Μεθοδευμένη λοβοτομή

Του Χρηστου Γιανναρα

Πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 26/8/2001

Λέγεται ότι, πριν από κάποια χρόνια, ιεράρχης μεγάλης στην Ελλάδα μητρόπολης, λίγο προτού πεθάνει, είπε σε δικό του άνθρωπο: «Δεν έχω παράπονο. Ενα χωριατόπουλο ήμουν, πάμφτωχο και όχι ικανό για επιστήμες. Αλλά χάρη στο παραμύθι του Χριστούλη πέρασα τη ζωή μου σαν πρίγκιπας».
Αν η πληροφορία αληθεύει, ο κυνισμός εκπλήσσει. Γιατί συνήθως όποιος υπηρετεί μια πίστη που δεν την πιστεύει, δεν τολμάει να ομολογήσει ούτε στον εαυτό του την καπήλευση. Εθίζεται στα προσωπεία της πίστης που επαγγελματικά του επιβάλλονται, παρασύρεται από τις ψυχολογικές ψευδαισθήσεις της πίστης που συχνά και σε πολλούς υποκαθιστούν την πίστη.

Θέλει ψυχικά κότσια ο κυνισμός. Πόσοι επαγγελματίες της πολιτικής θα τολμούσαν την ομολογία ότι πέρασαν τη ζωή τους σαν πρίγκιπες (ή και σαν Κροίσοι), χάρη στο «παραμύθι» της δημοκρατίας ή της εθνικοφροσύνης ή του σοσιαλισμού ή της κοινωνικής αλλαγής που σερβίριζαν στον λαό, χωρίς οι ίδιοι να πιστεύουν το παραμικρό από όσα με φανατισμό διακήρυσσαν. Πάμφτωχα χωριατόπουλα πολλοί, ανίκανοι για τον επιστημονικό ή τον επιχειρηματικό στίβο, προσκολλήθηκαν σε συνδικαλιστική οργάνωση ή σε κομματική νεολαία και έφτασαν σε θώκους υπουργικούς και χρυσοφόρους, λανσάροντας πίστη σε ιδεολογήματα που ποτέ δεν πίστεψαν.

Η ίδια στυγνή καπηλεία ανομολόγητη, άψογα καμουφλαρισμένη, περιβάλλεται ποικίλες τηβέννους, παρασημοφορείται, βραβεύεται, επιβαίνει σε εκθαμβωτικές λιμουζίνες, ασκεί εξουσία, μεθυστική εξουσία, φτάνει στον θάνατο δίχως παράπονο. Και όλα αυτά χάρη σε κάποιο «παραμύθι» πίστης κοινής, που συντηρεί κοινωνικά λειτουργήματα και προσφέρει στους λειτουργούς της κοινωνική καταξίωση, δημοσιότητα, εξουσία, ίσως και ευμάρεια.

Δικαστικοί, με βαθιά απιστία στον ρόλο της θεσμικής δικαιοσύνης, που τον ασκούν αποκλειστικά για λόγους ατομοκεντρικής εξασφάλισης, ασμένως ευάλωτοι στην εξαγορά, ενώ παράλληλα ρητορεύουν για την ιερότητα της ισονομίας. Δάσκαλοι, που δεν πίστεψαν ποτέ σε κάτι περισσότερο από τη χρησιμοθηρική διαδικασία της μάθησης, γι'αυτό και εμπορεύονται αδίστακτα τη μετάδοση της γνώσης, χωρίς να παύουν να εξυμνούν το υπούργημα της πλαστουργίας ψυχών που διακονούν. Ή ποιος πολίτης δεν μένει ενεός μπροστά στην όντως εκθαμβωτική λιμουζίνα που μεταφέρει τον εκάστοτε πρόεδρο της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλαδας, προφανώς για να οργανώνει ευχερέστερα την «αντίσταση» στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης.

Μετράνε τον πολιτισμό των ανθρώπινων κοινωνιών με μέτρο τα επιτεύγματα που εμφανίζουν οι συλλογικές πίστεις: η πίστη σε κράτος δικαίου, στη δημοκρατία, στην κατά κεφαλήν καλλιέργεια, σε κράτος πρόνοιας. Με προϋπόθεση κάθε πίστης το πρωταρχικό «νόημα» της ύπαρξης και του κόσμου, νόημα που κοινωνείται ως εμπειρία και συγκροτεί την πολιτική δυναμική της συλλογικότητας, τη μαρτυρία του λόγου της Τέχνης, τη μεταφυσική ελπίδα που εξανθρωπίζει τον άνθρωπο.

Κι όμως, ενώ εκεί, στις συλλογικές πίστεις εντοπίζουμε τον πολιτισμό, εμφανιζόμαστε σήμερα με ελάχιστες, μηδαμινές ευαισθησίες απέναντι στην ωμή καπηλεία κάθε συλλογικής πίστης. Απωθούμε το σύμπτωμα ωσάν να μην υπάρχει, το ξορκίζουμε με την αιδήμονα σιωπή μας ή προσπαθούμε θορυβωδώς να το υπαλλάξουμε με αληθοφανείς ψευδολογίες. Πόσα εγκώμια σωρεύει συχνά ο δημόσιος επίσημος λόγος (κυβερνητικές ανακοινώσεις, δηλώσεις πολιτικών αρχηγών, ψηφίσματα «πνευματικών» ιδρυμάτων, δημοσιεύματα του Τύπου) για να ψιμμυθιώσει την «ικανότητα» πιθανών παντελώς ατάλαντων, τη «μόρφωση» κραυγαλέα απαίδευτων, την «ευσυνειδησία» καταφανώς ασυνείδητων, την «ανιδιοτέλεια» αισχρά ιδιοτελών.

Η στυγνή καπηλεία κάποιας συλλογικής πίστης είναι πανάρχαιο και πανανθρώπινο σύμπτωμα, συνοδεύει την ανθρώπινη φύση, δεν πρόκειται ποτέ να εξαλειφθεί, όπως δεν θα εξαλειφθεί ποτέ και το έγκλημα. Το ζητούμενο είναι με ποιους θεσμούς και ποιους πρακτικούς τρόπους μπορεί να καλλιεργείται εκείνη η κοινωνική ευαισθησία και κριτική εγρήγορση που θα εντοπίζει το σύμπτωμα και θα περιθωριοποιεί εγκαίρως τον αυτουργό.


* * *
Το κόμμα που κυβερνάει ακόμα την Ελλάδα σήμερα, αμέσως μετά την άνοδό του στην εξουσία το 1981, επέβαλε στην ελλαδική κοινωνία πραγματική «λοβοτομή»: Κατάργησε κάθε θεσμό και διάκριση αριστείας, κάθε έλεγχο και κάθε αξιολόγηση της ανθρώπινης ικανότητας, ευσυνειδησίας, ανιδιοτέλειας, εργατικότητας, ευφυΐας, φαντασίας, δημιουργικότητας. Ισοπέδωσε την ελλαδική κοινωνία «προς τα κάτω»: στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο λειτουργίας ποιοτικών κριτηρίων.

Στα είκοσι χρόνια από την εγκληματική αυτή «λοβοτομή», είδαμε σχεδόν κάθε συλλογική πίστη να μεταβάλλεται σε άκριτο (υπεράνω κριτικής) ρητορικό φληνάφημα, σε «παραμύθι» για την αποχαύνωση του λαού και για την ανάδειξη πριγκίπων και Κροίσων ανεξέλεγκτης εξουσίας και πλούτου. Πλήθουσες οι πιστοποιήσεις καλύπτουν πια σελίδες επί σελίδων άκρως τεκμηριωμένων μελετών.

Μήπως άκουσε ποτέ Ελληνας πολίτης την αξιωματική αντιπολίτευση να καταγγέλλει το σύμπτωμα της μεθοδευμένης «λοβοτομής»; Είναι άδικη η διαπίστωση ότι έχουμε πολιτικά και κοινωνικά ανύπαρκτη αξιωματική αντιπολίτευση;