Διανοούμενοι: είδος υπο εξαφάνιση

του Δημήτρη Νούλα

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Όποιος κι αν είναι ο ορισμός του διανοούμενου ή όποιες κι αν είναι οι θεωρίες που διατυπώθηκαν -Γκράμσι (Gramsci), Μποντέν (Bodin), Σαρτρ( Sartre), Μπεντά (Benda) κ.ά- επ' αυτού καθήκον του πνευματικού ανθρώπου θα πρέπει να είναι η προστασία της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αλήθειας, του ωραίου και της αρετής. Ο λόγος του, δηλαδή, θα πρέπει να είναι πολιτικός, κοινωνικός, φιλοσοφικός, αισθητικός και ηθικός και η στάση ζωής να τον επιβεβαιώνει.
Οι διανοούμενοι οφείλουν «να θέτουν απαγορευμένα ερωτήματα που κανείς άλλος δεν θέτει» Edward Said (Έντουαρντ Σαΐντ) και να επιμένουν ως το τέλος να λένε την αλήθεια στην εξουσία χωρίς συμβιβασμούς και υποχωρήσεις. Όσοι τα κατάφεραν άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ιστορία του ανθρώπου και λειτούργησαν καθαρτικά πολλές φορές με τη θυσία τους (Προμηθέας, Σωκράτης, Ιησούς...) «αίροντες τις αμαρτίες του κόσμου».
Οι σημερινοί αληθινοί διανοούμενοι παντού στον κόσμο είναι μετρημένοι στα δάχτυλα ενώ οι ψευτο-διανοούμενοι, δηλαδή οι προδότες της διανόησης, φαίνεται να πήραν ισχυρές δόσεις αναισθητικού ενσωμάτωσης στο σύστημα και μάλιστα κάποιοι εξ αυτών ως ευπροσάρμοστοι ως χαμαιλέοντες έχουν μετατραπεί σε κήρυκες της ανοησίας και της επιφανειακής προσέγγισης.
Όχι μόνο δεν θίγουν τα συμφέροντα των δυνατών, όχι μόνο δεν είναι οι αλογόμυγες του συστήματος, αλλά αντιθέτως έχουν μετατραπεί σε παράσιτα που φροντίζουν για τον ήσυχο ύπνο των «καρχαριών», χύνοντας το δηλητήριο της εμπάθειας και της ανεπάρκειάς τους σε όσους ενοχλούν το σύστημα. Έχουν απωλέσει την ψυχή τους καθώς αναζητώντας ρόλο και λόγο ύπαρξης έγιναν υπάλληλοι εκτελεστές εντολών.
Ήδη, πάντως, από την εποχή του μεσοπολέμου (1927), ο Ζiλιέν Μπεντά κατήγγειλε την «προδοσία των διανοουμένων» διότι ολοένα και περισσότερο λιγόστευαν οι άνθρωποι που ακολουθούσαμ τον εξαιρετικά μοναχικό δρόμο της σταθερής υπεράσπισης της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της λογικής.
Το ερώτημα λοιπόν είναι γιατί οι διανοούμενοι λιγοστεύουν.
Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Φαίνεται πως στον κόσμο της αυξημένης πολυπλοκότητας που ζούμε -και μετά την κατάρρευση του άλλου μπλοκ-οι διανοούμενοι δεν τολμούν να προτείνουν τίποτε το συγκεκριμένο και γι' αυτό σιωπούν.
Φαίνεται ακόμη πως οι μεγάλες «αξίες» της εποχής μας (καταναλωτισμός, καλοπέραση, ακραίος ανταγωνισμός...) συμπαρασύρουν μαζί με τις μάζες και τη φυλή των διανοουμένων.
Το ερώτημα, λοιπόν, περί της «προδοσίας των διανοουμένων» εξακολουθεί να υφίσταται. Η έκπτωση της στάσης τους απορρέει κυρίως από τη ραγδαία μεταβολή των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που εν πολλοίς καθορίζουν και τις απόψεις που αναπτύσονται, τις ιδέες που θα κυριαρχήσουν.
Στους περισσότερους πρυτανεύουν οι προτεραιτητες κάλυψης των βιοτικών αναγκών και ως εκ τούτου, ακόμη και στα ανώτατα πνευματικά ιδρύματα, δημιουργούνται σχέσεις συναλλαγής και εξάρτησης που κάνουν τις σημαίες να υποστέλλονται. Έτσι η διανόηση γίνεται επάγγελμα και το μήνυμά της απευθύνεται σε όλο και πιο ευάριθμα ακροατήρια και όχι στο ευρύτερο κοινωνικό σώμα.
Επιπλέον οι διανοούμενοι πολλές φορές ακόμη και αν δεν είναι εξαρτημένοι οικονομικά φοβούνται να συγκρουσθούν με τις κατεστημένες δυνάμεις γιατί στο χώρο των μίντια εντεταλμένοι «εκτελεστές» με κατευθυνόμενο τρόπο μπορεί να διογκώσουν μικροπταίσματα ή αδυναμίες τους και να εκβιάσουν για τη σιωπή τους.
Πολύ περισσότερο που στην εποχή των ΜΜΕ, η δύναμη της εικόνας δεν υποκαθιστά απλώς τη δύναμη του λόγου, αλλά τον καθιστά εντελώς άνευρο και αναποτελεσματικό.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο λόγος της τηλεόρασης (και πολλών εφημερίδων) γίνεται ολοένα και πιο συνθηματολογικός και υπεραπλουστευμένος.
Με τέτοιες συνθήκες οι διανοούμενοι κυριολεκτικά «εξαφανίζονται» μπροστά στους μετρ της τηλεπικοινωνίας. Για του λόγου το αληθές ας φαντασθούμε προς στιγμήν έναν απ' ευθείας διάλογο μεταξύ π.χ. των κ.κ. Τράγκα και Γιανναρά και θα αντιληφθούμε ποιος θα κερδίσει (δημοσκοπικώς...) τις εντυπώσεις.
Έτσι οι διανοούμενοι παύουν να είναι οι καθοδηγητές των μαζών και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Παύουν να είναι οι δάσκαλοι που θα διδάξουν τον πολίτη. Παύουν δηλαδή να είναι διαμεσολαβητές ανάμεσα στον κόσμο των γεγονότων και στον κόσμο των ιδεών.
Αντικαθίστανται, πλέον, από τους νέους «κατασκευαστές» της κοινής γνώμης που ασφαλώς είναι εξαρτημένοι από τις επιχειρήσεις στις οποίες απασχολούνται Έτσι πρότυπα ζωής γίνονται οι σταρ της τηλεόρασης που αριστοτεχνικά εκπέμπουν λόγο που να φέρνει πελατεία δηλαδή λόγο που δεν ενοχλεί και δεν προβληματίζει.
Είναι λοιπόν σαφές ότι σήμερα οι πραγματικοί διανοούμενοι όλο και λιγοστεύουν τείνοντας προς εξαφάνιση και όσοι απομένουν μοιάζουν όλο και πιο πολύ με τον ήρωα του Θερβάντες (Cervantes).
Για να αποκτήσει ξανά δύναμη και επιρροή ο λόγος τους ίσως να είναι απαραίτητο οι πνευματικοί άνθρωποι να καούν στην καθαρτήριο πυρά ή να υποχρεωθούν να πιουν το -σωτήριο- κώνειο, ώστε με τη θυσία τους να προβληματίσουν τις κοινωνίες μας για την αδιέξοδη πορεία τους.
Κοινωνίες που καθώς είναι βαθιά βουτηγμένες στον βουλιμικό καταναλωτισμό και στην απληστία τους, δηλώνουν έμμεσα ότι δεν χρειάζονται πια τους κριτικούς διανοουμένους να τις παρενοχλούν.
Αυτές όμως οι κοινωνίες που αρνούνται και απαξιώνουν τους δασκάλους τους είναι προφανώς σε παρακμή, σε αποσύνθεση και σε βαθιά δομική, ανθρωπολογική, πολιτισμική κρίση. Ενδεχομένως μη αναστρέψιμη.