Η μοιραία δόση της δύσης

Γκαμπόρ Στάινγκαρτ

Να λοιπόν που ξανάρθε -για μία ακόμα φορά- η ώρα των πανηγυρισμών. Μετά τη λήξη της συνόδου του G20 στο Λονδίνο, η Γερμανίδα καγκελάριος 'Ανγκελα Μέρκελ (Angela Merkel) μίλησε για «ιστορικό συμβιβασμό», ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα (Barack Obama) αναφέρθηκε σε μία «καμπή» στον αγώνα ενάντια στην παγκόσμιο κρίση. Στην τηλεόραση, πίσω από τους ευτυχείς ηγέτες που έκαναν τις δηλώσεις τους μπορούσε κανείς ξεκάθαρα να δει το σύνθημα της συνόδου: «σταθερότητα, ανάπτυξη, δουλειές».
Όταν κοπάσουν οι πανηγυρισμοί, θα μπορέσουμε ίσως να δούμε πιο ξεκάθαρα τι πράγματι συνέβη στο Λονδίνο. Προς το παρόν, οι συμμετέχοντες στη σύνοδο βιάστηκαν να ξεγλιστρήσουν από τις δύσκολες ερωτήσεις. Η αλήθεια είναι πως η απόφασή τους να διοχετεύσουν άλλα 3.72 τρις ευρώ στην παραπαίουσα παγκόσμια οικονομία μπορεί πράγματι να αποδειχθεί «σημείο καμπής» -αλλά προς τα χειρότερα. Καταπολεμώντας κατ' αυτόν τον τρόπο την κρίση, η διεθνής κοινότητα στρώνει το έδαφος για το ερχομό της επόμενης κρίσης, που θα είναι σφοδρότερη. Ίσως θα ήταν τιμιότερο αν το πανό στον τοίχο έγραφε «υπερχρέωση, ανεργία, πληθωρισμός».
Τα κρίσιμα ερωτήματα έμειναν αναπάντητα, κυρίως διότι δεν τέθηκαν καν: πώς έγινε και αντιμετωπίζουμε σήμερα αυτήν την κατάσταση; Τι -ή ποιος- μας οδήγησε στο σημερινό χαμό;
Η αναζήτηση απαντήσεων σε αυτά τα ερωτήματα ίσως να μας οδηγούσε στο συμπέρασμα πως πριν χρεοκοπήσουν οι αγορές, είχαν χρεοκοπήσει τα κράτη. Η Ουολ Στριτ, οι τράπεζες, οι βουλιμικοί «παίκτες» των χρηματιστηριακών αγορών, συνέβαλαν σημαντικά, αλλά όχι καθοριστικά στο ξέσπασμα της κρίσης. Οι τραπεζίτες ουσιαστικά το μόνο που έκαναν ήταν να διανείμουν παντού το «πράγμα» (το ζεστό χρήμα που παρήγαγε η ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία).
Ο μεγαλέμπορος όμως και παραγωγός του ναρκωτικού κάθεται στο θρόνο του Λευκού Οίκου. Κατά τη διάρκεια μάλιστα της προεδρίας του Τζορτζ Μπους (George W. Bush) η παραγωγή του πολλαπλασιάστηκε όσο ποτέ άλλοτε. Βασική «καλλιέργεια» ήταν το τεχνητά φτηνό δολάριο που πλημμύρισε όλο τον κόσμο, παραποίησε τους ισολογισμούς των τραπεζών, δημιούργησε πλασματική ανάπτυξη και τελικά προκάλεσε μία υπέρογκη κερδοσκοπική «φούσκα» στην αγορά ακινήτων...
Η απουσία διαφάνειας στις παγκόσμιες χρηματαγορές απλά εξασφάλισε πως το δηλητήριο θα έφτανε σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Ακόμα και στο σημερινό, μοντέρνο κόσμο, υπάρχουν δύο πράγματα που καμιά ιδιωτική επιχείρηση δεν μπορεί να κάνει: να κηρύσσει πολέμους και να τυπώνει λεφτά. Αυτά τα δύο τα έκανε ο Μπους αντιδρώντας στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001. Ήδη έχει ξοδευτεί πολύ μελάνι για το πρώτο λάθος του Μπους-για την κατοχή της Βαγδάτης. Αλλά το δεύτερο λάθος του -το πώς δηλαδή πλημμύρισε η παγκόσμια οικονομία με τρισεκατομμύρια φθηνά δολάρια- πέρασε σχεδόν απαρατήρητο.
Κανείς πρόεδρος στην ιστορία δεν τύπωσε τόσο πολύ χρήμα και δεν αύξησε τόσο υπέρμετρα τα συναλλαγματικά αποθέματα όσο ο Μπους. Αυτό το χρήμα όμως δεν αντιστοιχούσε με πραγματικά αγαθά ή υπηρεσίες -κι εκεί ακριβώς ήταν το πρόβλημα. Σε μία πρώτη φάση, τα μέτρα που λήφθηκαν είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα -και η παγκόσμια οικονομία αναζωογονήθηκε. Η κατανάλωση των Αμερικανών υπήρξε επί χρόνια ο κινητήρας της παγκόσμιας οικονομίας. Αλλά η ανάπτυξη που προκλήθηκε κατ' αυτόν τον τρόπο ήταν πλασματική. Οι ΗΠΑ άρχισαν να ζουν στον κόσμο των παραισθήσεων.
Ο εθισμός στα ρευστό έγινε χρόνιος. Οι Αμερικανοί αφέθηκαν να βυθιστούν σε έναν αξιοθρήνητο τρόπο ζωής. Πουλούσαν όλο και περισσότερα κρατικά ομόλογα, μόνο και μόνο για να συνεχίσουν να ζουν στις ψευδαισθήσεις τους, να διατηρήσουν μια ψευδεπίγραφη ευημερία. Τα πράγματα χειροτέρευσαν όταν τα νοικοκυριά ακολούθησαν το παράδειγμα του κράτους. Σήμερα ο μέσος Αμερικανός ξοδεύει όλα του τα λεφτά κι είναι κάτοχος 15 πιστωτικών καρτών. Οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών σχεδόν εκμηδενίστηκαν. Από την άλλη, στα τέλη της εποχής Μπους, το 75% των παγκοσμίων καταθέσεων κατάληγαν στις ΗΠΑ.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, αλλά και ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας (FED) 'Αλαν Γκρίνσπαν (Alan Greenspan) συνειδητοποιούσαν πλήρως το πρόβλημα. Ακόμα κι οι Αμερικανοί πολίτες πιθανότατα γνώριζαν πόσο ανεύθυνα φέρονταν... Το μόνο σίγουρο πάντως είναι πώς έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να το κρύψουν από τον κόσμο. Από το 2006 κι εντεύθεν, έπαψαν να δημοσιεύονται τα στοιχεία για το πόσα δολάρια κυκλοφορούσαν στις αγορές. Ένα στατιστικό στοιχείο που η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) θεωρούσε βασικής σημασίας, μετατράπηκε έξαφνα σε «κρατικό μυστικό» των ΗΠΑ.
Οι ανεξάρτητες εκτιμήσεις είναι πλέον οι μόνες που μπορούν να δώσουν στον κόσμο μία αίσθηση της διάβρωσης που έχει υποστεί το άλλοτε ισχυρότερο νόμισμα του κόσμου. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αυτές, η ποσότητα των δολαρίων που κυκλοφορούν αυξάνει ασταμάτητα. Από τότε που οι σχετικοί αριθμοί θεωρούνται απόρρητοι, ο ρυθμός αύξησης της κυκλοφορίας του δολαρίου τριπλασιάστηκε. Μόνο πέρσι, αυξήθηκε κατά 17%. Για να έχουμε μία σύγκριση, τα διαθέσιμα χαρτονομίσματα σε ευρώ αυξήθηκαν κατά 5%.
Η κυβερνητική αλλαγή στην Ουάσινγκτον δεν σήμανε την επιστροφή στην αυτοσυγκράτηση και τη σταθερότητα. Αντίθετα, μπήκαμε σε μια εποχή ακόμα μεγαλύτερης χαλαρότητας. Ο Μπάρακ Ομπάμα συνέχισε την κούρσα προς όλο και μεγαλύτερα ελλείμματα και μάλιστα με αυξημένη ταχύτητα. Το 1/3 του προϋπολογισμού της κυβέρνησης των ΗΠΑ δεν καλύπτεται από διαθέσιμους πόρους. Στις σημερινές ΗΠΑ, τα μόνα μηχανήματα που λειτουργούν στο φουλ είναι τα τυπογραφεία του εθνικού νομισματοκοπείου.
Στη σύνοδο του Λονδίνου οι συνδαιτυμόνες συζήτησαν για τα πάντα -εκτός από αυτό. Οι πάντες δηλαδή αδιαφόρησαν για το γεγονός πως η κρίση καταπολεμείται με τα ίδια μέσα που την προκάλεσαν! Η παραγωγή φτηνού χρήματος αυξάνει κι άλλο -για ακόμα μια φορά. Μόνο που τώρα «ντίλερ» είναι τα ίδια τα κράτη, λες για να είναι σίγουρα πού ακριβώς πηγαίνει το «πράγμα» που διακινούν.
Το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) πήρε την άδεια να διπλασιάσει και μετά να τριπλασιάσει τους πόρους του, δανειζόμενο ακόμα περισσότερα. Επετράπη επίσης στην παγκόσμιο τράπεζα να προσφύγει σε περαιτέρω δανεισμό. Όλα τα κράτη-μέλη του G20 σκοπεύουν να ανακάμψουν δανειζόμενα με κρατικές εγγυήσεις, κάτι που θα εκτοξεύσει στα ύψη τα δημόσια χρέη τους. Οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να εκπονήσουν ένα ακόμα «πακέτο τόνωσης» της οικονομίας τους -προσφεύγοντας -σε τι άλλο;- σε δανεισμό. Όπως φαίνεται κι άλλες χώρες ετοιμάζονται να ακολουθήσουν τα βήματά τους.
Η καγκελάριος 'Ανγκελα Μέρκελ είχε δίκιο όταν έλεγε πως ζούμε σε ιστορικές στιγμές. Είναι ίσως η στιγμή που η δύση «χτυπάει» τη μοιραία δόση της.