Στην Ελλάδα η μετανάστευση δεν φέρνει ανεργία

της Άννας Τριανταφυλλίδου

Με το κείμενο αυτό θέλω να προσθέσω κάποια στοιχεία για τις οικονομικές επιπτώσεις της μετανάστευσης στην ελληνική οικονομία, γενικά και ειδικά, απαντώντας και στις ανησυχίες κάποιων φίλων του blog που αντέδρασαν στο άρθρο μου για την εργασία των μεταναστών. Ας δούμε λοιπόν με συντομία ποια είναι η σχέση μετανάστευσης και ανεργίας στην Ελλάδα και πώς επηρεάζει η μεταναστευτική εργασία την ελληνική οικονομία.
Πολύ συνοπτικά: Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά ανεργίας, ειδικά ανάμεσα στις νεαρές γυναίκες και τους απόφοιτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ το 2007 το ποσοστό ανεργίας ήταν 8.3 % ενώ το 2006 οι άνεργοι υπερέβαιναν τα 400.000 άτομα. Παρόλα αυτά υπάρχει μεγάλη δυσαναλογία ανάμεσα στα δύο φύλα όσον αφορά τα ποσοστά ανεργίας. Το ποσοστό ανεργίας για τις γυναίκες είναι 12.8% ενώ για τους άνδρες ήταν 5.2% - αυτό σημαίνει ότι η ανεργία για τους άνδρες είναι σχεδόν ανύπαρκτη (ποσοστό ανεργίας 3-4% αντιστοιχεί σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης του οικονομικά ενεργού και διαθέσιμου πληθυσμού).
Η ανεργία επηρεάζει περισσότερο τους νέους ηλικίας 15-29 ετών για τους οποίους φθάνει το 17,3% ενώ για τις γυναίκες στην ίδια ηλικιακή κατηγορία ξεπερνά το 22% (στοιχεία της ΕΣΥΕ, 20 Ιουνίου 2008). Eπίσης το ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας είναι ιδιαίτερα χαμηλό για τις γυναίκες (47.3%, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2006) (άς όψονται οι πολιτικές περί οικογένειας καθώς βέβαια και περί ευέλικτης εργασίας που είναι ανύπαρκτες).
Με την πρώτη ματιά μπορεί να φαίνεται περίεργο ότι οι μετανάστες αποτελούν το 12% περίπου του συνολικού εργατικού δυναμικού. Η εξήγηση είναι σχετικά απλή: η ελληνική αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από υψηλό κατακερματισμό σε εργασίες/επαγγέλματα ‘πρώτης’ και ‘δεύτερης’ κατηγορίας. Οι συνθήκες διαβίωσης του γηγενούς πληθυσμού έχουν βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες και η συμμετοχή στην ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση είναι αρκετά διαδεδομένη. Συνεπώς, οι νεαροί έλληνες και οι νεαρές ελληνίδες προτιμούν να περιμένουν για απασχόληση αντίστοιχη των προσόντων τους, ενώ υποστηρίζονται οικονομικά από τις οικογένειές τους, παρά να δεχθούν κάποια δουλειά χαμηλών απαιτήσεων, με χαμηλό γόητρο και χαμηλή αμοιβή.
Eπιστημονικές μελέτες των επιπτώσεων της μετανάστευσης στην ελληνική οικονομία και αγορά εργασίας έχουν αναδείξει τα εξής θετικά σημεία: Η μετανάστευση ΔΕΝ έφερε ανεργία στην Ελλάδα. Η μετανάστευση συνέβαλλε στην ΑΥΞΗΣΗ των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης. Η μετανάστευση δημιούργησε θέσεις εργασίας και διατήρησε προϋπάρχουσες θέσεις εργασίας γηγενών διότι ΕΠΕΤΡΕΨΕ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΟΥΝ αρκετές επιχειρήσεις που ελλείψει εργατικού δυναμικού, και δη φθηνού, θα είχαν κλείσει και έτσι θα είχαν χάσει τις δουλειές τους και οι Έλληνες που εργάζονταν σε αυτές.
Ο μεταναστευτικός πληθυσμός αυξάνει την κατανάλωση και έτσι αυξάνει τα οικονομικά μεγέθη της οικονομίας, δημιουργεί θέσεις εργασίας και μόνο από το γεγονός ότι υπάρχει και καταναλώνει αγαθά και υπηρεσίες. Επιπλέον η σχετικά φθηνή μεταναστευτική εργασία βοηθά στην συγκράτηση της αυξησης των τιμών λόγω της συγκράτησης του κόστους παραγωγής πολλών αγαθών και υπηρεσιών.
Ο μεταναστευτικός πληθυσμός είναι συνολικά νέος και δεν επιβαρύνει ίδιαίτερα το σύστημα υγείας ή των συντάξεων στην παρουσα φάση. Αντίθετα βοηθά στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος (χαμηλές γεννήσεις) στην χώρα και στην αντιμετώπιση των ελλειμάτων των ασφαλιστικών ταμείων. Λόγω χαμηλών εισοδημάτων οι μετανάστες δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα (ούτε θετικά ούτε αρνητικά) τα φορολογικά έσοδα του κράτους.
Η γυναικεία μεταναστευτική εργασία βοηθά την ελληνική οικογένεια εκεί όπου απουσιάζουν οι αντίστοιχες παροχές από το κράτος (για την φύλαξη ηλικιωμένων και την φροντίδα των μικρών παιδιών όταν η μητέρα/νοικοκυρά εργάζεται εκτός σπιτιού) με σχετικά χαμηλό κόστος.
Η μετανάστευση έχει συμβάλλει στην αναζωογόνηση αρκετών ορεινών και αγροτικών περιοχών οι οποίες ερήμωναν κυριολεκτικά.
Επίσης η μετανάστευση στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στην νότια Ευρώπη όχι μόνο κάλυψε ανάγκες της εγχώριας αγοράς εργασίας αλλά και δημιούργησε νέες ανάγκες υπηρεσιών μέσα από την προσφορά καλών υπηρεσιών σε προσιτές τιμές, π.χ. για μικρο επισκευές, για κηπουρικές εργασίες, για οικιακές εργασίες, για φροντίδα ηλικιωμένων και παιδιών. Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο που σχετίζεται με το γενικότερο κοινωνικο-οικονομικο μετασχηματισμό των Ευρωπαϊκών χωρών.
Οι θετικές αυτές επιπτώσεις της μεταναστευτικής έργασίας συνοδεύονται βέβαια και από κάποιες αρνητικές. Συγκεκριμένα: η παρουσία του μεταναστευτικού εργατικόυ δυναμικού συγκρατεί σε χαμηλά επίπεδα τους μισθούς και τα μεροκάματα των ανειδίκευτων ή ημι-ειδικευμένων εργατών (όλων, γηγενών και μη).
Η παρουσία φθηνής μεταναστευτικής έργασίας δίνει τη δυνατότητα σε επιχειρήσεις με παλαιά τεχνολογία, μη ανταγωνιστικές να επιβιώνουν και έτσι αποδυναμώνει τα κίνητρα για τεχνολογική πρόοδο και αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας.
Συνολικά η μετανάστευση επηρεάζει θετικά από οικονομικής πλευράς ΟΛΑ τα οικονομικο-κοινωνικά στρώματα στην ύπαιθρο και τα μεσαία και άνώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα στα αστικά κέντρα. Επηρεάζει αρνητικά ΜΟΝΟΝ τα κατώτερα οικονομικά στρώματα στα αστικά κέντρα γιατί αυξάνει τον ανταγωνισμό και συμπιέζει τους μισθούς στις θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης.
Σε πρόσφατη μελέτη τους τρεις καθηγητές του Πανεπιστημίου της Αθήνας (Κόντης, Πετράκος, Ζωγραφάκης) εξετάζουν τρία σενάρια αύξησης ή αποχώρησης του μεταναστευτικού δυναμικού: Στο πρώτο σενάριο κάνουν την υπόθεση ότι οι μετανάστες εξακολουθούν να εργάζονται αλλά σταματούν να καταναλώνουν, στη δεύτερη ότι ο μεταναστευτικός πληθυσμός αυξάνεται κατά 200.000 άτομα και στο τρίτο σενάριο οι μετανάστες φεύγουν μέσα σε λίγα χρόνια.
Στην περίπτωση του πρώτου σεναρίου θα υπάρξει αρνητικός αντίκτυπος στην οικονομία λόγω της μείωσης των επιπέδων κατανάλωσης, στην δεύτερη περίπτωση θα υπάρξει συνολικά ένας θετικός αντίκτυπος λόγω της αύξησης στην παραγωγή και την κατανάλωση αλλά και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, παρόλα αυτά οι μετανάστες που ήδη βρίσκονται στη χώρα θα υποστούν αυξημένο ανταγωνισμό ενώ οι μισθοί γενικά θα μειωθούν. Σύμφωνα με το τρίτο σενάριο αν υποθέσουμε ότι οι μετανάστες θα φύγουν από την χώρα σε τρία προοδευτικά κύματα και ότι θα υπάρξει αυξημένη ελαστικότητα στους γηγενείς εργαζόμενους, τουλάχιστον 400.000 θέσεις εργασίας θα παραμείνουν κενές δημιουργώντας σημαντικές πιέσεις στις Ελληνικές επιχειρήσεις και την Ελληνική οικονομία συνολικά. Γενικά, η κατανάλωση θα μειωθεί, όπως και το ΑΕΠ, το επίπεδο των μισθών για τους ανειδίκευτους εργάτες και το εισόδημα των φτωχότερων οικογενειών θα αυξηθεί ενώ αυτό των οικογενειών της μεσαίας ή ανώτερης τάξης θα παραμείνει το ίδιο ή θα μειωθεί. Επίσης θα αυξηθεί το έλλειμμα στο εθνικό ισοζύγιο πληρωμών.
Για αυτούς λοιπόν που ανησυχούν, η απάντηση μου είναι καθησυχαστική: δεν φταίει η μετανάστευση για την σημερινή οικονομική δυσπραγία - κάθε άλλο μάλιστα. Και δεν υπάρχει φόβος ότι θα μείνουν πολλοί έλληνες άνεργοι αν συνεχίσουν να έρχονται μετανάστες - οι δύο ομάδες σε γενικές γραμμές ΔΕΝ ανταγωνίζονται για τις ίδιες θέσεις. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η μετανάστευση μπορεί ή πρέπει να γίνεται ανεξέλεγκτα (αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο! θα το πούμε μια άλλη φορά).
Συχνά αναρωτιέμαι βέβαια γιατί τα ΜΜΕ δεν αναφέρουν σχεδόν ποτέ (ή μόνον στα ψιλά γράμματα) τις θετικές επιπτώσεις της μετανάστευσης στην ελληνική οικονομία, ενώ όταν πρόκειται για εγκληματικότητα ή για την υποτιθέμενη “απειλή” της εθνικής μας “καθαρότητας” βάζουν πηχιαίους τίτλους; Ποιος φοβάται την αλήθεια;………..