Οι πολλαπλές σημασίες ενός σταυρού

του Γκρέγκορι Ροντρίγκεζ

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Είμαι 100% υπέρ του χωρισμού εκκλησίας-κράτους. Θεωρώ πως η υποστήριξη του κράτους σε οιαδήποτε θρησκευτική άποψη, δόγμα ή παράδοση, λειτουργεί διαβρωτικά τόσο για το κράτος όσο και την περί ου ο λόγος πίστη. Αλλά επίσης θεωρώ πως κάθε προσπάθεια πλήρους θρησκευτικού αποχρωματισμού καταντάει αναγκαστικά μία παράφρων, επαρχιώτικη και ανέφικτη... «σταυροφορία» για το διαχωρισμό θρησκείας και πολιτισμού.
Πριν μερικές εβδομάδες, ο Πίτερ Έλιαζμπεργκ (Peter Eliasberg) επιχειρηματολόγησε εκ μέρους της «αμερικανικής ένωσης πολιτικών δικαιωμάτων» (ACLU) της νοτίου Καλιφόρνιας στην «υπόθεση Σαλαζάρ εναντίον Μπουόνο» (Salazar VS Buono) που απασχολεί το ανώτατο δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών. Η υπόθεση αφορά ένα σταυρό που υψώνεται εδώ και 75 χρόνια ως μνημείο υπέρ των πεσόντων στον Α' παγκόσμιο πόλεμο στην έρημο Μοχάβε -και οδήγησε σε μία παθιασμένη αντιπαράθεση μεταξύ του Έλιαζμπεργκ και του δικαστή 'Αντονιν Σκάλια (Antonin Scalia).



Το ζήτημα είναι αν η παρουσία ενός σταυρού επί του εδάφους του «εθνικού πάρκου του Μοχάβε» παραβιάζει την πρώτη τροπολογία του συντάγματος ενάντια στην εκδήλωση της πολιτείας υπέρ οποιασδήποτε θρησκείας. Σύμφωνα με τον Έλιαζμπεργκ, ο σταυρός ανήκει στα «βασικά σύμβολα του χριστιανισμού» και το νόημά του είναι πως «ο Ιησούς είναι ο υιός του Θεού που πέθανε για να εξιλεώσει την ανθρωπότητα από τις αμαρτίες της». Ως εκ τούτου, δε θα έπρεπε να επιτρέπεται «να υψώνεται» σε ένα εθνικό πάρκο. Ο Σκάλια αντέτεινε πως «ο σταυρός είναι σύνηθες σύμβολο σε κοιμητήρια». Σύμφωνα με τους «τάιμς του Λος 'Αντζελες», ο Σκάλια «διαφώνησε έντονα» με τον Έλιαζμπεργκ, που από τη μεριά του τού απάντησε πως «έχω πάει σε εβραϊκά κοιμητήρια. Ποτέ μου δεν είδα σταυρό εκεί». Ο Σκάλια δεν έδειξε να πείθεται: «δε νομίζω πως το γεγονός αυτό σας επιτρέπει να καταλήξετε στο συμπέρασμα πως ο σταυρός τιμά μόνο τους χριστιανούς πεσόντες πολέμου. Θεωρώ πως ένα τέτοιο συμπέρασμα θα ήταν εξοργιστικό».



Κατανοώ την άποψη του Έλιαζμπεργκ, αλλά και η γνώμη του Σκάλια, πως ο σταυρός πλέον είναι ένα γενικό σύμβολο απόδοσης τιμής στους πεσόντες μου φαίνεται εξίσου βάσιμη. Φυσικά, μπορεί κανείς να υποπτεύεται πως ο Σκάλια, πιστός ρωμαιοκαθολικός και γνωστός συντηρητικός, απλά εφευρίσκει επιχειρήματα προκειμένου να διασώσει το σταυρό από την ετυμηγορία του συνταγματικού δικαστηρίου. Αλλά η επιχειρηματολογία του αναδεικνύει επίσης τη στενή σύνδεση θρησκείας και πολιτισμού.



Η ανάγνωση του νοήματος τού συμβόλου του σταυρού από τον Έλιαζμπεργκ, ως ενός στενού θρησκευτικού συμβόλου που συμβολίζει τον υιό του Θεού που πέθανε για να μας σώσει από τις αμαρτίες μας, είναι εξαιρετικά στενή. Είναι αυτό το νόημα του σταυρού; Ασφαλώς! Έχει ο σταυρός και άλλα νοήματα; Αναμφίβολα!



Ας εξετάσουμε ένα άλλο γνωστό σύμβολο, το άστρο του Δαυίδ. Είναι σύμβολο του ιουδαϊσμού, αλλά είναι επίσης σύμβολο εθνοτικό, εθνικό και πολιτικό. Είναι εξαιρετικά δυσχερές να ξεχωρίσει κανείς τις πνευματικές από τις κοσμικές ή τις θεολογικές του σημασίες.



Ορισμένες φορές τα θρησκευτικά σύμβολα αποκτούν ιστορική διάσταση -που σε ορισμένα πλαίσια μπορούν να υπερβαίνουν το θρησκευτικό τους περιεχόμενο. Εδώ και πέντε χρόνια, εμπρός στον κίνδυνο να μηνυθεί από την ACLU, η κομητεία του Λος 'Αντζελες αφαίρεσε το σήμα του σταυρού από το έμβλημα της κομητείας. Στη σύνθεση του εμβλήματος της κομητείας, που εμπεριέχει πολυάριθμες συμβολικές εικόνες, ο σταυρός παρέπεμπε στις ρωμαιοκαθολικές ιεραποστολές των οποίων οι εγκαταστάσεις, στα τέλη του 18ου αιώνα, υπήρξαν η βάση για το σημερινό Λος 'Αντζελες. Αλλά η ACLU ισχυρίστηκε πως αυτή η παράσταση ήταν «μια απαράδεκτη εκδήλωση υπέρ του χριστιανισμού εκ μέρους της τοπικής κυβέρνησης». Η κομητεία ατυχώς δεν υπερασπίστηκε κατ' ελάχιστο το έμβλημά της.



Στο βιβλίο του τού 1996 «η αλήθεια των χαμένων συμβόλων», ο φιλόσοφος και θεολόγος Ρόμπερτ Νέβιλ (Robert C. Neville) παρατηρεί πως σε εκκοσμικευμένες ως επί το πλείστον κοινωνίες, η συγκεκριμένη δογματική διάσταση των θρησκευτικών συμβόλων συχνά υπερκαλύπτεται από πολύ ευρύτερα νοήματα. Αναφέρεται π.χ. στο αμερικανικό στρατιωτικό κοιμητήριο του Κέιμπριτζ της Αγγλίας, όπου το άστρο του Δαυίδ χαράσσεται σε τάφους εβραίων στρατιωτών, ενώ ο σταυρός χαράσσεται στους τάφους «όλων των υπολοίπων». Παρομοίως, υποστηρίζει πως «οι κληρικοί που ευλογούν επίσημες τελετές επικαλούνται μεν, διαμέσου της παρουσίας τους και μόνο, τη βοήθεια του θείου, αλλά το κάνουν με τόσο γενικούς όρους ώστε να υπερβαίνουν το δικό τους στενό σύστημα θρησκευτικών νοημάτων».



Ο πολιτισμός μας προχωρά προς αυξανόμενο συγκριτισμό. Αυτό φανερώνει η αύξηση των διαφυλετικών γάμων ή η εκλογή ενός έγχρωμου ως προέδρου των ΗΠΑ. Όσον αφορά τη θρησκεία, μία πρόσφατη έρευνα δείχνει πως οι Αμερικανοί που δηλώνουν πως δεν ανήκουν σε καμία θρησκεία (που σήμερα φθάνουν το 15%, το 22% στις ηλικίες 18-29 ετών) αποτελούν σήμερα την ταχύτερα αυξανόμενη θρησκευτικά τάση στη χώρα.



Το πρόβλημα με την προσέγγιση των θρησκευτικών συμβόλων εκ μέρους της ACLU είναι πως υιοθετεί μια λογική «μηδενικού αθροίσματος» και είναι παλαιάς σχολής -είναι, επιτρέψτε μου την αναλογία, πουριτανική. Είναι στενόμυαλη και απογυμνώνει το δημόσιο χώρο από σύμβολα που συμβάλουν στο να κατανοούμε καλύτερα ποιοι είμαστε, πού στοχεύουμε και από πού ερχόμαστε.
Ενώ γινόμαστε μια πιο εκκοσμικευμένη χώρα, η θρησκεία θα συνεχίσει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της κοινωνίας, της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Η αλήθεια είναι πως η αντίληψή μας περί πολιτικής και χρηστής διακυβέρνησης προέρχεται από έντονα θρησκευόμενους ανθρώπους. Ακόμα και η ιδέα μας περί θρησκευτικής ελευθερίας και χωρισμού εκκλησίας-κράτους προέρχεται από τις θεολογικές πεποιθήσεις των βαπτιστών και των πρεσβυτεριανών της αποικιακής και της επαναστατικής περιόδου, τουλάχιστο όσο από το διαφωτισμό.
Ακόμα κι αν το κράτος μας δεν υπερασπίζεται το ένα ή το άλλο δόγμα, η θρησκεία βρίσκεται στον πυρήνα της αμερικανικής ταυτότητας. Το να πασχίζουμε να τη ξεριζώσουμε από τη δημόσια σφαίρα δεν είναι απλά αδύνατο. Είναι βλακώδες.