Η ΣΤΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΗΘΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Γιάννης Ζήσης, Δημοσιογράφος-Συγγραφέας,
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων

«Σύνορα από τα οποία δε διέρχονται εμπορεύματα, παραβιάζονται από στρατιώτες»
Abraham Lincoln
Η δυαδικότητα του ηθικού κινδύνου και της στενότητας του χρήματος είναι σε ένα μεγάλο βαθμό, ο κύριος παράγοντας όλων των προβλημάτων της οικονομίας, των κρίσεων και της ασυμφωνίας των θεσμών της κοινωνίας και της οικονομίας.
Για να αντιμετωπίσουμε αυτή την ασυμφωνία και να προκαλέσουμε μια συστημική εναρμόνιση θα πρέπει να προσεγγίσουμε αποτελεσματικότερα, από όσο κάναμε μέχρι τώρα, τον κερδοσκοπικό χάρτη του χρήματος.
Το χρήμα στην εποχή μας, μέσα από τους κερδοσκοπικούς κτήτορές του, κατευθύνεται ουσιαστικά εκτός του πεδίου των πραγματικών επενδύσεων, σε «εξωτικές» διαδρομές και γεωγραφίες. Αυτό συμβαίνει καθώς οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία έχουνε συνήθως πολύ μικρότερα ποσοστά κέρδους και ένα πεδίο απόδοσης μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας.
Αυτή η χρονική υστέρηση των επενδύσεων, στον πραγματικό οικονομικό κύκλο, δηλαδή σε αυτόν του φυσικού οικονομικού προϊόντος - στα κατασκευαστικά και εμπορικά προϊόντα - δημιουργεί στις μεγάλες συγκεντρώσεις κεφαλαίου μια πίεση φυγής. Επειδή η πραγματική οικονομία, δεν αποτελεί ελκυστικό προορισμό στα μάτια των διαχειριστών των μεγάλων συγκεντρώσεων του κεφαλαίου, δημιουργούνται νέα πεδία χρηματιστηριακής και κεφαλαιακής φαντασίωσης υποσχέσεων «υψηλών αποδόσεων».
Όπως αποδείχθηκε όμως στην παρούσα διεθνή οικονομική κρίση που διανύουμε, αδυνατούν να «λειτουργήσουν ταμιακά» στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας και του πραγματικού κύκλου χρήματος, όταν αυτό απαιτηθεί. Με άλλα λόγια καταγράφεται πλέον η ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων αύξησης του πραγματικού αυτή τη φορά, κύκλου της οικονομίας, λαμβάνοντας υπόψιν τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς αλλά και τις νέες επενδυτικές ευκαιρίες που γεννώνται από αυτούς. Η στενότητα του χρήματος, ως προς τα επιτόκια και την σταθεροποιημένη ρευστότητα, διαμορφώνει μέσα στο θεσμικό πλαίσιο κυκλοφορίας του, τους όρους ελέγχου του ηθικού κινδύνου.
Είναι ανάγκη να δημιουργηθεί ένας παράλληλος τομέας οικονομίας, εκεί που ήδη υπάρχει κοινή ζήτηση, όπως αυτός των κοινωνικών συμπράξεων. Η ευεργετική ζήτηση θα πρέπει να μπορεί να πραγματώνεται και να μην αναστέλλεται εξαιτίας του παράγοντα του ηθικού κινδύνου απελευθερώνοντας την κοινή ωφέλεια.
Η απελευθέρωση της κοινής ωφέλειας πρέπει να αποτελέσει έναν από τους βασικούς μας στόχους. Οι οικονομικοί παράγοντες, δεν μπορούν να λειτουργήσουν ορθά, μέσα στην θεσμική γεωγραφία της κοινής ωφέλειας γ’ αυτό πρέπει να περιοριστεί ο ηθικός κίνδυνος.
Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να αναδείξουμε την δημιουργική φαντασία. Μέχρι τώρα στους θεσμούς και στην οικονομία, η δημιουργική φαντασία λειτούργησε στο πλαίσιο της αφετηρίας. Έτσι πχ στο θεσμό της ιδιοκτησίας, η δημιουργική φαντασία έχει λειτουργήσει προς την αναζήτηση νέων κερδοσκοπικών οριζόντων.
Εκεί έχει λειτουργήσει αρκετά αποτελεσματικά η δημιουργική φαντασία. Όταν όμως η δημιουργική φαντασία στην οικονομία αποσυνδέεται από την πραγματική οικονομία, καθώς προκύπτει η ανάγκη του ταμιακού συσχετισμού της πραγματικής και της εικονικής οικονομίας προκύπτουν σοβαρά προβλήματα. Ορθά γίνεται αυτό, γιατί διαφορετικά θα μιλάγαμε για μια ιδιωτικοποίηση της παραγωγής του χρήματος.
Για την ώρα το χρήμα παράγεται από τον δημόσιο τομέα. Εδώ, οι νεοφιλελεύθεροι, καλούνται να αποδεχτούν και να κατανοήσουν τον θεμελιώδη κρατισμό του χρήματος. Οι νεοκαπιταλιστές θα έλεγε κανείς καλύτερα, γιατί θεωρούμε ότι ο όρος νεοκαπιταλιστές είναι πιο δόκιμος. Η έννοια του φιλελεύθερου είναι μια θετική έννοια η οποία χρεώνεται στην ιστορία αρνητικά, με ένα αθροιστικό τρόπο και κακώς. Ενώ οι νεοκαπιταλιστές, έχουν οικειοποιηθεί την έννοια του φιλελευθερισμού, γιατί αυτή αποτελεί μια ελκυστική έννοια, οι επικριτές των πρακτικών τους έχουν χρεώσει αυτήν την έννοια αρνητικά. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι για την ώρα υπάρχει ένας θεμελιώδης ρόλος του κράτους. Εκτός και αν κάποιοι ζητήσουν και την ιδιωτικοποίηση της παραγωγής του χρήματος.
Υπάρχει η ανάγκη να ξαναπροσεγγίσουμε, το λειτουργικό και εννοιολογικό πεδίο της προσφοράς και την ζήτησης και να τις στοιχήσουμε με έναν τρόπο πολύ πιο εποικοδομητικό από ότι κάναμε μέχρι τώρα. Είναι πρόκληση για τον πολιτισμό μας να βγάλουμε μέσα αυτή την στοίχιση και αλληλεπίδραση - γιατί αλληλεπιδρούν αυτές οι δύο όψεις- τους ηθικούς κινδύνους και τελικά και τις οικονομικές στενότητες. Έτσι θα βγούμε από τον φαύλο κύκλο των κρίσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν είμαστε καθόλου σίγουροι για το αν η επόμενη κρίση θα μπορούσε να οδηγήσει ή όχι στην κατάρρευση του χρήματος ως ενός μεταξύ άλλων εργαλείου του πολιτισμού μας.