Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468
Χάρης Καραουλάνης
Η ολοένα και αυξανόμενη βία στην κοινωνία και οι φυσικές καταστροφές προκαλούν ψυχολογικά και σωματικά τραύματα σε εκατομμύρια ανθρώπους σ' όλο τον κόσμο. Έτσι ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ανάγκη για κατανόηση των ψυχολογικών συνεπειών και υποστήριξη των θυμάτων. Παράλληλα έχει γίνει φανερή και αποδεκτή η άμεση σχέση μεταξύ ψυχολογικών και σωματικών διαταραχών.
To τραύμα προκαλείται από ένα στρεσογόνο συμβάν το οποίο βρίσκεται έξω από το εύρος της συνήθους ανθρώπινης εμπειρίας και το οποίο θα ήταν ιδιαίτερα βασανιστικό για τον καθένα. Αυτός ο επίσημος ορισμός είναι χρήσιμος, αλλά ταυτόχρονα ασαφής και παραπλανητικός. Ποιος μπορεί να προσδιορίσει τι βρίσκεται έξω από το εύρος της συνήθους ανθρώπινης εμπειρίας ή τι είναι ιδιαίτερα βασανιστικό για τον καθένα; Πολλά γεγονότα που στην κοινωνία μας δεν είναι ασυνήθιστα., είναι τραυματικά για πολλούς (εγχειρήσεις, ατυχήματα, σεισμοί).
Υπάρχει ένα τμήμα του εγκεφάλου που έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση του τραύματος, δηλ. ο ερπετοειδής εγκέφαλος, το πιο πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου μας, η "κατοικία" των ενστικτωδών αντιδράσεων. Η αίσθηση είναι η γλώσσα του ερπετοειδούς εγκεφάλου. Οι συμπεριφορές που πηγάζουν απ' αυτόν είναι το κλειδί της κατανόησης του τραύματος.
Οι ενστικτώδεις και βασικές αντιδράσεις ενός οργανισμού σε μια απειλητική, έντονα στρεσογόνα κατάσταση μπορεί να πάρει τρεις μορφές, δηλ. πάλη, φυγή ή πάγωμα. Η αντίδραση του παγώματος δεν αναφέρεται συχνά, αλλά αποτελεί μια εξίσου βιώσιμη στρατηγική επιβίωσης όπως έχουν δείξει έρευνες στο ζωικό κόσμο και στους ανθρώπους σε περιπτώσεις όπως ενός σεισμού.
Δίνουμε έμφαση στην αντίδραση της ακινησίας γιατί αυτή συχνά οδηγεί στο ανθρώπινο τραύμα. Η διαδικασία είναι η ακόλουθη: Η αντιμετώπιση μίας σημαντικής απειλής ή στρεσογόνου παράγοντα, απαιτεί την κατανάλωση ενός μεγάλου ποσού ενέργειας από τον οργανισμό. Έτσι κινητοποιείται αυτόματα το συμπαθητικό σκέλος του αυτόνομου νευρικού συστήματος του οποίου η δράση οδηγεί στην παραγωγή αυτής της ενέργειας και τη γενικότερη ένταση και προετοιμασία για τις αντιδράσεις της πάλης ή της φυγής, οι οποίες και εκτονώνουν την ένταση καταναλώνοντας την παραχθείσα ενέργεια. Εάν όμως ο οργανισμός περιπέσει στο τρίτο είδος αντίδρασης, δηλ. την ακινησία, τότε όλη αυτή η ενέργεια δεν μπορεί να εκφορτισθεί πουθενά, όπως σ' ένα αυτοκίνητο που πατάμε ταυτόχρονα το γκάζι και το φρένο. Πολύχρονες παρατηρήσεις στο ζωικό κόσμο δείχνουν ότι όταν περάσει η απειλή και τα ζώα συνέλθουν από την ακινησία αρχίζουν είτε να τρέμουν έντονα, είτε να τρέχουν εκτονώνοντας έτσι την αποθηκευμένη ένταση και ενέργεια που έχει δεσμευθεί στο νευρικό τους σύστημα.
Στην περίπτωση όμως του ανθρώπου μπορεί να παρέμβει ο νεοφλοιός και να σταματήσει αυτές τις ενστικτώδεις αντιδράσεις που θα ολοκλήρωναν τον κύκλο. Τότε εμφανίζεται το τραύμα. Η ενέργεια δεσμεύεται στο νευρικό σύστημα.
Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα αιτιολογίας του τραύματος και δυνητικών τραυματικών εμπειριών όπως απώλεια γονέα ή οικείου, ασθένεια, σωματικά τραύματα (πτώσεις - ατυχήματα), σεξουαλικά, σωματική και συναισθηματική κακοποίηση, παρακολούθηση άσκησης βίας, φυσικές καταστροφές, ορισμένες ιατρικές επεμβάσεις, παρατεταμένη ακινησία, κ.α.
Μερικοί παράγοντες που καθορίζουν την ικανότητα μας να ανταποκριθούμε με κατάλληλο τρόπο στον κίνδυνο και κατά συνέπεια την ένταση της τραυματικής διαταραχής είναι το γεγονός αυτό καθ' αυτό, ο συνολικός αριθμός τραυματικών εμπειριών, το πλαίσιο ζωής (στήριξη - υγεία - στρες - κόπωση - διατροφή), φυσικά χαρακτηριστικά (γενετικά, ηλικία, επίπεδο ανάπτυξης), δεξιότητες που έχουμε και το ιστορικό επιτυχίας ή αποτυχίας.
Όσον αφορά το τραύμα, η εκδηλούμενη παθολογία μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι η δυσπροσαρμοστική χρήση οποιασδήποτε δραστηριότητας (φυσιολογίας, συμπεριφοράς, συναισθήματος, νόησης) που έχει στόχο να υποβοηθήσει το νευρικό σύστημα να ρυθμίσει την υπερβολική ενέργειά του. Τα συμπτώματα με αυτή την έννοια γίνονται μια βαλβίδα ασφαλείας του οργανισμού. Δεν αποτελούν ασθένεια ούτε πρόβλημα προσωπικότητας.
Τα τέσσερα κύρια συστατικά του τραύματος που υπάρχουν σε κάποιο βαθμό πάντα σ' ένα τραυματισμένο άτομο είναι η υπερδιέργεση, το σφίξιμο, η ψυχική αποσύνδεση συνέπεια της άρνησης (αποσύνδεση από το σώμα - αίσθημα αιώρησης - πολλαπλές προσωπικότητες) και το πάγωμα - αίσθημα ανημποριάς. Τα παραπάνω συστατικά στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσουν στα συγκεκριμένα συμπτώματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Άγχους, κάποια από τα οποία μπορεί να εμφανιστούν μήνες ή και χρόνια αργότερα.
Μερικά από τα πρώτα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν: Υπερκινητικότητα, ξάφνιασμα, υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις, εφιάλτες, αϋπνίες, κυκλοθυμικότητα, πανικό, άγχος, φοβίες, ευαισθησία στο φως, έλξη για επικίνδυνες καταστάσεις, υπερβολική ή μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα, ανικανότητα του ατόμου για αγάπη ή δεσμό, φόβος τρέλας ή θανάτου. Κάποια από τα μεταγενέστερα είναι: Άτονες συναισθηματικές αντιδράσεις, ανικανότητα δέσμευσης, χρόνια κόπωση, προβλήματα στο ανοσοποιητικό και τους ενδοκρινείς αδένες (θυρεοειδής), ψυχοσωματικές ασθένειες (πονοκέφαλοι, αυχενικό, άσθμα, πεπτικό, σπαστική κολίτιδα), κατάθλιψη, αποσύνδεση, αμνησία. Εννοείται φυσικά ότι η παρουσία κάποιων απ' αυτά δεν σημαίνει οπωσδήποτε την ύπαρξη της διαταραχής.
Η τάση να ολοκληρώσουμε τον κύκλο του τραύματος είναι τόσο ισχυρή όσο και τα συμπτώματα που προκαλεί. Οδηγούμαστε συνέχεια σε καταστάσεις που επαναλαμβάνουν επακριβώς το αρχικό τραύμα με διάφορους τρόπους, φανερούς ή μη. Τα επαναλαμβανόμενα ατυχήματα είναι ένας συνήθης τρόπος αυτής της αναβίωσης, ιδίως όταν τα ατυχήματα μοιάζουν μεταξύ τους.
Σαν αποτέλεσμα οι διάφορες θεραπείες κάθαρσης αποδεικνύονται πολλές φορές αναποτελεσματικές, μια που το άτομο μπαίνει και ξαναμπαίνει στην τραυματική εμπειρία χωρίς αποτέλεσμα, την επαναλαμβάνει λόγω της τάσης της αναβίωσης και αντί να θεραπευτεί επανατραυματίζεται. Στις ιδιαιτερότητες της τραυματικής διαδικασίας ανήκει και το συχνά εμφανιζόμενο πρόβλημα της δημιουργίας ψευδών αναμνήσεων.
Η θεραπεία του τραύματος επιτυγχάνεται μέσω της διαδικασίας της επαναδιαπραγμάτευσης. Η διαδικασία αυτή δεν είναι νοητική, αλλά βασίζεται στις σωματικές αισθήσεις και εμπειρίες. Οδηγεί σε μια ήπια εκφόρτιση ενέργειας, εξίσου αποτελεσματική με αυτή την οποία επιτυγχάνουν τα ζώα μέσω της δράσης.
Προσφέρει επίσης συγκεκριμένες οδηγίες για «Συναισθηματικές Πρώτες Βοήθειες», οι οποίες μπορούν να προσφερθούν σε ενήλικους και παιδιά μετά από ατυχήματα ή άλλες καταστροφές και οι οποίες λειτουργούν σε σημαντικό βαθμό προληπτικά, ώστε να μην οδηγηθεί το άτομο στα συμπτώματα του PTSD.
Περισσότερες πληροφορίες για τις αντίστοιχες θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορεί κάποιος να βρει στο βιβλίο του Dr. Peter Levine «Το Ξύπνημα της Τίγρης», καθώς και στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Κέντρου Βιοσύνθεσης (www.biosynthesis.gr).
Η επαναδιαπραγμάτευση του τραύματος μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα και καλύτερη αίσθηση του εαυτού μας, καλύτερες σχέσεις και την καλύτερη αυτορύθμιση του νευρικού μας συστήματος.
Σημείωση: Το άρθρο αποτελεί περίληψη ομιλίας που δόθηκε στο 8ο Ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συμβουλευτικής.
Χάρης Καραουλάνης
Η ολοένα και αυξανόμενη βία στην κοινωνία και οι φυσικές καταστροφές προκαλούν ψυχολογικά και σωματικά τραύματα σε εκατομμύρια ανθρώπους σ' όλο τον κόσμο. Έτσι ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ανάγκη για κατανόηση των ψυχολογικών συνεπειών και υποστήριξη των θυμάτων. Παράλληλα έχει γίνει φανερή και αποδεκτή η άμεση σχέση μεταξύ ψυχολογικών και σωματικών διαταραχών.
To τραύμα προκαλείται από ένα στρεσογόνο συμβάν το οποίο βρίσκεται έξω από το εύρος της συνήθους ανθρώπινης εμπειρίας και το οποίο θα ήταν ιδιαίτερα βασανιστικό για τον καθένα. Αυτός ο επίσημος ορισμός είναι χρήσιμος, αλλά ταυτόχρονα ασαφής και παραπλανητικός. Ποιος μπορεί να προσδιορίσει τι βρίσκεται έξω από το εύρος της συνήθους ανθρώπινης εμπειρίας ή τι είναι ιδιαίτερα βασανιστικό για τον καθένα; Πολλά γεγονότα που στην κοινωνία μας δεν είναι ασυνήθιστα., είναι τραυματικά για πολλούς (εγχειρήσεις, ατυχήματα, σεισμοί).
Υπάρχει ένα τμήμα του εγκεφάλου που έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση του τραύματος, δηλ. ο ερπετοειδής εγκέφαλος, το πιο πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου μας, η "κατοικία" των ενστικτωδών αντιδράσεων. Η αίσθηση είναι η γλώσσα του ερπετοειδούς εγκεφάλου. Οι συμπεριφορές που πηγάζουν απ' αυτόν είναι το κλειδί της κατανόησης του τραύματος.
Οι ενστικτώδεις και βασικές αντιδράσεις ενός οργανισμού σε μια απειλητική, έντονα στρεσογόνα κατάσταση μπορεί να πάρει τρεις μορφές, δηλ. πάλη, φυγή ή πάγωμα. Η αντίδραση του παγώματος δεν αναφέρεται συχνά, αλλά αποτελεί μια εξίσου βιώσιμη στρατηγική επιβίωσης όπως έχουν δείξει έρευνες στο ζωικό κόσμο και στους ανθρώπους σε περιπτώσεις όπως ενός σεισμού.
Δίνουμε έμφαση στην αντίδραση της ακινησίας γιατί αυτή συχνά οδηγεί στο ανθρώπινο τραύμα. Η διαδικασία είναι η ακόλουθη: Η αντιμετώπιση μίας σημαντικής απειλής ή στρεσογόνου παράγοντα, απαιτεί την κατανάλωση ενός μεγάλου ποσού ενέργειας από τον οργανισμό. Έτσι κινητοποιείται αυτόματα το συμπαθητικό σκέλος του αυτόνομου νευρικού συστήματος του οποίου η δράση οδηγεί στην παραγωγή αυτής της ενέργειας και τη γενικότερη ένταση και προετοιμασία για τις αντιδράσεις της πάλης ή της φυγής, οι οποίες και εκτονώνουν την ένταση καταναλώνοντας την παραχθείσα ενέργεια. Εάν όμως ο οργανισμός περιπέσει στο τρίτο είδος αντίδρασης, δηλ. την ακινησία, τότε όλη αυτή η ενέργεια δεν μπορεί να εκφορτισθεί πουθενά, όπως σ' ένα αυτοκίνητο που πατάμε ταυτόχρονα το γκάζι και το φρένο. Πολύχρονες παρατηρήσεις στο ζωικό κόσμο δείχνουν ότι όταν περάσει η απειλή και τα ζώα συνέλθουν από την ακινησία αρχίζουν είτε να τρέμουν έντονα, είτε να τρέχουν εκτονώνοντας έτσι την αποθηκευμένη ένταση και ενέργεια που έχει δεσμευθεί στο νευρικό τους σύστημα.
Στην περίπτωση όμως του ανθρώπου μπορεί να παρέμβει ο νεοφλοιός και να σταματήσει αυτές τις ενστικτώδεις αντιδράσεις που θα ολοκλήρωναν τον κύκλο. Τότε εμφανίζεται το τραύμα. Η ενέργεια δεσμεύεται στο νευρικό σύστημα.
Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα αιτιολογίας του τραύματος και δυνητικών τραυματικών εμπειριών όπως απώλεια γονέα ή οικείου, ασθένεια, σωματικά τραύματα (πτώσεις - ατυχήματα), σεξουαλικά, σωματική και συναισθηματική κακοποίηση, παρακολούθηση άσκησης βίας, φυσικές καταστροφές, ορισμένες ιατρικές επεμβάσεις, παρατεταμένη ακινησία, κ.α.
Μερικοί παράγοντες που καθορίζουν την ικανότητα μας να ανταποκριθούμε με κατάλληλο τρόπο στον κίνδυνο και κατά συνέπεια την ένταση της τραυματικής διαταραχής είναι το γεγονός αυτό καθ' αυτό, ο συνολικός αριθμός τραυματικών εμπειριών, το πλαίσιο ζωής (στήριξη - υγεία - στρες - κόπωση - διατροφή), φυσικά χαρακτηριστικά (γενετικά, ηλικία, επίπεδο ανάπτυξης), δεξιότητες που έχουμε και το ιστορικό επιτυχίας ή αποτυχίας.
Όσον αφορά το τραύμα, η εκδηλούμενη παθολογία μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι η δυσπροσαρμοστική χρήση οποιασδήποτε δραστηριότητας (φυσιολογίας, συμπεριφοράς, συναισθήματος, νόησης) που έχει στόχο να υποβοηθήσει το νευρικό σύστημα να ρυθμίσει την υπερβολική ενέργειά του. Τα συμπτώματα με αυτή την έννοια γίνονται μια βαλβίδα ασφαλείας του οργανισμού. Δεν αποτελούν ασθένεια ούτε πρόβλημα προσωπικότητας.
Τα τέσσερα κύρια συστατικά του τραύματος που υπάρχουν σε κάποιο βαθμό πάντα σ' ένα τραυματισμένο άτομο είναι η υπερδιέργεση, το σφίξιμο, η ψυχική αποσύνδεση συνέπεια της άρνησης (αποσύνδεση από το σώμα - αίσθημα αιώρησης - πολλαπλές προσωπικότητες) και το πάγωμα - αίσθημα ανημποριάς. Τα παραπάνω συστατικά στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσουν στα συγκεκριμένα συμπτώματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Άγχους, κάποια από τα οποία μπορεί να εμφανιστούν μήνες ή και χρόνια αργότερα.
Μερικά από τα πρώτα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν: Υπερκινητικότητα, ξάφνιασμα, υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις, εφιάλτες, αϋπνίες, κυκλοθυμικότητα, πανικό, άγχος, φοβίες, ευαισθησία στο φως, έλξη για επικίνδυνες καταστάσεις, υπερβολική ή μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα, ανικανότητα του ατόμου για αγάπη ή δεσμό, φόβος τρέλας ή θανάτου. Κάποια από τα μεταγενέστερα είναι: Άτονες συναισθηματικές αντιδράσεις, ανικανότητα δέσμευσης, χρόνια κόπωση, προβλήματα στο ανοσοποιητικό και τους ενδοκρινείς αδένες (θυρεοειδής), ψυχοσωματικές ασθένειες (πονοκέφαλοι, αυχενικό, άσθμα, πεπτικό, σπαστική κολίτιδα), κατάθλιψη, αποσύνδεση, αμνησία. Εννοείται φυσικά ότι η παρουσία κάποιων απ' αυτά δεν σημαίνει οπωσδήποτε την ύπαρξη της διαταραχής.
Η τάση να ολοκληρώσουμε τον κύκλο του τραύματος είναι τόσο ισχυρή όσο και τα συμπτώματα που προκαλεί. Οδηγούμαστε συνέχεια σε καταστάσεις που επαναλαμβάνουν επακριβώς το αρχικό τραύμα με διάφορους τρόπους, φανερούς ή μη. Τα επαναλαμβανόμενα ατυχήματα είναι ένας συνήθης τρόπος αυτής της αναβίωσης, ιδίως όταν τα ατυχήματα μοιάζουν μεταξύ τους.
Σαν αποτέλεσμα οι διάφορες θεραπείες κάθαρσης αποδεικνύονται πολλές φορές αναποτελεσματικές, μια που το άτομο μπαίνει και ξαναμπαίνει στην τραυματική εμπειρία χωρίς αποτέλεσμα, την επαναλαμβάνει λόγω της τάσης της αναβίωσης και αντί να θεραπευτεί επανατραυματίζεται. Στις ιδιαιτερότητες της τραυματικής διαδικασίας ανήκει και το συχνά εμφανιζόμενο πρόβλημα της δημιουργίας ψευδών αναμνήσεων.
Η θεραπεία του τραύματος επιτυγχάνεται μέσω της διαδικασίας της επαναδιαπραγμάτευσης. Η διαδικασία αυτή δεν είναι νοητική, αλλά βασίζεται στις σωματικές αισθήσεις και εμπειρίες. Οδηγεί σε μια ήπια εκφόρτιση ενέργειας, εξίσου αποτελεσματική με αυτή την οποία επιτυγχάνουν τα ζώα μέσω της δράσης.
Προσφέρει επίσης συγκεκριμένες οδηγίες για «Συναισθηματικές Πρώτες Βοήθειες», οι οποίες μπορούν να προσφερθούν σε ενήλικους και παιδιά μετά από ατυχήματα ή άλλες καταστροφές και οι οποίες λειτουργούν σε σημαντικό βαθμό προληπτικά, ώστε να μην οδηγηθεί το άτομο στα συμπτώματα του PTSD.
Περισσότερες πληροφορίες για τις αντίστοιχες θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορεί κάποιος να βρει στο βιβλίο του Dr. Peter Levine «Το Ξύπνημα της Τίγρης», καθώς και στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Κέντρου Βιοσύνθεσης (www.biosynthesis.gr).
Η επαναδιαπραγμάτευση του τραύματος μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα και καλύτερη αίσθηση του εαυτού μας, καλύτερες σχέσεις και την καλύτερη αυτορύθμιση του νευρικού μας συστήματος.
Σημείωση: Το άρθρο αποτελεί περίληψη ομιλίας που δόθηκε στο 8ο Ετήσιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συμβουλευτικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου