικονομίας. Επίσης προβάλλουμε την ιδέα της συντεταγμένης μετάβασης από το ισχύον «δολαριοκεντρικό» σύστημα παγκόσμιων συναλλαγών.
Σε μια ενδιάμεση έκθεση, που καταθέσαμε τον Ιούνιο, περιγράψαμε μια σειρά από εναλλακτικές προτάσεις για το πώς θα μοιάζει αυτό το νέο σύστημα.
Ορισμένοι προσβλέπουν στα «ειδικά δικαιώματα» (SDR) του «διεθνούς νομισματικού ταμείου» (ΔΝΤ), ένα είδος «νομίσματος του ΔΝΤ», αλλά σε πιο ισχυρή και προβλέψιμη εκδοχή από ότι σήμερα (τα σημερινά SDR εκδίδονται περιπτωσιολογικά και σε μικρές ποσότητες).
'Αλλες προτάσεις είναι πιο φιλόδοξες και πολύπλοκες και προσβλέπουν π.χ. στην έκδοση ενός καινούργιου παγκόσμιου νομίσματος σε ποσότητες που θα σταθεροποιούσαν την παγκόσμια οικονομία, ή στη μαζική επένδυση σε «κοινά δημόσια αγαθά», όπως τη μείωση της εκπομπής θερμοκηπικών αερίων εκ μέρους των αναπτυσσομένων χωρών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανθίστανται σε αυτές τις αλλαγές, αλλά δε θα κατορθώσουν να τις ματαιώσουν. Μάλιστα θα ήταν καλύτερα αν οι ΗΠΑ συμμετείχαμε στην οικοδόμηση αυτού του νέου παγκόσμιου συστήματος, παρά αν αυτό δημιουργηθεί χωρίς την παρέμβασή μας.
Οι ΗΠΑ επωφελήθηκαν πολύ από την ανάδειξη του δολαρίου σε κυρίαρχο νόμισμα των παγκόσμιων συναλλαγών, ιδίως σε ότι αφορά την ικανότητά τους να δανείζονται απεριόριστα και πάμφθηνα. Αλλά η καλοτυχία μας είχε και μία σκοτεινή πλευρά: αναπόφευκτο έλλειμμα των εμπορικών μας συναλλαγών, αστάθεια, εξασθένιση της παγκόσμιας οικονομίας. Το επόμενο διάστημα, καθώς όλο και περισσότερες χώρες θα εγκαταλείπουν το δολάριο, θα αναγκαζόμαστε να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες.
Η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει και επιταχύνεται ολοένα. Οι κινέζικες αρχές π.χ. εκδήλωσαν ανοικτά τις ανησυχίες τους για την αξία των πελώριων συναλλαγματικών τους αποθεμάτων σε δολάρια. Δεν είναι τυχαίο που η Κίνα, μαζί με πολλές από τις χώρες που επιδοτούν το χρέος των ΗΠΑ αγοράζοντας δολάρια, πρωταγωνιστούν στις προσπάθειες να οικοδομηθεί ένα καινούργιο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα.
Αντί να επιμένει να κρύβει το κεφάλι της στην άμμο, η Αμερική θα έπρεπε να αποδείξει τις ηγετικές της ικανότητες συμβάλλοντας ενεργά στην προσπάθεια αυτή και διαχειριζόμενη την πορεία μετάβασης στο νέο σύστημα.
Το παλιό σύστημα, όπου το δολάριο κυριαρχούσε, μπορεί να μας άρεσε περισσότερο, αλλά δεν είναι πια βιώσιμο.