Επιστημονική θρησκεία ή Θρησκευτική επιστήμη;

Συντάκτης: Spiros Kakos

"I do not wish to judge how far my efforts coincide with those of other philosophers. Indeed, what I have written here makes no claim to novelty in detail, and the reason why I give no sources is that it is a matter of indifference to me whether the thoughts that I have had have been anticipated by someone else."
Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus

Μερικοί πιστεύουν ότι η Θρησκεία και η Επιστήμη βρίσκονται σε σύγκρουση. Αυτό είναι λάθος. Επιστήμη και Θρησκεία είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ποτέ δεν θα μπορέσει κανείς να κατανοήσει πλήρως τον κόσμο αν δεν χρησιμοποιήσει και τους δύο αυτούς τρόπους σκέψης.
Η γνώση της ύπαρξης του Θεού μπορεί να βασιστεί τόσο στη λογική όσο και στην πίστη. Οι μεγαλύτεροι επιστήμονες, όπως ο Godel και ο Collins, ήταν και είναι θεϊστές. Σε μια εποχή όπου η πρόοδος της επιστήμης εκπλήσσει καθημερινά, η θρησκεία παραμένει ισχυρή και επίκαιρη όσο ποτέ. Όχι χωρίς λόγο...Όσος χρόνος και να περάσει, πάντα θα υπάρχουν μεταφυσικά ερωτήματα τα οποία δε θα μπορούν να απαντηθούν με τη βοήθεια της επιστήμης. Η σημερινή επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει το πως "εγώ" αισθάνομαι, το πως "εγώ" έχω συνείδηση του εαυτού μου, το γιατί μπορεί να αισθανθώ θλίψη ακούγοντας ένα αγαπημένο τραγούδι ή το γιατί μπορεί να χαρώ βλέποντας έναν φίλο. Το γεγονός ότι η σημερινή επιστήμη δημιουργεί μια εικόνα του κόσμου η οποία δεν περίεχει τον άνθρωπο και ό,τι καθημερινά μας κάνει να αισθανόμαστε άνθρωποι πρέπει να μας προβληματίζει και να μας κάνει όλους να σκεφτούμε πως πρέπει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης. Το "γιατί υπάρχουμε" δεν μπορεί να απαντηθεί μέσα στο εργαστήριο. Στα πλαίσια της συμφιλίωσης της επιστήμης με τη θρησκεία, δεν πρέπει μόνο η θρησκεία να μάθει να μην μπλέκεται στα όσα ερευνάει η επιστήμη. Πρέπει και η επιστήμη να μάθει να μην έχει φιλοσοφικές προκαταλήψεις ή δόγματα - όπως ο υλισμός - που δηλητηριάζουν τη σκέψη της, εμποδίζοντας την ακόμα και να δει αυτό που όλοι μας βιώνουμε καθημερινά. Εκτός από το πείραμα και η Λογική είναι επιστημονικό εργαλείο. Και αυτό το εργαλείο έχει οδηγήσει σε μερικά εκπληκτικά συμπεράσματα σχετικά με τη ζωή μας και την ύπαρξη μας...
Δεν πρέπει μάλιστα να ξεχνάμε ότι ο Χριστιανισμός υιοθετήθηκε πρώτα από τους θεμελιωτές της Λογικής και της Επιστήμης, τους Έλληνες...Και ας μην λησμονούμε ότι τα αρχαία κείμενα του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, των θεμελιωτών της ελεύθερης επιστημονικής σκέψης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, διασώθησαν στο πέρασμα του χρόνου από Ελληνες Ορθόδοξους μοναχούς του Βυζαντίου ή τους Ισλαμιστές Άραβες του Μεσαίωνα. Ίσως λοιπόν να μην υπάρχει μόνο το άσπρο και το μαύρο, αλλά και άλλα χρώματα...
Σε αυτό το άρθρο θα εκθέσω τα βασικά σημεία της σκέψης μου για να δείξω ότι η Επιστήμη και η Θρησκεία είναι ένα. Θα δείξω επίσης ότι η πίστη σε έναν ανώτερο σκοπό και σε μια Πρώτη Αιτία βασίζεται σε στοιχεία και στη Λογική και δεν είναι απλά μια "δοξασία" θρησκευόμενων ανθρώπων.

1. Σύγκριση θρησκείας-επιστήμης
Το αντικείμενο της επιστήμης (Σημείωση: Με τον όρο επιστήμη σε αυτό το άρθρο αναφέρομαι στις θετικές / ακριβείς επιστήμες) είναι τα φυσικά φαινόμενα. Ερωτήματα του τύπου "ποιος είναι ο σκοπός της ύπαρξης μας", "γιατί υπάρχουμε", "τι είναι η πραγματικότητα" δεν ανήκουν στο αντικείμενο που εξετάζει η επιστήμη. Η επιστήμη ασχολείται με το «πως» ενώ η θρησκεία με το «γιατί». Τα δύο αυτά πράγματα είναι συμπληρωματικά και όχι αντίθετα. Ακόμα και αν η επιστήμη αναλύσει πλήρως και με κάθε λεπτομέρεια το πως λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πως παράγει τη σκέψη, πάλι δεν θα έχει ακουμπήσει καν το θέμα του «γιατί» λειτουργεί έτσι όπως λειτουργεί! Η αρχή του σύμπαντος, ο λόγος για τον οποίο υπάρχουμε είναι εκτός του αντικειμένου της επιστήμης [22]. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η επιστήμη ασχολείται με τον φυσικό κόσμο και τα φυσικά φαινόμενα ενώ η θρησκεία με τα υπερφυσικά [23].
Τόσο η επιστήμη όσο και η θρησκεία βασίζονται σε κάποια "πίστη". Η επιστήμη στην πίστη ότι υπάρχει η "απόλυτη αλήθεια" και ότι η λογική μπορεί να μας οδηγήσει σε αυτήν, η θρησκεία στην πίστη ότι υπάρχει κάποιος σκοπός για τον άνθρωπο (και κατά συνέπεια και ο Θεός) (αυτό που είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ είναι ότι αν και ο Godel έχει αποδείξει ότι η Λογική δεν μπορεί να αποδείξει την αλήθεια οι άνθρωποι συνεχίζουν να πιστεύουν ότι η Λογική λειτουργεί χωρίς να έχει διαταραχθεί καθόλου η πίστη τους σε αυτήν) [δες το κεφάλαιο 3.1 για εκτενέστερη ανάλυση του προβλήματος της "πίστης"].
Η επιστήμη έχει σαν σημείο εκκίνησης τον Θεό (μπορούμε να κατανοήσουμε το Σύμπαν, το δημιούργημα Του, επειδή έχουμε φτιαχτεί κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του), ενώ η θρησκεία έχει το Θεό σαν τελικό στόχο. Η θρησκεία μας λέει πως να συμπεριφερθούμε σε αυτό τον κόσμο για να κερδίσουμε τη γαλήνη στον "άλλον". Από την άλλη η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει αναλυτικά πως εκρηγνύεται μια ατομική βόμβα, όμως δεν έχει τίποτα να πει σχετικά με το αν πρέπει να χρησιμοποιηθεί και πως.

Η Θρησκεία προσπαθεί να δώσει την απάντηση σε ερωτήματα στα οποία ποτέ δεν θα μπορέσουμε να βρούμε την απάντηση με τη βοήθεια της Επιστήμης, σύμφωνα με το περιβόητο πλέον ignoramus et ignorabimus ("Δεν γνωρίζουμε και ποτέ δεν θα μάθουμε", κατά το "Εν οίδα ότι ουδέν οίδα" του Σωκράτη) του γνωστού Γερμανού φυσιολόγου Emil du Bois-Reymond [19] (αν και ο Hilbert αρνούνταν ότι υπάρχουν πράγματα που δεν θα μάθουμε ποτέ, ο Godel με το - περίφημο πλέον - θεώρημα της μη-πληρότητας απέδειξε τελικά ότι ο Emil du Bois-Reymond είχε δίκιο).
Όπως είπε και ο Αϊνστάιν, "Επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι ανάπηρη, Θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή" (Science without religion is lame, religion without science is blind). Η επιστήμη μετράει, ενώ η θρησκεία ασχολείται με τα μη-μετρήσιμα πράγματα. Ερωτήματα περί σκοπού, ερωτήματα ηθικής, η αισθητική, η πίστη στο ότι ο φίλος σου λέει την αλήθεια όταν όλοι είναι εναντίον του, όλα βρίσκονται εκτός του αντικειμένου της επιστήμης. Και είναι αυτά τα πράγματα, όλα όσα για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε "επιστημονικά", που μας κάνουν να διαφέρουμε από τα ζωά...

2. Αποδείξεις-Ενδείξεις και Λογικά Επιχειρήματα
Η μαθηματική λογική είναι μία και καλά ορισμένη. Ωστόσο εκτός της μαθηματικής λογικής (ήτοι της "αυστηρής" λογικής), υπάρχει και η λογική που ο καθένας μας έχει όταν σκέφτεται προβλήματα της ζωής του. Αυτή η καθημερινή λογική μας σκέψη μπορεί να μην εκφράζεται με αυστηρό μαθηματικό φορμαλισμό ωστόσο αποτελεί και αυτή ένα είδος λογικής, αυτό που αποκαλώ "ήπια" λογική. Ο κάθε άνθρωπος έχει μια "ήπια λογική", ενώ κάποιος άλλος μπορεί να έχει μια άλλη, διαφορετική "ήπια λογική". Με βάση αυτή τη λογική υπάρχουν πολλές ενδείξεις-αποδείξεις για την ύπαρξη κάτι ‘ανώτερου’ στην ύπαρξη μας. Μερικές από αυτές παρουσιάζονται παρακάτω. Είναι μάλιστα σημαντικό να αναφέρουμε ότι ακόμα και με βάση την "αυστηρή" μαθηματική λογική υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη για παράδειγμα ενός τέλειου όντος όπως είναι ο Θεός (βλ. Οντολογική απόδειξη του Godel).
Είναι μέγιστο λάθος μερικών άθεων ή αγνωστικιστών να θεωρούν κάθε επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης του Θεού ως "μη-λογικό" ή ως "απατηλό". Δουλειά του ανοιχτόμυαλου επιστήμονα ανθρώπου είναι να αμφισβητεί τα πάντα. Δεν είναι λοιπόν λογικό να μπορούμε να έχουμε γνώμη για τα πάντα και μάλιστα να ισχυριζόμαστε ότι "πρέπει να αμφισβητούμε τα πάντα και να μην είμαστε δογματικοί", αλλά να έχουμε εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα! Αν πρέπει να αμφισβητούμε τα πάντα, τότε και το δόγμα της σημερινής υλιστικής κοινωνίας ότι "ο Θεός δεν υπάρχει" πρέπει να μπορεί να αμφισβητηθεί και αυτό...
Είναι επίσης λάθος αυτό που μερικοί αγνωστικιστές λένε: "δεν ξέρω, δεν έχω ικανά δεδομένα για να αναλύσω αυτό το θέμα". Δεν διαφωνώ με το «Δεν ξέρω» των αγνωστικιστών. Είναι απόλυτα σεβαστό σαν άποψη, αρκεί να χρησιμοποιείται με συνέπεια. Οι περισσότεροι αγωστικιστές λένε "δεν ξέρω" κατά βούληση σε ορισμένα πολύ συγκεκριμένα θέματα τα οποία γνωρίζουν ότι αν αναλύσουν θα βρουν πράγματα που δεν τους αρέσουν. Όπως δείχνω σε πολλά άρθρα μου σχετικά με την επιστήμη (βλ. Limits of Science) για κανένα θέμα δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως 100% σίγουροι. Η επιστήμη έχει όρια (βλ. το υποκεφάλαιο "Λάθος αξιώματα της Επιστήμης" πιο κάτω στο ίδιο άρθρο). Η επαγωγική λογική στην οποία βασίζεται έχει και αυτή όρια. Και όμως πολλοί αγνωστικιστές έχουν άποψη για επιστημονικά θέματα για τα οποία δεν είναι 100% βέβαιοι. Πολλοί αγνωστικιστές χρησιμοποιούν την έννοια του απείρου στα μαθηματικά ή την έννοια του Είναι των φυσικών πραγμάτων, χωρίς όμως να έχουν καμία απολύτως εμπειρική σχέση με το "άπειρο" ή χωρίς να έχουν έναν ορισμό του τι σημαίνει "υπάρχω" / "είμαι". Πολλοί αγνωστικιστές μιλάνε για το Big Bang ακόμα και αν δεν έχει αποδειχθεί πέραν πάσης βεβαιότητας και ακόμα και αν η γνώση μας για το σύμπαν βρίσκεται ακόμα σε εμβρυικό επίπεδο. Ωστόσο όταν μιλάς σε έναν αγνωστικιστή σχετικά με το αν υπάρχουν λογικά επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού, απαντάει με ένα στεγνό "δεν ξέρω". Όμως η δουλειά του επιστήμονα είναι να ψάχνει τα ΠΑΝΤΑ και να προσπαθεί να βρει την αλήθεια. Το να λες "δεν ξέρω, δεν ασχολούμαι επειδή δεν έχω δεδομένα" είναι άκρως αντι-φιλοσοφικό και αντι-επιστημονικό. Δεν πρέπει να υπάρχουν όρια στο τι αναλύουμε και αναζητούμε. Δεν ισχυρίζομαι ότι όσα λέω είναι σωστά. Κάνω όμως προσπάθεια να βρω την αλήθεια - δεν παραιτούμαι με ένα "Δεν ξέρω". Σε τελική ανάλυση τι "ξέρει" κανείς για το φαινόμενο της αγάπης όταν αγαπάει; Ακόμα δεν γνωρίζουμε την τελική "αλήθεια" για την βαρύτητα και όμως χρησιμοποιούμε τα όσα γνωρίζουμε έως τώρα μια χαρά. Κάθε "γνώση" που έχουμε αποτελείται από δεδομένα, λογική ανάλυση και ένα ποσοστό πίστης. Όταν κάνουμε ακόμα και το πιο απλό πείραμα και παρατηρούμε κάτι 1, 2 ή 10 φορές, θέλει "πίστη" για να κάνουμε τον επαγωγικό συλλογισμό ότι αυτό που παρατηρήσαμε 10 φορές ισχύει γενικά και πάντα και παντού. Όλη η επιστήμη έχει μέσα της ενσωματωμένη την πίστη του ότι αυτού του είδους η επαγωγική λογική "λειτουργεί". Ένα αληθινός αγνωστικιστής θα έπρεπε να λέει πάντα "δεν ξέρω"...[1]

2.1 Τελικός Σκοπός
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης κάποιου όντος με μεταφυσικές ιδιότητες (ήτοι ο Θεός) είναι η ύπαρξη ενός σκοπού στη ζωή. Το επιχείρημα αυτό είναι γνωστό και σαν το επιχείρημα της "τελεολογίας". Η ύπαρξη σκοπού είναι κάτι που είναι βαθιά εντυπωμένο μέσα στη σκέψη μας - κάθε τι που κάνουμε κάθε μέρα έχει κάποιον στόχο, έναν σκοπό [2]. Αυτός είναι και ο λόγος που κατά την προσωπική μου άποψη, υπάρχει ένας ανώτερος σκοπός και στη ζωή / στην ύπαρξη μας (ύπαρξη τελεολογίας). Δεν ξέρουμε ποιος είναι. Μπορεί και να μην το μάθουμε ποτέ! Ωστόσο μου φαίνεται παράλογο (με βάση την ήπια αλλά και την αυστηρή λογική μου) το κάθε τι που κάνουμε να το κάνουμε για κάποιο λόγο αλλά τελικά να μην υπάρχουμε για κανένα λόγο! Πολλά πράγματα που γνωρίζουμε και βιώνουμε καθημερινά υποδηλώνουν την ύπαρξη κάτι «ανώτερου» στη ζωή μας – το ότι είμαστε φτιαγμένοι από κάτι περισσότερο από χώμα. Είμαστε φωτισμένα όντα, όχι ακατέργαστη ύλη! Η επιστήμη ποτέ δεν θα κατανοήσει γιατί μπορεί να κλάψουμε όταν ακούσουμε ένα παλιό αγαπημένο τραγούδι (αν και μπορεί να εξηγήσει αναλυτικά τη χημεία και το μηχανισμό των δακρύων), γιατί μπορεί να αγαπάμε κάποιον-α τόσο πολύ που να μπορεί να δώσουμε ακόμα και τη ζωή μας για αυτόν-ην (δεν αναφέρομαι μόνο στην αγάπη της μάνας για το παιδί της, η οποία αγάπη μπορεί να εξηγηθεί ίσως και με τη θεωρία της εξέλιξης, καθώς αυτή η αγάπη παίζει ρόλο στην επιβίωση των ειδών), γιατί ο άνθρωπος δημιουργεί, γράφει ποίηση, γιατί μπορεί να δώσει κανείς τη ζωή του για «ανώτερες» ιδέες όπως η ελευθερία, γιατί οι άνθρωποι αυτοκτονούν (αν η επιβίωση σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης ήταν ο μόνος στόχος μας, τότε η αυτοκτονία θα ήταν κάτι που δεν θα κάναμε ποτέ) κλπ… Η ύπαρξη κάποιου σκοπού υποδηλώνει ότι υπάρχει κάποια ανώτερη οντότητα που τον έχει εμφυσήσει στο Σύμπαν.

Σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα, δεν θεωρώ ότι κανένας – ούτε η επιστήμη ούτε η θρησκεία – έχει απαντήσει στο νόημα του σκοπού με τρόπο που να ικανοποιείται η άλλη πλευρά.
Είναι σαν το ανέκδοτο με τη χελώνα: Ένας επιστήμονας μιλάει σε μια διάλεξη για τον κόσμο και το νόημα του. Ξαφνικά μια κυρία από το ακροατήριο σηκώνεται όρθια και φωνάζει «Τι χαζομάρες είναι αυτές που λέτε; Ο κόσμος είναι ένα επίπεδο το οποίο βασίζεται σε μια χελώνα»!
«Και που στηρίζεται αυτή η χελώνα;», ρωτάει ο ομιλητής.
«Μα τι ανόητη ερώτηση, φυσικά σε μια άλλη χελώνα! Και η άλλη χελώνα σε μία άλλη κ.ο.κ. σε μια άπειρη αλληλουχία από χελώνες!», συνεχίζει.
Για να σταματήσει αυτή η άπειρη αλληλουχία από χελώνες, πρέπει σε κάποιο σημείο να υπάρχει μια Υπερχελώνα, η οποία να μπορεί να στηρίζεται μόνη της στο πουθενά και να στηρίζει τις άλλες.
Το πρόβλημα είναι ότι η επιστήμη και η θρησκεία έχουν τη δικιά τους Υπερχελώνα (της θρησκεία ο Θεός, της επιστήμης η Θεωρία των Πάντων, της θεωρίας της εξέλιξης το…τίποτα αφού θεωρεί ότι η τύχη εξηγεί τα πάντα) και φυσικά δεν μπορούν να πείσουν η μία την άλλη για το δίκιο τους.
Στο βιβλίο «Συμπαντικό τζακ ποτ» του Πωλ Ντέιβις, ο συγγραφέας αναλύει γιατί το σύμπαν είναι έτσι όπως είναι ούτως ώστε να φιλοξενεί τη ζωή – γιατί οι παράμετροι του έχουν τέτοιες τιμές που να επιτρέπουν την ανάπτυξη νοήμονος ζωής σε αυτό. Οι βασικές θεωρίες που ανέλυε ήταν οι παρακάτω.
Θεωρία 1: Ο συγγραφέας μιλούσε για την πιθανότητα να υπάρχουν άπειρα πολυσύμπαντα και απλώς να έχει τύχει ένα από αυτά να έχει τις σωστές παραμέτρους για την ανάπτυξη της ζωής. Αυτή η πιθανότητα χρησιμοποιείται συχνά από αθεϊστές για να πουν ότι δεν υπάρχει ανάγκη ύπαρξης ενός θεού. Ωστόσο το ίδιο ακριβώς σημείο είναι και επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης θεού: αν υπάρχουν όλα τα πιθανά σύμπαντα, τότε σίγουρα θα υπάρχει και τουλάχιστον ένα στο οποίο υπάρχει κάποιος Σχεδιαστής. Από κάπου εδώ ξεκινάει και η απόδειξη του Godel.
Θεωρία 2: Υπάρχει μόνο ένα σύμπαν και όχι πολλά. Οι νόμοι και οι παράμετροι σε αυτό απλά έτυχε να είναι τέτοιοι ώστε να φιλοξενεί το σύμπαν ζωή. Η θεωρία αυτή κρινόταν από το συγγραφέα (αλλά και εγώ την κρίνω έτσι), ως μη ικανοποιητική. Αν δεχθούμε κάτι τέτοιο, τότε δεχόμαστε ότι η ύπαρξη όλων μας, η ύπαρξη της ίδιας της λογικής μας, η ύπαρξη της επιστημοσύνης μας και της συγκροτημένης σκέψης μας βασίζονται σε κάτι παράλογο (ήτοι την τύχη όλα να είναι ακριβώς όπως πρέπει, με ακρίβεια δεκαδικού στο 100000000o δεκαδικό).
Θεωρία 3: Η θεωρία που τελικά προσπαθούσε να προωθήσει ο εν λόγω επιστήμονας ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία υπάρχει σκοπός στο σύμπαν και αυτός είναι η κατανόηση του. Το σύμπαν έχει – σύμφωνα με τον συγγραφέα – σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί να κατανοηθεί. Και αυτός είναι ο υπέρτατος σκοπός του – η αυτοκατανόηση του. Αυτό – ήτοι η ύπαρξη σκοπού – για εμένα σημαίνει ότι δεν είμαστε απλά δέρμα και κρέας. Ότι είμαστε κάτι ανώτερο, έχουμε κάποιο σκοπό πέραν αυτής της υλικής ζωής σε αυτό τον πλανήτη.
Ο ίδιος συγγραφέας ανέλυσε γιατί το σύμπαν μπορεί να διέπεται από τελολογία (ό,τι συμβαίνει συμβαίνει με κάποιο τελικό σκοπό). Η «τελολογία» ήταν και είναι μια λέξη ταμπού για τους επιστήμονες σήμερα. Δεν δέχονται ότι υπάρχει τελολογία, ότι δηλαδή το σύμπαν μπορεί να λειτουργεί με στόχο να φτάσει κάπου – αντίθετα όλοι τους θεωρούν ότι το σύμπαν λειτουργεί όπως λειτουργεί επειδή του το υπαγορεύουν κάποιοι φυσικοί νόμοι. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι το σχήμα «αίτιο-αποτέλεσμα» δεν έχει σαν προϋπόθεση το αποτέλεσμα να έπεται του αιτιού και ότι υπάρχουν πολλές δημοφιλείς θεωρίες φυσικής οι οποίες έχουν αναφορές σε αίτια τα οποία επηρεάζουν γεγονότα του παρελθόντος.
Για παράδειγμα στην κβαντομηχανική και στο περίφημο πείραμα της σχισμής, το αν θα παρατηρήσουμε ή όχι ένα ηλεκτρόνιο που έχει βληθεί από ένα ηλεκτρονιοβόλο (αλλά ΑΦΟΥ έχει βληθεί) και περνάει από μία σχισμή, επηρεάζουμε το αν αυτό το ηλεκτρόνιο θα συμπεριφερθεί σαν κύμα ή σαν σωματίδιο. Αν το παρατηρήσουμε θα συμπεριφερθεί σαν διακριτό σωματίδιο. Αν δεν το παρατηρήσουμε θα περάσει από τη σχισμή και θα συμπεριφερθεί σαν κύμα! Δηλαδή έχει παρατηρηθεί επιστημονικά μια περίπτωση όπου ένα γεγονός (η μεταγενέστερη παρατήρηση του παρατηρητή) επηρεάζει ένα άλλο γεγονός του παρελθόντος! Με τη λογική αυτή, ανοίγει ένα «παραθυράκι» για τελολογία στον κόσμο μας (όλη η πρότερη συμπεριφορά του ηλεκτρονίου καθορίζεται με βάση του αν θα το παρατηρήσουμε στη συνέχεια ή όχι, με άλλα λόγια το ηλεκτρόνιο «αποφασίζει» να συμπεριφερθεί όπως πρέπει για να φτάσει στον τελικό σκοπό του να συμπεριφερθεί σαν σωματίδιο ή σαν κύμα).
Επιπλέον, καταγράφει ορισμένους περιορισμούς στους φυσικούς νόμους που διέπουν το σύμπαν. Πολλοί επιστήμονες είναι υπέρ της ύπαρξης ενός «πλατωνικού» κόσμου ιδεών ο οποίος περιλαμβάνει όλους τους φυσικούς νόμους που διέπουν το σύμπαν. Ωστόσο έχει δειχθεί ότι το σύμπαν μπορεί να χωρέσει ορισμένο πεπερασμένο αριθμό bit πληροφορίας. Εξαιτίας αυτού του περιορισμού, οι φυσικοί νόμοι δεν είναι τόσο «τέλειοι» όσο νομίζουμε. Για παράδειγμα όταν μιλάμε για τους νόμους που διέπουν τις κινήσεις των πλανητών, θεωρούμε ότι η κίνηση των πλανητών είναι απολύτως συνεχής μέσα στο διάστημα. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει: οι πλανήτες βάση των νόμων κίνησης μέσα σε βαρυτικό πεδίο δεν μπορούν να καταλήξουν σε διάστημα κίνησης μικρότερο από αυτό που επιτρέπει η συνολική υπολογιστική ισχύς του σύμπαντος (π.χ. αν η υπολογιστική ισχύς του σύμπαντος μας επιτρέπει να υπολογίσουμε τους νόμους κίνησης μέχρι το Ν-οστο δεκαδικό ψηφίο, τότε δεν μπορούμε να θεωρήσουμε κίνηση σε μικρότερο διάστημα, με άλλα λόγια: η κίνηση των πλανητών δεν είναι τόσο συνεχής όσο θέλουν να νομίζουν οι οπαδοί των «τέλειων» φυσικών νόμων του πλατωνικού κόσμου). Η μη-ύπαρξη ενός πλατωνικού κόσμου με τέλειους νόμους αφήνει ένα ακόμα παραθυράκι για τελολογία – για συμπαντικούς νόμους που εν μέρει καθορίζονται π.χ. από τον άνθρωπο-παρατηρητή (όπως στο παραπάνω παράδειγμα της κβαντομηχανικής).
Έτσι φτάνει στο συμπέρασμα ότι το σύμπαν έχει ένα τελικό σκοπό και με βάση αυτό τον σκοπό διαμορφώνονται (αλλά διαμορφώνονται τη στιγμή που εμείς οι άνθρωποι τους παρατηρούμε) οι νόμοι του. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι το γεγονός ότι το σύμπαν φιλοξενεί ζωή και ότι εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε απλοί παρατηρητές του, αλλά μπορούμε και να το ερμηνεύσουμε, είναι ουσιώδες. Και ότι εμείς καθώς το παρατηρούμε, διαμορφώνουμε την ίδια στιγμή τους νόμους του. Τελικά πιστεύει ότι ο τελικός σκοπός αυτού του «αυτοερμηνευόμενου σύμπαντος» (αυτό πιστεύει ότι είναι το βασικό χαρακτηριστικό του) είναι η νόηση να το κατακλύσει και να φτάσει σε ένα σημείο πλήρους κατανόησης του. Όταν ακριβώς όλο το σύμπαν έχει (αυτό)ερμηνευτεί, τότε θα ξαναξεκινήσει ένας νέος κύκλος γέννησης ενός νέου σύμπαντος με διαδικασίες που ομοιάζουν με τη θεωρία της «διαστολής-συστολής».
Σημειώνω ότι η τελολογία είναι ουσιαστικά ενάντια στον δαρβινισμό. Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης (τουλάχιστον όπως εγώ την έχω κατανοήσει), γίνονται αλλαγές – με διάφορες μεθόδους – στο DNA των έμβιων όντων και στη συνέχεια επιβιώνει το ικανότερο να επιβιώσει. Η φύση δεν λαμβάνει υπόψη το που θέλει να φτάσει το συγκεκριμένο έμβιο ον μετά από 100 γενιές, δεν έχει ένα τελικό στόχο.
Η άποψη αυτή μπορώ να πω ότι με έλκει αρκετά. Νομίζω ότι πράγματι ο άνθρωπος με κάθε του πράξη προσπαθεί να ξεφύγει από τα στενά όρια που του θέτει το σώμα του. Κάθε φορά που σκέφτεται, δημιουργεί, φαντάζεται, αφήνει τα όρια της κατώτερης ύλης και στοχεύει κάπου αλλού. Το που δεν το γνωρίζω, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι σφάλλω.
Αντίθετα, οι οπαδοί της δαρβινικής θεωρίας με αλαζονεία πιστεύουν ότι έχουν (ή ΘΑ βρουν) την απάντηση στα πάντα. Όμως έτσι πέφτουν στο ίδιο σφάλμα για το οποίο κατηγορούν την Εκκλησία: δογματισμός. Το να θεωρείς ότι η τύχη εξηγεί την ύπαρξη μας είναι από μόνο του μη-λογικό. Το ίδιο παράλογη θεωρώ όμως ότι είναι η δαρβινική θεωρία σε πολλές λεπτομέρειες της (π.χ. πως ένα σύστημα εξελίσσεται μόνο του σε κάτι πιο εξελιγμένο όταν γνωρίζουμε ότι όλα τα φυσικά συστήματα τείνουν προς καταστάσεις μεγαλύτερης εντροπίας, γιατί κανένα πείραμα σε μύγες οι οποίες υπόκεινται σε μεταλλάξεις δεν έχει ποτέ δώσει σαν αποτέλεσμα των μεταλλάξεων μια καλύτερη μύγα αλλά μόνο δύσμορφες μη-λειτουργικές μύγες;).
Βασικό στοιχείο του παραλόγου στην δαρβινική θεωρία θεωρώ όμως ότι είναι η βαθιά της πίστη στην μη-ύπαρξη σκοπού. Και έστω ότι όλα εξηγούνται με τη θεωρία του Δαρβίνου: μπορεί να απαντηθεί το ερώτημα «γιατί υπάρχει ο μηχανισμός της εξέλιξης»; Ποια είναι η Υπερχελώνα σε αυτή την περίπτωση…;
Παλιά δόγματα της επιστήμης (ότι ο χρόνος είναι συνεχής και απόλυτος, ότι το αίτιο προηγείται του αποτελέσματος) σιγά σιγά καταρρίπτονται. Και λέω «δόγματα» γνωρίζοντας τι λέω: οι επιστήμονες για αιώνες πίστευαν ότι ο χρόνος είναι π.χ. απόλυτος χωρίς όμως να έχουν μια απόδειξη για αυτό. Απλά αυτό «πιστεύανε». Φυσικά τα περισσότερα επιστημονικά βιβλία αναφέρουν και χρησιμοποιούν τη λέξη «θεωρούσανε» αντί για «πιστεύανε» σε μια προσπάθεια να δείξουν ότι οι επιστήμονες είναι κάτι το διαφορετικό από τους άλλους ανθρώπους. Για πολλά χρόνια ο Αϊνστάιν «πίστευε» ότι ο Θεός δεν παίζει ζάρια, αρνούμενος απτά πειραματικό δεδομένα!
Έτσι και οι περισσότεροι επιστήμονες σήμερα αρνούνται την τελολογία, την ύπαρξη σκοπού, κάτω ανώτερου στη ζωή μας. Και όμως σταδιακά αρχίζουν να εμφανίζονται επιστημονικά επιχειρήματα περί του αντιθέτου…

2.2 Το Οντολογικό Επιχείρημα (Ontological argument)
Επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης Θεού το οποίο διατύπωσε πρώτος ο Ανσέλμιος και το βελτίωσε ο Godel (διεθνώς ο μεγαλύτερος λογικολόγος που έχει ποτέ υπάρξει μετά τον μέγα Αριστοτέλη). Βασίζεται στον ορισμό του Θεού ως "τέλειο" ον και παρατίθεται συνοπτικά παρακάτω.

Απόδειξη Ύπαρξης Θεού από τον Γκέντελ (Godel)
Η απόδειξη ξεκινάει από τα εξής αξιώματα:
Αξίωμα 1: Υπάρχουν θετικές ιδιότητες ανάμεσα σε όλες τις ιδιότητες που υπάρχουν στον κόσμο.
Αξίωμα 2: Αν το Π είναι θετικό και το Π περιέχει το Ρ, τότε και το Ρ είναι θετικό.
Αξίωμα 3: Αν τα Π1, Π2, ... Π100 είναι θετικές ιδιότητες, τότε και η σύνθεση (Π1 και Π2 και ... και Π100) είναι θετική ιδότητα.
Αξίωμα 4: Αν το Π είναι μια ιδιότητα, τότε ή το Π είναι θετική ιδιότητα ή το όχι-Π (η άρνηση του Π), αλλά όχι και τα δύο.
Αξίωμα 5: Η "αναγκαστική ύπαρξη" είναι θετική ιδιότητα.

Σαν "Θεϊκό" ορίζεται ένα αντικείμενο που έχει όλες τις θετικές ιδιότητες. Η ιδότητα του να είναι ένα αντικείμενο "Θεϊκό" είναι και αυτή μια θετική ιδότητα.
Από τα αξιώματα 1-4 προκύπτει λογικά ότι σε κάποιον πιθανό κόσμο υπάρχει Θεός, που περιέχει δηλαδή όλες τις θετικές ιδιότητες. Αυτό αποδεικνύεται με τη βοήθεια της λογικής: από όλους τους πιθανούς άπειρους κόσμους (αναφερόμαστε τόσο σε υπαρκτούς κόσμους, όσο και σε ανύπαρκτους οι οποίοι δεν έχουν υπάρξει ακόμα αλλά ΜΠΟΡΕΙ να υπάρξουν, είναι ΠΙΘΑΝΟ να υπάρξουν, σε κόσμους σε άλλες διαστάσεις, σε κόσμους που μοιάζουν με το σύμπαν μας, κόσμους στη φαντασία μας κλπ), λογικό είναι σε κάποιον από αυτούς να υπάρχει αυτό το πράγμα με τη θεϊκή ιδότητα.
Ορίζουμε τώρα την έννοια της "ουσίας": Η "Ο" είναι η ουσία ενός αντικειμένου, αν η Ο περιέχει όλες τις ιδιότητες του εν λόγω αντικειμένου.
Αν κάτι είναι θεϊκό, τότε πρέπει να περιέχει και την ιδιότητα της "αναγκαστικής ύπαρξης" (αφού και η τελευταία είναι μια θετική ιδιότητα και το θεϊκό αντικείμενο περιέχει όλες τις θετικές ιδιότητες). Αφού το θεϊκό αντικείμενο υπάρχει σε έναν κόσμο τότε - εξαιτίας του ίδιου του ορισμού της ιδιότητας της "αναγκαστικής ύπαρξης" που αυτό το αντικείμενο έχει - ένα τέτοιο θεϊκό αντικείμενο υπάρχει σε κάθε κόσμο.
Για να δείξουμε ότι αυτά τα "θεϊκά" αντικείμενα που υπάρχουν σε κάθε κόσμο είναι μοναδικά, σκεφτόμαστε ως εξής: Δύο διαφορετικά αντικείμενα δεν μπορούν να έχουν ακριβώς τις ίδιες ιδιότητες. Άρα μόνο ένα αντικείμενο σε κάθε κόσμο μπορεί να έχει την ιδιότητα της "θεϊκότητας".
Ωστόσο ο Godel δεν προσπάθησε να επεκτείνει την απόδειξη του στη "μοναδικότητα" του Θεού. Αρκέστηκε να δείξει με την απόδειξη του την "ύπαρξη" του Θεού.
Αγγλικό κείμενο - πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6del's_ontological_proof

Κριτική της απόδειξης του Godel
Όσοι κριτικάρουν την απόδειξη του Godel περί ύπαρξης Θεού συνήθως αναφέρονται στο ότι ο Godel έχει αυθαίρετα επιλέξει ορισμένα αξιώματα από τα οποία ξεκινάει την αναζήτηση του. Ωστόσο αυτό δεν είναι που κάνουν και οι μαθηματικοί όταν χτίζουν ένα σύστημα αριθμητικής ή γεωμετρίας; Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς το πόσο κριτικά μπορεί να βλέπουν ορισμένοι το επιχείρημα του Godel για το Θεό, ενώ την ίδια στιγμή κλείνουν τα μάτια τους στο γεγονός ότι όλη η επιστήμη είναι χτισμένη πάνω σε προτάσεις των οποίων δεν μπορούμε με κανέναν τρόπο να αποδείξουμε ότι ισχύουν...

Ο Θεός κάθεται στον ουρανό όταν εμφανίζεται ένας επιστήμονας
και του λέει "Θεέ δεν σε χρειαζόμαστε πια. Τελικά η επιστήμη
βρήκε τρόπο να δημιουργήσει ζωή από το τίποτα. Με λίγα λόγια
μπορούμε τώρα να κάνουμε αυτό που έκανες εσύ στην αρχή"
"Αλήθεια; Για πες μου!" απαντά ο Θεός
"Λοιπόν, παίρνουμε καθαρό χώρα και του δίνουμε σχήμα όπως Εσύ, του
εμφυσούμε ζωή όπως Εσύ και έτοιμος ο άνθρωπος"
"Πολύ ενδιαφέρον, για δείξε μου..."
Ο επιστήμονας σκύβει τότε στο έδαφος και αρχίζει να σχηματίζει με χώμα
ένα ανθρώπινο σώμα.
"Όχι, όχι" λέει τότε ο Θεός "βάλε δικό σου χώμα!"

2.3 Το επιχείρημα της Πρώτης Αιτίας (First Cause)
Έστω ότι υπάρχει αιτιότητα στο σύμπαν, δηλαδή το κάθε τι έχει μια αιτία. Το Big Bang πρέπει να είχε μια αιτία, αυτή η αιτία μια άλλη αιτία κ.ο.κ. Όμως δεν είναι λογικό το να υπάρχει μια άπειρη αλληλουχία από αιτίες διότι τότε θα καταρριπτόταν η ίδια η ύπαρξη της αιτιότητας: αν συνέβαινε κάτι τέτοιο όλα τα πράγματα θα είχαν μια αιτία εκτός από το Σύμπαν! Για να σπάσει ο φαύλος κύκλος της αιτιότητας και να μην πρέπει να αναζητήσουμε και την αιτία της «πρώτης αιτίας» μόνο μια δυνατότητα υπάρχει: η πρώτη αιτία να είναι ένα ανώτερο ον εκτός χρόνου και χώρου (ο Θεός). Με άλλα λόγια, αν υπάρχει αιτιότητα στο Σύμπαν τότε πρέπει να υπήρξε μια πρώτη αιτία. Το επιχείρημα αυτό το είχε πρώτος θέσει ο Αριστοτέλης διατυπώνοντας την ανάγκη υπάρξεως ενός "πρώτου κινούν". Και ας θυμηθούμε όλοι ότι ο Αριστοτέλης δεν ήταν Χριστιανός ούτε "τυφλωμένος" από κανένα θρησκευτικό δόγμα...
Επί του προκείμενου: βλέπω το ποτήρι να πέφτει, αναζητώ την αρχική του αιτία που είναι το γεγονός ότι το άφησα να πέσει, πάω πιο πίσω και αναζητώ το νόμο της βαρύτητας, πάω πιο πίσω και αναζητώ την αιτία αυτού του νόμου κ.ο.κ. Με αυτή τη συλλογιστική καταλήγω σε μια άπειρη σειρά από αιτίες. Στο σημείο αυτό είναι και μία από τις άπειρες διαφορές μας: Η δική μου «ήπια» λογική (ήτοι όχι η αυστηρή μαθηματική) μου λέει ότι υπάρχει κάποια Πρώτη Αιτία. Ένα σύμπαν χωρίς αιτία ύπαρξης για εμένα είναι κάτι το μη-λογικό, το μη-κατανοητό. Δεν γίνεται (σύμφωνα με τη δική μου λογική) το σύμπαν να μην έχει αιτία ύπαρξης. Και αυτό διότι η αιτιότητα είναι κάτι που βλέπω μπροστά μου κάθε μέρα, οπότε δεν μπορώ να αρνηθώ την ύπαρξη της στην περίπτωση ολόκληρου του κόσμου!
Αν το σύμπαν δεν έχει πρώτη αιτία, τότε τίποτα δεν έχει αιτία. Όταν κάποιος λέει ότι το ποτήρι πέφτει, τον ρωτάω γιατί. Αν απαντήσει «εξαιτίας της βαρύτητας» θα έχει «κλέψει»…Δεν θα μου έχει πει την πραγματική αιτία, θα μου έχει πει την πιο κοντινή-άμεση αιτία (που όλως τυχαίως είναι και η μόνη που γνωρίζει), αλλά όχι ΤΗΝ αιτία. Αποφασίζει να σταματήσεις την αλληλουχία των γεγονότων / αιτιών εκεί που τον βολεύει, αγνοώντας ότι πρέπει να μου πεις και ποια είναι η αιτία της βαρύτητας, ποια η αιτία αυτής της αιτίας κ.ο.κ. Αν δεν φτάσει πουθενά, τότε δεν θα μπορέσει και να μου πει τελικά ποια είναι η «αιτία»! Για εμένα ένα γεγονός που δεν ξεκίνησε (με το «ξεκίνησε» εδώ εννοώ το ουσιαστικό «πρώτο» ξεκίνημα) από «κάπου», δεν βγάζει νόημα! Ή αναδιατυπωμένο: Ο κάθε λογικός άνθρωπος βγάζει «νόημα» από γεγονότα που βλέπει, βρίσκοντας το αρχικό (πρότερο) γεγονός που τα προκάλεσε. Αν δεν το έβρισκε, τότε δεν θα θεωρούσες ότι γνωρίζεις την «αιτία» σωστά; Η «λογική» μας ικανοποιείται όταν βρούμε το γεγονός που έχει προηγηθεί του γεγονότος που εξετάζουμε, σαν να έχουμε βρει τη λύση ενός γρίφου. Ωστόσο σπάνια (ουσιαστικά ποτέ) σκεφτόμαστε την άπειρη αλληλουχία αιτιών που προανέφερα.

Το επιχείρημα της "Πρώτης Αιτίας" έχει εν συντομία ως εξής:

1. Η αιτία ύπαρξης ενός πράγματος μπορεί να βρίσκεται εκτός αυτού (οπότε μιλάμε για «πιθανά» πράγματα) ή εντός αυτού (οπότε μιλάμε για «αυθύπαρκτα» πράγματα). Ένα παιδί είναι ένα «πιθανό» πράγμα: απαιτεί μία αιτία εκτός αυτού (ήτοι τους γονείς του) για να υπάρξει. Ο Θεός (όπως τον ορίζουν οι θρησκείες) ή το σύμπαν που υπάρχει από πάντα (όπως το ορίζει ο Ηράκλειτος) αποτελούν πράγματα «αυθύπαρκτα» (ήτοι περιέχουν μέσα τους την αιτία ύπαρξης τους).
2. Κάτι μπορεί να υπάρχει ή να μην υπάρχει. Κάτι υπάρχει μόνο αν υπάρχει επαρκής λόγος (sufficient reason) να υπάρξει. Μόνο έτσι αιτιολογείται η «προτίμηση» της ύπαρξης αντί της μη-ύπαρξης. Το παιδί μπορεί να υπάρχει, μπορεί και να μην υπάρχει. Αν υπάρχει, απαιτείται επαρκής λόγος ύπαρξης που να το δικαιολογεί: η πράξη των γονιών του να κάνουν παιδιά και η τεκνοποιΐα.
3. (1) + (2) => Το σύμπαν χρειάζεται μια αιτία ύπαρξης.
4. Από το «τίποτα» δεν μπορεί να δημιουργηθεί «κάτι». Αν κάποια στιγμή (π.χ. πριν το Big Bang) δεν υπήρχε τίποτε, τότε δεν θα έπρεπε να υπάρχει τίποτα ούτε τώρα. Άρα το σύμπαν είτε υπήρχε από πάντα είτε δημιουργήθηκε κάποια «στιγμή».
5. Αν το σύμπαν υπήρχε από πάντα, δεν χρειάζεται να έχει αιτία ύπαρξης εκτός του – είναι αυθύπαρκτο. Ειδάλλως απαιτεί μια «εξωτερική» αιτία ύπαρξης.
6. Όλα τα πράγματα που βλέπουμε γύρω μας είναι «πιθανά» (ήτοι απαιτούν μία αιτία που να βρίσκεται «εκτός» τους) και υπάρχουν εξαιτίας κάποιων άλλων τα οποία τα ονομάζουμε «αιτίες». Π.χ. εγώ υπάρχω εξαιτίας των γονιών μου. Αυτό το κείμενο υπάρχει επειδή εγώ το έγραψα. Η ύπαρξη ενός πράγματος δηλώνει την ύπαρξη και της σχετικής αιτίας ύπαρξης.
7. Το σύμπαν υπάρχει και είναι το σύνολο όλων των πραγμάτων που υπάρχουν.
8. (6) + (7) => Το σύμπαν είναι «πιθανό», ήτοι χρειάζεται μια αιτία ύπαρξης που να βρίσκεται εκτός του. Την αιτία αυτή την οποία ονομάζω «Πρώτη Αιτία».
9. Κάθε τι έχει μια αιτία. Άρα και η πρώτη αιτία πρέπει να έχει μια αιτία.
10. Αν η πρώτη αιτία έχει μια άλλη εξωτερική αιτία, τότε καταλήγουμε σε μια άπειρη σειρά από αιτίες => Δεν υπάρχει πρώτη αιτία.
11. Το συμπέρασμα (10) είναι άτοπο, αφού έρχεται σε αντίθεση με το (8).
12. (8) + (11) => Η πρώτη αιτία δεν απαιτεί εξωτερική αιτία ύπαρξης. Είναι «αναγκαίως» υπαρκτή, περιέχει μέσα της την αιτία ύπαρξης της, είναι αυθύπαρκτη.

Αν σκεφτόμασταν τις επιπτώσεις του ότι «κάθετι έχει μια αιτία», τότε θα καταλήγαμε σε ένα άτοπο: δεν θα μπορούσαμε να βρούμε την «πρώτη» αιτία κανενός γεγονότος! Για να υπάρχουν λοιπόν όλα όσα βλέπουμε καθημερινά, πρέπει να υπάρχει ένα "κάτι" με μια ιδιαίτερη ιδιότητα: πρέπει να υπάρχει κάτι που να μην χρειάζεται αιτία ύπαρξης, το οποίο να παίξει το ρόλο της "πρώτης αιτίας".
Ακόμα και πολλοί εμπειριστές δέχονται ότι «μόνο ένα θαύμα υπάρχει»: το ότι ο κόσμος είναι κατανοητός από το ανθρώπινο μυαλό. Κατανοητός για τον επιστήμονα σημαίνει «γνωρίζω την αιτία». Σύμφωνα με τα παραπάνω αγνοούμε την πραγματική (πρώτη) αιτία που πέφτει το ποτήρι. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει; Ή μήπως αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τη γνωρίσουμε μέσω εμπειρίας, αλλά μόνο μέσω της λογικής μας; Ο συλλογισμός: «Ο κόσμος είναι κατανοητός» => «Αν δεν γνωρίζουμε την αιτία ενός γεγονότος δεν το έχουμε κατανοήσει» => «Αν δεν υπάρχει Πρώτη Αιτία τότε τίποτα δεν θα έχει αιτία» => «Ο κόσμος δεν θα είναι κατανοητός» καταδεικνύει αυτό το θέμα. Ορισμένοι (εμπειριστών συμπεριλαμβανομένων), αν και δεν γνωρίζουν την Πρώτη Αιτία, επιμένουν να πιστεύουν μέσα τους ότι ο κόσμος είναι κατανοητός. Αυτό συμβαίνει επειδή αυτό αποτελεί για αυτούς μια a priori αλήθεια, επειδή επιλέγουν συνειδητά να αγνοήσουν την άπειρη αλληλουχία των αιτιών ή για κάποιον άλλο λόγο; Πιστευώ το πρώτο. Αυτό όμως ακούγεται (και είναι) λίγο "μεταφυσικό".

Μπορεί κανείς να βρει ορισμένα κοσμολογικά επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού στο σχετικό Knol The cosmological argument for the existence of God.

Το επιχείρημα της Πρώτης Αιτίας είναι από τα πλέον καλά διατυπωμένα και πλέον γνωστά. Οι κατά καιρούς άθεοι στην αγωνιώδη προσπάθεια τους να το πολεμήσουν έχουν φτάσει μέχρις στο σημείο να αρνηθούν την ύπαρξη αιτιότητας στο σύμπαν! Μερικοί λένε "τι μας λέει ότι υπάρχερι αιτιότητα στο σύμπαν; γιατί να μην υπάρχουν άπειρες αιτίες;", αγνοώντας προφανώς ότι η αιτιότητα είναι στην ουσία το θεμέλιο όλης της επιστήμης. Μερικοί άλλοι λένε "σε κβαντικό επίπεδο δεν ισχύει η αιτιότητητα", αγνοώντας προφανώς από ακόμα και στο ακόμα-υπό-διερεύνηση πεδίο της κβαντομηχανικής οι περισσότεροι γνωστοί επιστήμονες τάσσονται υπέρ μιας ερμηνείας ντετερμινιστικής (ήτοι που περιέχει την έννοια της αιτιότητας). [3] Υπενθυμίζω ότι το σημαντικό σημείο εδώ δεν είναι το αν υπάρχει αιτιότητα ή αν το επιχείρημα μπορεί να τους πείσει όλους. Το βασικό σημείο που πρέπει να επισημανθεί εδώ είναι το ότι ο χώρος του μεταφυσικού μπορεί να αναλυθεί με τον ανθρώπινο νου, να γίνει αντικείμενο εξέτασης της λογικής μας.

"A priori" και "a posteriori" γνώση
Ο εμπειριστής είναι κάποιος που πιστεύει πως η μόνη πηγή της γνώσης είναι η εμπειρία, μη-δεχόμενος ότι μπορεί να υπάρχει γνώση άλλη εκτός από την a posteriori γνώση. Πρέπει λοιπόν να ψάξουμε να δούμε αν μπορεί να υπάρξει a priori γνώση οποιασδήποτε μορφής, ήτοι γνώση που δεν εξαρτάται από την εμπειρία μας τη σημερινή, τη χθεσινή ή την αυριανή. Μπορώ να σκεφτώ μερικά παραδείγματα τέτοιου είδους γνώσης. Για παράδειγμα η γνώση «1 = 1» είναι ένα είδος a priori γνώσης; Σε εμένα μου φαίνεται πως ναι. Η γνώση «Αν Α αληθές και Α συνεπάγεται το Β, τότε Β αληθές» είναι μία ακόμα a priori γνώση. Η γνώση αυτή δεν εξαρτάται από κανενός είδους εμπειρία. Συνεχίζω με ένα τελευταίο παράδειγμα: Όταν βλέπουμε κάτι, το μετράμε και βγάζουμε επιστημονικά συμπεράσματα, χρησιμοποιούμε χωρίς να το συνειδητοποιούμε την έννοια της «ποσότητας». Όσο και αν το πράγμα που μετράμε το βλέπουμε με τις αισθήσεις μας, η έννοια της «ποσότητας» είναι μία έννοια που διαθέτουμε «μέσα μας» από «πριν»…
Τα παραπάνω παραδείγματα είναι του Καντ φυσικά και όχι δικά μου. Όμως δείχνουν με καλό και απλό τρόπο ένα πράγμα: ότι ορισμένα πράγματα τα «ξέρουμε» πριν και ανεξάρτητα κάθε εμπειρίας. [4] [5]

The sense of the world must lie outside the world. In the world
everything is as it is, and everything happens as it does happen: in it no
value exists--and if it did exist, it would have no value. If there is any
value that does have value, it must lie outside the whole sphere of what
happens and is the case. For all that happens and is the case is
accidental. What makes it non-accidental cannot lie within the world, since
if it did it would itself be accidental. It must lie outside the world.
Lugwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus

Η μετάθεση των προβλημάτων δεν τα λύνει
Ορισμένοι εμπειριστές διατείνονται ότι αυτή η "γνώση" είναι στην πραγματικότητα γνώση που είχαν οι πρόγονοι μας και η οποία έχει περάσει σε εμάς κωδικοποιημένη μέσα στο γονιδίωμα μας. Όμως αυτή η απόπειρα υλιστικής εξήγησης μέσω της Θεωρίας της Εξέλιξης δεν λύνει το πρόβλημα: απλά το μεταθέτει: το ερώτημα απλά μετατρέπεται σε "πως ο πρώτος άνθρωπος ήξερε την έννοια της ποσότητας για να αρχίσει να μετράει;". Έτσι είναι αδύνατον να "ξεφύγει" κανείς από την έννοια της "πρώτης αιτίας".
Η εξήγηση «είναι ενσωματωμένο στο γονιδίωμα μας» εμένα προσωπικά δεν με ικανοποιεί όπως δεν με ικανοποιεί και η εξήγηση «το ποτήρι πέφτει εξαιτίας της βαρύτητας» (βλ. πιο πάνω). Θεωρώ ότι όταν δίνει κανείς τέτοιες «απαντήσεις» στην ουσία το μόνο που κάνει είναι να μεταθέτει την ερώτηση ένα βήμα πιο πίσω, αλλά όχι να την απαντά. Εγώ θέλω να μάθω και την αιτία αυτής της αιτίας, και την αιτίας της προηγούμενης αιτίας κ.ο.κ. Αν δεν τα έχω, θεωρώ ότι δεν έχω πάρει απάντηση. Είναι σαν να ρωτάω «γιατί πέθανε αυτός;» και εσύ να απαντάς «γιατί σταμάτησε να λειτουργεί ο εγκέφαλος του». Δεν μου αρκεί. Θέλω να μάθω και ποιος τον πυροβόλησε, γιατί τον πυροβόλησε κλπ…
Δεν θεωρώ ότι εγώ έχω την απάντηση σε αυτό το ερώτημα της «πρώτης αιτίας». Το μόνο που έχω είναι υποθέσεις. Και φτάνω στο σοβαρό ζήτημα που θέτει ένας αγνωστικιστής ο οποίος θεωρεί ότι όλα αυτά τα ζητήματα δεν είναι άξια ανάλυσης ή το ερώτημα που θέτει ένας εμπειριστής πως όλα αυτά που δεν βλέπουμε με την εμπειρία μας δεν είναι σημαντικά. Για εμένα είναι: όλα αυτά τα θέματα που έχουμε θέσει έχουν σχέση με τη λογική μας, την «πραγματικότητα» και αν αυτή υπάρχει, τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον κόσμο, τις έννοιες που χρησιμοποιούμε για αυτή την ερμηνεία κλπ. Σχετίζονται δηλαδή άμεσα με κρίσιμα ζητήματα που έχουν σχέση με την ίδια μας την ύπαρξη. Το να λες «το ποια είναι η πρώτη αιτία ή το αν δεν υπάρχει καν πρώτη αιτία δεν με αφορά» δεν είναι «επιστημονικό» διότι ο επιστήμονας αυτό που πάντα κάνει είναι να προσπαθεί να μάθει κάτι για πράγματα για τα οποία δεν γνωρίζει τίποτα. Αν καταφέραμε να «τιθασεύσουμε» την έννοια του απείρου στα μαθηματικά, τότε τι μας εμποδίζει από το να συζητήσουμε και για την «πρώτη αιτία» και να τιθασεύσουμε και αυτή; Με ποια άλλωστε εμπειρία μας μπορεί να συνδέεται η έννοια του «απείρου», από τη στιγμή που οι αισθήσεις μας (άρα και οι εμπειρίες μας) είναι πεπερασμένες; Αναλογικά, η μεταφυσική έννοια της «πρώτης αιτίας» έχει άμεση σχέση με τα όσα ζούμε και πρέπει να ενδιαφέρουν κάθε φιλόσοφο (ευτυχώς, ενδιαφέρουν πολλούς). Άλλωστε οι φιλόσοφοι ανέκαθεν ασχολούνταν με την έννοια της ύπαρξης μας και αν αυτή η έννοια έχει σχέση με «μεταφυσικές» έννοιες όπως η «πρώτη αιτία» ή η «καμία αιτία» τότε η μεταφυσική πρέπει να αποτελεί θέμα ανάλυσης.

Ορισμός του "Μεταφυσικού"
Η «πρώτη αιτία» μπορεί να είναι μία, αλλά μπορείνα είναι και πολλές. Η ουσία είναι ότι μερικά πράγματα (όπως η έννοια της «ποσότητας» ή η λογική πρόταση «1=1») «υπάρχουν επειδή υπάρχουν». Αυτές τις a priori αλήθειες μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει σαν μεταφυσικές. Με άλλα λόγια η μεταφυσική ασχολείται με όλα όσα «υπάρχουν», σε αντίθεση με όλα όσα «υπάρχουν για κάποια αιτία» [6] (τα οποία εξετάζει η επιστήμη). Αυτές τις «πρώτες αιτίες» κάποιοι τις έχουν ονομάσει Θεό. Δεν θέλω να μπω στη λογική του να αναλύσω αν ο Θεός έχει μούσι, αν έχει άσπρα μαλλιά ή βραχνή φωνή. Στέκομαι στους παραπάνω συλλογισμούς που σε εμένα (σχεδόν σίγουρα όχι σε πολλούς άλλους) δείχνουν ότι υπάρχουν ορισμένες a priori αλήθειες και ότι μία πρώτη αιτία είναι απαραίτητη για να ισχύει η αίσθηση που έχουμε.
άσπρα μαλλιά ή βραχνή φωνή. Στέκομαι στους παραπάνω συλλογισμούς που σε εμένα (σχεδόν σίγουρα όχι σε πολλούς άλλους) δείχνουν ότι υπάρχουν ορισμένες a priori αλήθειες και ότι μία πρώτη αιτία είναι απαραίτητη για να ισχύει η αίσθηση που έχουμε.
Ορισμός της λέξης "Πιστεύω"
Επειδή χρησιμοποιώ μερικές φορές τη λέξη "πιστεύω" όταν μιλάω για θέματα θρησκείας και επιστήμης και επειδή πολλοί έχουν παρεξηγήσει τη λέξη, θεωρώ ότι είναι σημαντικό να εξηγήσω τον τρόπο με τον οποίο τη χρησιμοποιώ. Όταν λέω "πιστεύω", δεν εννοώ "γνωρίζω" αλλά ούτε και "είμαι βέβαιος ότι είναι έτσι". Όταν λέω "πιστεύω" χρησιμοποιώ τη λέξη με τον ορισμό που της δίνει το λεξικό: έχω κάποια δεδομένα και με τη βοήθεια λογικών συλλογισμών φτάνω σε κάποιο πολύ πιθανό και λογικό συμπέρασμα. Σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιώ τη λέξη με την (κακή) έννοια του "έτσι είναι και δεν δέχομαι αντίρρηση" που ορισμένοι έντονα θρησκευόμενοι άνθρωποι της έχουν (κακώς) δώσει.
Για παράδειγμα όταν κάποιος βλέπει σύννεφα στον ουρανό μπορεί να πει "πιστεύω ότι θα βρέξει". Αυτό είναι ένα λογικό ("επιστημονικό";) συμπέρασμα και σε καμία περίπτωση θρησκευτικά δογματική άποψη.
Η φιλοσοφία και το "Είναι"
Συμπερασματικά, όλη η φιλοσοφία έχει βασιστεί στη βασική ερώτηση που προβλημάτισε τον Heidegger τόσο πολύ: τι είναι το "Είναι"; Η ερώτηση του τι είναι η πραγματικότητα αποτελεί την ερώτηση που ενέπνευσε τον Πλάτωνα για τον κόσμο των Ιδεών του, τον, τον Αριστοτέλη για το Ακίνητο Κινούν του ή τον Descartes στην αναζήτηση του για τη φύση του εαυτού μας. Όλη η φιλοσοφία βασίζεται σε αυτή την ερώτηση. Και ο Heidegger είχε δίκιο που έλεγε πως ξεχάσαμε πόσο σημαντική είναι [7]. Όλοι οι τομείς της επιστήμης αποτελούν στην ουσία αποτυχημένες προσπάθειες να ξεφύγουμε από τη δυσκολία αυτής της ερώτησης μετατρέποντας την σε πολλές άλλες μικρότερες. Ωστόσο το γεγονός ότι έχουμε "σπάσει" τη θεμελιώδη ερώτηση της ύπαρξης σε μικρότερες δεν σημαίνει ότι έχουμε κάνει κάποια πρόοδο. Αντιθέτως, έχουμε μάλιστα ξεχάσει τη σημαντικότητα της ίδιας της ερώτησης! Το "Είναι" είναι κάτι που δεν μπορούμε να ορίσουμε - τουλάχιστον όχι εύκολα και με τα γλωσσικά εργαλεία που διαθέτουμε. Ο Heidegger προσπάθησε (μέσω μιας ετυμολογικής ανάλυσης της χρήσης της λέξης "ον" από τους προ-Σωκρατικούς) αλλά απέτυχε. Ωστόσο κατόρθωσε να δείξει ορισμένες από τις ιδιότητες του. Το "Είναι" δεν είναι. Η έννοια του "Είναι" έχει υπόσταση και νόημα μόνο σαν μέρος ενός πράγματος που "είναι". Έτσι ένα τραπέζι είναι, ένα μήλο είναι, αλλά το "Είναι" δεν είναι από μόνο του. Αν το "Είναι" (σαν απαρέμφατο) ήταν, τότε θα αποτελούσε και αυτό ένα "ον". Με αυτή την έννοια το "Είναι" εμπεριέχει την έννοια του "μη-Είναι" μέσα του. [8] Ακόμα και η πιο λεπτομερής επιστημονική ανάλυση ενός πίνακα δεν μπορεί να μας πει κάτι ουσιαστικό για το "Είναι" του αντικειμένου που απεικονίζει. Ωστόσο γνωρίζουμε ότι μπορούμε να δούμε κάτι "παραπάνω" από το απλό άθροισμα της μπογιάς και των χρωμάτων στον καμβά. Όταν βλέπουμε έναν πίνακα βλέπουμε το "Είναι" αυτού που έχει ζωγραφιστεί. Κατά μία έννοια η ταυτολογία "αυτό που είναι είναι" (όπως το "Εγώ ειμί ο ων") είναι ο καλύτερος τρόπος που έχουμε για να περιγράψουμε τα πράγματα που είναι γύρω μας. Και είναι επίσης πολύ σημαντικό να πούμε ότι "υπάρχω" δεν είναι το ίδιο με το "Είναι". Ο άνθρωπος "είναι" γιατί "υπάρχει". Το "exist" (υπάρχω) στα αγγλικά προέρχεται από το εξ-ίσταμαι, που σημαίνει "υπάρχω εκτός". Έτσι ο άνθρωπος "Είναι" επειδή μπορεί να στέκεται εκτός του εαυτού του και να ατενίζει κατάματα την ερώτηση του τι σημαίνει η ίδια του η ύπαρξη.

2.4 Το επιχείρημα του Σχεδιασμού
Όλες οι παράμετροι του Σύμπαντος έχουντις τιμές εκείνες που χρειάζεται να έχουν για να μπορεί το σύμπαν να φιλοξενεί ζωή. Αν η κοσμολογική σταθερά, η σταθερά της βαρύτητας ή η τιμή του φορτίου του ηλεκτρονίου αλλάζαν έστω και στο 100,000,000-στο δεκαδικό ψηφίο τους, τότε το Σύμπαν δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει τη ζωή! Το να υποστηρίξει κανείς ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της τύχης είναι λιγότερο επιστημονικό από το να πει ότι το σύμπαν είναι σχεδιασμένο για ζωή. Αυτός ο σχεδιασμός πρέπει να έχει γίνει από κάτι "ανώτερο", από κάποιον Θεό. Η σημερινή κοσμολογία είναι η σύγχρονη θεολογία.
2.5 Λοιπά επιχειρήματα
Η ύπαρξη αυτού που αποκαλούμε "ελεύθερη βούληση" μπορεί επίσης να αποτελέσει ένα επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης Θεού. Αυτά που γράφω αυτή τη στιγμή έχουν προκαθοριστεί; Ή ξαφνικά "αποφάσισα" να τα γράψω; Θέλω να πιστεύω το δεύτερο. Όταν κάποιος φονεύει κάποιον άλλον το κάνει επειδή το αποφάσισε ή επειδή ήταν προκαθορισμένο από πριν να τον σκοτώσει; Ο Χίτλερ φταίει που σκότωσε τόσους ανθρώπους ή δεν φταίει επειδή ήταν προκαθορισμένο από το σύμπαν να το κάνει; Η ποινική μας δικαιοσύνει πιστεύει το πρώτο. Κάποιος είναι άθεος επειδή έτσι είναι προκαθορισμένο να σκέφτεται ή επειδή έτσι αποφάσισε με το δικό του μυαλό να σκέφτεται; Οι άθεοι θέλουν να πιστεύουν το δεύτερο. Κάποιος συγγραφέας δημιουργεί ένα αριστούργημα που σκέφτηκε ή απλά καταγράφει σε ένα χαρτί σκέψεις στο μυαλό του ήδη καθορισμένες από την πρώτη στιγμή δημιουργίας του σύμπαντος; Όλοι μας που τον διαβάζουμε θέλουμε να πιστεύουμε το πρώτο. Κάποιος είναι ορθολογιστής επειδή είναι η μοίρα του να σκέφτεται έτσι ή επειδή έτσι σκέφτηκε ο ίδιος; Θέλει να πιστεύει το δεύτερο... Ο καθένας είναι ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ για τις πράξεις του ακριβώς επειδή αυτές είναι το αποτέλεσμα της ελεύθερης του βούλησης. Στο κρίσιμο ερώτημα του αν υπάρχει ελεύθερη βούληση, όλοι οι άνθρωποι απαντάνε με μια φωνή "ναι"! Έτσι πιστεύουμε. Δύσκολα όμως το αποδεικνύουμε...Αυτό που λίγοι όμως έχουν αναρρωτηθεί είναι το ποιες είναι οι επιπτώσεις της ύπαρξης τελικά "ελεύθερης βούλησης". Σε ένα σύμπαν όπου όλα καθορίζονται από καθολικούς φυσικούς νόμους, η ελεύθερη βούληση δεν μπορεί να υπάρχει. Για να υπάρξει πρέπει να αρύεται την ίδια της την ύπαρξη από κάτι "εκτός" του σύμπαντος κόσμου, από κάτι που δεν ανήκει στο σύστημα του κόσμου τούτου και κατά συνέπεια δεν υπακούει στη λογική "αρχικές συνθήκες + φυσικοί νόμοι => καθορισμός μελλοντικής συμπεριφοράς". Για να υπάρξει "ελεύθερη βούληση" πρέπει να υπάρχει κάτι που δεν υπακούει στους φυσικούς νόμους που κάνουν τα πάντα προβλέψιμα. Η ύπαρξη της ελεύθερης βούλησης ανοίγει το δρόμο για την παραδοχή της ύπαρξης αυτού που συχνά αποκαλείται "Θεός" (ο οποίος σαν η "πρώτη αιτία" μπορεί να εμφυσήσει ελεύθερη βούληση)...
Το γεγονός ότι κάποιος άνθρωπος μπορεί να δώσει τη ζωή του ή να αυτοκτονήσει για κάποιες "ανώτερες" αξίες (όπως π.χ. η ελευθερία του λόγου), αποτελεί επίσης ένα ισχυρό επιχείρημα. Αν όλα τελειώναν με το φυσικό θάνατο, τότε κανένας δεν θα θυσίαζε τη ζωή του για να σώσει κάποιον άγνωστο και κανένας δεν θα έκανε ποτέ αλτρουιστικές πράξεις.

2.6 Συμπερασματικά σχόλια
Τα παραπάνω δεν έχουν στόχο να αποδείξουν πέραν πάσης αμφιβολίας κάτι. Έχουν όμως σαν στόχο να δείξουν ότι η ύπαρξη του Θεού μπορεί να αποδειχθεί και λογικά. Το αν κάποιος δέχεται αυτή τη λογική ή όχι είναι ένα άλλο ζήτημα. Σίγουρα σε κάθε επιχείρημα υπάρχει και αντεπιχείρημα. Η ουσία είναι όμως ότι οι θεϊστές έχουν και αυτοί τα επιχειρήματα τους. Και σίγουρα ο συλλογισμός που δεν δέχεται την ύπαρξη μιας Πρώτης Αιτίας είναι σαφώς πιο προβληματικός από το συλλογισμό που λέει ότι υπάρχει μία τέτοια αρχική αιτία για το σύμπαν και όλα όσα βλέπουμε...

When the answer cannot be put into words, neither can the question be
put into words. The riddle does not exist. If a question can be framed at
all, it is also possible to answer it.
Scepticism is not irrefutable, but obviously nonsensical, when it
tries to raise doubts where no questions can be asked. For doubt can exist
only where a question exists, a question only where an answer exists, and
an answer only where something can be said.
Lugwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus

3. Αντιδράσεις στις ενδείξεις και τα λογικά επιχειρήματα
Πριν κάποιον πει ότι όλα τα παραπάνω είναι «ενδείξεις» / «επιχειρήματα» και όχι «αποδείξεις» / «αποδεδειγμένα επιχειρήματα»), πρέπει να γνωρίζει το εξής: Στα θέματα που σχετίζονται με μεταφυσικά ερωτήματα δεν μπορούμε να έχουμε μετρήσιμες-απτές αποδείξεις (όπως π.χ. έχουμε όταν μετράμε την επιτάχυνση ενός σώματος στο βαρυτικό πεδίο της Γης και καταλήγουμε στο νόμο της βαρύτητας). Το μόνο που διαθέτουμε είναι μη-μετρήσιμες / άυλες αποδείξεις και "ήπια" λογικά επιχειρήματα (ήτοι όχι "αυστηρής" μαθηματικής λογικής), όπως όλα όσα προανέφερα στο κεφάλαιο 2. Ο τομέας της μεταφυσικής μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε μόνο τέτοια στοιχεία και από τη στιγμή που έχουμε μόνο τέτοιου είδους στοιχεία σε αυτά πρέπει να βασιστούμε. Όλες οι προαναφερθείσες ενδείξεις και τα λογικά επιχειρήματα δείχνουν ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από το φαΐ και τις υλικές απολαύσεις στη ζωή μας. Κάτι «ανώτερο». Αντίθετα, όσοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει κάποιος ανώτερος σκοπός στη ζωή, δεν έχουν ούτε καν τέτοιες άυλες "αποδείξεις". Δεν έχουν καμία ένδειξη, ούτε κάποιο λογικό επιχείρημα. Απλά «πιστεύουν» ότι δεν υπάρχει Θεός. Απλά «πιστεύουν» ότι δεν υπάρχει σκοπός στη ζωή μας. Απλά «πιστεύουν» ότι δεν έχουμε κανένα λόγο για να ζούμε. Το μόνο που έχουν είναι "πίστη" στο λάθος της πίστης των άλλων.
Η θεωρία της εξέλιξης βασίζεται σε ορισμένα απολιθώματα και πειράματα (βλ. και πιο κάτω) και πράγματι εξηγεί το πώς εξελίσσονται τα είδη. Παραδέχομαι ότι η Θεωρία της Εξέλιξης είναι μια σωστή επιστημονική θεωρία η οποία δουλεύει καλάγια την ερμηνεία της βιοποικιλότητας. Όμως δεν είναι μια φιλοσοφική θεωρία. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν κάποιος προσπαθήσει (λανθασμένα) να εφαρμόσει τη θεωρία της εξέλιξης σε άλλα πεδία γνώσης με τα οποία δεν έχει καμία απολύτως σχέση. Ο Wallace και ο Darwin δούλεψαν σκληρά και πράγματι εξήγησαν πολλά πράγματα σχετικά με την εξέλιξη των βιολογικών χαρακτηριστικών ορισμένων ζώων.
Όμως το να πούμε ότι αφού εξηγήσαμε το πώς τα ψάρια βγήκαν στη στεριά και έγιναν αμφίβια, έχουμε αυτομάτως αποδείξει και ότι δεν υπάρχει Θεός αποτελεί ένα τεράστιο και λανθασμένο λογικό άλμα! Ένα τέτοιο άλμα (το οποίο πολλοί βιολόγοι κάνουν σήμερα) δεν μπορεί να υποστηριχθεί με κανέναν τρόπο. Πιο σημαντικό είναι όμως το εξής: Η Θεωρία της Εξέλιξης εξηγεί το «πως» τα είδη εξελίχθηκαν μέχρις ένα σημείο (το «μέχρις ένα σημείο» είναι σημαντικό για αυτό και το επαναλαμβάνω). Δεν εξηγεί όμως το «γιατί»! Ακόμα και αν κάποια μέρα η θεωρία αυτή εξηγήσει τα πάντα, πάλι δεν θα μπορεί να μας πει «γιατί» τα είδη εξελίσσονται κατ’ αυτό τον τρόπο. Γιατί όλα τα είδη ακολουθούν τους κανόνες της εξέλιξης; Ίσως εξαιτίας κάποιου φυσικού νόμου που δεν έχουμε βρει ακόμα; Και γιατί υπάρχει αυτός ο νόμος; Μήπως εξαιτίας κάποιου άλλου νόμου; κ.ο.κ. Πρέπει όλοι μας να γνωρίζουμε ότι η παρούσα επιστημονική μας γνώση είναι τόσο μικρή και λίγη (ακόμα δεν γνωρίζουμε πως λειτουργεί ο ιός της γρίπης) που είναι τουλάχιστον αστείο το να ισχυρίζεται κανείς είτε ότι έχει βρει το σκοπό της ζωής είτε ότι έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει τέτοιος σκοπός! Δεν είναι σωστό να λέει κανείς «εντάξει, μπορεί να πιστεύουν κάποιοι στην ύπαρξη Θεού και σκοπού στη ζωή, αλλά η επιστήμη δεν απαιτεί την ύπαρξη ενός Θεού!». Και δεν είναι σωστό για πολλούς λόγους: Πρώτον και εγώ είμαι επιστήμονας και πιστεύω ότι υπάρχει Θεός, όπως άλλοι «πιστεύουν» ότι δεν υπάρχει. Επιπλέον, όχι μόνο η πίστη μου αλλά και η λογική μου, μου λέει ότι υπάρχει ανώτερος σκοπός στη ζωή μας. Η λογική μου βασίζεται στις ενδείξεις-αποδείξεις και τα λογικά επιχειρήματα που ανέφερα στο κεφάλαιο 2.

Το να είσαι επιστήμονας (με την έννοια της «θετικής» επιστήμης όπως την εννοούν πολλοί σήμερα), δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύεις στον Θεό! Υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που δεν έχουν πρόβλημα να συνδυάσουν την επιστημοσύνη τους με το να πιστεύουν στο Θεό [9] [10]. Βέβαια η λογική (αναφέρομαι κυρίως στην "ήπια" λογική εδώ - βλ. παραπάνω - αν και η "αυστηρή" λογική μπορεί να οδηγεί δύο ανθρώπους σε διαφορετικά συμπεράσματα αν ξεκινούν από διαφορετικά αξιώματα) κάποιου άλλου ανθρώπου μπορεί με τα ίδια δεδομένα να φτάσει σε άλλο συμπέρασμα. Η λογική του Godel (του πιο σημαντικού λογικολόγου στην ιστορία των μαθηματικών μετά τον Αριστοτέλη) του έλεγε ότι υπάρχει Θεός (είχε μάλιστα βγάλει και μια λογική απόδειξη περί της ύπαρξης Θεού, την οποία διακριτικά όλοι οι υπέρμαχοι της «μη ύπαρξης σκοπού στη ζωή μας» αγνοούν επιδεικτικά σφυρίζοντας αδιάφορα…μπορεί κανείς να ψάξει στο Yahoo ή στο Google για “Godel proof of God” για να διαβάσει σχετικά ή να διαβάσει την παράγραφο 2.2 του παρόντος άρθρου)! Επίσης η λογική πολλών άλλων επιστημόνων τους λέει επίσης ότι υπάρχει Θεός. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί ο άνθρωπος που ηγήθηκε του Προγράμματος Αποκωδικοποίησης του Ανθρώπινου Γονιδιώματος – DNA (director of the Human Genome Project) (ναι, ήταν γεννετιστής), εν ονόματι Dr. Francis Collins! Πράγματι «πιστεύω» ότι υπάρχει Θεός, ωστόσο την ίδια στιγμή έχω και πολύ ισχυρές ενδείξεις υπέρ της άποψης μου. Από την άλλη, όσοι δεν πιστεύουν ότι υπάρχει Θεός δεν διαθέτουν ούτε καν αυτές τις ενδείξεις! Δεν διαθέτουν τίποτα! Απλά ισχυρίζονται ότι «εντάξει, μπορεί τώρα η Θεωρία της Εξέλιξης να μην τα εξηγεί όλα, αλλά κάποια στιγμή ΘΑ τα εξηγήσει»!!! Εντάξει λοιπόν, σύμφωνοι. ΟΤΑΝ τα εξηγήσει, θα αλλάξω και εγώ την ιστοσελίδα μου.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι τον φυσικό κόσμο τον ερευνούμε μέσω της επιστήμης, αλλά τα μεταφυσικά ερωτήματα της ζωής όχι.

Φυσικός κόσμος <===> Μεταφυσικός κόσμος
Μετρήσεις + Μαθηματική λογική Ένστικτο + Ήπια λογική (βασίζεται ίσως σε εμπειρικά δεδομένα)

Επιπλέον, ο άνθρωπος δεν διαθέτει μόνο τη Λογική για να φτάσει στην αλήθεια. Διαθέτουμε και το ένστικτο και τη διαίσθηση και δεν γνωρίζουμε το κατά πόσο κάποιο από αυτά τα "εργαλεία" είναι καλύτερο ή πιο έγκυρο από τα άλλα. Το ένστικτο μου και η διαίσθηση μου λένε ότι δεν είμαστε το "ανώτερο" ον στο σύμπαν. Σίγουρα μπορούν κάποιοι άλλοι να πιστεύουν ότι εμείς (ή κάποιο άλλο εξωγήινο είδος που δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμα) είμαστε το ανώτερο ον που υπάρχει στο σύμπαν, αλλά έχουν τόσες "απτές αποδείξεις" για τα λεγόμενα τους όσα και εγώ. Πολλοί μαθηματικοί βασίστηκαν αποκλειστικά και μόνο στη διαίσθηση τους για να διαμορφώσουν θεωρήματα τα οποία "πιστεύουν" σχεδόν όλοι οι μαθηματικοί ότι ισχύουν παρά το ότι δεν έχουν αποδειχθεί αληθή έως τώρα. Ακόμα καλύτερα, ορισμένοι μαθηματικοί διατύπωσαν σημαντικά θεωρήματα βασισμένοι στη διαίσθηση τους και στη συνέχεια ΑΠΟΔΕΙΧΘΗΚΕ ότι η διαίσθηση τους ήταν σωστή...

What we cannot talk about we must pass over in silence.
Lugwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus

Εγώ προσωπικά πιστεύω «κάτι» για όλα τα μεταφυσικά πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να ψάξουμε δια της εμπειρίας και μόνο και τα οποία και εγώ ο ίδιος παραδέχομαι ότι ίσως δεν θα γνωρίσουμε ποτέ. Άλλωστε αυτό που αποκαλούμε "αλήθεια" δεν είμαστε βέβαιοι ούτε καν αν υπάρχει! Ωστόσο μόνο του το γεγονός ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε κάτι δεν είναι κριτήριο για τη σημαντικότητα του! Έτσι μπορεί να μην μπορέσουμε ποτέ (αν και σαν φιλόσοφοι θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε) να μάθουμε ποια είναι η «αληθινή» πραγματικότητα σχετικά με αυτά τα θέματα, όμως το «άγιο δισκοπότηρο» αυτής της ανακάλυψης θα είναι που θα αποτελεί τον στόχο κάθε έρευνας του ανθρώπου και θα μας παροτρύνει να συνεχίσουμε την αναζήτηση.

Σκοπός των παραπάνω δεν είναι να δείξω ότι κατέχω την απόλυτη γνώση, αλλά απλά να δείξω ότι κάθε πλευρά έχει τα επιχειρήματα της τα οποία δεν πρέπει να αγνοούνται. Είναι λάθος να θεωρούμε πως ό,τι δεν μπορεί να εξετάσει ή αποδείξει η επιστήμη αυτομάτως "δεν υπάρχει". Η επιστήμη και η θρησκεία πρέπει να δουλέψουν μαζί για να ανακαλύψουν την αλήθεια και όχι να πιστεύουν ότι διαθέτει – η κάθε μια με τον δικό της τρόπο – το μοναδικό κλειδί για τα μυστικά του σύμπαντος.

3.1 Σχετικά με την Πίστη
Επειδή η έννοια της "πίστης" είναι σημαντική, πρέπει να αναλυθεί περεταίρω. Πίστη σημαίνει να είσαι βέβαιος για την ορθότητα μιας πρότασης χωρίς να διαθέτεις στοιχεία που να την αποδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η πίστη σε κάτι (όπως π.χ. στην ύπαρξη σκοπού ή στην ύπαρξη Πρώτης Αιτίας) μπορεί να βασίζεται τόσο σε στοιχεία/τεκμήρια όσο και στη λογική και δεν είναι αποκλειστικά και μόνο αποκύημα της φαντασίας (όπως έχω δείξει παραπάνω). Στο κεφάλαιο αυτό δείχνω ότι η πίστη είναι κάτι που χρησιμοποιούμε σε κάθε έκφανση της ζωής μας, όχι μόνο στη θρησκεία.
4. Λάθος εφαρμογές της επιστήμης
Όπως ανέφερα και παραπάνω, όλα τα προβλήματα διαμάχης Επιστήμης-Θρησκείας ξεκινούν από το λάθος που κάνουν ορισμένοι να εφαρμόσουν ορισμένες επιστημονικές θεωρίες σε πεδία με τα οποία δεν έχουν καμία σχέση. Τα καλύτερα παράδειγματα τέτοιας λανθασμένης εφαρμογής τη σημερινή εποχή είναι η προσπάθεια που κάνουν κάποιοι να εφαρμόσουν τη θεωρία της εξέλιξης στη φιλοσοφία όσο και η προσπάθεια των νευροβιολόγων να εξηγήσουν την ανθρώπινη συνείδηση με όρους χημείας.
4.1 Η λάθος προσπάθεια εφαρμογής της εξέλιξης στη φιλοσοφία
Για να μιλήσουμε για τη θεωρία της εξίλιξης πρώτα πρέπει να κάνουμε ορισμένες διευκρινήσεις σχετικά με το τι ονομάζουμε "θεωρία της εξέλιξης". Ο όρος "θεωρία της εξέλιξης" πρέπει κατ' αρχήν να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι τόσο ξεκάθαρος και μονοσήμαντος όσο πολλοί πιστεύουν. Με τον ίδιο όρο οι βιολόγοι αναφέρονται στην μικρο-εξέλιξη, όσο και στη μάκρο-εξέλιξη.
Η μικρο-εξέλιξη, ήτοι η εξέλιξη των ειδών για να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον, είναι μια επιστημονική θεωρία που έχει πολλά στοιχεία να συνηγορούν υπέρ της.
Αντίθετα η μακρο-εξέλιξη, ήτοι η δημιουργία τελείως νέων ειδών από κάποιο υπάρχων, έχει και αυτή πολλά στοιχεία υπέρ της αλλά δεν έχει αποδειχθεί στον ίδιο βαθμό με τη μικρο-εξέλιξη. Για παράδειγμα πολλά πειράματα σε fruit flies (μύγες φρούτων) που είχαν στα στόχο τη δημιουργία νέων ειδών μυγών με τη χρήση ραδιενέργειας ή χημικών δεν πέτυχαν το στόχο τους. Πολλά επιστημονικά πειράματα με μύγες και έντομα, έχουν παρατηρήσει τυχαίες μεταλλάξεις, αλλά καμία από αυτές δεν οδήγησε σε νέα βελτιωμένα είδη! Δεν έχουμε δει στη φύση τη δημιουργία νέων ειδών. Δεν έχουμε δει μεταλλάξεις του DNA οι οποίες να είναι ευνοϊκές για τους οργανισμούς (μην ξεχνάμε ότι ο πλήρης όρος δεν είναι απλά "μακρο-εξέλιξη", αλλά "δημιουργία νέων ειδών μέσω της επίδρασης του μηχανισμού της φυσικής επιλογής σε τυχαίες μεταλλάξεις DNA"). Ο όρος "εξέλιξη" πολλές φορές χρησιμοποιείται επίτηδες και για τα δύο είδη εξέλιξης με μόνο στόχο να δημιουργήσει σύγχυση και να "προβάλλει" τα επιστημονικά στοιχεία υπέρ της μικρο-εξέλιξης και στην υπό διερεύνηση μακρο-εξέλιξη. Μικρές λεπτομέρειες, αλλά σημαντικές...

Ερωτήματα για την εγκυρότητα της θεωρίας της μακρο-εξέλιξης έχει και η φυσική. Πως ένα φυσικό σύστημα εξελίσσεται προς κάτι τελειότερο από μόνο του, χωρίς καμία εξωτερική αλληλεπίδραση ή κατεύθυνση; Γνωρίζουμε από το 2ο νόμο της θερμοδυναμικής ότι όλα τα συστήματα τείνουν προς κατάσταση μεγαλύτερης εντροπίας (αταξίας) με την πάροδο του χρόνου. Πως τα είδη εξελίσσονται από καθαρή τύχη;

Δεν γνωρίζω αν η μακρο-εξέλιξη τελικά ισχύει ή όχι. Πρόθεση μου δεν είναι να κρίνω μία βιολογική θεωρία αλλά να θέσω την αντίθεση μου σε λάθος τρόπους σκέψης. Η μακρο-εξέλιξη δεν έχει παρατηρηθεί μέχρι στιγμής πολλές φορές στη φύση, με λίγες εξαιρέσεις οι οποίες εξετάζονται - βλ. [11] και [12]. Άρα είναι για εμένα σωστό το να μην αναφέρομαι σε αυτή σαν να είναι "γεγονός" ή κάτι που "ισχύει" σχεδόν σίγουρα. Όταν αποδειχθεί 100% καλώς θα κάνει να αποδειχθεί. Έως τότε όμως δεν μπορώ να δεχθώ το να χρησιμοποιείται και μάλιστα με λάθος τρόπο. Και η αντίθεση μου σε τέτοιους τρόπους σκέψης είναι ακόμα εντονότερη όταν γνωρίζω και βλέπω πως το θεμέλιο αυτού του τρόπου σκέψης είναι ένα υλιστικό φιλοσοφικό δόγμα. Σήμερα είναι η μακρο-εξέλιξη, αύριο μπορεί να είναι η θεωρία Χ. Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να μην αφήνουμε τα φιλοσοφικά πιστεύω μας να μας υπαγορεύουν την επιστήμη μας.

Και σε αυτό το πλαίσιο συζήτησης έχει σημασία και το εξής γεγονός: ο ορισμός του τι είναι "είδος" δεν είναι κάτι στο οποίο έχουν αποφασίσει οι βιολόγοι! Αυτό είναι κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν. Ο ορισμός "διαφορετικά είδη είναι αυτά που δεν μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους" δεν είναι καλός και εφαρμόσιμος. Υπάρχουν για παράδειγμα περιπτώσεις όπου δύο είδη διασταυρώνονται και κάνουν ένα υβρίδιο (π.χ. σε φυτά) [13]. Υπάρχουν επίσης και περιπτώσεις ζώων τα οποία αναπαράγονται ασεξουαλικά [14]. Συν τοις άλλοις, ο έλεγχος της μη-συμβατότητας σε θέματα αναπαραγωγής είναι κάτι που ελάχιστες φορές γίνεται στην πράξη [15]. Τις περισσότερες φορές οι επιστήμονες "ονομάζουν" διαφορετικό είδος μία απλή αλλαγή στο χρώμα των φτερών μια πεταλούδας ή στο μήκος των αυτιών ενός λαγού. Δύσκολο να δεχθεί κανείς ότι αυτό είναι ένα νέο είδος. Η συζήτηση για τον ορισμό των ειδών φτάνει μάλιστα σε σημείο να αγγίζει και τη φιλοσοφία. Σύμφωνα με τους νομιναλιστές, η έννοια του "είδους" είναι μια εφεύρεση του ανθρώπου και ένα κατασκεύασμα της ανθρώπινης γλώσσας και όχι κάτι που υπάρχει - δες [16].
Ο Δαρβίνος ο ίδιος ήταν ενάντια στην ιδέα της ίδιας της έννοιας "είδος" και τον σαφή διαχωρισμό μεταξύ "ειδών" με βάση τον ορισμό τους ως ομάδες ατόμων με τα παρόμοια χαρακτηριστικά. Για τον Δαρβίνο, δεδομένου ότι όλα τα άτομα ενός πληθυσμού εξελίσσονται συνεχώς, ο καθορισμός των ειδών είναι κάτι απολύτως αυθαίρετο και βασίζεται στην υποκειμενική άποψη του κάθε φυσιοδίφη! Ήταν μάλιστα πραγματικά υπερήφανος ότι είχε λύσει το πρόβλημα του καθορισμού των "ειδών" με να επισημάνει ότι ο εξελικτικός μηχανισμός αλλάζει συνεχώς τα χαρακτηριστικά των πληθυσμών και το που θα χαραχθεί η διαχωριστική γραμμή για να καθορίσει ένα νέο/διαφορετικό είδος είναι κάτι απολύτως υποκειμενικό!!! [17]

Αν τώρα προσπαθήσουμε λανθασμένα να επεκτείνουμε την εφαρμογή της Θεωρίας της Εξέλιξης στο ερώτημα του αν υπάρχει σκοπός στην ύπαρξη του σύμπαντος, τότε θα καταλήξουμε στο περίεργο και άλλογο συμπέρασμα ότι είμαστε ένα «ατύχημα» της φύσης, ότι υπάρχουμε από «τύχη» επειδή απλά…έτυχε διάφορα άτομα και μόρια να συναντηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μας σχηματίσουν! Και γιατί υπάρχουμε; Χωρίς κανένα λόγο! Αυτό είναι ΜΗ-λογικό: με το να λες κάτι τέτοιο μειώνεις την αξία της ανθρώπινης ζωής και την εξομοιώνεις με την αξία μιας μπανάνας! Και επιλέγεις να αγνοήσεις όλες εκείνες τις ενδείξεις που αναφέρω στο σημείο 2. Αν δεν έχουμε κάποιο σκοπό στη ζωή και όλα είναι τόσο μάταια, τότε γιατί προσπαθούμε συνέχεια να «βγούμε» από το θνητό μας σώμα και να αναπτυχθούμε πνευματικά; Το να λες ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε από το Θεό είναι σίγουρα περισσότερο επιστημονικό όσο και το να λες ότι δεν δημιουργήθηκε από κανέναν και ότι υπάρχει από πάντα χωρίς κανένα λόγο…
Πέραν του ότι δεν είναι σωστή η επέκταση της θεωρίας της εξέλιξης στη φιλοσοφία, πολλοί πιστεύουν ότι δεν είναι σωστή ακόμα και η επέκταση της στον άνθρωπο. Ο συνιδριτής της Θεωρίας της Εξέλιξης, Alfred Russel Wallace (δημοσίευσε πρώτος τη θεωρία της εξέλιξης ένα χρόνο πριν τον Δαρβίνο, ο οποίος απλά έκλεψε πολλές ιδέες του από τον Wallace), πίστευε ότι η Θεωρία της Εξέλιξης - αν και μια σωστή θεωρία - δεν μπορεί να εξηγήσει τον άνθρωπο. Αυτός ο γίγαντας της βιολογίας ο οποίος διατέλεσε και πρόεδρος του Τμήματος Ανθρωπολογίας και του Τμήματος Βιολογίας της Βρετανικής Εταιρίας Επιστημών (British Association) πίστευε ότι η πνευματικότητα του ανθρώπου είναι κάτι που ξεφεύγει από τους νόμους της εξέλιξης και το οποίο μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την ύπαρξη μιας ανώτερης οντότητας όπως ένας Θεός [βλ. το σχετικό άρθρο μου Russel Wallace για λεπτομέρειες].

Πέραν όμως όλων των άλλων, ο ίδιος ο Δαρβίνος αναγνώριζε πως η Αχίλλειο Πτέρνα της θεωρίας της εξέλιξης είναι ο ανθρώπινος "αλτρουισμός". Πως μπορεί η θεωρία της εξέλιξης να εξηγήσει τον Αλτρουισμό; Πως μπορεί κάποιος άνθρωπος, στα πλαίσια ενός μοντέλου «επιβίωσης του ισχυρότερου», να διακινδυνεύει τη ζωή του για να σώσει έναν άγνωστο (ή ακόμα και έναν εχθρό του), χωρίς να περιμένει να πάρει κάποιο αντάλλαγμα; Οι σημερινοί εξελικτικοί βιολόγοι, όπως ο Richard Dawkins, προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο με σαθρά επιχειρήματα του τύπου "και το τάδε ζώο επιδεικνύει αλτρουιστική συμπεριφορά". Ωστόσο όλοι τους κάνουν το λάθος να συγχέουν την φαινομενικά "καλή" συμπεριφορά ενός ζώου που στόχο έχει κάποιο αντάλλαγμα (άμεσο ή έμμεσο) με τον καθαρό ανθρώπινο αλτρουισμό ο οποίος σημαίνει "δίνω χωρίς να παίρνω απολύτως τίποτα". Όλοι οι σημερινοί βιολόγοι όταν αναφέρονται στον αλτρουισμό ουσιαστικά αναφέρονται σε συμπεριφορές του τύπου "κάνω κάτι για να πάρω κάτι σε αντάλλαγμα" και όχι σε πραγματικό αλτρουισμό.

Εν κατακλείδι, η ίδια η "φύση" της θεωρίας της εξέλιξης είναι κάτι που χρίζει μεγάλης συζήτησης. Για παράδειγμα ας προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε εμάς τους ανθρώπους με τα σκυλιά με όρους "εξέλιξης". Εμείς κουραζόμαστε 15 ώρες την ημέρα για να έχουμε φαϊ, ενώ τα σκυλιά το βρίσκουν έτοιμο από εμάς. Εμείς μοχθούμε για να έχουμε ένα σπίτι, ενώ τα σκυλιά το βρίσκουν έτοιμο από εμάς. Εμείς μπορεί να μην έχουμε ασφάλεια υγεία, αλλά τα σκυλιά έχουν τους καλύτερους κτηνίατρους που μπορούμε να βρούμε. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να πάσχουν από κατάθλιψη επειδή είναι μόνοι, αλλά οι σκύλοι πάντα θα έχουν έναν άνθρωπο για συντροφιά. Ποιο είδος είναι πιο "εξελιγμένο";
Και η συζήτηση μπορεί να πάρει περίεργη τροπή αν αναλογιστούμε τη σύγκριση ανθρώπου-βακτηριδίων. Τα τελευταία έχουν αποδείξει ότι μπορούν και επιβιώνουν καλύτερα από κάθε άλλο είδος σχεδόν από τότε που υπάρχει ο πλανήτης μας. Αυτό τα κάνει πιο εξελιγμένα με όρους "εξέλιξης με φυσική επιλογή"; Αν ναι, τότε γιατί δεν προσπαθούμε να εξελιχθούμε και εμείς σε κάτι παρόμοιο; Αν όχι, τότε γιατί έχουν καταφέρει να επιβιώσουν τόσα δισεκατομμύρια χρόνια;
Η φύση της θεωρίας της εξέλιξης βασίζεται σε πολλά δόγματα, όπως το δόγμα "δεν διαφέρουμε σε τίποτα από τα άλλα ζώα". Και κάθε σχετική συζήτηση θέλει προσεκτική ανάλυση και προετοιμασία.

Η θεωρία της εξέλιξης πρέπει να παραμείνει στο πεδίο της βιολογίας και να αφήσει την απάντηση των μεταφυσικών ερωτημάτων στους φιλοσόφους...

4.2 Η λάθος προσπάθεια εξήγησης της συνείδησης μέσω της χημείας
Οι νευροβιολόγοι σήμερα προσπαθούν να εξηγήσουν την ανθρώπινη συνείδηση με τη βοήθεια της χημείας των νευρώνων στο μυαλό μας. Αυτό δεν φαίνεται να το καταφέρνουν και σήμερα, εν έτει 2009, τα μυστικά της συνείδησης μας παραμένουν πολύ καλά κρυμμένα.
Ορισμένοι θεωρούν ότι υπάρχει πρόοδος και πως είναι απλά θέμα χρόνου το να εξηγηθούν τα πάντα σχετικά με το μυαλό μας από την επιστήμη. Αυτό όμως που δεν καταλαβαίνουν είναι ότι βαδίζουν σε λάθος μονοπάτι. Οι νευροβιολόγοι σήμερα βρίσκουν ένα μέρος του εγκεφάλου να έχει δραστηριότητα όταν κάνουμε κάτι και θεωρούν ότι έτσι προσεγγίζουν την ανθρώπινη σκέψη. Βλέπουν κάποιους νευρώνες να ανταλλάσσουν χημικά μηνύματα με διπλανά τους κύτταρα και πιστεύουν ότι σταδιακά φτάνουν στην ερμηνεία της ανθρώπινης συνείδησης. Όμως δεν λαμβάνουν υπόψην τους πολλά πράγματα: Η εύρεση συσχέτισης μεταξύ δύο πραγμάτων δεν σημαίνει ότι το ένα είναι αιτία του άλλου. Το να προσπαθείς να εξηγήσεις την ανθρώπινη συνείδηση μέσω της ανάλυσης των νευρώνων και των χημικών ερεθισμάτων σε ατομικό επίπεδο, είναι σαν να προσπαθείς να αναλύσεις την "υγρότητα" του νερού αναλύοντας τα χημικά στοιχεία του οξυγόνου και του υδρογόνου. Η συνείδηση μας είναι κάτι παραπάνω από το σύνολο των νευρώνων μας. Η μηχανιστική αντίληψη ορισμένων νευροβιολόγων (ευτυχώς όχι όλων) για τη συνείδηση μας, βλέπει το πρόβλημα στις λάθος διαστάσεις του και με λάθος τρόπο. Όταν κάποιος ρωτάει "γιατί πετάει αυτό το αεροπλάνο;" θα μπορούσαμε να απαντήσουμε "πετάει επειδή τα άτομα του αέρα συγκρούονται με τα άτομα στο κάτω μέρος των φτερών και δημιουργούν άνωση". Όμως αν μέναμε εκεί θα παραλείπαμε τους βασικούς και πραγματικά ουσιώδεις λόγους για τους οποίους πετάει: το ότι κάποιος αποφάσισε να φτιάξει αυτό το αεροπλάνο, το ότι κάποιος το σχεδίασε, το ότι ένας άνθρωπος ήθελε να γίνει πιλότος και εκπαιδεύτηκε για αυτό, το ότι ο πιλότος σήμερα αποφάσισε να απογειώσει το αεροπλάνο στον αέρα. Οι νευρώνες πράγματι είναι εκεί. Και πράγματι επιτελούν λειτουργίες. Κανείς δεν το αρνείται αυτό. Όμως το να βλέπει κανείς μόνο αυτούς τους νευρώνες και να μην βλέπει τη συνολική εικόνα από "πάνω προς τα κάτω" είναι απλά λάθος. Το νερό τρέχει μέσα από σωλήνες. Αν σπάσουν οι σωλήνες το νερό παύει να τρέχει. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το νερό είναι ιδιότητα των σωλήνων ή ότι παράγεται από αυτούς...
Επιπλέον η ανάλυση της λειτουργίας των νευρώνων μας δίνει πληροφορίες για τις λειτουργίες του ανθρωπίνου εγκεφάλου. Όμως όλοι μας γνωρίζουμε ότι η "συνείδηση" είναι περισσότερο μία κατάσταση και όχι μια λειτουργία. Πως λοιπόν μπορεί η νευροβιολογία να ανακαλύψει τα μυστικά της αναλύοντας λειτουργίες; [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26]

Αν δω έναν πίνακα και ξαφνικά "τρελαθώ" και του πετάξω ένα ποτήρι για να τον καταστρέψω, η σημερινή ψυχολογία θα πει ότι πάσχω από το σύνδρομο Sendhal: η συγκίνηση από έργα τέχνης με κάνει να συμπεριφέρομαι παράλογα. Οι νευρώνες μου λοιπόν μου είπαν τι να κάνω; Μήπως αναγάγοντας τα πάντα στους νευρώνες χάνεται η "ελεύθερη βούληση"; Εγώ ήθελα να πετάξω το ποτήρι...

Η σημερινή επιστήμη δυσκολεύεται να βρει την ανθρώπινη συνείδηση γιατί λειτουργεί κάτω από το δόγμα του υλισμού. Αν δέχεσαι αξιωματικά ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο εκτός από την ύλη, πως μπορείς να βρεις το πνεύμα; Η απάντηση είναι ότι δεν μπορείς. Μόνο αν αλλάξουμε τις βάσεις της σημερινής επιστήμης και απομακρυνθούμε από το δόγμα του υλισμού θα μπορέσουμε να βρούμε την απάντηση...
Το πρόβλημα της ανθρώπινης συνείδησης ίσως αποτελέσει τελικά την αχίλλειο πτέρνα της σύγχρονης υλιστικής θεώρησης του κόσμου που μερικοί άθεοι θέλουν να επιβάλλουν δια της πλαγίας οδού...

Σημείωση: Για την ανθρώπινη συνείδηση βλ. και το σχετικό αγγλικό άρθρο που έχω γράψει στη διεύθυνση Human Consciousness and the End of Materialism.

5. Η θεωρία της εξέλιξης είναι μη-διαψεύσιμη
Σύμφωνα με τον Carl Popper, σε κάθε επιστημονική θεωρία πρέπει να μπορείς με κάποιον τρόπο να αποδείξεις ότι η θεωρία είναι λανθασμένη, αλλιώς δεν πρόκεται για πραγματικά επιστημονική θεωρία. Για παράδειγμα, η θεωρία που λέει "όλοι οι βάτραχοι είναι πράσινοι", αποδεικνύεται λάθος αν ανακαλύψουμε κάπου ένα βάτραχο μαύρο. Ωστόσο η θεωρία της εξέλιξης δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να αποδειχθεί λανθασμένη, άρα δεν είναι γνήσια επιστημονική θεωρία. Όταν οι εξελικτικοί βιολόγοι βλέπουν ένα είδος, το 'βαπτίζουν'΄ως "ικανό για επιβίωση", ενώ όταν δουν ένα είδος που έχει εκλείψει το 'βαπτίζουν' ως "μη-ικανό για επιβίωση". Και στις δύο περιπτώσεις η 'βάπτιση' γίνεται εκ των υστέρων και όχι εκ των προτέρων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει δυνατότητα να αποδειχθεί ότι η θεωρία είναι λάθος ποτέ! Κλασικό παράδειγμα των παραπάνω είναι η περίπτωση του ψαριού κοιλάκανθος (coelacanth ή Latimeria chalumnae). Το ψάρι αυτό πιστευόταν ότι έχει εκλείψει από την Κρητιδική περίοδο. Έτσι οι εξελικτικοί βιολόγοι έλεγαν ότι το εν λόγω ζώο "δεν ήταν ικανό για επιβίωση και ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής το έκανε να εκλείψει". Όμως το 1938 το εν λόγω ψάρι ανακαλύφθηκε ότι ζει και βασιλεύει! Μεγάλη αναταραχή επικράτησε στο χώρο της επιστήμης για την ανακάλυψη του, όμως οι εξελικτικοί βιολόγοι δεν αγχώθηκαν ιδιαίτερα να την εξηγήσουν. Και εκεί που θα νόμιζε κανείς πως η ανακάλυψη του ψαριού θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η θεωρία της εξέλιξης είχε κάνει λάθος στην περίπτωση του, οι εξελικτικοί βιολόγοι απλά είπαν "εντάξει, το ψάρι ήταν ικανό για επιβίωση και άρα επιβίωσε σύμφωνα με το μηχανισμό της φυσικής επιλογής"! Έτσι απλά. Και η ζωή συνεχίζεται...

6. Περιορισμοί και λάθος αξιώματα της επιστήμης
Πολλά στοιχεία δείχνουν ότι η σημερινή επιστήμη έχει περιορισμούς και ατέλειες στη λογική της. Για παράδειγμα, αν και όλοι μας έχουμε μια αίσθηση του χρόνου που περνάει, καμία επιστημονική θεωρία δεν απαιτεί την ύπαρξηχρόνου που "ρέει" όπως τον καταλαβαίνουμε εμείς. Αν και όλοι μας κατανοούμε ότι υπάρχει αιτιότητα στο σύμπαν (ήτοι το κάθε τι έχει μια πρότερη αιτία), καμία επιστημονική θεωρία δεν απαιτεί την ύπαρξη της. Ακόμα και ο ίδιος ο ιδρυτής της Λογικής, ο Αριστοτέλης, δεν γνώριζε ακριβώς για το που ήταν χρήσιμη η Λογική. Δεν ήξερε αν η Λογική ήταν ένα εργαλείο για την ανακάλυψη της απόλυτης αλήθειας (η οποία, παρεπιμπτόντως, δεν γνωρίζουμε καν αν υπάρχει) ή ένα εργαλείο για να αναλύουμε τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε και τους περιορισμούς της. Πολλοί μετα-μοντέρνοι φιλόσοφοι (με πρώτο τον Wittgenstein) έχουν στιγματίσει τη σιγουριά της επιστήμης ότι μπορεί να ανακαλύψει την αλήθεια. Πως είμαστε σίγουροι ότι υπάρχει κάτι τέτοιο καταρχάς; Έτσι και αλλιώς δεν μπορούμε να μάθουμε ποτέ τα όρια της σκέψης μας, διότι για να το κάνουμε αυτό θά έπρεπε να μπορούσαμε να σκεφτούμε τα πράγματα για τα οποία δεν μπορούμε να σκεφτούμε [βλ. Wittgenstein]!

Η επιστήμη σαν εργαλείο κατασκευής μοντέλων
Ας μην ξεχνάμε ότι η επιστήμη είναι ένα εργαλείο για να κατασκευάζει κανείς θεωρίες με τις οποίες ερμηνεύει τα όσα παρατηρεί. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με αυτό που αποκαλούμε "πραγματικότητα". Η "πραγματικότητα" είναι ό,τι υπάρχει. Με τις αισθήσεις μας "φιλτράρουμε" αυτή την πραγματικότητα και την βλέπουμε μέσα από το δικό μας πρίσμα. Στη συνέχεια διατυπώνουμε θεωρίες για να ερμηνεύσουμε τα όσα παρατηρούμε και να κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον των όσων παρατηρήσουμε.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Θεωρία <=========> Αισθητός κόσμος <=========> Πραγματικότητα

Η επιστήμη προσφέρει τη σύνδεση μεταξύ της θεωρίας και του αισθητού κόσμου, αλλά δεν κατορθώνει σε καμία περίπτωση να φτάσει στην πραγματικότητα. Παράδειγμα: Τα πράγματα πέφτουν προς τη Γη για κάποιο λόγο. Αυτός ο "λόγος" (που δεν τον ξέρουμε) είναι αυτό που "υπάρχει", αυτό που αποκαλούμε "πραγματικότητα". Όταν με τα μάτια μας βλέπουμε ένα μήλο να πέφτει προς το έδαφος, αυτό είναι η παρατήρηση του αισθητού κόσμου. Διατυπώνοντας τη θεωρία της βαρύτητας, φτιάχνουμε ένα μοντέλο το οποίο περιγράφει ικανοποιητικά αυτά που βλέπουμε. Δεν φτάνουμε όμως στο σημείο να πούμε τίποτα για την πραγματικότητα. Πολλοί θεωρούν ότι τα μήλα πέφτουν στη Γη εξαιτίας της "βαρύτητας" και ότι, επειδή αυτό είναι κάτι που το "βλέπουμε", η βαρύτητα "υπάρχει". Αυτό είναι λάθος: όταν η θεωρία της βαρύτητας που έχουμε τώρα αποδειχθεί τελείως λάθος (αυτό γίνεται συνέχεια με τις επιστημονικές θεωρίες), τα μήλα θα συνεχίσουν να πέφτουν προς τα κάτω! Η "πραγματικότητα" δεν θα έχει αλλάξει! Απλά θα έχει αλλάξει η θεώρηση μας για τον αισθητό κόσμο. Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί το τρανζίστορ. Το τρανζίστορ βασίζεται σε εξελιγμένες (σήμερα) επιστημονικές θεωρίες της φυσικής. Αν όμως οι θεωρίες αυτές αντικατασταθούν τελείως από άλλες, το τρανζίστορ θα συνεχίζει να λειτουργεί!

Βέβαια τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την επιστήμη. Είναι γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα καλύτερα εργαλεία που έχουμε για να κατανοούμε τον κόσμο μας. Πρέπει όμως, αναγνωρίζοντας όλα τα παραπάνω, να τη χρησιμοποιούμε με φειδώ και να είμαστε προσεκτικοί στα συμπεράσματα μας. Και σε τελική ανάλυση πως είμαστε σίγουροι ότι το ένστικτο μας δεν είναι πιο "σωστό" (ό,τι και αν σημαίνει αυτό) από τη λογική; Μπορεί πράγματι η αιτιότητα να μην υπάρχει, μπορεί όντως ο χρόνος να είναι μόνο μία ψευδαίσθηση μας. Μάλιστα ο Godel έδειξε ότι πράγματι ίσως ο χρόνος να είναι η μεγαλύτερη ψευδαίσθηση... Όμως η ουσία εδώ δεν είναι το αν η τωρινή επιστήμη έχει δίκιο ή άδικο στο ένα πράγμα ή στο άλλο. Η ουσία είναι η αδυναμία της επιστήμης να ερμηνεύσει τα φαινόμενα και να καταλήξει κάπου. Μια αδυναμία που καταδεικνύει μια εγγενή ατέλεια της η οποία δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη...

Λάθος αξιώματα-δόγματα της σημερινής επιστήμης
Η σημερινές θετικές επιστήμες (γενικά με τον όρο "επιστήμη" αναφέρομαι στις "θετικές επιστήμες" μέσα στο παρόν άρθρο για λόγους συντομίας, χωρίς να συμμερίζομαι την λάθος προκατάληψη ορισμένων που θέλουν να πιστεύουν ότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν είναι "επιστήμες") βασίζονται σε ορισμένα αξιώματα. Όσο χρησιμοποιούμε αυτά τα αξιώματα αναγνωρίζοντας όμως ότι τα χρησιμοποιούμε χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι σωστά, τότε όλα βαίνουν καλώς. Όταν ωστόσο αρχίζουμε να μιλάμε για την επιστήμη θεωρώντας τα αξιώματα στα οποία βασίζεται σαν "προφανώς" αληθή, τότε έχουμε κάνει ένα μεγάλο βήμα για τη μετατροπή των αξιωμάτων αυτών σε δόγμα. Και ο δογματισμός δεν είναι καλό πράγμα.

1. Το πρώτο αξίωμα στο οποίο βασίζονται σήμερα οι επιστήμονες είναι ότι η ανθρώπινη λογική δουλεύει σωστά. Όσο περίεργο και αν ακούγεται αυτό, είναι γεγονός ότι δεν έχουμε κάποιου είδους "απόδειξη" ότι ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέφαλος μας δεν έχει σφάλματα και ότι η λογική μας είναι ένα εργαλείο που πράγματι μπορεί να φτάσει σε έγκυρα συμπεράματα σχετικά με τον κόσμο.
2. Ένα δεύτερο βασικό αξίωμα που χρησιμοποιείται είναι αυτό που λέει ότι η επαγωγή λειτουργεί. Η επαγωγή είναι το πλέον βασικό εργαλείο που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να φτιάξουν θεωρίες σχετικά με τη φύση, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό το "εργαλείο" δεν εγγυάται τίποτα σχετικά με την αλήθεια των συμπερασμάτων που παράγει. Η επαγωγική μέθοδος της επιστήμης είναι ένα εργαλείο όχι τόσο τέλειο: Έστω για παράδειγμα ένας επιστήμονας που μελετάει βατράχους. Παρατηρεί βατράχους σε μια λίμνη στην Ελλάδα και μετά από πολλές παρατηρήσεις βγάζει τη θεωρία του. "Οι βάτραχοι είναι πράσινοι και κοάζουν", ισχυρίζεται. Όλα ωραία και πολύ "επιστημονικά". Έχει βρει την "αλήθεια"; Ναι, μέχρι να πάει ένα ταξίδι στην Αφρική και να δει έναν μαύρο βάτραχο...
3. Επιπλέον οι σημερινοί επιστήμονες ξεκινούν την έρευνα τους με το αξίωμα (ήτοι κάτι που λαμβάνουν σαν δεδομένο αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί) ότι ο κόσμος αποτελείται μόνο από ύλη (πρωτόνια, ηλεκτρόνια κλπ) και φυσικούς νόμους που καθορίζουν πως αυτή η ύλη θα συμπεριφερθεί. Αν λοιπόν εξαρχής θεωρεί κανείς ότι δεν υπάρχει κανένα ίχνος πνευματικότητας στον κόσμο, πως περιμένει να βρει αποδείξεις για την ύπαρξη της; Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο υλισμός [23] αποτελεί δόγμα (και μάλιστα ακραίο δόγμα) και όχι αποδεδειγμένη θέση [2] [24]. Επιπλέον αν κανείς δέχεται την ύπαρξη αναπόδραστων φυσικών νόμων, τότε πως μπορεί να εξηγηθεί η ύπαρξη της "ελεύθερης βούλησης" που σχεδόν όλοι μας αισθανόμαστε ότι διαθέτουμε; Πως αισθανόμαστε ότι "πράττουμε" σε έναν προβλέψιμο κόσμο;
4. Η επιστήμη βασίζεται στο αξίωμα ότι όλα τα πράγματα είναι μετρήσιμα. Όπως προανέφερα στην εισαγωγή, αυτό περιορίζει πολύ τα αντικείμενα με τα οποία μπορεί να ασχοληθεί (π.χ. ηθική και αισθητική δεν είναι αντικείμενα που μπορεί να εξετάσει η επιστήμη). [9]
5. Η επιστήμη επίσης βασίζεται στο αξίωμα ότι όλα τα φαινόμενα μπορούν να αναπαραχθούν με πείραμα ή να παρατηρηθούν. Αυτή η πολύ απλή προϋπόθεση για να λειτουργήσει ο κάθε επιστήμονας στις θετικές επιστήμες σήμερα δημιουργεί έναν βασικό περιορισμό: η επιστήμη δεν μπορεί να εξετάσει φαινόμενα που συμβαίνουν μία μόνο φορά και δεν μπορούν να αναπαραχθούν! Πιθανό παράδειγμα ενός τέτοιου φαινομένου: η στιγμή της δημιουργίας του σύμπαντος.
6. Η σύγχρονη κοσμολογία βασίζεται στην Αρχή της Μετριότητας (Mediocrity Principle) και την Αρχή του Κοπέρνικου (Copernican Principle), σύμφωνα με τις οποίες ο άνθρωπος δεν είναι σε κάποια ιδιαίτερη θέση στο σύμπαν (π.χ. στο κέντρο του σύμπαντος), αλλά ζούμε σε έναν τυχαίο πλανήτη ανάμεσα στα εκατομμύρια των πλανητών. Έτσι αν και τα επιστημονικά δεδομένα τόσο την εποχή του Edwin Hubble όσο και τώρα δείχνουν ότι μπορεί να βρισκόμαστε πολύ κοντά στο κέντρο του σύμπαντος, ορισμένοι σύγχρονοι κοσμολόγοι απλά "επιλέγουν" να διορθώνουν τις εξισώσεις τους για να λένε ότι δεν είμαστε! [Σημείωση: Ούτως ή άλλως ο καθένας μπορεί να επιλέξει όποιο σύστημα αναφοράς θέλει και να περιγράψει τους φυσικούς νόμους. Η επιλογή "Γη" ή "'Ηλιος" βασίζεται σε φιλοσοφικές αρχές.] Μπορεί κανείς να διαβάσει το αγγλικό μου άρθρο Earth at the Center of the Universe? για να δει πως η τοποθέτηση του Ήλιου (αντί της Γης) στο κέντρο του ηλιακού συστήματος αποτελεί εν τέλει θέμα φιλοσοφικών (αξιωματικών) υποθέσεων και όχι μόνο επιστημονικών δεδομένων.

Αν παρομοίως πιστεύεις (αξιωματικά) ότι δεν υπάρχει σκοπός στο σύμπαν, ό,τι και να δεις δεν πρόκειται να πειστείς πως ύπάρχει. Αν δεν έχεις συμπεριλάβει τον άνθρωπο μέσα στις εξισώσεις σου, πως περιμένεις να βρεις αποδείξεις ότι έχει κάποιο νόημα αυτό το μικρό διάστημα της ύπαρξης μας;
Αν πιστεύεις (αξιωματικά) ότι όλα τα πράγματα στον κόσμο είναι μετρήσιμα, τότε πως μπορείς να κατανοήσεις έννοιες όπως η ηθική, τα συναισθήματα, η αισθητική ή η αγάπη χωρίς να γελοιποιηθείς;
Αν πιστεύεις (αξιωματικά) ότι η επιστήμη μπορεί να αναλύσει και να βρει την αλήθεια για τα πάντα, τότε δεν έχεις διαβάσει το Θεώρημα της Μη-Πληρότητας (Incompleteness theorem) του Godel...
Το δηλητήριο του υλισμού
Πολλοί επιστήμονες σήμερα ακολουθούν τη φιλοσοφική θέση του "υλισμού". Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το έχουμε υπόψην μας όταν αναλύουμε το τι λένε. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς τις θεμελιώδεις φιλοσοφικές θέσεις στις οποίες στηρίζεται ο συνομιλητής του. Και είναι ακόμα πιο σημαντικό να ξεχωρίζουμε την επιστήμη από αυτές τις θέσεις. Ο υλισμός (όπως και ο εμπειρισμός) είναι θέσεις και όχι επιστημονικά αποδεδειγμένα γεγονότα ή μοντέλα γνώσης. Η εγκυρότητα τους δεν έχει αποδειχθεί με κάποιο τρόπο και εξίσου "έγκυρα" μπορεί κανείς να ακολουθεί τη φιλοσοφική θέση του ιδεαλισμού.

Σημείωση: Σχετικά με τα αξιώματα που χρησιμοποιεί η επιστήμη μπορεί κανείς να δει το σχετικό μου άρθρο στην αγγλική γλώσσα The Limits of Science.

Περί θαυμάτων
Με τον ίδιο τρόπο αν δεν πιστεύει κανείς στην ύπαρξη θαυμάτων (μια θέση η οποία είναι και η ίδια μία "πίστη") τότε ακόμα και να δει μπροστά του ένα τέτοιο να συμβαίνει δεν πρόκειται να το πιστέψει! Οι σημερινοί άθεοι είναι μία κατά πολύ "βελτιωμένη" έκδοση του Άπιστου Θωμά, καθώς ακόμα και να έβλεπαν τον Χριστό μπροστά τους ζωντανό μετά την ταφή Του, δεν θα πιστεύαν αλλά θα έψαχναν να βρουν την πραγματική επιστημονική αιτία πίσω από αυτό που βλέπουν. Και αν δεν έβρισκαν κάποια λογική εξήγηση δεν θα κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι είδαν ένα θαύμα, αλλά στο ότι "ακόμα δεν έχουμε βρει την εξήγηση, αλλά κάποια στιγμή η επιστήμη θα τη βρει"...

Περί ηθικής
Η επιστήμη δεν μπορεί να βγάλει συμπέρασμα σχετικά με το πόσο "σωστή" / "ηθική" είναι μια συμπεριφορά. Ειδικά όσον αφορά τη Θεωρία της Εξέλιξης, αυτή ορίζει σαν "σωστή" συμπεριφορά ενός ζώου το ό,τι κάνει για να επιβιώσει. Με αυτή τη λογική, αν ένα ζώο σκοτώσει για να ζήσει, τότε προφανώς έχει πράξει το σωστό. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εφαρμοστεί στον άνθρωπο. Παραβλέποντας το βασικό σφάλμα που κάνουν πολλοί βιολόγοι να θεωρούν τον άνθρωπο ένα "ζώο" (ακόμα ένα λάθος αξίωμα που δέχονται πολλοί χωρίς συζήτηση, μετατρέποντας το από "αξίωμα" σε βαθύ και άκρατο "δόγμα"), αν επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε έναν φόνο με όρους της θεωρίας του Δαρβίνου δεν θα καταλήξουμε σε κανένα "λογικό" συμπέρασμα. Μπορεί κάποιος να βλέπει το γείτονα του σαν εχθρό του και να τον σκοτώσει για να επιβιώσει. Μπορεί ο Χίτλερ να βλέπει σαν αντίπαλούς του τους Εβραίους και να τους σκοτώνει για να επιβιώσει. Μπορεί ένας Χριστιανός να βλέπει τους άθεους σαν εχθρούς του και να τους σκοτώνει για να επιβιώσει. Μπορεί ένα κομμουνιστικό καθεστώς να βλέπει σαν αντιπάλους του τους Χριστιανούς και να τους στέλνει σε στρατόπεδα στη Σιβηρία για να επιβιώσει. Το ότι ο στόχος σε κάθε μια από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις είναι η "επιβίωση", μετατρέπει αυτές τις πράξεις σε "καλές" ή ηθικές; Σε καμμία περίπτωση! Η επιστήμη σηκώνει απλά τα χέρια ψηλά για ένα απο τα σημαντικότερα θέματα της ανθρωπότητας: την ηθική.
Σημείωση: Σχετικά με την ηθική μπορεί κανείς να διαβάσει το άρθρο μου The Source of Ethics.

Ανάγκη επαναπροσδιορισμού
Πέραν όλων των παραπάνω θεμάτων, η ουσία του προβλήματος βρίσκεται σε άλλο επίπεδο: Η «θετική» επιστήμη έχει σταματήσει να έχει σαν βασικό της στόχο τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου εδώ και καιρό. Με το να λες στους ανθρώπους ότι είναι μόνο χώμα και νερό σίγουρα δεν βοηθάει προς αυτή την κατεύθυνση (αν και μπορεί να βοηθήσει κάποιους «επιστήμονες» να πάρουν γενναίες επιχορηγήσεις για να μελετήσουν το πόσο μοιάζουμε με τις..μπανάνες). Οι σημερινοί επιστήμονες πρέπει να ξανα-συμφιλιωθούν με τη φιλοσοφία και να αρχίσουν να ψάχνουν την αλήθεια με έναν πιο ολιστικό τρόπο σκέψης – όπως έκαναν την εποχή του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα.
Η σύγχρονη επιστήμη πρέπει να απομακρυνθεί και να δει με πιο κριτική ματιά τα παραπάνω αξιώματα (δόγματα) στα οποία βασίζεται και να επαναπροσδιοριστεί ως προς αυτό που αποκαλούμε "'άνθρωπος". Σίγουρα οι θετικές επιστήμες είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την ανάλυση του κόσμου, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την αλαζονεία ορισμένων που πιστεύουν ότι βρήκαν τη λύση στα προβλήματα της ύπαρξης μας αναλύοντας ένα φάσμα ή μελετώντας μία κυτταρική δομή. Σίγουρα κάποιος σε περίπτωση ασθένειας πρέπει να βασιστεί στην επίσημη ιατρική επιστήμη, αλλά αυτό δεν σημαίνει κάτι για την εγκυρότητα της θρησκείας ή της φιλοσοφίας. Σίγουρα κάποιος που χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή μπορεί να φιλοσοφεί, όπως και ένας θρησκευόμενος μπορεί να κάνει επιστήμη.
Δεν μιλάω εναντίον των θετικών επιστημών, αλλά υπέρ των άλλων ανθρωπιστικών επιστημών....

7. Μαθηματικοί που δεν μετράνε...
Σχετικά με την «αλήθεια» της επιστήμης, θα ρωτήσω έναν «πιστό» της επιστήμης που φροντίζει να αγνοεί τις ατέλειες της το εξής απλό: Έστω ένας πλανήτης που απέχει από τη Γη 3,000,000 km και απομακρύνεται με σταθερή ταχύτητα 5 m/sec. Ποια είναι η απόσταση του μετά από (ρίζα του 2) δευτερόλεπτα; Ή ίσως μπορεί να απαντήσει σε ένα άλλο απλό ερώτημα: υπάρχει ο αριθμός π; Μπορεί να πιστεύει κανείς στην ύπαρξη ενός αριθμού τον οποίο δεν μπορεί να γράψει στο χαρτί γιατί δεν ξέρει και ούτε πρόκειται ποτέ να μάθει τα ψηφία του; Τι σημαίνει «υπάρχει ένας αριθμός, του οποίου όμως δεν ξέρω τα ψηφία του»; Δεν σου μοιάζει επικίνδυνα πολύ με το «υπάρχει Θεός, τον οποίο όμως δεν ξέρω πως είναι»; Τα μαθηματικά, αν και είναι η πλέον «καθαρή» μορφή επιστήμης και η καλύτερα θεμελιωμένη, δεν μπορούν να γράψουν σε ένα χαρτί τους αριθμούς! Όχι επειδή δεν έχουν πολύ χαρτί, αλλά επειδή δεν ξέρουν! Ποιος είναι ο επόμενος αριθμός του 1; Το 1.00001; Όχι. Το 1.00000000001; Πάλι όχι. Όσο μακριά και αν πας, ποτέ δεν θα μπορείς να βρεις ποιος είναι ο επόμενος πραγματικός αριθμός του 1! Κάτι που φαντάζει στοιχειώδες, τελικά δεν είναι και τόσο πολύ…Και αν υπάρχουν τόσο βασικά και θεμελιώδη προβλήματα στο ανθρώπινο καθαρό κατασκεύασμα των μαθηματικών, τότε ποια επιστήμη μπορούμε να εμπιστευτούμε; Η απάντηση που θα δώσει ένας μαθηματικός είναι «Ο π είναι άρρητος αριθμός». Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει απλά ότι «Δεν μπορούμε να γράψουμε τα ψηφία του π» και τίποτα παραπάνω! Ο μαθηματικός θα απαντήσει «Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιος είναι ο επόμενος αριθμός του 1, ωστόσο η θεωρία περί του απείρου είναι μια καλά θεμελιωμένη θεωρία. Σε τελική ανάλυση μπορεί να μην ξέρουμε τον επόμενο αριθμό του 1, αλλά αυτό δεν επηρεάζει την εγκυρότητα των μαθηματικών». Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει απλά ότι «Δεν ξέρουμε ποιος είναι ο επόμενος αριθμός του 1» και τίποτα παραπάνω! Πιστεύουμε ότι υπάρχει, αλλά δεν τον ξέρουμε! Και τονίζω για άλλη μια φορά ότι τα μαθηματικά και ο φορμαλισμός τους είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα. Δεν μας επέβαλε κανένας να χρησιμοποιήσουμε αυτούς τους συμβολισμούς για τους αριθμούς. Μόνοι μας το επιλέξαμε και όμως δεν μπορούμε να γράψουμε ή να γνωρίζουμε τους αριθμούς τους οποίους εμείς εφεύραμε! Τι σημαίνει αυτό για την αλήθεια των μαθηματικών; Αν δεν σημαίνει κάτι, τότε γιατί η «εγκυρότητα» της θρησκείας καταρρακώνεται στα μάτια των άθεων όταν ρωτάνε ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Θεού και δεν παίρνουν συγκεκριμένη απάντηση; Ας πάμε όμως και σε πιο απλά πράγματα: έχω ένα τραπέζι στο σπίτι μου και θέλω να μετρήσω το μήκος του. Χρησιμοποιώντας ένα μέτρο βρίσκω ότι έχει μήκος 2.5 μέτρα. Είναι αυτό το μήκος του; Την επόμενη μέρα έρχεται σπίτι μου ένας φίλος μου και χρησιμοποιώντας το δικό του μέτρο – το οποίο έχει μεγαλύτερη ακρίβεια – βρίσκει το μήκος ίσο με 2.534 μέτρα. Είναι αυτό το μήκος του; Χρησιμοποιώντας μια μετρητική συσκευή με laser βρίσκω με μεγαλύτερη ακρίβεια ότι το μήκος είναι 2.5341765 μέτρα. Είναι αυτό τα μήκος του; Απογοητευμένος, αποφασίζω να καταφύγω στην υπέρτατη λύση: το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Έτσι με ένα SEM προσπαθώ να δω ποιο ακριβώς είναι το μήκος! Πάλι όμως δεν τα καταφέρνω! Τα στοιχειώδη σωματίδια δεν βρίσκονται σε συγκεκριμένο μέρος και η αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg με εμποδίζει από το να δω την ακριβή θέση τους! Συμπέρασμα: δεν μπορώ να μετρήσω το μήκος του τραπεζιού μου για να ξέρω τι μήκος τραπεζομάντηλο θα αγοράσω! Φυσικά ένας φυσικός θα απαντήσει «Το μήκος του τραπεζιού σου προσδιορίζεται με ικανοποιητική ακρίβεια η οποία σου επιτρέπει να ξέρεις τι τραπεζομάντηλο θα αγοράσεις». Τι σημαίνει αυτό; Ότι «δεν μπορούμε να μετρήσουμε το μήκος του τραπεζιού σου» και τίποτα παραπάνω! Με ποιο δικαίωμα λοιπόν μια επιστήμη που δεν μπορεί να γράψει ή να μετρήσει κατηγορεί τη θρησκεία για ανεπάρκεια; Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου επιστήμονα και χρησιμοποιώ την επιστήμη καθημερινά για να λύσω προβλήματα μου. Το ίδιο όμως κάνω και με τη Θρησκεία, την οποία δεν βάζω σε ανταγωνισμό με την επιστήμη. Το γεγονός όμως ότι χρησιμοποιώ την επιστήμη δεν μου δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι τα μαθηματικά ή η φυσική έχουν ανακαλύψει κάποια αναντίρρητη αλήθεια για τον κόσμο στον οποίο ζω.

Η γνώση όχι μόνο της άγνοιας σαν έννοια, αλλά και του βαθμού της άγνοιας είναι σημαντική για έναν μορφωμένο άνθρωπο…Θεός, Θεωρία, Θεολογία, όλα είναι λέξεις και έννοιες αλληλένδετες...

8. Το πρόβλημα της Ανθρώπινης Προόδου
Ο άνθρωπος προοδεύει σε όλους τους τομείς. Σταδιαδικά μαθαίνουμε πράγματα τόσο σε τεχνολογικό, όσο και σε ηθικό επίπεδο. Γινόμαστε καλύτεροι βλέποντας τα λάθη των γονιών μας. Οι κοινωνίες μας προοδεύουν. Ακόμα και αν κάποιος αρνηθεί την πρόοδο σε ορισμένους τομείς, δύσκολα θα μπορεί να πει ότι δεν υπάρχει πρόοδος σε κανέναν τομέα. Ορισμένοι δαρβινιστές ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει πρόοδος, παρά μόνο μια ψευδαίσθηση της προόδου. Πιστεύουν δηλαδή ότι η μόνη δυνατή "πρόοδος" είναι μέσω των τυχαίων μεταλλάξεων και της φυσικής επιλογής. Δεν συμφωνώ. Μπορεί αυτή η πρόοδος να είναι εξαιρετικά αργή σε ορισμένους τομείς, αλλά υπάρχει. Η πρόοδος αυτή δεν είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης, αλλά της ανθρώπινης ελεύθερης βούλησης. Και αυτή η πρόοδος υποδηλώνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι το ίδιο με τα άλλα είδη όπως η θεωρία της εξέλιξης υποστηρίζει. Ο άνθρωπος είναι το μόνο είδος που δεν επηρρεάζεται μόνο από το περιβάλλον, αλλά το επηρρεάζει και αυτός. Η εξέλιξη μας δεν είναι μια απλή προσαρμογή ενός είδους στο περιβάλλον του (όπως σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης συμβαίνει για όλα τα είδη), αλλά μέσω της τεχνολογίας και της μοριακής τεχνολογίας μπορούμε και να σχεδιάσουμε οι ίδιοι το μέλλον μας και να αλλάζουμε το περιβάλλον μας κατά βούληση. Ακόμα αν θεωρήσουμε ότι ο άνθρωπος είναι ένα τίποτα σε έναν άσκοπο κόσμο, πάλι συνεχίζουμε να διαφέρουμε εκπληκτικά από έναν πίθηκο κατά το ότι γνωρίζουμε την ασημαντότητα μας. Ωστόσο ο κόσμος φαίνεται να έχει ένα νόημα και η ζωή μας να έχει σκοπό - κατά πάσα πιθανότητα την ίδια την κατανόηση του κόσμου. Σίγουρα η κοινωνία στην οποία ζούμε καθορίζει μερικές φορές το πως θα εκφραστούν ορισμένα από τα 'ανώτερης υφής' χαρακτηριστικά μας όπως η ίδια η ελεύθερη βούληση, αλλά δύσκολα κάποιος θα αρνηθεί ότι τέτοια 'ανώτερα' χαρακτηριστικά υπάρχουν στον άνθρωπο. Το γεγονός ότι όχι μόνο έχουμε συνείδηση της ύπαρξης μας, αλλά και ότι έχουμε τη βούληση να τη βελτιώσουμε, δείχνει ότι είμαστε κάτι παραπάνω από πιθηκίζουσες μορφές...
Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια, η πρόοδος την οποία υποσχέθηκε η υλιστική επιστήμη στο τέλος του 21ου αιώνα δεν παρεδόθει ποτέ. Σε αντίθεση με σχετικά πρόσφατες εποχές του παρελθόντος όπου η επιστημονική σκέψη ήταν πιο ολιστική, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι σήμερα έχουμε ουσιαστική πρόοδο σε πολλούς τομείς [18]. Η επιστήμη σήμερα περισσότερο παρατηρεί και καταγράφει δεδομένα παρά δημιουργεί ουσιαστικά νέες καινοτόμες θεωρίες για την ερμηνεία τους. Το να έχουμε CD-ROMs και DVDs δεν είναι πρόοδος...
Ελπίζω αυτό να οδηγήσει την επιστήμη σε πιο ολιστικούς τρόπους σκέψης, όπως σκεπτόταν την "παλιά" καλή εποχή του Αριστοτέλη ή ακόμα και του πιο πρόσφατου Αϊνστάιν...

9. Μετα-μοντέρνα φιλοσοφία
Ο Βιτγκενστάιν (Wittgenstein) – ένας πρωτοπόρος μετα-μοντέρνος φιλόσοφος – πίστευε ότι τα περισσότερα φιλοσοφικά προβλήματα είναι παρεξηγήσεις που οφείλονται στους περιορισμούς της γλώσσας που χρησιμοποιούμε. Για παράδειγμα η φράση «το γουρούνι καλαρίζει» δεν μπορεί να είναι ούτε αληθής ούτε ψευδής. Η φράση αυτή απλά είναι α-νοησία, δεν έχει κανένα νόημα αφού χρησιμοποιούμε λέξεις που δεν υπάρχουν. Έτσι δεν μπορούμε να πούμε αν είναι αληθής ή όχι.
Με παρόμοιο τρόπο η ερώτηση «υπάρχει Θεός;» είναι άνευ νοήματος: δεν γνωρίζουμε ούτε έχουμε ορίσει ακριβώς τι είναι ο «Θεός», δεν έχουμε ξεκαθαρίσει τι σημαίνει «υπάρχω». Κατά συνέχεια ούτε για αυτή την πρόταση μπορούμε να αποφανθούμε το αν είναι αληθής ή ψευδής.

Τα διδάγματα του Βιτγκενστάιν σχετικά με τη γλώσσα και τους περιορισμούς της παρεξηγήθηκαν από πολλούς, οι οποίοι τα χρησιμοποίησαν για να δείξουν ότι δεν υπάρχει Θεός. Για παράδειγμα ο γνωστός Κύκλος της Βιέννης προσπάθησε να χρησιμοποιήσει το έργο του Βιτγκενστάιν για να υποστηρίξει τις αθεϊστικές τάσεις του και για το λόγο αυτό ο Βιτγκενστάιν ποτέ δεν πήγαινε στις συναντήσεις του Κύκλου.
Ωστόσο ο Βιτγκενστάιν στο έργο του Tractatus Logico-Philosophicus ήταν ξεκάθαρος: τα σημαντικότερα πράγματα στη ζωή είναι αυτά για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε! Πράγματι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το «Θεό», ωστόσο αυτό δεν σημαίνει κάτι για την ύπαρξη του! Η λογική αυτή είναι παρόμοια με αυτή που ανέφερα παραπάνω. Όσες «αποδείξεις» ή «ενδείξεις» και αν έχουμε, ποτέ δεν θα μπορούμε να πούμε κάτι τελειωτικά αληθές για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του Θεού. Πάντα στο τέλος χρειάζεται ένα «άλμα» πίστης. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε αποτελεί η ίδια τον περιορισμό για να απαντήσουμε στο ερώτημα της ύπαρξης μας. Ο Βιτγκενστάιν θεωρούσε ότι τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι αυτά που τελικά έχουν τη μεγαλύτερη σημασία ακριβώς επειδή η απάντηση τους είναι εκτός του κόσμου τούτου, ενώ όλα τα άλλα τα οποία συμβαίνουν στον κόσμο μας είναι «ατυχήματα» χωρίς καμία μεγάλη σημασία…
Όπως έλεγε και ο μεγάλος στοχαστής Heidegger [25], μπορεί να μην γνωρίζουμε τι είναι το "είναι", αλλά η συνεχής αναζήτηση για το νόημα αυτής της λέξης είναι που μας κάνει ανθρώπους...

Συμπέρασμα
Δεν μπορείς να μετρήσεις την πνευματική ανάταση που νοιώθεις από την ανάγνωση ενός ποιήματος ή από το άκουσμα ενός κομματιού κλασικής μουσικής, ούτε να βρεις με ποιον τρόπο αυτή η διαδικασία βοηθάει την επιβίωση σου. Δεν μπορείς να μετρήσεις την αγάπη προς ένα φιλικό σου πρόσωπο, ούτε να κατανοήσεις γιατί θα πας να διακινδυνεύσεις ακόμα και τη ζωή σου για τον εχθρό σου αν τον δεις να υποφέρει. Δεν πρόκειται κανένας ποτέ να βρει επιστημονικά αποδείξιμη εξήγηση για τόσες πράξεις αυτοθυσίας για ανώτερα ιδανικά όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ή η ελευθερία του λόγου, βασισμένος αποκλειστικά και μόνο σε όρους φυσικής επιλογής και επιβίωσης των ειδών. Δεν πρόκειται ποτέ κάποια επιστημονική σχολή να εξηγήσει την ύπαρξη των κανόνων της ηθικής στην ανθρώπινη κοινωνία ή να μετρήσει την ορθότητα τους, με τον ίδιο τρόπο που εξηγεί την ύπαρξη του αριθμού "π" και "δεν" μετράει την τιμή του. Οι βιολόγοι δεν πρόκειται ποτέ να καταλάβουν γιατί οι άνθρωποι αυτοκτονούν για μια ανύπαρκτη αγάπη, την ίδια στιγμή που τα ζώα σκοτώνουν για ένα σπόρο βατόμουρου. Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι δεν πρόκειται ποτέ να κατανοήσουν γιατί όλοι οι άνθρωποι θεωρούν πως αξίζει να δώσουν τη ζωή τους για κάτι "ανώτερο", έχοντας σαν βάση ότι τίποτα πέραν αυτής της ζωής δεν υπάρχει. Οι ά-θεοι επιστήμονες ποτέ δεν πρόκειται να βρουν το Θεό στο σύμπαν, με τον ίδιο τρόπο που οι α-ωρολογοποιοί δεν πρόκειται ποτέ να βρουν τον ωρολογοποιό βλέποντας ένα ρολόι πεταμένο στη μέση μιας ερήμου.
Ο κόσμος μας δίνει πολλές ενδείξεις για να δούμε την αλήθεια. Αν θέλουμε θα δούμε πως υπάρχει κάτι ανώτερο που διέπει την ύπαρξη μας. Το ότι είναι μη-μετρήσιμο και όχι εύκολα προσδιορίσιμο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει! Αν αντίθετα μείνουμε προσκολλημένοι σε όσα μπορούμε να αποδείξουμε μέσα στο χώρο ενός εργαστηρίου ή με τη βοήθεια ενός οργάνου μέτρησης, τότε δεν θα βρούμε ποτέ τίποτα που να διαφοροποιεί εμάς τους ανθρώπους από τις πέτρες ή τα βακτηρίδια...Ας μην ξεχνάμε ότι η ιδέα περί μιας "Πρώτης Αιτίας" και ενός "Θεού" υπάρχει από την εποχή του Αριστοτέλη. Και κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει τον Αριστοτέλη σαν τυφλωμένο από το δόγμα του Χριστιανισμού...
Όπως δήλωσε και η Ακαδημία των Αθηνών στις 23 Ιουνίου 2006 σχετικά με τη θεωρία της εξέλιξης: "η ανθρώπινη κατανόηση των εννοιών της αξίας και του σκοπού εκφεύγει των ορίων των θετικών επιστημών" και "σε αυτήν συμβάλλουν μια σειρά από παράγοντες -επιστημονικοί, κοινωνικοί, φιλοσοφικοί, θρησκευτικοί, πολιτιστικοί και πολιτικοί [...] αυτοί οι διαφορετικοί τομείς οφείλουν να έχουν αμοιβαίο σεβασμό και ταυτόχρονα να αναγνωρίζουν πλήρως τόσο τους δικούς τους τομείς δράσης όσο και τους περιορισμούς τους" [http://www.academyofathens.gr/ecportal.asp?id=1007&nt=18&lang=1] (δες και τη σχετική ανακοίνωση στην ιστοσελίδα της Interacademy Panel [IAP - Global network of Science Academies] στο Διαδίκτυο: http://www.interacademies.net/Object.File/Master/6/150/Evolution%20statement.pdf]).
Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ο Edward J. Larson του πανεπιστημίου της Γεωργίας (ΗΠΑ) επανέλαβε το 1997 μία έρευνα που είχε γίνει το 1916 (από τον γνωστό ψυχολόγο James Leuba) σχετικά με τις πεποιθήσεις των επιστημόνων για την ύπαρξη Θεού, βρήκε έκπληκτος ότι το ποσοστό των επιστημόνων που πιστεύουν δεν είχε αλλάξει καθόλου αν και η επιστήμη έχει προοδεύσει πολύ! Ένα σταθερό 40% από τους επιστήμονες που ερωτήθησαν (μεταξύ τους και βιολόγοι), απάντησαν ότι πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού παρά τις εκπληκτικές ανακαλύψεις της επιστήμης τα χρόνια που μεσολάβησαν [21] ! Επιπλέον, μια έρευνα που διεξήχθη το 2005 σε κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου έδειξε ότι ένα ποσοστό μεγαλύτερο του 48% των επιστημόνων έχουν κάποια θρησκευτική πίστη, ενώ τουλάχιστον 75% θεωρεί ότι η Θρησκεία είναι φορέας πολύ σημαντικών μηνυμάτων και αλήθειας [24]. Εν κατακλείδι, το να είσαι επιστήμονας δεν είναι ασύμβατο με το να είσαι θρησκευόμενος όπως προσπαθούν μερικοί να μας πείσουν...
Συμπέρασμα: Μείνετε ταπεινοί μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, ερευνάτε σαν επιστήμονες, πιστεύετε στον άνθρωπο σαν θεολόγοι, δουλέψτε όλοι μαζί για να βρείτε την αλήθεια! Μερικές φορές το να κάνεις τις σωστές ερωτήσεις είναι σημαντικότερο από το να γνωρίζεις τις απαντήσεις...