Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΩΣΗ & ΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

του Roberto Assagioli

Πηγή: ΣΟΛΩΝ

Η μελέτη των ψυχοπαθολογικών βάσεων της ανθρώπινης φύσης έχει δώσει μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων, θεωριών και μεθόδων για τη διάγνωση και θεραπεία των ψυχολογικών ανωμαλιών. Έχει δημιουργήσει την ευρέως διαδεδομένη ψυχαναλυτική κίνηση και τις άλλες μορφές της δυναμικής ψυχολογίας, οι οποίες έχουν αυξήσει κατά πλάτος και βάθος σε μεγάλο βαθμό τις γνώσεις μας για την ανθρώπινη ψυχή.
Η παθολογική αυτή εξέταση ωστόσο, εκτός των πλεονεκτημάτων της, παρουσιάζει και μία αδυναμία η οποία αναφέρεται τόσο στην υπερβολική έμφαση των νοσηρών εκδηλώσεων και κατώτερων φάσεων της ανθρώπινης φύσης όσο και στην προερχόμενη από αυτή γενική εφαρμογή των πορισμάτων της ψυχοπαθολογίας επί της ψυχολογίας του ομαλού ανθρώπινου όντος.

Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει μία μάλλον ασαφή και απαισιόδοξη εικόνα της ανθρώπινης φύσης και μία τάση ότι οι υψηλές αξίες και οι επιτεύξεις της προέρχονται αποκλειστικά από τα κατώτερα κίνητρα, μέσω των μεθόδων σχηματισμού αντιδράσεων (Reaction Formation), της μεταφοράς και της εξειδανίκευσης. Επιπροσθέτως, πολλές σπουδαίες πραγματικότητες και λειτουργίες έχουν παραμεριστεί ή αγνοηθεί: ενόραση, δημιουργικότητα, βούληση καθώς και το βασικό περιεχόμενο της ανθρώπινης ψυχής- το Εγώ.

Οι παραπάνω περιορισμοί έχουν αποκαλυφθεί πρόσφατα από ένα αυξανόμενο αριθμό ερευνητών, οι οποίοι έχουν αρχίσει να εργάζονται πάνω σε μία πιο υγιή βάση. Η προσοχή των ερευνητών αυτών στρέφεται σε εκείνους τους παράγοντες των φυσιολογικών ανδρών και γυναικών, οι οποίοι έχουν παραμεληθεί, καθώς και στα άτομα που παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανάπτυξη και τα οποία οι Goldstein (1939) και Maslow (1954) αποκαλούν «αυτοδημιούργητα όντα». Η σπουδαιότητα και η αξία των ηθικών στοιχείων και των θρησκευτικών τάσεων της ανθρώπινης φύσης έχει επισημανθεί από τους Allport (1955). Angual (1941), Baruk (1945), Caruso (1959), Fromm (1950), Jung (1933), Maslow (1954), May (1953), Progoff (1959), Rank (1945), Sorokin (1954 α και β), Urban (1946),και άλλων. Η κίνηση αυτή πρόσφατα αποκλήθηκε αφενός μεν ορθο-ψυχολογία, όρος που εισήχθη από τον Maslow (1958), αφετέρου δε ορθο-γένεση, όρος που προτάθηκε από τον Ferriere (1959) στην Ελβετία.

Αυτή αποτελεί ένα ρεύμα προς την ερευνητική εργασία το οποίο παρόλο που βρίσκεται στα πρώτα του βήματα, εντούτοις υπόσχεται να προσφέρει αξιόλογες υπηρεσίες, τόσο στο ζήτημα της γνώσης της συλλογικής ανθρώπινης φύσης, όσο και σε εκείνο της ανάδυσης των υψηλότερων δημιουργικών της δυνατοτήτων.
Εντούτοις, θεωρούμε ότι στην προκειμένη περίπτωση χρειάζεται και κάποια προσοχή διότι όλες οι αντιδράσεις έχουν την τάση να προχωρούν προς το άλλο άκρο, πράγμα το οποίο μπορεί κανείς να διαπιστώσει (δηλαδή μία αντιστάθμιση). Μερικοί υποστηρικτές της νέας αυτής κίνησης επιδεικνύουν μία τάση επαναφοράς προς την από χρόνια χρησιμοποιούμενη έννοια του ανθρώπου, ως μία ενοποιημένη προσωπικότητα, πράγμα το οποίο είναι πολύ διαφορετικό. Το κίνητρο για την ολοκλήρωση έχει περιγραφεί και επισημανθεί ως μία βασική και ομαλή επιθυμία της ανθρώπινης προσωπικότητας. Κάτι τέτοιο διαφέρει ουσιαστικά από την ψευδαίσθηση μιας ήδη οργανικά και αρμονικά δομημένης λειτουργίας της προσωπικότητας.

Μία ρεαλιστική παρατήρηση για την εκχείλιση της ψυχολογικής ζωής τόσο της δικής μας όσο και των άλλων αποδεικνύει με σαφήνεια την ύπαρξη ενός αριθμού διαφορετικών και συγκρουόμενων τάσεων, οι οποίες κατά καιρούς αποτελούν τους πυρήνες των ημι-ανεξάρτητων υπο-προσωπικοτήτων. Η ψυχανάλυση και η εικόνα των ανθρώπινων όντων, η οποία παρέχεται από άλλους λογοτέχνες (καλούς ενορατικούς ψυχολόγους), υποστηρίζει αυτές τις βασικές συγκρούσεις προσδιορισμού της ανθρώπινης φύσης.
Η αναγνώριση του γεγονότος ότι τα διάφορα κίνητρα και οι ποικίλες ψυχολογικές λειτουργίες βρίσκονται σε στενή σχέση και αλληλεπίδραση, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αυτά είναι ενσωματωμένα σε ένα ομαλό οργανισμό όπως ακριβώς είναι και οι βιολογικές λειτουργίες ενός υγιούς σώματος. Ακόμη και η σύγκρουση προσδιορίζει μία σχέση. Ακόμη και σε δύο στρατεύματα που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, η αλληλεπιδρασή τους είναι καθοριστική.

Ένα είδος σύγκρουσης που συναντάται συνήθως είναι εκείνο που παρατηρείται στα αμφιθυμικά (αντίθετα) συναισθήματα. Το γεγονός αυτό διασαφηνίζει πολλές περίεργες και αντιτιθέμενες εκδηλώσεις των ανθρώπινων όντων. Μία άλλη βασική διαφωνία είναι αυτή που παρατηρείται αφενός μεν μεταξύ της αδράνειας, της νωθρότητας, της τάσης για αυτοσυντήρηση, της επιθυμίας για ασφάλεια (η οποία εκφράζεται στο συμβιβασμό), αφετέρου δε της τάσης για ανάπτυξη, αυτοπεποίθηση και περιπέτεια. Ακόμη, μία άλλη πηγή σύγκρουσης είναι η παρουσία νέων κινήτρων και αναγκών τα οποία έρχονται σε αντίθεση με τα υφιστάμενα και εντοπίζεται σε δύο βασικές περιπτώσεις: καταρχήν στην ταραχώδη ανάδυση νέων τάσεων κατά την εφηβική περίοδο και κατά δεύτερον στην εμφάνιση θρησκευτικών φιλοδοξιών και νέων πνευματικών αναζητήσεων κυρίως κατά την περίοδο της μέσης ηλικίας. Ο τελευταίος αυτός τύπος σύγκρουσης αποτελεί το κύριο θέμα της υπό ανάπτυξη μελέτης.
Κατά συνέπεια, η «οργανική ενότητα» εμφανίζεται ως ένας σκοπός και όχι ως μία παρούσα πραγματικότητα – ένας σκοπός που μπορεί να εξελιχθεί σε όραμα και να πραγματοποιηθεί μερικώς. Αποτελεί ο ίδιος, στις περισσότερες ευνοϊκές περιπτώσεις, τον καρπό μίας αυθόρμητης ανάπτυξης και ωριμότητας, σε άλλες όμως το αποτέλεσμα της αυτοαγωγής, της αγωγής ή της θεραπείας μέσω της χρησιμοποίησης μίας ποικιλίας μεθόδων, που στοχεύουν στην ενίσχυση και επίσπευση της πορείας. Στην ανάλυση που ακολουθεί, θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε τα διάφορα στάδια της αυτοτελείωσης και να επισημάνουμε τις δυσκολίες και τις πνευματικές και ψυχικές διαταραχές, οι οποίες συχνά (και όχι πάντοτε) λαμβάνουν χώρα κατά την πορεία προς την αυτοτελείωση.
Καταρχήν είναι απαραίτητο να διασαφηνίσουμε την έννοια της αυτό-τελείωσης. Ο όρος χρησιμοποιείται για να δηλώσει δύο είδη ανάπτυξης της ενημερότητας, της έκτασης της συνείδησης τα οποία αν και κάπως αλληλοσυσχετίζονται, είναι διαφορετικής φύσης και έχουν τελείως διαφορετικές εκδηλώσεις. Η έννοια που δίνεται συνήθως στον όρο «αυτοτελείωση» είναι η ψυχολογική ανάπτυξη και ωριμότητα, η αφύπνιση, η εκδήλωση των δυνατοτήτων του ανθρώπινου όντος που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση όπως π.χ ηθικών, αισθητικών και θρησκευτικών εμπειριών και δραστηριοτήτων. Αυτό αντιστοιχεί στα χαρακτηριστικά τα οποία ο Maslow (1959) αποδίδει στον όρο «αυτοπραγματοποίηση» (Self-Actualization) και θα ήταν ίσως σκόπιμο να χρησιμοποιήσουμε τον όρο αυτό για να τον αντιδιαστείλλουμε προς το δεύτερο είδος της αυτοτελείωσης.

Η αυτοτελείωση περιλαμβάνει την αναγνώριση του Εγώ, τις εμπειρίες και την αφύπνιση του συνθέτοντος πνευματικού κέντρου. Δεν είναι η αναγνώριση του προσωπικού συνειδητού εγώ, το οποίο θα πρέπει να εκλαμβάνεται απλώς ως η αντανάκλαση του πνευματικού Εγώ, η προβολή του στο πεδίο της προσωπικότητας. Η αυτοπραγμάτωση είναι δυνατό να επιτευχθεί σε διάφορα στάδια και δεν περικλείει οπωσδήποτε οτιδήποτε ονομάζουμε πνευματικό στάδιο. Εξάλλου ένα άτομο είναι πιθανό να έχει ανώτερες πνευματικές εμπειρίες χωρίς να είναι ολοκληρωμένο, χωρίς δηλαδή να έχει αναπτύξει μία άρτια οργανωμένη και αρμονική προσωπικότητα. Αυτό έχει διατυπωθεί σαφώς από τον Jung (1956, σελ. 155), ο οποίος μας εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των μεγαλοφυιών και ότι μπορεί κάποιος να είναι μεγαλοφυϊα χωρίς να έχει προσωπικότητα ή να είναι ο ίδιος προσωπικότητα.

Η πνευματική αναζήτηση και η πνευματική αναγνώριση (realization) διαφέρουν από τη συνειδητή ενημερότητα του Εγώ. Εμπεριέχουν αυτά (πνευματική αφύπνιση και πνευματική αναγνώριση) και διάφορα είδη αφύπνισης του περιεχομένου του υπερσυνειδητού τα οποία είτε προέρχονται από τη συνείδηση είτε εντοπίζονται στην αναφορική πορεία προς τα επίπεδα του υπερσυνειδητού και έχουν όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Maslow μία υψηλή εμπειρία (peak experience). Ο διαχωρισμός μεταξύ του προσωπικού συνειδητού εγώ, του υπερσυνείδητου και του Πνευματικού Εγώ τίθεται στη συζήτηση υπό το πρίσμα της ψυχολογικής κατασκευής του ανθρώπου και στο διάγραμμα που παρατίθεται στο άρθρο Δυναμική Ψυχολογία και Ψυχοσύνθεση (Assagioli 1958).

H λέξη «πενυματικός» χρησιμοποιείται εδώ με τη γενικότερη σημασία της, η οποία κατά συνέπεια, περιλαμβάνει όχι μόνο τις ειδικές θρησκευτικές εμπειρίες αλλά όλες τις καταστάσεις της αφύπνισης, όλες τις λειτουργίες και δραστηριότητες, οι οποίες έχουν κοινό παρονομαστή την κατοχή ανώτερων αξιών, όπως ηθικών, αισθητικών, ηρωικών, ανθρωπιστικών και αλτρουιστικών. Ως εκ τούτου, στο γενικό τίτλο «πνευματική ανάπτυξη» εντάσσουμε όλες εκείνες τις εμπειρίες που συνδέονται με την αφύπνιση των περιεχομένων του υπερσυνειδητού, που ενδεχομένως να μην περικλείουν την εμπειρία του Εγώ. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η προσέγγιση του βασιλείου του υπερσυνειδητού και η εξερεύνησή του καθώς προχωρούμε στη συνείδηση του Εγώ, μπορεί κάποιες φορές να αποτελεί ακόμη και εμπόδιο προς την ολοκληρωτική Αυτοτελείωση, την προσέγγιση της κορυφής, όπου η αφύπνιση του προσωπικού εγώ συγχωνεύεται με εκείνη του πνευματικού Εγώ. Είναι δυνατόν κάποιος να γοητευτεί τόσο πολύ από τα θαύματα του υπερσυνειδητού βασιλείου, να απορροφηθεί τόσο πολύ από αυτό, να ταυτοποιήσει τόσο πολύ τον εαυτό του με μερικές ειδικές φάσεις ή εκδηλώσεις του, ώστε να χάσει ή να παραλύσει την επιθυμία του στην κορυφή της Αυτοτελείωσης.

Στην παρακάτω ανάλυση θα αναφερθούμε στα περιστατικά και επεισόδια που λαμβάνουν χώρα στη διάρκεια της πνευματικής ανάπτυξης, στα στάδια της αυτοπραγμάτωσης και στην κατάκτηση της ολοκληρωτικής Αυτοτελείωσης.
Η πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου είναι μία μεγάλη και επίπονη εργασία, μία περιπέτεια μέσω περίεργων περιοχών με πολλές εκπλήξεις, δυσκολίες και κινδύνους. Περιλαμβάνει μία δραστική μεταλλαγή των «ομαλών» στοιχείων της προσωπικότητας, μία δίεγερση των μη φανερών δυνατοτήτων, μία ανύψωση της συνείδησης σε νέα βασίλεια και μία λειτουργία κατά μήκος μιας νέας εσωτερικής διάστασης.

Δεν πρέπει ωστόσο να εκπλαγούμε αν διαπιστώσουμε ότι μία τέτοια μεγάλη μεταβολή, μία τέτοια βασική μεταμόρφωση, χαρακτηρίζεται από διάφορα κριτικά στάδια, τα οποία όχι πολύ σπάνια συνοδεύονται από ποικίλες νευρωτικές συναισθηματικές και ψυχικές διαταραχές. Οι διαταραχές αυτές που οφείλονται σε συνηθισμένα αίτια είναι πιθανό να παρουσιάσουν αυτά τα συμπτώματα κατά την κλινική παρατήρηση του θεραπευτού, στην πραγματικότητα όμως έχουν εντελώς διαφορετική σημασία και λειτουργία και χρήζουν διαφορετικής μεταχείρισης.

Εκείνες οι περιπτώσεις διαταραχών που χαρακτηρίζονται από πνευματική υπόσταση, αυξάνονται συνεχώς στις μέρες μας παράλληλα με την αύξηση των ατόμων τα οποία συνειδητά η ασυνείδητα αναζητούν το δρόμο προς μία πληρέστερη ζωή. Επιπροσθέτως, η παραπάνω ανάπτυξη, περιπλοκή της προσωπικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και το κριτικό του πνεύμα, έχουν καταστήσει την πνευματική ανάπτυξη περισσότερο δύσκολο και περίπλοκο ζήτημα. Στο παρελθόν, μία ηθική συνομιλία, μία απλή εγκάρδια αφοσίωση στον διδάσκαλο ή τον σωτήρα, μία υποταγή στο Θεϊκό στοιχείο, ήταν ικανά να ανοίξουν τις πύλες εκείνες που οδηγούν σε ένα ανώτατο επίπεδο συνείδησης και σε ένα πνεύμα εσωτερικής ενότητας και ολοκλήρωσης. Τώρα παρατηρούνται οι πλέον ποικίλες και συγκρουόμενες φάσεις της προσωπικότητας του σύγχρονου ανθρώπου που έχουν ανάγκη την μεταξύ τους αρμονία: τα βασικά κίνητρά του, τα αισθήματα και συναισθήματά του, η δημιουργική του φαντασία, το ερευνητικό του πνεύμα, η θετική του βούληση καθώς και οι διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις.

Για τους προαναφερθέντες λόγους, πιστεύουμε ότι μία γενική περιγραφή των διαταραχών, οι οποίες δραστηριοποιούνται στα διάφορα επίπεδα της πνευματικής αυτοτελείωσης και μερικές ενδείξεις για την κατάλληλη αξιοποίηση αυτών, θα οδηγήσουν σε ωφέλιμα συμπεράσματα. Μπορούμε επίσης για την καλύτερη εξέτασή τους να τις κατατάξουμε στα ακόλουθα κριτικά στάδια:
1. Κρίσεις, που προηγούνται της πνευματικής αφύπνισης
2. Κρίσεις, που προκαλούνται από την πνευματική αφύπνιση
3. Αντιδράσεις για την πνευματική αφύπνιση
4. Φάσεις της πορείας της μεταλλαγής

Χρησιμοποιούμε τη συμβολική έκφραση «αφύπνιση» για το λόγο ότι υποδηλώνει με σαφήνεια την αντίληψη, την ενημέρωση πάνω σε μία νέα περιοχή της εμπειρίας, το άνοιγμα των μέχρι τώρα κλειστών οφθαλμών προς μία άγνωστη μέχρι εκείνη τη στιγμή εσωτερική πραγματικότητα.

Σε επόμενα άρθρα θα αναλύσουμε τα ως άνω στάδια.

Απόσπασμα από το βιβλίο: "Η ΑΣΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΕΩΣ", του οποίου, η μετάφραση πραγματοποιήθηκε από τον κ.Τριαντάφυλλο Τριανταφύλλου. Τον ευχαριστούμε θερμά για την ευγενική παραχώρηση τουαποσπάσματος, προς δημοσίευση.

Μεταφορά καθαρεύουσας σε δημοτική: Κολοκυθά Δήμητρα.