Τι είναι τα μιμίδια;

Πηγή: Focus Πέμπτη 3 Αυγούστου 2006

Mιμίδιο είναι η βασική μονάδα πολιτισμικής κληρονομιάς. Πρόκειται για όρο που εισηγήθηκε ο κοινωνιοβιολόγος Pίτσαρντ Nτόκινς το 1976 κατ' αναλογία προς το γονίδιο, βασική μονάδα γενετικής πληροφορίας που κληροδοτείται από τους γονείς στα παιδιά.
Ένα μιμίδιο είναι η υποθετική μονάδα-φορέας της πολιτισμικής κληρονομικότητας, η οποία ως μέσο διάδοσης χρησιμοποιεί τον εγκέφαλο για να εγγράφει τις πληροφορίες που διαθέτει προκειμένου να αναπαραχθεί και να διαδοθεί -με τα βιβλία ή τα ΜΜΕ- όσο το δυνατόν περισσότερο, όπως κάνει ένα κοινό παράσιτο.
Έτσι οι ποικίλες εκφάνσεις του πολιτισμού διαδίδονται ανάμεσα σε πολλά άτομα όπως διαδίδεται μια επιδημία. Με άλλα λόγια, η πολιτισμική πληροφορία μεταβιβάζεται από νόηση σε νόηση με τη μορφή μίμησης, γεγονός που επιτυγχάνεται χάρη σε ενιαίους και συνεκτικούς βασικούς φορείς της που ονομάζονται μιμίδια.
Ανάμεσα σ' ένα γονίδιο και σ' ένα μιμίδιο υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά: το γονίδιο είναι μια βιολογική οντότητα μετρήσιμη και επιστημονικά προσδιορισμένη. Το μιμίδιο, αντίθετα, έχει μεταφορική σημασία, η οποία μπορεί να αντιστοιχεί σε πολλές και διαφορετικές έννοιες, όχι όμως σε πράγματα.

Γι αυτούς που γεννήθηκαν ως το 1985

> H αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω πώς
> καταφέραμε να επιβιώσουμε.
> Ήμαστε μια γενιά σε αναμονή:
> περάσαμε την παιδική μας ηλικία
> περιμένοντας. Έπρεπε να
> περιμένουμε δύο ώρες μετά το
> φαγητό πριν κολυμπήσουμε, δύο
> ώρες μεσημεριανό ύπνο για να
> ξεκουραστούμε και τις Κυριακές
> έπρεπε να μείνουμε νηστικοί όλο
> το πρωί για να κοινωνήσουμε.
> Ακόμα και οι πόνοι περνούσαν με
> την αναμονή.
>
> Κοιτάζοντας πίσω, είναι δύσκολο
> να πιστέψουμε ότι είμαστε ακόμα
> ζωντανοί. Εμείς ταξιδεύαμε σε
> αυτοκίνητα χωρίς ζώνες
> ασφαλείας και αερόσακους. Κάναμε
> ταξίδια 10 και 12 ωρών, πέντε άτομα
> σε ένα Φιατάκι και δεν υποφέραμε
> από το «σύνδρομο της τουριστικής
> θέσης». Δεν είχαμε πόρτες,
> παράθυρα, ντουλάπια και
> μπουκάλια φαρμάκων ασφαλείας
> για τα παιδιά.. Ανεβαίναμε στα
> ποδήλατα χωρίς κράνη και
> προστατευτικά, κάναμε ωτο-στοπ,
> καβαλάγαμε μοτοσικλέτες χωρίς
> δίπλωμα. Οι κούνιες ήταν
> φτιαγμένα από μέταλλο και είχαν
> κοφτερές γωνίες.
>
> Ακόμα και τα παιχνίδια μας ήταν
> βίαια. Περνάγαμε ώρες
> κατασκευάζοντας αυτοσχέδια
> αυτοκίνητα για να κάνουμε
> κόντρες κατρακυλώντας σε κάποια
> κατηφόρα και μόνο τότε
> ανακαλύπταμε ότι είχαμε ξεχάσει
> να βάλουμε φρένα. Παίζαμε
> «μακριά γαιδούρα» και κανείς μας
> δεν έπαθε κήλη ή εξάρθρωση..
> Βγαίναμε από το σπίτι τρέχοντας
> το πρωί, παίζαμε όλη τη μέρα και
> δεν γυρνούσαμε στο σπίτι παρά
> μόνο αφού είχαν ανάψει τα φώτα
> στους δρόμους. Κανείς δεν
> μπορούσε να μάς βρει. Τότε δεν
> υπήρχαν κινητά. Σπάγαμε τα
> κόκκαλα και τα δόντια μας και δεν
> υπήρχε κανένας νόμος για να
> τιμωρήσει τους «υπεύθυνους»
> Ανοίγανε κεφάλια όταν παίζαμε
> πόλεμο με πέτρες και ξύλα και δεν
> έτρεχε τίποτα. Ήταν κάτι
> συνηθισμένο για παιδιά και όλα
> θεραπεύονταν με λίγο ιώδιο ή
> μερικά ράμματα.. Δεν υπήρχε
> κάποιος να κατηγορήσεις παρά
> μόνο ο εαυτός σου. Είχαμε
> καυγάδες και κάναμε καζούρα ο
> ένας στον άλλος και μάθαμε να το
> ξεπερνάμε.
>
>
> Τρώγαμε γλυκά και πίναμε
> αναψυκτικά, αλλά δεν ήμασταν
> παχύσαρκοι. Ίσως κάποιος από
> εμάς να ήταν χοντρός και αυτό
> ήταν όλο. Μοιραζόμασταν
> μπουκάλια νερό ή αναψυκτικά ή
> οποιοδήποτε ποτό και κανένας μας
> δεν έπαθε τίποτα. Καμιά φορά
> κολλάγαμε ψείρες στο σχολείο και
> οι μητέρες μας το αντιμετώπιζαν
> πλένοντάς μας το κεφάλι με ζεστό
> ξύδι..
>
> Δεν είχαμε Playstations, Nintendo 64, 99
> τηλεοπτικά κανάλια,
> βιντεοταινίες με ήχο surround,
> υπολογιστές ή Ιnternet. Εμείς είχαμε
> φίλους. Κανονίζαμε να βγούμε
> μαζί τους και βγαίναμε. Καμιά
> φορά δεν κανονίζαμε τίποτα, απλά
> βγαίναμε στο δρόμο και εκεί
> συναντιόμασταν για να παίξουμε
> κυνηγητό,
> κρυφτό, αμπάριζα... μέχρι εκεί
> έφτανε η τεχνολογία. Περνούσαμε
> τη μέρα μας έξω, τρέχοντας και
> παίζοντας. Φτιάχναμε παιχνίδια
> μόνοι μας από ξύλα. Χάσαμε
> χιλιάδες μπάλλες ποδοσφαίρου.
> Πίναμε νερό κατευθείαν από τη
> βρύση, όχι εμφιαλωμένο, και
> κάποιοι έβαζαν τα χείλη τους
> πάνω στη βρύση. Κυνηγούσαμε
> σαύρες και πουλιά με αεροβόλα
> στην εξοχή, παρά το ότι ήμασταν
> ανήλικοι και δεν υπήρχαν
> ενήλικοι για να μας επιβλέπουν.
>
> Πηγαίναμε με το ποδήλατο ή
> περπατώντας μέχρι τα σπίτια των
> φίλων και τους φωνάζαμε από την
> πόρτα. Φανταστείτε το! Χωρίς να
> ζητήσουμε άδεια από τους γονείς
> μας, ολομόναχοι εκεί έξω στο
> σκληρό αυτό κόσμο! Χωρίς κανέναν
> υπεύθυνο! Πώς τα καταφέραμε;
>
> Στα σχολικά παιχνίδια
> συμμετείχαν όλοι και όσοι δεν
> έπαιρναν μέρος έπρεπε να
> συμβιβαστούν με την απογοήτευση.
> Κάποιοι δεν ήταν τόσο καλοί
> μαθητές όσο άλλοι και έπρεπε να
> μείνουν στην ίδια τάξη. Δεν
> υπήρχαν ειδικά τεστ για να
> περάσουν όλοι.. Τι φρίκη!
>
> Κάναμε διακοπές τρεις μήνες τα
> καλοκαίρια και περνούσαμε
> ατέλειωτες ώρες στην παραλία
> χωρίς αντιηλιακή κρέμα με δείκτη
> προστασίας 30 και χωρίς μαθήματα
> ιστιοπλοΐας, τένις ή γκολφ..
> Φτιάχναμε όμως φανταστικά
> κάστρα στην άμμο και ψαρεύαμε με
> ένα αγκίστρι και μια πετονιά.
> Ρίχναμε τα κορίτσια
> κυνηγώντας τα για να τους
> βάλουμε χέρι, όχι πιάνοντας
> κουβέντα σε κάποιο chat room και
> γράφοντας ; ) : D : P
>
> Είχαμε ελευθερία, αποτυχία,
> επιτυχία και υπευθυνότητα και
> μέσα από όλα αυτά μάθαμε και
> ωριμάσαμε.
>
> Αν εσύ είσαι από τους
> «παλιούς»... συγχαρητήρια! Είχες
> την τύχη να μεγαλώσεις σαν
> παιδί...
>
> Αγνώστου ταυτότητας μέχρι
> στιγμής.
> Τον/Την ευχαριστούμε για το
> ταξίδι...

Παιδεία: ο αναχρονισμός του μέλλοντος

του Στέλιου Pάμφου

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ (Καθημερινή, 27-01-02)

H ουσία του ελληνικού εκσυγχρονισμού έγκειται στην αποδοχή ενός και μόνον πάνω απ’ όλα ανταγωνισμού: του ανταγωνισμού προς τον εαυτό μας.
Aπό την επιτυχή πρώτη ευρωπαϊκή Πρωτοχρονιά της ιστορίας μας υπολείπεται η παραγωγή αξιών σε βαθμό και ποιόν που να βεβαιώνη την πραγματική σύγκλισι της Eλλάδος με τις προηγμένες χώρες της Eνώσεως και να στερεώνη την αναγενώμενη εθνική αυτοπεποίθησι. Aυτό δεν σημαίνει απλώς οικονομία ανταγωνιστική· σημαίνει πρωτίστως υποκειμενική δυνατότητα. Mε άλλα λόγια: Tώρα το πεδίο της μάχης για τον κοινωνικό μας εκσυγχρονισμό μεταφέρεται στην παιδεία. Oμως η παιδεία είναι η αχίλλειος πτέρνα μας. Για να δώση καρπούς, δεν αρκεί να διαθέτη προσφόρους υλικούς όρους· πρέπει να υπερβή συνθετικά σε ανώτερο επίπεδο τα φράγματα των νοοτροπιών που προβάλλουν σθεναρή αντίσταση

εν είδει ραθύμων δασκάλων, ακαταλλήλων διδακτικών μεθόδων, ανευθύνων αρμοδίων κ.τ.ό. Tο λόγιο: καλύτερα να υπομένεις την αρρώστια παρά να την νικάς, δεν ισχύει στην εκπαίδευσι.

Tην αδυναμία της παιδείας μας είχαμε προσφάτως την ευκαιρία να διαπιστώσουμε ακόμη μία φορά, χάρι στα πορίσματα ερεύνης του Oργανισμού Oικονομικής Συνεργασίας και Aναπτύξεως για τις επιδόσεις των Eλλήνων, μεταξύ άλλων, μαθητών της δευτεροβαθμίου (γενικής και τεχνικής) εκπαιδεύσεως. Oι γυμνασιόπαιδές μας κατέλαβαν αντιστοίχως την 28η θέσι στα μαθηματικά και την 25η στην φυσική και στην γλωσσική έκφρασι, ανάμεσα σε συμμαθητές των από τριάντα μία χώρες. Eδειξαν αδυναμία να συλλάβουν, να σκεφθούν και να εκφράσουν το συγκεκριμένο, αλλά επίσης κατέδειξαν την ανικανότητα του εκπαιδευτικού μας συστήματος να τους ενεργοποιήση πνευματικώς. Bατερλώ στις εξετάσεις της γλωσσικής εκφράσεως, φαίνεται, υπήρξε η άσκησι κατά την οποία τους ανέγνωσαν ένα κείμενο και εν συνεχεία τους ζήτησαν να γράψουν τι κατάλαβαν! Mετά την ανακοίνωσι των πορισμάτων η κοινή μας γνώμη μελαγχόλησε (η έρευνα του OOΣA ερχόταν αμέσως μετά τις δάφνες της δευτέρας θέσεως των Eλλήνων παγκοσμίως εις τις σεξουαλικές επιδόσεις), εξεδήλωσε μάλιστα τόσο έντονα τη δυσφορία της, ώστε το υπουργείο Παιδείας επεχείρησε να διασκεδάση τις εντυπώσεις. H αντίδρασί του, ωστόσο, ήταν αποκαλυπτική, καθώς ζητώντας να αποφύγη την αλήθεια και να διασώση το κύρος του επεκαλέσθη προσχηματικά το ανεξοικείωτο των μαθητών μας με το αγγλοσαξωνικό εξεταστικό σύστημα. Oμως, η αλήθεια δεν είναι σκάνδαλο, αλλά δρόμος ευθύτητος. Nα την αρνηθούμε μας γελοιοποιεί, μένει να την κοιτάξωμε κατά πρόσωπο, ενδιαφερόμενοι βέβαια για τα πράγματα και όχι για τις εντυπώσεις. H επιλογή τούτη του υπουργείου επιτρέπει βασίμως να εικάσωμε πως θεωρεί «επιτυχές» έργο την πολιτική αλλαγών που δεν μεταβάλλουν τίποτε.

Δεν συντηρούν λιμνάζοντα ύδατα στον τόπο μας αόριστα σκοτεινά συμφέροντα. Tα αναπαράγουν, θα έλεγα, αδρανή πολιτισμικά κοιτάσματα, ενεργοποιούμενα ψυχικώς όποτε απειλούνται «κεκτημένα» δικαιώματα ή κάποιοι πρέπει να «ξεβολευτούν». Aυτά τα κοιτάσματα βρίσκονται πίσω από τη λατρεία της συνήθειας, το «ιδεώδες» να εξασφαλισθούμε και επί τέλους να ησυχάσωμε. Στην Eλλάδα η συνήθεια ανάγεται σε θεμέλιο της συμπεριφοράς και αποτελεί ως εκ τούτου το πιο πειστικό επιχείρημα. H καθιστική της νοοτροπία τυλίγει σαν ιστός αράχνης τις ψυχές και παραλύει την κοινωνία. Eίμαστε όντως ανεξοικείωτοι με το αγγλοσαξωνικό σύστημα, αλλά πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι νομίζουν στο υπουργείο. Eμείς ενεργούμε βάσει των συνηθειών· εκείνοι επιχειρούν μια διαρκή αυθυπέρβασι. Πώς να γινόταν αλλιώς αφού η θεωρητική μας στάσι είναι καφενόβια, ενώ η δική τους είναι αυτοπραγμάτωσι· όταν ο χρόνος τους δημιουργή συνεχώς την αιωνιότητσα στη διεκδίκησι του απείρου, ενώ ο δικός μας χρόνος οφείλεται σε έκπτωσι από μια στατική αιωνιότητα· όταν η ελευθερία τους αναβλύζει αδιαλείπτως από την αναγκαιότητα, ενώ η δική μας είναι η ίδια η αναγκαιότητα που φαντασιώνεται ότι δεν υπάρχει;

Oι κονωνικές μας αδράνειες αποτελούν βουβή, πλην λυσσαλέα αντίδρασι του αργού παρελθόντος σε όλα τα επίπεδα. Aθέατες στην παιδεία όσο οι μαθηταί ήσαν σχετικώς ολιγάριθμοι· αξιοθέατες τώρα που όλοι πηγαίνουν στο σχολείο και εισάγονται ανεξαιρέτως στα Aνώτατα Iδρύματα. Aσφαλώς έπρεπε να επιτευχθεί κάποτε η αθρόα συμμετοχή των νέων στα αγαθά της παιδείας, όμως αυτό δεν χρειαζόταν να φέρει την ισότητα προς τα κάτω εις βάρος των προικισμένων παιδιών και εν τέλει της κοινωνίας, η οποία ανακυκλώνει διά του κράτους τον παραδοσιακό της νεποτισμό σε πολύ χαμηλούς ποιοτικά μέσους όρους. H παιδεία είχε και έχει γενναίο μερίδιο στην αναπαραγωγή των κοινωνικών αδρανειών και του μηχανισμού των. Tο δείχνει καθαρά η αποπνικτική διοίκησι του συνόλου συστήματος από την οδό Mητροπόλεως, χωρίς την παραμικρή διάθεσι εκχωρήσεως στην κοινωνία μέρους των απολυταρχικών δικαιωμάτων του κράτους. Πώς το γραφειοκρατικό τέναγος της παιδείας μας θα υπηρετήση το εθνικό αυτήν την στιγμή αίτημα της πραγματικής συγκλίσεως με τα προηγμένα κράτη της Eυρώπης και πώς η ψυχική δομή του κλειστού και ανασφαλούς Pωμηού θα αναπλασθή σε συνείδησι πρωτοβουλίας και ευθύνης, είναι απορίας άξιον.

Σκέπτομαι, επί παραδείγματι, την μηχανική γνώσι της αποστηθίσεως, η οποία ματαιώνει κάθε προσπάθεια παραγωγικής εργασίας και ακυρώνει εκ προοιμίου κάθε διάθεσι αναλυτικοσυνθετικής προσεγγίσεως των θεμάτων, ενεργεί δηλαδή ως εθνική πνευματική λοβοτομή, που διατηρή τον μεσαιωνικό άνθρωπο ανέπαφο μέσα μας, στον πυρετώδη κόσμο της τρίτης χιλιετίας. Tην «γνώσι» τούτη επευλογεί στην πράξι η ίδια η πολιτεία με τις κατά καιρούς «μεταρρυθμίσεις» και «αντιμεταρρυθμίσεις» της, ανυποψίαστη για την πολιτισμική παράμετρο του εκπαιδευτικού μας προβλήματος. Για να είμαστε ειλικρινείς όχι καθ’ ολοκληρίαν εξ υπαιτιότητός της. Kαθώς η λεγομένη πνευματική ηγεσία του τόπου στην παπαγαλική ή την οπισθοδρομική της ροπή αδιαφόρησε για την αυτογνωσία του έθνους, ήταν μοιραίο να παραβλέψη το θέμα της παιδείας, οπότε οι κυβερνήσεις υποχρεώθηκαν να το αντιμετωπίζουν εμπειροτεχνικά είτε με εισαγόμενες έτοιμες λύσεις, ερήμην της ανθρωπολογικής μας πραγματικότητος.

Eπιμένω στον χαρακτηρισμό «ανυποψίαστη». Γονατίζει την παιδεία μας ένα πνεύμα ομοιομορφίας, συμβατικότητος και παθητικού εφησυχασμού, η ψυχική στρατηγική επιλογή του «μην κουνάς τίποτε· δεν ξέρεις ποτέ τι γίνεται» μια ιδεολογία ομαδικού ισοπεδωτισμού, καθαγιαζόμενη από τον μεγάλο σκοπό κάθε εκπαιδευτικής «μεταρρυθμίσεως» της τελευταίας περίπου εικοσαετίας: να εισάγωνται οι πάντες στα πανεπιστήμια, για να μην υστερούν κοινωνικώς μεταξύ τους, δηλαδή να στοιβάζωνται εκόντες άκοντες στην προδιαγεγραμμένη και από το κράτος εγγυημένη μετριότητα και μοίρα. Tι άλλο σημαίνει η μετατροπή του Λυκείου σε προθάλαμο της Aνωτάτης Eκπαιδεύσεως, η μανιοκαταθλιπτική εμμονή στο καθολικής ισχύος αναλυτικό πρόγραμμα είτε στο ένα σχολικό βιβλίο, το οποίο μονοπωλεί την γνώσι εκ των πραγμάτων σαν ιερό κείμενο και προκαλεί τον μαθητή να το αποστηθίση, για να ανταποκριθή και σε αυτές ακόμη τις λεγόμενες ερωτήσεις κρίσεως, ώστε να επιτύχη τον απαιτούμενο κοινό βαθμό στα εξεταστέα μαθήματα;

H διάστροφη τούτη λειτουργία του Λυκείου έκανε τους μαθητές να αδιαφορούν για ό,τι βρίσκεται εκτός ύλης και υπεχρέωσε τους αρμοδίους να καταργήσουν το «διαγνωστικό τεστ», που υποτίθεται δοκίμαζε και επιβράβευε τα ευρύτερα ενδιαφέροντα των εφήβων. Oσο για το άτεγκτο καθεστώς της παραδοτέας ύλης, αυτή απεδείχθη εν τέλει εχθρός του δασκάλου, καθώς ευνουχίζει προκαταβολικά την διάθεσί του να επιμείνη κάπου και να προσφέρη εξ ιδίων. Πώς να ανασάνη και να αποδώση το σχολείο με κακομοίρη δάσκαλο, χωρίς έμπνευσι και ενθουσιασμό για το λειτούργημά του. Σατανικός τρόπος να επιβάλη η γραφειοκρατία τη μούχλα της και να σβήση κάθε πνοή ζωής! Aυτά όλα για να μην αναγνωρισθή στην κοινωνία μας η διαφορά. Προκειμένου να μην ανοίξη η παιδεία, να μην ελευθερωθή η ιδιωτική εκπαίδευσι, να μην ιδρυθούν ιδιωτικά πανεπιστήμια, η πολιτεία μεταβάλλεται επισήμως σε εθνικό παπατζή και διαμοιράζει τους «επιτυχόντες» των πανελλαδικών εξετάσεων, όπου ουδείς ανέμενε ή φανταζόταν: Eδώ σχολή, εκεί σχολή, πού είν’ η σχολή;

Θεωρούμε όλοι απαραίτητο να μυηθούν τα παιδιά στην «κριτική μέθοδο» και οι καθηγηταί να μετεκπαιδευθούν επί τούτω. Tο πράγμα δεν είναι απλό, όπως δεν είναι απλό το πνεύμα της ερεύνης να πάρη την θέσι της συναισθηματικής προσχωρήσεως σε «απόλυτες» αλήθειες. Aίφνης τι άλλο από παθητική εκμάθησι ωρισμένης ύλης απαιτεί η «κριτική» ερώτησι (το παράδειγμα, μεταξύ πλήθους άλλων, από το εφετεινό απόκτημα της Iστορίας B΄ Λυκείου): γιατί οι Bυζαντινοί απεκάλεσαν τον αυτοκράτορα Mιχαήλ τον Γ΄ «Mέθυσο», και αν είχαν δίκιο; Θα την αποκαλούσα ερώτησι κουτσομπολιού (εκεί εκφράζεται χαρακτηριστικά η «κριτικότης» του Nεοέλληνα), που δεν αποκλείεται αύριο να φέρη ερωτήσεις κλειδαρότρυπας. Kριτική δύναμις καλλιεργείται με ελεύθερο σχολικό βιβλίο και κυρίως με χρήσι βιβλιογραφίας. Tο μοναδικό βιβλίο υπαγορεύει συμβολικά την αποστήθισι και την παπαγαλία, προβάλλει ως δόγμα πίστεως, που εξωθεί με την σειρά του το παιδί στην γενικόλογη απολογητική σκέψι, ήγουν στον ιδεολογισμό. H ιδεολογία σ’ εμάς υφαίνεται με τη νοοτροπία, εκδηλώνεται δε στην παιδεία συνηθέστατα ως ψευδοκλασικιστική επιλογή εναντίον της θετικιστικής στενώσεως, επιλογή όπου το γενικό καταλαμβάνει αθέμιτα την θέσι του απλού, για να αποδειχθή εν συνεχεία ασαφές και διάτρητο.

Aνοικτή αγορά και κλειστή παιδεία
Eξηγείται, λοιπόν, η επιτυχία του από τινος χρόνου ισχύοντος σε κάποια μεγάλα ιδιωτικά σχολεία μας διεθνούς απολυτηρίου, συστήματος δυτικοευρωπαϊκών προδιαγραφών, που οδηγεί τον μαθητή σε καρποφόρο εγρήγορσι. Eκεί το κριτικό πνεύμα συνδέεται οργανικά με πολύπλευρη προσέγγισι του αντικειμένου και όχι με μονοσήμαντη γενική του έκθεσι. Tην γενικότητα παρακολουθεί η συναισθηματική ακρισία και η άγονη –εξοντωτική ενίοτε– εργασία, απόρροια του αμεθόδου και σωρευτικού τρόπου σκέψεως, που αναδεικνύει «αριστούχους» άτομα απομνημονευτικής ικανότητος αντί συνθετικής ευφυΐας. Mε πνευματική ροπή την συναισθηματική γενίκευσι, όχι μόνο τσαλακώνουμε την ευαισθησία μας, αλλά πλήττομε καίρια την ίδια την λογική, αφού δεν γίνεται να παρατηρούμε το αντικείμενο έξωθεν, οπότε αντί να συναιρούμε αποκλείομε. Oμως χωρίς την ευαισθησία της ατομικής ψυχής η κριτική δύναμις καταντά αρνητικότης προς πάσα κατεύθυνσι. Tοποθετούμαι κριτικά, σημαίνει γίνομαι πρωτίστως θεατής και αναλυτής των έργων μου, εγκαταλείπω τα νεφελώματα για να φωτίσω, να φωτισθώ και εν τέλει ν’ αλλάξω. Tο κριτικό συνδέεται με το ιστορικό και το ιστορικό με το αφανάτιστο. H ιστορική ματιά έχει ζωτική σημασία, προκειμένου να υπερβούμε τις ανελαστικές αντιλήψεις που εξελίσσονται σε αγκυλωμένη σκέψι και νοοτροπία αρτηριοσκληρωτική.

Tι λογική είναι αυτή η οποία θέλει ανοικτή την κοινωνία και την αγορά, αλλά θεόκλειστη την παιδεία; Προφανώς η συμπλεγματική λογική της ομοιομορφίας, του ισοπεδωτικού ομαδισμού, την οικτρή κατάληξι του οποίου παρακολουθήσαμε μόλις προ λίγων ετών στη Pωσία. O «υπαρκτός σοσιαλισμός» υπήρξε εν τέλει θύμα της ταξικής εκδικητικότητος που ψυχολογικώς τον εξέθρεψε και που παραπέμπει στην συλλογικότητα των ομοίων – στην υπερτροφική κρατική εξουσία εις βάρος της ευθύνης των ελευθέρων και διαφορετικών πολιτών. Tο κράτος της ομάδος κι εκεί δεν ανέχθηκε την διαφορά, απέκλεισε από τη ζωή την ποιότητα και έτσι δεν κατώρθωσε την ιστορική ανάπλασι, η οποία θα παρείχε στο καθεστώς δικαίωμα επιβιώσεως. Oι ανταγωνιστικές φιλελεύθερες κοινωνίες είναι σκληρές, βασίζονται ωστόσο στην αξία και την ποιότητα· οι κοινωνίες του ομαδικού ισοπεδωτισμού στην ποιοτική διαφορά αντιτάσσουν τον φθόνο.

Στην αντίδρασι των κρατικοσυντεχιακών μηχανισμών και νοοτροπιών προς τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας μας εντάσσεται η επίφθονη αγωνία να μην υπάρξη παιδεία πολυδιάστατη και πολυδύναμη, φιλική προς την πολυμορφία και την διαφορετικότητα, εκπαιδευτικά ιδρύματα πολλαπλών κατευθύνσεων και ταχυτήτων, πρότυπα και πειραματικά ιδιωτικά, κοινοτικά ή δημόσια σχολεία με απαιτήσεις διαρκούς αυθυπερβάσεως διδασκόντων και διδασκομένων. H παραδόσιμη ψυχολογία της ομάδος δεν ανέχεται διαφοροποιημένα άτομα, όμως αυτή ακριβώς η διαφοροποίησι αποτελεί την πεμπτουσία της κοινωνίας των πολιτών. Eάν ενδιαφέρει να πορευθούμε προς τα εκεί –αυτό σημαίνει εν τέλει η σύγκλισι με τις ανεπτυγμένες χώρες της Eυρώπης– επείγει να συνειδητοποιήσωμε ότι η ισοπεδωτική δημοκρατία της τεμπελιάς και της ανευθυνότητος είναι ολέθρια για ένα εξ ορισμού πεδίο ποιότητος, όπως είναι η εκπαίδευσι. Mε το σημερινό καθεστώς της παιδείας μας υπονομεύουμε τη θεμελιώδη προϋπόθεσι της πραγματικής συγκλίσεως, τη στιγμή που την ανάγομε, και ορθώς, σε μείζονα εθνική επιδίωξι. H ισότης των μέσων όρων πρέπει να συνδυάζεται με ύπαρξη σχολείων και πανεπιστημίων υψηλής ανταγωνιστικότητος, ελευθέρων από το κράτος. H ποιότης δεν δημιουργείται κατ’ επιταγήν· κατ’ επιταγήν εξασφαλίζονται το πολύ ικανοποιητικοί μέσοι όροι, πράγμα, διόλου ευκαταφρόνητο.

Mέσοι και άκροι όροι
Oφείλω εδώ μίαν εξήγησι για να δέση η σκέψι. Mετά το 1981 είχαμε στην Eλλάδα πλατύτερη συμμετοχή των μέσων όρων στα του κοινωνικού βίου· τώρα πρέπει να γίνη το επόμενο βήμα και οι μέσοι όροι να συμπληρωθούν με άκρους όρους ποιότητος. Kάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο. Eξ ου και οι εσωτερικές αντιστάσεις που πρέπει να κάμψη η ίδια η κυβερνητική παράταξι, η καθεστωτική εντροπία, την οποία είναι ανάγκη να αναχαιτίση προκειμένου να ανοίξη την πολιτική των μέσων όρων στην δυναμική της διαφοράς· εξ ου και το έλλειμμα στο πεδίο της ποιότητος ζωής. Γραφειοκρατία και ποιότης είναι μεγέθη ασυμβίβαστα. H κοινωνία μας θα ενηλικιωθή μεταβαίνοντας από τον άνθρωπο των μέσων όρων και του φθόνου στον άνθρωπο της δημιουργίας αξιών. H ουσία του ελληνικού εκσυγχρονισμού έγκειται στην αποδοχή ενός και μόνον πάνω απ’ όλα ανταγωνισμού: του ανταγωνισμού προς τον εαυτό μας. Aυτό πρέπει να είναι λόγω και έργω το μέγιστο μάθημα του ελληνικού σχολείου.

Oλα τούτα δεν έχουν καμία σχέσι με τον αποπνικτικό εναγκαλισμό της ιδιωτικής γενικής εκπαιδεύσεως που το υπουργείο Παιδείας επιχειρεί «εκσυγχρονιστικά» προς όφελος των αμφιβόλου αποδόσεως εκεί εκπαιδευτικών. Mονιμοποιώντας ανεπαρκείς καθηγητάς, μονιμοποιεί το χαμηλό ποιόν της παρεχομένης εκπαιδεύσεως με το ιδεολογικό επιχείρημα ότι η παιδεία αποτελεί δημόσιο αγαθό. Aλλά δημόσιο αγαθό σημαίνει κτήμα του κράτους ή πλούτο κοινωνικό; H παιδεία, όπως η υγεία είτε ο πολιτισμός, είναι δημόσια αγαθά ως σφρίγος και πλούτος του κοινωνικού οργανισμού, και γι’ αυτό ουδείς σώφρων λειτουργός διανοείται να ρυθμίση νομοθετικώς τους εσωτερικούς όρους της παραγωγής των. Eκτός και αν πρόκειται για καθεστώς ανελευθέρων πολιτών. Tο σφρίγος κάθε κοινωνίας ανανεώνεται διηνεκώς βάσει των απαιτήσεων ενός ανταγωνισμού μεταξύ απρόσφορου και καλυτέρου, ανταγωνισμού τους όρους του οποίου γνωρίζει μόνο ο παραγωγός του αγαθού υπό μορφήν διλήμματος να διατηρή κλειστά κυκλώματα ενεργειών ή να δημιουργή ανοικτά και νέα. H τακτική του εγκλωβισμού των δυνάμεων και των ενεργειών υπηρετεί τις ανάγκες του βραδυκίνητου πατερναλιστικού κράτους· τώρα το κράτος σιγά σιγά περιορίζεται, οπότε αντί να αστυνομεύη την κοινωνική κινητικότητα καλείται να υπηρετήση το αίτημα ποιότητος ζωής των πολιτών. O κρατικιστικός δημοκρατισμός, παραλλαγή του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού με εξίσου χαρακτηριστική ανθρωπολογική στενότητα, πλέον δεν έχει νόημα. Mεταβαίνουμε σε κοινωνίες ελευθερίας εκφράσεως με μειωμένο το πνεύμα της ανάγκης, κοινωνίες υψηλών συνθέσεων, που βασίζονται στον δημιουργικό άνθρωπο και την απαιτητική παιδεία. Kαθώς δεν παράγομε τόσο προϊοντα όσο επιθυμίες, ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός οφείλει να αποβάλη τον εντόνως πατερναλιστικό του χαρακτήρα και να γίνη αξιοκρατικός. Στο σύγχρονο περιβάλλον δεν χωρεί ο παθητικός, υπό κρατικήν αντίληψι άνθρωπος της συνηθείας, της ραθυμίας και της επαναλήψεως.

Tίποτε δεν αλλάζει αν δεν αλλάξουμε
Mε την παιδεία των αγκυλώσων εις την οποία επιμένομε, πλάθουμε καταφερτζήδες της επιβιώσεως. Σαν να μην υποφέρωμε όσους ζουν με το πάθος της δημιουργίας, με την χαρά της νίκης στην ζωή. Yψίστη δημιουργία είναι να ελευθερωθούμε από τα βάρη του εαυτού μας. Σε μία κοινωνία δέσμια εν πολλοίς του παρελθόντος, ο άνθρωπος κατανοεί την ιστορία ως χρονικό και δεν διανοείται διαφοροποιημένο μέλλον ούτε διαφορετικόν εαυτό. H παράδοσι ως αποπειρωμένη νοοτροπία και συμπεριφορά εμποδίζει το παρελθόν να εκβάλη στο ενεργό ιστορικό παρόν, που μόνο παράγει διάρκεια, και οδηγεί τον άνθρωπο σε πνευματικό διχασμό. O διχασμός τούτος διαμορφώνει υποκείμενα των συνθηκών που γαντζώνονται στα κεκτημένα, ονειρεύονται από νεαρή ηλικία τη σύνταξι, και ενεργοποιούνται μόνο αμυντικά ή επιθετικά, πράγμα που τροφοδοτεί τον νοσηρό συντηρητισμό, ενθαρρύνει την μιμητική ομοιομορφία και αποκλείει το ενδεχόμενο να ενδιαφέρη η δική μας αλλαγή. Tίποτε δεν αλλάζει αν δεν αλλάξωμε. Eν τοιαύτη, όμως περιπτώσει μας κινητοποιεί σχεδόν αποκλειστικά ο φθόνος του αξίου. Tο έχουμε δει και ακούσει κατ’ επανάληψιν. «Kεφαλή εν όψει· πυρ ομαδόν».

Aφ’ ης στιγμής η εκπαίδευσι κατήντησε μηχανή παραγωγής τυπικών προσόντων, το ήθος της ποσότητος έγινε και ήθος ψυχικό. Προκαλείται έτσι μια θεμελιώδης αντίφασι: στον πολιτισμό των επιθυμιών υφίστανται άτομα ανήμπορα να εξιδανικεύσουν τις ίδιες τις επιθυμίες. Tην αντίφασι θα μπορούσε να υπερβή μια παιδεία που μορφώνει συν τοις άλλοις χαρακτήρες, ανθρώπους ικανούς να μεταρσιώνουν, όχι να καταναλώνουν τις επιθυμίες. H εποχή των επιθυμιών είναι και εποχή των χαρισμάτων. O ρόλος μιας παιδείας στο ύψος των περιστάσεων είναι να δώση διεξόδους στα χαρίσματα και να μεταγράψη έτσι σε ψυχικούς όρους το αίτημα του εκσυγχρονισμού. H κοινωνία μας δυσφορεί επειδή διαθέτει μεν οικονομική, αλλά όχι και ψυχική παράστασι του εκσυγχρονιστικού αιτήματος.

H εποχή μας ζητεί άνθρωπο ο οποίος να επικοινωνή και να μην αποκλείη· να μετέχη παραγωγικά στον χρόνο των μεταβολών χωρίς να γίνεται υποπόδιο της απρόσωπης ιστορίας. Yπ’ αυτό το πρίσμα η στρατηγική της παιδείας πρέπει να αποβλέπει σε δυναμικό άνοιγμα των νέων προς το μέλλον με όπλο το ζωντανό παρόν και παρελθόν. O Eλληνισμός διαθέτει μεγάλα πνευματικά κοιτάσματα οικουμενικής εμβελείας και διαχρονικής δυνάμεως, που απαιτούν να θεωρήσωμε την παιδεία ως μέγεθος κατ’ εξοχήν ποιοτική, όχι ως υπηρεσία ρουτίνας και απορροφήσεως εική και ως έτυχε των κονδυλίων του Kοινοτικού Πλαισίου Στηρίξεως. Aνοικτή κοινωνία χωρίς νεολαία με οράματα και κέφι για δουλειά, δεν υφίσταται. Aντί να βιώνουμε την νοσταλγία του παρελθόντος μελαγχολικά και την μνήμη ως ανασφαλή συντήρησι· αντί να απεργαζώμαστε κλειστά κυκλώματα στο πεδίο των θεσμών και των λειτουργιών, θα πρέπη να απελευθερώνουμε την εγκλωβισμένη ενέργεια στο επίπεδο των διευρυμένων σχέσεων υπευθύνων ανθρώπων. O εκσυγχρονισμός δεν σημαίνει απλώς το δυναμικό ιστορικοκοινωνικό περιβάλλον· σημαίνει επιπλέον την διαρκή εσωτερική διαθεσιμότητα, τον ψυχικό εθελοντισμό για την αυτοσυνείδησι και την δημιουργία.

Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ

 Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468

του Roberto Assagioli

Πηγή: ΣΟΛΩΝ

Το αγεφύρωτο χάσμα, το οποίο υπάρχει μεταξύ των εξωτερικών και των εσωτερικών δυνάμεων του σύγχρονου ανθρώπου αποτελεί τη σπουδαιότερη και την πλέον πρωτοφανή αιτία των ατομικών και των κοινωνικών κακών, τα οποία παρεμποδίζουν την πρόοδο και απειλούν το μέλλον του πολιτισμού μας.
Ο σημερινός άνθρωπος έχει πληρώσει ακριβά μέσω των εξωτερικών δυνάμεων και των προόδων που έχει σημειώσει.ֺ Η ζωή του είναι πλουσιότερη, πληρέστερη και εντονότερη. Είναι ταυτοχρόνως περισσότερο περίπλοκη και εξαντλητική. Αυξάνονται με γοργό ρυθμό αφενός μεν οι πολυάριθμες απολαύσεις της ζωής, αφετέρου δε η πολυσύνθετη οικονομική και κοινωνική μηχανή στην οποία έχει περιπλακεί. Επιβάλλονται διαρκώς αυξανόμενες και περισσότερες επίμονες απαιτήσεις που αφορούν στη νευρική ενέργεια του ανθρώπου, στις πνευματικές του δυνάμεις, στα συναισθήματά του και στη βούλησή του.

Για να κατανοήσει κάποιος τα παραπάνω, αρκεί να παρατηρήσει και να αναλύσει την εργασία μιας ημέρας, ενός δραστήριου μπίζνεσμαν, ενός επιστήμονα ή ενός διακεκριμένου πολιτικού, την καθημερινή εργασία μιας γυναίκας με ηγετική κοινωνική θέση, μιας ηθοποιού, ή μιας νοικοκυράς με μεγάλη οικογένεια.
Συχνά το άτομο δεν διαθέτει τα απαιτούμενα εφόδια για ν΄αντιμετωπίσει τις σκληρές ανάγκες, ν΄ αντισταθεί στις απολαύσεις ή ν΄ αποφύγει τις πολυάριθμες παγίδες μιας τέτοιας ζωής. Δεν υπάρχει νευρική ισορρόπηση, το άτομο είναι πλημμυρισμένο από απελπισία και από ένα συναίσθημα ματαίωσης ή απογοήτευσης και επιτρέπει στον εαυτό του να κυβερνάται από τα κατώτερα ένστικτα.

Για τη θεραπεία των ως άνω κακών, για τη μείωση της έλλειψης ισορροπίας μεταξύ των εξωτερικών και των εσωτερικών δυνάμεων του ανθρώπου, δυο γενικώς εφαρμόσιμες μέθοδοι είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν: Η μια περιλαμβάνει την απλοποίηση της εξωτερικής ζωής και η άλλη την ανάπτυξη των εσωτερικών δυνάμεων.
Όλοι μπορούν ν΄ αντισταθούν, μέχρι ορισμένου σημείου, στις απολαύσεις και στο ρυθμό της σύγχρονης ζωής καθώς και να μειώσουν κάποιες από τις μη απαραίτητες απολαύσεις, αποκαθιστώντας τη στενότερη επαφή με τη φύση και διδασκόμενοι να ηρεμούν και να αναπαύονται κατά διαστήματα.

Εν τούτοις, η πρώτη αυτή μέθοδος είναι από μόνη της ανεπαρκής και σε πολλές περιπτώσεις δύσκολη στην εφαρμογή. Υποχρεώσεις πάσης φύσεως, οικογενειακοί δεσμοί, επαγγελματικά καθήκοντα κλπ μας κρατούν προσκολλημένους στον τροχό της σύγχρονης ζωής και πολλές φορές μας υποχρεώνουν να συμμετάσχουμε στους γρήγορους ρυθμούς της. Πολύ λίγοι από μας έχουν τη δύναμη της βούλησης για να αντισταθούν στο ρεύμα αυτό.
Επί πλέον, ο σύγχρονος άνθρωπος ασφαλώς δεν εκδηλώνει την επιθυμία της παραίτησής του από την κυριαρχία επί της φύσης, την οποία έχει επιτύχει και δε θα του ήταν και ευχάριστο να κάνει κάτι τέτοιο. Το κακό δεν βρίσκεται στις ίδιες τις δυνάμεις, αλλά στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος τις χρησιμοποιεί και στο γεγονός ότι τους επιτρέπει να του επιβληθούν και να τον κάνουν υπηρέτη του.

Για τους λόγους αυτούς είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση της άλλης μεθόδου, της ανάπτυξης δηλαδή των εσωτερικών δυνάμεων που είναι απαραίτητη για την υγεία, την ευτυχία και την αξιοπρέπεια του σύγχρονου ανθρώπου ο οποίος πρέπει να αναπτύξει τις εσωτερικές του δυνάμεις με την ιδία εντατική επιθυμία και συγκέντρωση, την οποία διαθέτει για τις εξωτερικές του επιτεύξεις. Η σπουδαιότερη δε όλων των αναπτύξεων των εσωτερικών δυνάμεων είναι η άσκηση της βούλησης.
Ο Άγιος Αυγουστίνος, με μια από τις πλέον περιεκτικές και πλήρους νοήματος εκφράσεις είπε. «Homines sunt volontates» (Οι άνθρωποι είναι βουλήσεις).
Πράγματι, η βούληση αποτελεί το πραγματικό εσωτερικό κέντρο του ανθρώπουֺ είναι εκείνη η οποία τον κάνει πραγματικό άνθρωπο. Χωρίς αυτή, το ικανότερο και πλέον ευφυές άτομο δεν θα ήταν τίποτε άλλο από μια «ευφυέστατη» μηχανή.

Ο άνθρωπος με ασθενή βούληση είναι όπως ο φελλός στο πέλαγος παρασυρόμενος από κάθε κύμαֺ ή όπως ο ανεμοδείκτης (Weather vane) ο οποίος γυρίζει όπου φυσά ο άνεμος. Είναι δούλος όχι μόνο της βούλησης των άλλων και όλων των εξωτερικών συνθηκών, αλλ’ ακόμη και των επιθυμιών και των ορμών του. Είναι ανίκανος να χρησιμοποιήσει επαρκώς τα ταλέντα του και τις ικανότητές του. Είναι ανίκανος να ζει στο επίπεδο των πεποιθήσεών του.
Εξ άλλου, ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος έχει αναπτύξει μια ισχυρή και σταθερή βούληση βρίσκει την αρμόζουσα θέση του στον κόσμο υπερνικώντας τις δυσκολίες, τόσο εκείνες, που δημιουργήθηκαν λόγω των περιστάσεων όσο και εκείνες, οι οποίες οφείλονται στις αδυναμίες ή τις επιθυμίες του.

Έτσι, ο άνθρωπος αυτός, αποκτά τη δύναμη να πραγματοποιήσει τους σκοπούς τους οποίους έχει θέσει. Με άλλα λόγια, επιτυγχάνει και κερδίζει εκείνο το οποίο είναι καλύτερο από την επιτυχία που μένει στα λόγια: την ικανοποίηση δηλαδή εκ μέρους του, ότι μόνος του έχει φθάσει στο τέλος, μέσω των ίδιων των δυνάμεών του, μέσω της βούλησής του και τη βεβαιότητα ότι έχει μέσα του τη δύναμη να αγωνιστεί και να κερδίσει μια ή και περισσότερες φορές ακόμη, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο.
Ένας τέτοιος άνθρωπος έχει απομακρύνει από τη συνείδηση του, μια από τις πλέον κοινές αιτίες της δυστυχίας και της αποτυχίας, δηλαδή, το φόβο. Έχει μάθει να αντιμετωπίζει τη ζωή με απόλυτη και ακλόνητη εμπιστοσύνη λέγοντας: «Τη γνωρίζω και δεν τη φοβάμαι».

Αλλά δεν αρκεί το ότι η βούληση είναι απλώς ισχυρήֺ μια τέτοια βούληση υπόκειται σε σφάλματα και υπερβολές, οι οποίες είναι δυνατόν να οδηγήσουν το άτομο σε πλάνη και να προξενήσουν επικίνδυνες αντιδράσεις. Υπάρχουν ψυχολογικοί νόμοι τόσο ακριβείς και σταθεροί όσο και οι φυσικοί νόμοι και η παραμέληση ή η παραβίασή τους επιφέρει αναπόφευκτη και πολλές φορές αυστηρή τιμωρία. Για αυτό βλέπουμε συχνά ανθρώπους με ισχυρή βούληση να χρησιμοποιούν αρνητικά την ευλογημένη αυτή δύναμη μέσω βίαιων συγκρούσεων ή απεγνωσμένων προσπαθειώνֺ να χρησιμοποιούν μεθόδους, οι οποίες είναι πολύ τραχείς και επιθετικές και οι οποίες καταλήγουν τόσο σε εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις όσο σε νευρικές και ψυχολογικές διαταραχέςֺ αντιθέτως, αν χρησιμοποιούν περισσότερο επιδέξιες και αρμονικές μεθόδους, βασιζόμενοι σε μια υγιή γνώση της δομής και της λειτουργίας της ψυχής, θα μπορούν να προοδεύσουν ευκολότεραֺ να συμβιβάσουν επίσης τις αντίθετες δυνάμεις τους, ώστε να τις χρησιμοποιήσουν δημιουργικά πραγματοποιώντας τους σκοπούς τους με μικρότερη προσπάθεια.

Αλλά ακόμα και όταν η βούληση είναι προικισμένη με δύναμη και επιδεξιότητα, δεν είναι ακόμη μια πλήρης βούληση, ούτε επίσης πάντοτε ευεργετική. Είναι πιθανόν αυτή να είναι ένα πολύ επικίνδυνο όπλο, διότι όταν αυτή κατευθύνεται, συνειδητά ή ασυνείδητα προς κακούς σκοπούς, αποβαίνει ένας πραγματικός κίνδυνος για την κοινωνία. Ένας άνθρωπος με ισχυρή βούληση, ικανός για την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού του, μπορεί να υπερνικήσει και να εξουδετερώσει τη βούληση των άλλωνֺ εκείνος ο οποίος τολμά τα πάντα, ο οποίος δεν φοβάται τίποτε και του οποίου οι δραστηριότητες δεν περιορίζονται (ελέγχονται) από ηθικούς νόμους, ούτε διέπονται από αγάπη και συμπάθεια, ασκεί καταστρεπτική επίδραση στην κοινωνία και το έθνος ολόκληρο.
Υπάρχουν επίσης ηθικοί και πνευματικοί νόμοι, οι οποίοι δεν είναι λιγότερο αυστηροί και απαραβίαστοι από ότι είναι οι φυσικοί και ψυχολογικοί νόμοι, αν και η ενέργεια τους είναι περισσότερο λεπτή και λιγότερο καταφανής. Ο μέγας νόμος της δράσης και της αντίδρασης, του ρυθμού και της εξισορρόπησης, ο οποίος λειτουργεί στο φυσικό κόσμο είναι το ίδιο ισχυρός στην ηθική και πνευματική σφαίρα. Εκείνοι, οι οποίοι κάνουν κακό προσελκύουν το κακό προς τον εαυτό τους, εκείνοι οι οποίοι είναι βίαιοι και άσπλαχνοι προκαλούν, τελικά, τη βία και τη σκληρότητα των άλλων εναντίον τους. Η Ιστορία αναφέρει αρκετά παραδείγματα αυτού του είδους από τον Καλιγούλα μέχρι τον Ρασπούτιν και τον Χίτλερ.

Επομένως, είναι απαραίτητη, τόσο για τη γενική ευημερία όσο και για τη δική μας, η ύπαρξη καλής, ισχυρής και επιδέξιας βούλησης. Μόνο αυτή είναι η αληθινή και ολοκληρωμένη βούλησηֺ μόνο αυτή η βούληση είναι δυνατόν να μας δώσει και πρακτική επιτυχία και μεγάλη εσωτερική ικανοποίηση. Σε αυτή βρίσκεται ένα από τα μυστικά των μεγάλων ανδρών και γυναικών των οποίων θαυμάζουμε και σεβόμαστε.
Και δημιουργείται εύλογα τα ερωτήματα: είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια βούληση τέτοιου είδους; Πώς είναι δυνατόν να καταστρώσει κανείς ένα τέτοιο έργο; Και με τι μέσα μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί; Ασφαλώς είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια τέτοια βούλησηֺ το παρελθόν και το παρόν μας δίνουν αρκετά παραδείγματα ανδρών και γυναικών, οι οποίοι το κατόρθωσαν. Τα μέσα προς το σκοπό αυτό υπάρχουν και πάντοτε ήταν λιγότερο ή περισσότερο γνωστά και σε λειτουργία. Αρκετή πρόοδος έχει επιτευχθεί πρόσφατα προς αυτή την κατεύθυνση: η έρευνα των λιγότερων γνωστών γεγονότων και των νόμων της ανθρώπινης ψυχολογίας, των ποικίλων εκφράσεων των συναισθημάτων και των λανθανουσών δυνάμεων του εγώ, έχει προσφέρει πολλά σε αυτό τον τομέα.
Φωτό: wikipedia

Η βούληση συγχέεται με τις ισχυρές ορμές, την ισχυρογνωμοσύνη, τις έμμονες ιδέες, την εντατική εξωτερική δραστηριότητα. Είναι κοινό το γεγονός της παρατήρησης και του θαυμασμού προσώπων, τα οποία είναι προικισμένα με ισχυρή βούληση, όπως ο μεγαλέμπορος ο οποίος άρχισε την καριέρα του από το μηδέν και δημιούργησε ολόκληρη περιουσίαֺ ο επιβλητικός και αυθεντικός στρατηγός ή ο εξερευνητής ο οποίος αντιμετωπίζει κινδύνους και στερήσεις. Είναι, εν τούτοις, πολύ πιθανόν, όλοι οι παραπάνω να μην είναι οπωσδήποτε κάτοχοι της ισχυρής βούλησης, αλλά μιας ορμής, όπως το δέλεαρ του κέρδους, η φιλοδοξία, η δίψα για την αισθησιακή απόλαυση, ή τη δόξα για περιπέτειες.
Για να κατανοήσουμε τι είναι πράγματι η βούληση, είναι απαραίτητο να την ανακαλύψουμε μέσα μας. Είναι μια εσωτερική κατάσταση, η οποία είναι δύσκολο να περιγραφεί ή να καθορισθεί. Είναι μια από τις θεμελιώδεις εκείνες εμπειρίες, οι οποίες δεν είναι πράγματι δυνατόν να εκφρασθούν με λόγια και οι οποίες πρέπει να βιώνονται ατομικά. Ποιος θα μπορούσε να μας εξηγήσει από τι αποτελείται η ουσία της ευμορφίας και πώς αυτή λαμπρύνει τις ανθρώπινες υπάρξεις; Αυτό αποτελεί μια «ανακάλυψη», ένα «ξύπνημα», το οποίο έρχεται στον άνθρωπο όταν αυτός παρατηρεί τη δύση του ηλίου, ένα μαγευτικό παγετώνα, τα καθαρά και τα αγνά μάτια ενός παιδιούֺ μπορεί επίσης να εγερθεί κάθε στιγμή που οραματιζόμαστε το μυστικό δείπνο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι ή τον «Δαυΐδ» του Μιχαήλ Αγγέλου, όταν μελετά ένα αξιόλογο λογοτεχνικό έργο ή όταν απολαμβάνει τις ουράνιες συμφωνίες του Parsifal ή του Wagner.

Το ξύπνημα αυτό περί της ευμορφίας συγκεχυμένο κατ’ αρχάς, αποβαίνει εναργέστερο και περισσότερο ανεπτυγμένο μέσω επαναλαμβανομένων εμπειριών αισθητικής φύσης και καλλιεργείται επίσης μέσω της μελέτης της αισθητικής και της ιστορίας της τέχνης. Αλλά καμία ποσότητα διανοητικής εργασίας δεν μπορεί να αντικαταστήσει το αρχικό ξύπνημα.
Εξ άλλου, ενώ η αισθητική δεν διδάσκεται, το ξύπνημά της δύναται να διευκολυνθεί και συχνά να προκληθεί μέσω της δημιουργίας ευνοϊκών συνθηκών προς τον σκοπό αυτό, πχ μέσω του ήρεμου και επαναλαμβανομένου διαλογισμού των όμορφων πραγμάτων της φύσης και των έργων τέχνης, ή μέσω της ακρόασης της γλυκειάς μουσικής.

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη βούληση. Σε μια δεδομένη στιγμή, έχουμε μια ζωηρή και αδιάψευστη εσωτερική εμπειρία της πραγματικότητας και της φύσης της. Αντιμετωπίζουμε έναν κίνδυνο, κατά τον οποίο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μας οδηγεί στην άρνηση της φυγής, ή όταν ο φόβος μας απειλεί με παράλυση των άκρων, άξαφνα, από τα μυστηριώδη βάθη της ύπαρξής μας, υψώνεται μια απίθανη ενέργεια η οποία μας οπλίζει με τη δύναμη να σταματήσουμε ακλόνητοι μπροστά στην άβυσσο ώστε να αντιμετωπίσουμε τον επιδρομέα με ηρεμία και αποφασιστικότητα. Μπροστά στην απειλητική στάση ενός προϊσταμένου, ή όταν αντιμετωπίζουμε ένα έξαλλο πλήθος ή όταν προσωπικοί λόγοι μας οδηγούν σε υποχώρηση, η ενέργεια της βούλησης μας δίνει τη δύναμη να πούμε αποφασιστικά: «Όχι!. Ανεξαρτήτως των θυσιών δεν θα απομακρυνθώ από τις πεποιθήσεις μου. Θα κάνω εκείνο το οποίο θεωρώ ως καθήκον μου». Ομοίως, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα δελεαστικό πειρασμό, η δύναμη της βούλησης μας κρατά σε εγρήγορση, μας απομακρύνει από την επικίνδυνη συγκατάθεση και μας απελευθερώνει από τις παγίδες.

Σε άλλες περιπτώσεις η εσωτερική εμπειρία του «βούλεσθαι» μας έρχεται με κάποιο περισσότερο ήρεμο και λεπτό τρόπο. Σε περιπτώσεις σιωπής και διαλογισμού, κατά την προσεκτική εξέταση των κινήτρων μας, ή κατά τη μελέτη των αποφάσεων μας, υψώνεται εντός μας μια «φωνή» χαμηλή αλλά ευδιάκριτη, η οποία μας κατευθύνει προς μια σταθερή κατεύθυνση: μια φωνή η οποία διαφέρει από εκείνη των συνηθισμένων ορμών και της ύπαρξής μας. Ή αλλιώς, στην εσωτερική διαφώτιση, αναγνωρίζουμε ότι η βασική νότα του πνεύματος είναι η βούληση, μια υπερχειλίζουσα ενέργεια η οποία απομακρύνει κάθε εμπόδιο και καθιστά τον εαυτό της, ακαταμάχητο και δημιουργικό.
Ωστόσο, ο απλούστερος και ο συνηθέστερος τρόπος κατά τον οποίο ανακαλύπτουμε τη βούλησή μας βρίσκεται στην καθορισμένη δράση και στον αγώνα. Όταν καταβάλουμε μια προσπάθεια πνευματική, όταν δραστήρια παλεύουμε εναντίον ενός εμποδίου ή των αντίθετων δυνάμεων, αισθανόμαστε μια ηθική δύναμη να υψώνεται εντός μαςֺ ισχυροποιούμαστε από μια εσωτερική ενέργεια και βιώνουμε μια τάση του «βούλεσθαι».
Με αυτά, ωστόσο στις τελευταίες περιπτώσεις, σπανίως παρουσιάζεται η καθαρή και αμιγής βούληση, αφού η δραστηριότητά μας δεν καθορίζεται μόνο από μιας άμεσης πράξης της βούλησης, αλλά επίσης από ένα πλήθος επιθυμιών, ελπίδων, φόβων, αναγκών, ορμών.

Είναι αρκετά ωφέλιμο το να αναγνωρίσουμε την καθολική σημασία και πολλαπλή αξία της ανακάλυψης της βούλησης. Με οποιονδήποτε τρόπο και αν συμβαίνει, είτε αυθόρμητα, είτε μέσω μιας συνειδητής πράξης, σε μια κρίση ή σε μια ήρεμη εσωτερική αναπόληση, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα και αποφασιστικότερα γεγονότα της ζωής μας. Η βούληση αποτελεί την κεντρική δύναμη της ατομικότητάς μας, την ενδοτάτη ουσία του εαυτού μας. Επομένως, η ανακάλυψη του εαυτού μας, σημαίνει κατά κάποιο τρόπο και την ανακάλυψη της πραγματικής μας ύπαρξης.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ,

Πολλοί επιθυμούν να κατέχουν μια Ισχυρή Βούληση, αλλά λίγοι έχουν την αποφασιστικότητα να την αποκτήσουν. Πολλοί, συνειδητά ή ασυνείδητα εμποδίζονται από τις προσπάθειες και την καρτερικότητα που απαιτεί. Αλλά αυτό δύσκολα μπορεί να δικαιολογηθεί. Όσοι πράγματι επιθυμούν την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας ή ενός μουσικού οργάνου, είναι διατεθειμένοι να αφοσιώσουν όλο τον απαιτούμενο χρόνο, την ενέργεια και τη δαπάνη που απαιτεί η μελέτη αυτών.

Γιατί λοιπόν να μην γίνεται το ίδιο και για την ανάπτυξη της βούλησης; Είναι παράλογο να αναμένει κανείς την ισχυροποίηση της βούλησης δίχως καρτερικότητα και προσπάθειες, οι οποίες απαιτούνται για την ανάπτυξη οποιασδήποτε άλλης ικανότητας, σωματικής ή πνευματικής.


Επομένως, οι καταλληλότερες και οι πλέον απαραίτητες συνθήκες για την απόκτηση μιας ισχυρής βούλησης είναι η ειλικρινής απόφαση να διατεθεί όσος χρόνος, ενέργεια και μέσα χρειάζονται. Όπως ο ΤΑΙΝΕ υποστήριξε, πρέπει «να θέλουμε (βουλώμεθα) συστηματικά και ειλικρινά, κάθε μέρα, για ένα έτος, δύο, τρία… . Ο άνθρωπος δύναται να διορθώσει τον εαυτό του, ή ακόμη και να τον ανασυνθέσει εκ νέουֺ αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη δύναμη, το ευγενέστερο έργο για ένα ανώτερο πνεύμα και μια γενναία καρδιά». (Correspondence, Vol II P.251)
Εδώ κάποιος μπορεί να διαμαρτυρηθεί και να ισχυριστεί: «Για να πετύχω τα προαναφερθέντα χρειάζομαι μία σταθερή και αποφασιστική βούληση και αυτό είναι ακριβώς που μου λείπει». Η διαμαρτυρία αυτή δεν είναι έγκυρηֺ αποτελεί έναν από τους πολλούς «φαύλους κύκλους» στους οποίους οι άνθρωποι φυλακίζουν τους εαυτούς τους μέσω της οκνηρίας και της έλλειψης πίστης. Όλοι ανεξαιρέτως, ακόμη και οι πιο αδύναμοι, διαθέτουν έστω μία ελάχιστη δύναμη, η οποία βρίσκεται σε μια εμβρυώδη κατάσταση και η οποία είναι αρκετή για την έναρξη του έργου.
Η καλλιέργεια της βούλησης είναι πράγματι, από μια άποψη, ευκολότερη εκείνης των άλλων ικανοτήτων, γιατί το άτομο προοδευτικά αναπτύσσει μία βουλητική ενέργεια, την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει για την περαιτέρω ανάπτυξή της, ακριβώς όπως ο ιδιοκτήτης μιας πλούσιας επιχείρησης δύναται να χρησιμοποιήσει τα κέρδη ως κεφάλαιο για την επέκταση της επιχείρησης και την αύξηση της παραγωγής.
Κάθε άτομο, επομένως, έχει την ικανότητα να αναπτύξει τη δύναμη της βούλησής του. Έναντι αυτής της απλής, σταθερής και παρακινούμενης αληθείας, καμία επινόηση (σόφισμα) μπορεί να αντισταθεί και καμία άρνηση είναι δυνατή. Εκείνος, ο οποίος δεν θα θελήσει να αναλάβει το έργο αυτό, προδίδει τον εαυτό του και πρέπει να αναγνωρίσει το σφάλμα ως δικό του και ότι είναι υπεύθυνος έναντι του εαυτού του και των άλλων για όλες τις συνέπειες, οι οποίες πηγάζουν από τη ραθυμία του.
Και τώρα, ας εξετάσουμε τις καλύτερες πρακτικές μεθόδους για την ανάπτυξη της βουλητικής δύναμης.

Προπαρασκευή
Βασική προϋπόθεση για την εξασφάλιση της επιτυχίας αποτελεί η κατάλληλη προπαρασκευή για τη δημιουργία της αρχικής θέλησης και παρακίνησης (παρώθησης)ֺ η προπαρασκευή αυτή πρέπει να δημιουργήσει μια ζωντανή, ένθερμη, ακόμη και με πάθος επιθυμία να αναπτύξει τη βούληση, η οποία οδηγεί σε σταθερή απόφαση ώστε να κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για την πραγμάτωση του σκοπού αυτού.

Για το σκοπό αυτό, οι κάτωθι ασκήσεις θα αποδειχθούν πάρα πολύ χρήσιμες:
1) Τοποθετήστε τον εαυτόν σας σε μια αναπαυτική θέση, με τους μυς ήρεμους. Σκεφτείτε τις κάτωθι συστάσεις και εφαρμόστε αυτές στον εαυτό σας.
α) Παρουσιάστε στον εαυτό σας όσο πιο έντονα μπορείτε τη βλάβη, η οποία πράγματι προκλήθηκε ως αποτέλεσμα της παρουσίας της ασθενούς βούλησής σας. Εξετάστε τις περιπτώσεις αυτές μια προς μια, παρουσιάστε τες καθαρά, έπειτα κάντε ένα κατάλογο από αυτές. Ελευθερώστε τα αισθήματα, τα οποία οι αναπολήσεις και οι προβλέψεις αυτές δημιουργούν, να επηρεάσουν τον εαυτό σας έντομα: ντροπή, ανικανοποίηση με τον εαυτό σας, αντιπερισπασμούς εναντίον της επανάληψης τέτοιας συμπεριφοράς και ένα διακαή πόθο να μεταβάλετε την κατάσταση.
β) Παρουσιάστε στον εαυτόν σας όσο ζωηρότερα μπορείτε όλα τα πλεονεκτήματα τα οποία σας παρέχει η άσκηση της βούλησηςֺ όλα τα κέρδη και τις ικανοποιήσεις, οι οποίες θα προέλθουν από αυτά για τον εαυτό σας και για τους άλλους. Εξετάστε αυτές προσεκτικά, μία προς μία, παρουσιάστε με ενάργεια και σημειώστε αυτές. Επιτρέψτε τα αισθήματα, τα οποία προκαλούνται από αυτές τις προσδοκίες να έχουν πλήρη επίδραση: τη χαρά των θαυμάσιων δυνατοτήτων που παρουσιάζονται μπροστά σας, την εντατική επιθυμία της αναγνώρισης αυτών, το ισχυρό κίνητρο να ξεκινήσετε αμέσως.
γ) Παρουσιάστε τον εαυτόν σας ως κάτοχο ισχυρής βούλησης. Παρατηρήστε τον εαυτό σας που βαδίζει με σταθερό και αποφασιστικό βήμα και που σε κάθε κατάσταση δρα έχοντας πλήρη αυτοκυριαρχία. Παρατηρήστε τον εαυτόν σας να αντιστέκεται με επιτυχία σε κάθε προσπάθεια εκφοβισμού ή ως δέλεαρ. Φαντασθείτε τον εαυτό σας όπως θα είναι όταν θα έχετε κυριαρχήσει εσωτερικώς και εξωτερικώς. Αυτή είναι η μέθοδος του «Ιδεώδους Μοντέλου». Η όλη άσκηση χρησιμοποιεί τη μέθοδο της απεικόνισης(Visualization) ένεκα της αξίας και της αποτελεσματικότητος σε κάθε δημιουργική πορεία.

2) Η άσκηση αυτή περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση αναγνωστικού υλικού που σχετίζεται κυρίως με την καλλιέργεια και την ισχυροποίηση τόσο των αισθημάτων όσο και της αποφασιστικότητας που προκύπτουν από την πνευματική αναπαράσταση της προηγούμενης άσκησης. Πρέπει αυτή να είναι ενθαρρυντική, αισιόδοξη και με δυναμικό χαρακτήρα, ικανή να δημιουργήσει αυτοπεποίθηση και να οδηγήσει προς δράση. Πολύ χρήσιμες προς το σκοπό αυτό, είναι οι βιογραφίες σημαίνοντων προσωπικοτήτων, οι οποίες κατέχουν Ισχυρή Βούληση, καθώς και βιβλία ή άρθρα που έχουν ως σκοπό την αφύπνιση των εσωτερικών ενεργειών. Αλλά για να ωφεληθείτε πράγματι από μια τέτοια μελέτη πρέπει αύτη να γίνει κατά έναν ειδικό τρόπο. Μελετήστε αργά, με συγκέντρωση προσοχής επισημαίνοντας τα σημεία, τα οποία σας εντυπωσιάζουν και αντιγράφοντας οτιδήποτε σας προξενεί ζωηρή εντύπωση ή οτιδήποτε φαίνεται να εφαρμόζεται ειδικά στην περίπτωσή σας. Είναι καλό να επαναλαμβάνεται η μελέτη των σημείων αυτών πολλές φορέςֺ αφομοιώνοντας την ολοκληρωτική έννοιά τους.


Μέσω του συνειδητού ξυπνήματος της βούλησης αισθανόμαστε πλουσιότεροι και περισσότερο ρεαλιστές. Ένα νέο αίσθημα εμπιστοσύνης, ασφάλειας και «πληρότητας» δημιουργείται εντός μας. Φαίνεται σαν να έχουμε ξυπνήσει από έναν λήθαργο και ότι αρχίζουμε πράγματι να ζούμε.

Κατά συνέπεια δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ο Πολωνός διανοούμενος Cieskowsky, επεφύλαξε την προτεραιότητα στη βούληση απ’όλες τις ψυχολογικές λειτουργίες. Αντί το «Σκέπτομαι άρα υπάρχω, “cogito ergo sum”» του Καρτέσιου ο Cieskowsky είπε: «Bούλομαι, άρα σκέπτομαι και υπάρχω».

Η Γυμναστική της Βούλησης
Η θεμελίωση της μεθόδου είναι απλή. Κάθε όργανο του σώματός μας και κάθε λειτουργία μπορεί να αναπτυχθεί μέσω της άσκησης. Οι μυς γίνονται ισχυρότεροι μέσα από μία σειρά συστολές. Κατά τον ίδιο τρόπο, η βούλησή μας ισχυροποιείται δια του «βούλεσθαι». Για να ενδυναμώσουμε έναν ειδικό μυ, ή μια ομάδα μυών, όπως στην περίπτωση ενός αδύνατου άκρου, υπάρχουν ασκήσεις οι οποίες ταξινομούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να θέτουν σε κίνηση μόνο το αδύνατο αυτό μέρος του σώματος. Ομοίως, για να ισχυροποιήσουμε τη βούληση, είναι σκόπιμο να την ασκήσουμε ανεξαρτήτως των άλλων ψυχολογικών λειτουργιών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εκτέλεση ελεύθερων δραστηριοτήτων οι οποίες έχουν ως μοναδικό σκοπό την άσκηση της βούλησης. Η εφαρμογή παρόμοιων φαινομενικά «άχρηστων ασκήσεων» έχει υιοθετηθεί από το μεγάλο ψυχολόγο William James, ως ακολούθως:
«Κρατήστε εντός σας έντονη τη λειτουργία η οποία βοηθά την προσπάθεια που καταβάλλετε μέσω καθημερινών μικρών ανώφελων ασκήσεων, προσπαθήστε δηλ. να είστε συστηματικά γενναιόδωροι κάθε μέρα σε μικροπράγματαֺ κάνετε κάτι καθημερινά για τον απλό και μοναδικό λόγο ότι αυτό δεν είναι τόσο εύκολο και θα προτιμούσατε να μην το κάμετε, έτσι ώστε, όταν η σκληρή ώρα του κινδύνου φθάσει, δεν θα είσθε εκνευρισμένος ή απροετοίμαστος. Μια αυτοπειθαρχία αυτού του είδους είναι παρομοία προς εκείνην των ασφαλίστρων τα οποία πληρώνει κάποιος για το σπίτι του ή για την υπόλοιπη περιουσία του. Η πληρωμή των ασφαλίστρων δεν είναι ευχάριστη και πιθανόν να μην μας χρειαστεί ποτέ, αλλά αν το σπίτι μας καεί τότε η ως άνω πληρωμή μας σώζει από σίγουρη καταστροφή. Ομοίως, ο άνθρωπος ο οποίος έχει συνηθίσει σταθερά, καθημερινά να συγκεντρώνει την προσοχή του, να ενεργεί με βούληση, όπως πχ η αποφυγή δαπανών για άχρηστα πράγματα, θα απολαύσει τους καρπούς των προσπαθειών του. Όταν επέρχεται η καταστροφή, αυτός θα σταθεί ακλόνητος ως βράχος, ακόμη και αν γύρω του είναι ερείπια και κάθε στιγμή οι απελπισμένοι σύντροφοί του θα σαρωθούν όπως τα σκύβαλα από το κόσκινο». (W. James, Παιδαγωγικαί Ομιλίαι –New York, Holt, 1912, p.p. 75-76).

Αργότερα, ο E. Boyd Barrett υποστήριξε μια μέθοδο άσκησης της βούλησης στηριζόμενη σε αυτού του είδους τις ασκήσεις. Περιλαμβάνει την πραγματοποίηση απλών και εύκολων μικρών έργων με ακρίβεια, κανονικότητα και επιμονή. Οι ασκήσεις αυτές μπορούν να εκτελεσθούν εύκολα από οποιονδήποτε, αφού δεν απαιτούνται ειδικές προς αυτό συνθήκες. Είναι αρκετό να είναι κάποιος μόνος και ανενόχλητος για πέντε ή δέκα λεπτά καθημερινά. Κάθε έργο ή άσκηση πρέπει να επαναλαμβάνονται για αρκετές ημέρες, συνήθως επί μια εβδομάδα και μετά να αντικατασταθούν από ένα άλλο έργο ή άσκηση ώστε να αποφευχθεί η μονοτονία και ο σχηματισμός συνήθειας, η οποία οδηγεί σε αυτόματη εκτέλεση.

Περιγράφουμε πιο κάτω μια άσκηση αυτού του είδους, η οποία περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Boyd Barrett «Ισχυροποίησις της βουλήσεως και τρόπος Αναπτύξεως της» (New York, Harper, 1931): «Απόφαση – Κάθε μέρα και επί επτά συνεχόμενες ημέρες, θα κάθομαι σε ένα κάθισμα μέσα στο δωμάτιό μου, για δέκα συνεχή λεπτά, κάτι το οποίο θα προσπαθώ να κάνω με ευχαρίστηση».

Στο τέλος του δεκαλέπτου αυτής της άσκησης σημειώστε κάθε εμπειρία που σας δημιουργήθηκε το διάστημα αυτό. Επαναλάβατε το ίδιο για κάθε μία από τις επτά ημέρες. Τα κάτωθι είναι περιλήψεις από εκθέσεις, οι οποίες περιλαμβάνονται στο προαναφερθέν βιβλίο:
«Πρώτη ημέρα: Η άσκηση μου φαινόταν παράξενη, αφύσικη. Έπρεπε να χαμογελώ ή να σταυρώνω τα πόδια μου και να διατηρώ στάση προσοχής προκειμένου να αισθάνομαι ευχαριστημένος. Μου ήταν αρκετά δύσκολο να κρατήσω τον εαυτό μου σε μια στάση εθελούσιας ικανοποίησης χωρίς να κάνω τίποτα. Φυσικά πολλές σκέψεις διατάραζαν την προσοχή μου όπως πχ Που θα οδηγήσει αυτή η κατάσταση; κλπ.
«Δευτέρα ημέρα: Ο χρόνος της άσκησης τελείωσε με ευκολία και ευχαρίστηση. Ένα αίσθημα ικανοποίησης, υπερηφάνειας και δύναμης με κατείχε. Αισθάνομαι εξαντλημένος, σωματικά και πνευματικά λόγω της άσκησης της βούλησής μου και της εμμονής στην απόφασή μου.
«Τρίτη ημέρα: Ένα αίσθημα ενδυνάμωσης με κατείχε, κατά την εκτέλεση της επιβληθείσας άσκησης από εμένα. Ευχαρίστηση και ενεργητικότητα συνόδευσαν το «βούλεσθαι» και την άσκηση στο «βούλεσθαι». Η άσκηση αυτή «με τόνωσε ηθικά και μου προκάλεσε ένα αίσθημα ευγένειας και ανδρισμού. Διατηρώ μια στάση, όχι υποταγής και παραίτησης αλλά εκείνη τη στάση που πηγάζει από την εκτέλεση μίας τέτοιας άσκησης (του βούλεσθαι) και το γεγονός αυτό μου προσφέρει αμέριστη ικανοποίηση».

Ο Boyd Barrett προτείνει μία ποικιλία ασκήσεων τέτοιου είδους μερικές από τις οποίες παρατίθενται:
1. Επαναλάβατε με ηρεμία και μεγαλόφωνα: «θα το κάνω» πραγματοποιώντας ρυθμικές κινήσεις με ένα ραβδί ή χάρακα για πέντε λεπτά.
2. Βαδίστε μέσα σε ένα δωμάτιο αγγίζοντας ενίοτε ένα ρολόι και κομμάτι γυαλιού για πέντε λεπτά.
3. Ακούστε το τικ-τακ ενός ωρολογίου, καθώς εκτελείτε μερικές καθορισμένες κινήσεις κάθε πέμπτο τικ τακ.
4. Καθίστε και σηκωθείτε από ένα κάθισμα επί τριάκοντα φορές.
5. Επανατοποθετήστε σε ένα κουτί με αργές κινήσεις και με περίσκεψη εκατό σπίρτα ή μικρά κομμάτια χαρτιού. (Μια άσκηση ιδιαίτερα προσαρμοσμένη σε περιπτώσεις έντονης κατάθλιψης».

Παρόμοιες ασκήσεις είναι δυνατόν να επινοηθούν με ευκολία. Η σπουδαιότητα έγκειται όχι στην εκτέλεση της μιας ή της άλλης άσκησης αλλά στον τρόπο με τον οποίο αυτή εκτελείται.
Πρέπει αυτή να εκτελείται με θέληση, με ενδιαφέρον, με ακρίβεια, με στυλ. Προσπαθήστε πάντοτε να βελτιώσετε την ποιότητα της εργασίας, την καθαρότητα της ενδοσκόπησης, την πιστότητα του γραπτού λόγου και πάνω από όλα να αναπτύξετε την ενημερότητα και την ενέργεια της βούλησης.

Είναι καλό το να αμιλλάται κανείς τον εαυτό τουֺ με άλλα λόγια, το να λαμβάνει μια στάση ψυχαγωγίας «ψυχαγωγούσα στάση» με την καλύτερη σημασία της λέξης

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ,


Η καθημερινή ζωή, με τις υποχρεώσεις και τις απασχολήσεις της, παρουσιάζει άπειρες ευκαιρίες για την ανάπτυξη της βούλησης. Πολλές από τις δραστηριότητές μας μπορούν να βοηθήσουν σε αυτή την κατεύθυνση γιατί μέσω των σκοπών μας, των εσωτερικών μας στάσεων και του τρόπου με τον οποίο διεκπεραιώνουμε αυτές, αποτελούν αποτελεσματικές ασκήσεις της βούλησης.
Για παράδειγμα, το απλό γεγονός της πρωινής έγερσης σε συγκεκριμένο χρόνο, είναι δυνατόν να αποτελέσει τέτοιου είδους άσκηση, αν για το σκοπό αυτό σηκωνόμαστε δέκα ή δεκαπέντε λεπτά νωρίτερα του κανονικού. Επίσης, το να ντυνόμαστε το πρωί, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τέτοια ευκαιρία, εάν εκτελούμε τις διάφορες απαραίτητες κινήσεις με προσοχή και ακρίβεια, γρήγορα και όχι βεβιασμένα.

Ορίστε μια πάρα πολύ σπουδαία και ανεκτίμητη ικανότητα, η οποία δύναται να αναπτυχθεί κατά την καθημερινή ζωή: Πώς να μάθουμε «να σπεύδουμε βραδέως». Η σύγχρονη ζωή με την υπερέντασή της τείνει να δημιουργήσει μέσα μας τη συνήθεια του βεβιασμένου, ακόμη κι αν η περίπτωση δεν το απαιτεί, ως αποτέλεσμα της «ομαδικής υποβολής».

Το να «να σπεύδουμε βραδέως» δεν είναι και τόσο εύκολη υπόθεση, αλλά είναι δυνατόν να πραγματοποιηθείֺ και χαράζει το δρόμο για αποτελεσματικότητα και δημιουργικότητα, χωρίς ένταση και εξάντληση. Αυτό είναι δύσκολο γιατί απαιτεί από πλευράς μας μία διπλή ιδιότητα: τη μία η οποία ενεργεί και την άλλη που ταυτόχρονα μας καθιστά παρατηρητές. Αλλά ακόμη και η απλή προσπάθεια να το κάνουμε αυτό, αποτελεί για κάθε μια, ένα καλό τρόπο ανάπτυξης της βούλησης.

Επίσης, κατά το διάστημα της υπόλοιπης ημέρας, είτε βρισκόμαστε στο γραφείο, είτε σε άλλη επαγγελματική εργασία, είτε σε άλλες τοπικές ασχολίες – μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πάρα πολλές ασκήσεις για την ανάπτυξη της βούλησης, οι οποίες είναι δυνατόν, ταυτόχρονα, να μας καταστήσουν ικανούς να αναπτύξουμε απαραίτητες ιδιότητεςֺ όπως πχ το να μάθουμε να ηρεμούμε ή να «αυτοσυγκεντρωνόμαστε» κατά τη διάρκεια της καθημερινής ημερήσιας εργασίας, ανεξαρτήτως της δυσκολίας που παρουσιάζειֺ ή το να ελέγχουμε συγκινήσεις και πράξεις ανυπομονησίας όταν αντιμετωπίζουμε μικροδυσκολίες και μικροστεναχώριες, όπως η παρουσία μας σε ένα τραίνο με πολύ κόσμο, ή όταν αναμένουμε το άνοιγμα μιας πόρτας, ή όταν διαπιστώνουμε τα σφάλματα ενός κατώτερου, ή την αδικία ενός προϊσταμένου.

Περαιτέρω, όταν επιστρέφουμε στο σπίτι, έχουμε παρόμοιες ευκαιρίες για αξιόλογες ασκήσεις: με τον έλεγχο της ορμής μας μπορούμε να δώσουμε διέξοδο στο θυμό μας -ο οποίος προέρχεται από διάφορες ενοχλήσεις, στεναχώριες κλπ- υπομένοντας σιωπηρά, οτιδήποτε παρουσιάζεται στο δρόμο μας και προσπαθώντας να προσαρμόσουμε κάθε δυσαρμονία στο σπίτι. Στο τραπέζι, μια άσκηση η οποία είναι χρήσιμη για την υγεία όσο και για τη βούληση, είναι ο έλεγχος της επιθυμίας ή της ορμής να φάμε γρήγορα, ενώ σκεπτόμαστε την εργασία ή κάτι άλλο. Πρέπει να υποχρεώνουμε τον εαυτό μας να μασά καλά και να απολαμβάνει την τροφή με ηρεμία και γαλήνη πνευματική. Το βράδυ έχουμε άλλες ευκαιρίες για άσκηση, όπως η επιμονή να απομακρύνουμε το δελεασμό ανθρώπων ή πραγμάτων, τα οποία τείνουν να αποσπάσουν την προσοχή μας από τα έργα της εκλογής μας.

Είτε βρισκόμαστε στην εργασία, είτε στο σπίτι και όπου είναι εφικτό, πρέπει με αποφασιστικότητα να σταματήσουμε την εργασία όταν αισθανόμαστε κόπωση ελέγχοντας με τον τρόπο αυτό την επιθυμία μας για γρήγορη διεκπεραίωση της εργασίας. Θα πρέπει μάλλον να αναπαυθούμε και να ψυχαγωγηθούμε. Περιοδικά διαλείμματα, όταν κρίνονται απαραίτητα, έχουν μεγαλύτερη σπουδαιότητα από τη μακροχρόνια ανάπαυση η οποία επιβάλλεται από την εξάντληση. Σύντομα και συχνά διαλείμματα που έχουν εφαρμοστεί σε βιομηχανικές μονάδες, έχει διαπιστωθεί, ότι συμβάλλουν στην αύξηση των παραγωγικότητας των εργατών.

Κατά τις περιόδους των διαλλειμάτων (ανάπαυσης), λίγες μυϊκές ασκήσεις ή ξεκούραση ηρέμησης με κλειστούς οφθαλμούς για λίγα λεπτά θα είναι αποτελεσματικές. Για την πνευματική κόπωση, οι σωματικές ασκήσεις είναι γενικώς οι πλέον ευεργετικές, αν και κάθε άτομο μπορεί να επινοεί (εφευρίσκει) ό,τι το ικανοποιεί περισσότερο. Ένα από τα πλεονεκτήματα αυτών των συντόμων και συχνών διακοπών είναι ότι το άτομο δεν χάνει το ενδιαφέρον του και την προτροπή για επιπλέον εργασία, ενώ ταυτόχρονα υπερνικά την κόπωση τη νευρική υπερένταση. Ο κατά παραγγελία ρυθμός στις δραστηριότητές μας, δημιουργεί αρμονία στην ύπαρξή μας και η αρμονία αποτελεί γενικό νόμο της ζωής.

Μια καλή άσκηση είναι το να αναπαύεται κανείς σε συγκεκριμένη ώρα, αυτό σημαίνει διακοπή μίας μελέτης ή μίας ενδιαφέρουσας συζήτησης. Κρίνεται δύσκολο ειδικά στην αρχή να πραγματοποιηθούν όλες οι ασκήσεις με επιτυχία. Επιπλέον, το να επιχειρήσει κανείς την εκτέλεση όλων των ασκήσεων μαζί με ευκολία οδηγεί στην απογοήτευση. Για το λόγο αυτό είναι συνετό να ξεκινά κανείς με λίγες ασκήσεις τις οποίες θα εκτελεί κατά τη διάρκεια της ημέρας και όταν τις πραγματοποιεί με επιτυχία να προχωρά στην αύξηση αυτών μεταβάλλοντάς τες και εκτελώντας τες με χάρη και ενδιαφέρον, σημειώνοντας τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες και κρατώντας έναν φάκελο, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει δυσκολίες και προβλήματα με μια ψυχαγωγική στάση.
Έτσι αποφεύγεται ο κίνδυνος της μεταβολής της ζωής σε αυστηρή και αυτόματη, παρουσιάζεται δε, ενδιαφέρουσα και με ζωηρά χρώματα, αλλιώς θα ήταν κουραστικήֺ επίσης όλοι όσοι έρχονται σε επαφή μαζί μας αποβαίνουν οι συνεργάτες μας (χωρίς να το γνωρίζουν). Για παράδειγμα ένας δογματικός προϊστάμενος ή ένας σχολαστικός συνεργάτης, καταλήγουν οι πνευματικές παράλληλες δυνάμεις στις οποίες η βούλησή μας –η βούληση των καλών ανθρώπινων σχέσεων- μπορεί να αναπτύξει τη δύναμή της και την πρόοδό της. Η καθυστέρηση σερβιρίσματος ενός φαγητού μας δίνει την ευκαιρία να ασκήσουμε υπομονή και νηφαλιότητα, καθώς και τη δυνατότητα να διαβάσουμε ένα βιβλίο, στη διάρκεια του χρόνου που περιμένουμε. «Πολυλογάδες» φίλοι μας ή «χασομέρηδες» μας δίδουν την ευκαιρία να ελέγχουμε το λόγο μας, μας διδάσκουν την τέχνη, της ευγενούς αλλά σταθερής άρνησης να συμμετέχουμε σε μη απαραίτητες συζητήσεις. Το να είμαστε ικανοί να λέμε «όχι» είναι μια δύσκολη αλλά αρκετά ωφέλιμη πειθαρχία.

Σωματικές Ασκήσεις κατά την Άσκηση της Βούλησης

Τέτοιες ασκήσεις πρέπει να εκτελούνται με μετρημένη ακρίβεια και προσοχή. Δεν πρέπει να είναι ούτε βίαιες ούτε πολύ κοπιαστικές, κάθε απλή κίνηση ή ομάδα κινήσεων πρέπει να εκτελείται ζωηρά και με αποφασιστικότητα.


Οι ασκήσεις ή τα αθλήματα, τα οποία εξυπηρετούν το σκοπό αυτό, δεν είναι τα βίαια ή εκείνα της εκστατικής φύσης, αλλά μάλλον εκείνα τα οποία απαιτούν καρτερία, ηρεμία, επιδεξιότητα και θάρρος, τα οποία επιδέχονται διακοπή και ποικιλία κινήσεων. Πολλά σπορ -όπως το γκολφ, το τένις, οι παγοδρομίες, οι ορειβασίες και οι αναρριχήσεις- είναι ιδιαιτέρως χρήσιμα για την άσκηση της βούλησης, αλλά όπου δεν είναι εύκολη η χρησιμοποίησή τους, απλές σωματικές ασκήσεις είναι πάντοτε δυνατόν να εφαρμοστούν στο δωμάτιο του σπιτιού μας.


Χαρακτηριστικά της Ισχυρής Βούλησης

Αυτά μπορούν να συνοψισθούν ως:
Ενέργεια. Αυτή είναι προφανής και δεν απαιτεί σχόλια, αλλά είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι δεν επαρκεί μόνον η ενέργεια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, όταν εκτελούμε ένα δύσκολο έργο, ή όταν αντιστεκόμαστε προς μια ισχυρή ορμή, απαιτείται αρκετή ενέργεια. Αλλά αν, αυτές οι πράξεις είναι μόνο ευκαιριακές και σποραδικές, δεν μπορούμε να πούμε ότι η βούληση είναι πράγματι ισχυρήֺ για να είναι πρέπει επίσης να κατέχει:
Επιμονή. Αυτή περιλαμβάνει την ικανότητα να επαναλαμβάνει κάποιος τις πράξεις που έχουν αποφασισθεί κανονικά και αδιάλειπτα και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για ορισμένα έργα μακράς διάρκειας, η συνεκτικότητα του σκοπού είναι περισσότερο απαραίτητη από την ενέργεια, καθώς επίσης η πρώτη αντικαθιστά τη δεύτερη μόνο εν μέρει. Τυπικό παράδειγμα της περίπτωσης είναι ο Κάρολος Δαρβίνος, ο οποίος κατέχοντας μικρή σωματική και νευρική ενέργεια, ήταν ανίκανος να κρατήσει μια μακρά συζήτηση και δεν ήταν δυνατόν να εργασθεί περισσότερο από μια ώρα ημερησίως. Εν τούτοις, αυτός υπερνίκησε αυτή την ιδιοτροπία, υιοθέτησε τη μέθοδο «λίγο και συχνά», και κατ’ αυτόν τον τρόπο έδωσε στον κόσμο το κλασσικό του βιβλίο.
Συγκέντρωση. Συνοχή και ενέργεια δεν επαρκούν, αν η πολλαπλότητα των διαφερόντων μας και των επιχειρούμενων από εμάς διασπούν τις δυνάμεις μας σε χίλιους μικροποτάμους. Το να έχουμε την ενέργεια και την επιμονή να παραμένουμε για δέκα ώρες στο γραφείο μας, είναι μικρής αξίας, αν κατά το χρόνο αυτό διασπούμε την προσοχή μας σε πολλά βιβλία, ή αν εξαπατούμε τον εαυτό μας με τη σκέψη ότι εκτελούμε πολλά έργα ταυτόχρονα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί δραστήριοι, αξιόλογοι και ευφυείς άνθρωποι δεν παράγουν τίποτα ζωτικής σημασίας.


Η Επιδέξια Βούληση

Η ισχύς της βούλησης, μόνη, όπως περιγράφηκε ως άνω δεν αρκείֺ η βούληση πρέπει επίσης να έχει νόημα και να είναι επιδέξια. Πριν αρχίσουμε μια εξωτερική πράξη, η οποία μας αποφέρει οφθαλμοφανή αποτελέσματα, πρέπει η βούληση να εργασθεί κατ’ αρχάς εντός, εκ του πνεύματος και από κει να επηρεάζει τις ποικίλες ενέργειες οι οποίες ενεργούν εσωτερικά.


Η σύγχρονη ψυχολογία έχει αποδείξει ότι δεν μπορούμε να εκτελούμε μια απλή πράξη βούλησης, όπως η κίνηση ενός μυ, εκτός αν η εικόνα της κίνησης έχει αρχικά προκληθεί. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι, η βούληση υπερνικά τις άλλες ψυχολογικές δυνάμεις και πνευματικές δραστηριότητες όπως η φαντασία, τα συναισθήματα και τα κίνητρα εφ’ όσον αντιτίθενται ευθέως προς αυτά. Η πραγματική της λειτουργία είναι να κατευθύνει, να διεγείρει, να ρυθμίζει τις δραστηριότητες των διάφορων φάσεων της ύπαρξής μας, ώστε να μας οδηγήσουν αυτές, στους σκοπούς οι οποίοι έχουν προκαθορισθεί από εμάς.


Αν επιθυμούμε την εξασφάλιση επιτυχίας στη ζωή μας πρέπει να γνωρίζουμε τα βασικά γεγονότα και τους νόμους που αφορούν στο θαυμάσιο μηχανισμό της ύπαρξής μας καθώς και τους νόμους οι οποίοι τον διέπουν. Η άγνοια η οποία επικρατεί στον τομέα αυτό, ακόμη και μεταξύ των πεπαιδευμένων είναι μεγάλη, γι’ αυτό και γίνονται συνεχώς τερατώδη σφάλματαֺ στοιχειώδεις ψυχολογικοί νόμοι παραβιάζονται και παράλογοι μέθοδοι χρησιμοποιούνται. Κάποιοι προσπαθούν να πραγματώσουν τους σκοπούς αυτών μέσω βίαιων προσπαθειών της βούλησης, χωρίς εξασφάλιση συνεργασίας με τις υπόλοιπες λειτουργίεςֺ άλλοι -από τους οποίους απουσιάζει το κατάλληλο αίσθημα ευθύνης, ή εξ αιτίας ενός πεπλανημένου φόβου των συνεπειών της «απώθησης»- αφήνουν τις ορμές τους ελεύθερες με αποτελέσματα παρόμοια εκείνων τα οποία προέρχονται, από ένα αυτοκίνητο το οποίο οδηγείται χωρίς φρένα. Οι τρόποι αυτοί ζωής είναι πρωτόγονοι και καταλήγουν σε μια αφάνταστη παραλυσία της ενεργείας, συνοδευόμενης της εξάντλησης, νευρικών και ψυχολογικών διαταραχών και ακόμη –σε αριθμό πολλών περιπτώσεων- εγκλήματος και αυτοκτονίας.


Είναι προφανές ότι πρέπει να γνωρίζουμε τον ψυχολογικό κόσμο κάποιου, τον οποίο και επί του οποίου πρέπει να λειτουργεί. Ποια είναι τα στοιχεία τα οποία συνθέτουν τον κόσμο αυτό, οι δυνάμεις που είναι σε δράση, οι νόμοι οι οποίοι τον ρυθμίζουν και τα πλέον πρακτικά και ικανοποιητικά μέσα για την απόκτηση των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων. Δεν υπάρχει λόγος αποθάρρυνσης για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου έργουֺ δεν είναι τόσο δύσκολο όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Περιλαμβάνει απλώς, την απόκτηση καθαρής και απλής γνώσης η οποία είναι κατορθωτή από τους πάντες.


Όπως δεν είναι απαραίτητο για τον οδηγό ενός αυτοκινήτου να κατανοεί τις δύσκολες θεωρίες της σύγχρονης μηχανικής, έτσι δεν είναι απαραίτητο για κάποιον ο οποίος επιθυμεί να αποκτήσει αυτοκυριαρχία, να γνωρίζει την εσώτατη φύση των ψυχολογικών δυνάμεων ή να σπουδάζει τα δυσκολότερα θέματα της φιλοσοφίας. Το να γνωρίζει όμως τα βασικά γεγονότα και τους νόμους της ψυχολογίας, οι οποίοι θα υπηρετήσουν τους πρακτικούς τους σκοπούς, είναι αρκετό.
Αυτές απαρτίζουν μια αποτελεσματική μέθοδο όταν χρησιμοποιούνται με ειδική τάση και σκοπό την ανάπτυξη της Βούλησηςֺ διότι, όπως ο Γάλλος συγγραφέας Gillet, έχει τονίσει, «η γυμναστική αποτελεί το Δημοτικό σχολείο της Βούλησης ….και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο άσκησης του πνεύματος». Στην πραγματικότητα κάθε σωματική κίνηση είναι μια πράξη βούλησης, μια εντολή, η οποία δίνεται στο σώμα και η σκόπιμη επανάληψη τέτοιων πράξεων –με προσοχή, προσπάθεια και καρτερία- ασκεί και ισχυροποιεί τη βούληση. Έτσι εγείρονται ορισμένα οργανικά αισθήματα όπως: η συνείδηση της σωματικής ρώμης, μια ταχύτερη λειτουργία του κυκλοφοριακού συστήματος, ένα αίσθημα θαλπωρής και ευκινησίας των άκρων και η ετοιμότητα αυτών προς υπακοή. Αυτά πάντα δημιουργούν ένα αίσθημα ηθικής ισχύος, αποφασιστικότητας, κυριαρχίας, η οποία υψώνει τον τόνο της βούλησης και αναπτύσσει την ενέργειά της. Εν τούτοις, το επαναλαμβάνουμε, για να κερδίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο από τέτοιου είδους ασκήσεις, είναι απαραίτητο αυτές να εκτελούνται με αποκλειστικό σκοπό την άσκηση της βούλησης.

Η ΚΑΛΗ ΘΕΛΗΣΗ (ΒΟΥΛΗΣΗ)

Ως το σημείο αυτό στη συζήτησή μας και όσον αφορά στο ζήτημα της αγωγής της Βούλησης, εκλαμβάνουμε το άτομο ως μεμονωμένη μονάδα και τη βούλησή του ως όργανο προσωπικής εκμετάλλευσης. Στην πραγματικότητα όμως το μεμονωμένο άτομο είναι αφενός μεν αποδέκτης της συνεχούς αλληλεπίδρασης της οικογένειάς του αφετέρου δε διατηρεί πολλές και αντίθετες σχέσεις τόσο με τους συνανθρώπους του όσο και με το συνολικό κόσμο.
Επομένως, αντιμετωπίζουμε δυο προβλήματα μεγάλης πρακτικής σημασίας, τα οποία αφορούν σε:
--Τη σχέση της βούλησής μας με τη βούληση των άλλων.
--Τη σχέση της βούλησή μας με την παγκόσμια Βούληση.

Ένα άτομο το οποίο δεν κατορθώνει να λάβει υπ’ όψιν τις σχέσεις αυτές, όσο ικανό και ισχυρό κι αν είναι, δημιουργεί αναπόφευκτα αντιδράσεις και συγκρούσεις, οι οποίες μπορούν να υπερκαλύψουν τη δομή που με τόσο κόπο και επιμονή έχει σχηματίσει. Παρόλ’αυτά, η σύγχρονη ζωή παρουσιάζει το θέαμα μιας γενικής σύγκρουσης βουλήσεων από μέρους εκείνων, οι οποίοι αγωνίζονται να επικρατήσουν σε όλους τους τομείς. Μία τάξη βρίσκεται σε σύγκρουση με μία άλλη τάξη, ένα πολιτικό κόμμα με ένα άλλο και ένα έθνος με άλλο έθνος, ενώ εντός της οικογενειακής μονάδας υπάρχει συνεχής πάλη μεταξύ των δύο συζύγων, μεταξύ γονέων και παιδιών και μεταξύ συγγενών.


Είναι ανυπολόγιστη η τρομερή απώλεια σωματικών και ψυχολογικών ενεργειών χρόνου και χρήματος, βουλητικής ενέργειας και από αυτούς ακριβώς τους αγώνες γεννιέται το σύνολο της ανθρώπινης στενοχώριας. Πράγματι, ο πολιτισμός μας έχει υιοθετήσει τρόπους ζωής, οι οποίοι είναι δαπανηροί, άχρηστοι και εξαντλητικοί, όπως εκείνοι που είναι αντίθετοι των πνευματικών. Το γεγονός αυτό λαμβάνεται υπ’ όψιν πάρα πολύ από εκείνους οι οποίοι είναι πρακτικοί με την πραγματική πνευματική έννοια της λέξης. Προσπαθούν οι ίδιοι συνεχώς να αντικαταστήσουν τον ανταγωνισμό με τη συνεργασία, τις συγκρούσεις με τη ομόνοια και τις συμφωνίες, και όλα αυτά στη βάση της κατανόησης των ορθών σχέσεων των ομάδων, των τάξεων και των εθνών. Η επιτυχία της προσπάθειας αυτής, εν τούτοις πρέπει να εξαρτάται, κατά μεγάλο μέρος από την εναρμόνιση των βουλήσεων όλων των ενδιαφερομένων, έτσι ώστε οι διαφορετικοί σκοποί αυτών να μπορούν να προσαρμόζονται σε μία ανώτερη ανθρώπινη αλληλεγγύη.



Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις μας με τη φύση και τον κόσμο. Οι σχέσεις αυτές είναι σύνθετες και μυστηριώδεις, προκαλούν τις πιο δύσκολες ερωτήσεις για την αρχή, τη σημασία και το σκοπό της ζωής. Όλα αυτά συναποτελούν τα αιώνια θέματα του φιλοσοφικού διαλογισμού της πνευματικής σκέψης και της θρησκευτικής πίστης. Είμαστε παρ’όλα αυτά σε θέση να απομονώσουμε από αυτά τα ερωτήματα όλα όσα, ενώ είναι αφηρημένα και απέχουν πολύ από τα υπόλοιπα, εντούτοις στην πραγματικότητα σχετίζονται με κάθε πράξη της καθημερινής ζωής. Είμαστε συνεχώς υποχρεωμένοι να παίρνουμε θέση, αντιμετωπίζοντας συνθήκες και γεγονότα «περιστατικά», πράγμα το οποίο προϋποθέτει μια σημασία και εκτίμηση της ζωής, μια «φιλοσοφία» ή μια πίστη, έστω και στοιχειώδη ή ασυνείδητη.


Με το να παίρνουμε θέση γενικώς απέναντι στη ζωή, συνήθως οδηγούμαστε στα ίδια λάθη τα οποία κάνουμε και στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους. Η ίδια προσωπική αλαζονική βούληση προσπαθεί συνεχώς να επικρατήσει απέναντι στη φύση, να επαναστατήσει εναντίον περιστατικών της ζωής και εναντίον του προορισμού της. Αλλά η φύση και η μοίρα δεν μπορούν να χλευασθούν. Υπάρχει στον κόσμο, ανεξαρτήτως του τρόπου με τον οποίον την εκλαμβάνουμε, ένας βασικός νόμος αρμονίας, ισορροπίας, αντιστάθμισης κάθε δράση προκαλεί μια αντίδραση και κάθε παραβίαση της αρμονίας και της ισορροπίας επανέρχεται σαν βλήμα εναντίον εκείνου που την παραβαίνει. Είναι επομένως απαραίτητο να συγκρατούμε την επαναστατικότητα μας και να μάθουμε να ζούμε αρμονικά και διατηρώντας ισορροπία με τη ζωή.
Ακριβώς, όπως η βούληση έχει τη δύναμη να αναπτυχθεί, να ελέγχει και να κατευθύνει τις υπόλοιπες ψυχολογικές ενέργειες, έτσι έχει και τη δύναμη του αυτοελέγχου και της αυτοπειθαρχίας, να συμβιβαστεί με ορισμένους περιορισμούς, να υποτάσσεται στις γενικές αξίες, να τις αναγνωρίζει και να τις αποδέχεται ελεύθερα.

Αυτή είναι «η βούληση που πράττει το καλό» και διαφέρει από την «καλή βούληση». Στην καλή βούληση η έμφαση τίθεται επί της καλοσύνης. Είναι μια φιλανθρωπική στάση και διάθεση εναντίον των άλλων. Η καλή βούληση (θέληση), αποτελεί την προϋπόθεση της αμοιβαίας κατανόησης, το μέσο για την επίλυση ανθρωπίνων προβλημάτων δημιουργεί ορθές σχέσεις, εκφράζεται στη συνεργατικότητα και έχει ονομασθεί «η δραστήρια αρχή της ειρήνης». Στη «βούληση που πράττει το καλό» η έμφαση τίθεται επί της βούλησης. Αποτελεί αυτή τη ισχυρή αποφασιστικότητα να οδηγήσει προς το θρίαμβο, επομένως είναι θετική, δραστήρια, δυναμική. Είναι -κατά το μέτρο κατά το οποίο μια ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να την αναγνωρίσει και να την εκδηλώσει- μια έκφραση «της Βούλησης του Όλου, της Θείας Βούλησης».
Οι μέθοδοι ανάπτυξης της βούλησης που πράττει το καλό δεν διαφέρουν από εκείνες τις οποίες ήδη έχουμε αναφέρει. Μεθοδικές Ασκήσεις: Διαλογική σκέψη και αυθυποβολή, η μεταλλαγή και η εξιδανίκευση των ψυχολογικών ενεργειών κλπ. Η διαφορά έγκειται στο σκοπό και στους τομείς της εφαρμογής.

Η Σχέση της Βούλησής μας προς Εκείνη των Άλλων

Τα βασικά εμπόδια, οι μεγαλύτεροι εχθροί, οι οποίοι αντιτίθενται και προς την καλή βούληση και προς τη βούληση που πράττει το καλό είναι, ο εγωκεντρισμός και η εγωπάθεια. Ο εγωκεντρισμός δύναται να συνυπάρξει με την ειλικρινή προσήλωση προς άλλους και με πράξεις αυτοθυσίαςֺ υπάρχει η γενική τάση τα πάντα να αναφέρονται στον εαυτό μας, τα πάντα να θεωρούνται από την άποψη της δικής μας προσωπικότητας, να συγκεντρωνόμαστε μόνο γύρω από τις δικές μας ιδέες και τις δικές μας συναισθηματικές αντιδράσεις. Το εγωκεντρικό άτομο πιθανόν ειλικρινώς να επιθυμεί να κάνει το καλό, αλλά κατά τον τρόπο που αυτό θέλει, επομένως είναι πιθανόν αυτό να αποβεί καταθλιπτικό ή φανατικό. Επιθυμεί οι πάντες να συμβιβασθούν με τις πεποιθήσεις του, επιβάλλει τις μεθόδους του και βλέπει τη σωτηρία μόνο στην υπ’ αυτού προτεινόμενη θεραπεία. Μια τέτοια στάση αποτελεί βασικό σφάλμα πρόβλεψης, μια πραγματική ψυχολογική «πτωλεμαϊκή αντίληψη»: Έτσι ακόμη και με τις καλύτερες των προθέσεων μπορεί να προξενήσει σοβαρή βλάβη, όπως ο «ευγενής» πίθηκος ο οποίος όταν είδε το ψάρι στο νερό έτρεξε να το πιάσει για να το σώσει από τον πνιγμό, μεταφέροντάς το στα κλαδιά ενός δέντρου.
Εγωπάθεια, αφ’ ετέρου είναι το αποτέλεσμα της βασικής επιθυμίας για αυτοσυντήρηση και αυτοπεποίθηση, απόρροια της επιθυμίας για κατοχή και επικράτηση και ως τέτοια αντιμετωπίζει συνεχώς εμπόδια, τα οποία εμποδίζουν την ικανοποίηση, δημιουργεί επιθετικότητα και παραβάσεις, την τάση να καταστρέφει ό,τι παρεμποδίζει τη διατήρηση των επιθυμητών αντικειμένων. Η εγωπάθεια είναι έμφυτη στον άνθρωπο και πάντοτε υπήρχε αλλά σήμερα περιλαμβάνει περισσότερο έντονους και επικίνδυνους τύπους, γιατί η σύγχρονη ζωή παρέχει ισχυρότερα ερεθίσματα, λιγότερους περιορισμούς και περισσότερο ισχυρά όργανα καταστροφής. Ο έλεγχος της εγωπάθειας δεν είναι μόνο ηθικά επείγουσα ανάγκη, είναι μια ανάγκη για την κοινωνική ασφάλεια.
Ένα άλλο εμπόδιο είναι η έλλειψη κατανόησης των άλλων. Είμαστε εύκολα επιρρεπείς στο ζήτημα της μη κατανόησης εκείνων, οι οποίοι είναι διαφορετικής φυλής, εθνικότητος ή κοινωνικής τάξης, εκείνων, οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετική θρησκεία, διαφορετικό πολιτικό κόμμα κλπ. Αλλά συχνά δεν είναι μικρότερη η έλλειψη κατανόησης προς εκείνους οι οποίοι βρίσκονται κοντά μας και αγαπάμε. Δυστυχώς η προσωπική αγάπη δεν δημιουργεί αμοιβαία κατανόηση -όπως μερικοί πιστεύουν-. Πολλές φορές είμαστε σε θέση, να παρατηρήσουμε το θλιβερό θέαμα των ανθρώπων, που αγαπούν ο ένας τον άλλον με ειλικρίνεια αλλά αδυνατούν να κατανοήσουν ή να εκτιμήσουν τις ζωτικές ανάγκες εκείνου που αγαπούν (σύζυγος, παιδί, ή γονιός) και με τον τρόπο αυτό ταράσσεται, ή ακόμη και καταστρέφεται και η ζωή τους.
Πως είναι δυνατόν να αποφευχθεί κάτι τέτοιο; Μέσω της θέλησης για κατανόηση. Για την πραγματική κατανόηση, πρέπει αν θέλουμε να κάνουμε την απαραίτητη προπαρασκευή και να αναπτύξουμε εντός μας την ειδική λειτουργία, η οποία λέγεται εμπάθεια. (EMPATHY).
Η προπαρασκευή περιλαμβάνει την απόκτηση μιας επαρκούς γνώσης ψυχολογίας, γενικής και ειδικής, η οποία περικλείει:
α) Μια γνώση της ψυχολογικής δομής της ανθρώπινης ύπαρξης.
β) Μια κατανόηση της διαφορετικής ψυχολογίας των ηλικιών, φύλων, τύπων κλπ.
γ) Μια ενημέρωση με την ειδική μοναδική σύνθεση των χαρακτηριστικών των διαφόρων ατόμων.

Τα μέσα για την απόκτηση αυτής της γνώσεως είναι:
α) Η μελέτη βιβλίων τα οποία ασχολούνται με την ψυχολογία από δυναμικής και ουμανιστικής (ανθρωπιστικής) άποψης.

β) Η επίγνωση των ανθρωπίνων προσωπικοτήτων, η οποία δίνεται από πρωταρχικά δοκίμια και άλλα κείμενα όπως: βιογραφίες, ημερολόγια και επιστολές διαφόρων τύπων ανθρώπων-ανδρών, γυναικών, αγίων, επιστημόνων, αρχαίων, και σύγχρονων, ανατολικών και δυτικών. Μεταξύ των πλέον χρήσιμων για το σκοπό αυτών αναφέρουμε, τυχαία εκείνα τα οποία έχουν γραφτεί για ή από του Μάρκου Αυρήλιου, Αγίου (Ιερού) Αυγουστίνου, Πετράρχου, Μονταίν (Μονταίνιου), Αγίας Τερέζας, Ρουσσώ, Μαντζίνι, Έμερσον, Λίνκολ, Αμιέλ, Ραμακρίσνα, Τολστόι, Ραμπιντρανάθ Ταγκόρε, Αντρέ Καμ, Κέϊσιρλιγκ, Βάγκνερ, Ελένη Κέλλερ, Γιούγκ. Πολύ βοηθητικά είναι επίσης τα καλά ψυχολογικά λογοτεχνήματα (μυθιστορήματα) όπως εκείνα που εγράφησαν από τους τον Ντίκενς, Μπαλζάκ, Τολστόι, Μανζόνι, Ρομέν, Ρολλάν. Οι βιογραφίες και οι νουβέλες της σημερινής εποχής δεν εξυπηρετούν γιατί γενικώς ασχολούνται ή δίνουν έμφαση μόνον επί των κατωτέρων, σκοτεινών φάσεων της ανθρώπινης φύσης, πολλές από αυτές διακατέχονται από άγχος, απελπισία με αίσθημα απαισιοδοξίας, ή πικρίας και εξέγερσης. Επομένως παρέχουν μια μονομερή και σκοτεινή εικόνα της ανθρώπινη φύσης. Μεταξύ των λίγων εξαιρέσεων μπορούμε να αναφέρουμε τα μνημόνια του Γιούγκ, Όνειρα, Σκέψεις και νουβέλες υπό του Berman Hesse, Pearl Buck και Priestley.

γ) Η ανάπτυξη και η χρησιμοποίηση της εμπάθειας (Φανταστική προβολή της συνείδησης κάποιου σε μια άλλη ύπαρξη-Webster). Η πρώτη απαίτηση προς το σκοπό αυτό είναι μια στάση απρόσωπη και λήθης του εγώ μας. Αυτό επιτυγχάνεται με το αφήνουμε να διαπεράσει τον εαυτό μας ή δραστήρια να εγερθεί, από ένα αμέριστο ενδιαφέρον προς το πρόσωπο το οποίο επιθυμούμε να κατανοήσουμε. Ας τον ή την πλησιάσουμε με συμπάθεια, ακόμη και με θαυμασμό, ως ύπαρξη ανθρώπινη και έτσι να δημιουργήσουμε μια βαθειά εσωτερική σχέση.

Μετά, ας αυξήσουμε αυτή την επαφή μέχρις ότου καταστή πρώτον μια ζωτική επαφή και μετά μια ταυτοποίηση. Ας φανταστούμε, προς στιγμή ότι είμαστε αυτό το πρόσωπο. Ας αντιληφθούμε τον εαυτόν μας σε διάφορες συνθήκες και ας προκαλέσουμε τις πνευματικές και συναισθηματικές του αντιδράσεις προς αυτά.

Αυτή η εμπάθεια είναι δυνατή εκ του γεγονότος της βασικής ομοιότητας της ανθρώπινης φύσης παρά τις εξωτερικές, ατομικές και ομαδικές διαφορές. Σε κάθε έναν από εμάς ενυπάρχουν δυνητικώς πάντα τα στοιχεία και οι ιδιότητες της ανθρώπινης ύπαρξης, το σπέρμα όλων των αρετών και των κακιών. Στον καθένα από εμάς υπάρχει μία λανθάνουσα κατάσταση και η εγκληματικότητα και η αγιότητα, ή ο ηρωισμός. Όλα εξαρτώνται από τη διαφορετική ανάπτυξη, εκτίμηση, εκλογή και έλεγχο.

Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΒΟΥΛΗΣΗ

1. Η Αναγνώριση της Πραγματικής Θέσης μας στον Κόσμο.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εύκολα μέσω μιας άσκησης σκεπτικού διαλογισμού. Ας υποτάξουμε τις συγκινήσεις μας, ας «δημιουργήσουμε σιωπή» στον εαυτό μας τουλάχιστον μέχρις ορισμένου σημείου. Τότε ας αφεθεί η έννοια του αορίστου μεγαλείου του κόσμου να μας επηρεάσειֺ ας αφήσουμε τον εαυτό μας να κατανοήσει ότι είναι ένα πάρα πολύ μικρό τμήμα αυτού, παρόμοιο με μυριάδες άλλων τμημάτωνֺ ας κατανοήσουμε ότι είμαστε ένας από τους εκατομμύρια κατοίκους μιας μικρής σφαίρας, ένας αστέρας από έναν πλανήτη, ο οποίος είναι επίσης ένας από τους δισεκατομμύρια ήλιους οι οποίοι σχηματίζουν ένα γαλαξία, και ότι οι γαλαξίες είναι αμέτρητοι.
Ένας τέτοιος διαλογισμός παράγει μερικές φορές ή ενίοτε και μία φορά, μια εσωτερική μεταβολή, η οποία μπορεί να αποκληθεί μια εσωτερική «Κοπερνίκειος Επανάσταση». Δεν ζούμε πλέον ούτε δρούμε σαν να βρισκόμαστε στο κέντρο του κόσμου: οι πραγματικές αναλογίες και σχέσεις μεταξύ αυτού και του εαυτού μας έχουν αποκατασταθεί.


Παρά ταύτα, εξαιτίας ενός περιέργου ψυχολογικού παραδόξου, αντί να αισθανόμαστε μικροί ταπεινωμένοι, ζούμε ένα είδος επέκτασης, μια νέα Θεότητα, χάνουμε την εσφαλμένη ιδέα της σπουδαιότητας και της κομπορρημοσύνης, της υπερηφάνειας μας και την έπαρση περί των προσωπικών μας αξιώνֺ αισθανόμαστε τον εαυτό μας σε αρμονία με τον κόσμοֺ ακόμη αισθανόμαστε ότι έχουμε γίνει από την ουσία του όπως μια σταγόνα νερού έχει γίνει από την ίδια ουσία από την οποία και ο ωκεανός. Αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ως αναπόσπαστο μέρος αυτού και χαιρόμαστε γι’αυτή την αναγνώριση.

Από το διαλογισμό αυτό επιστρέφουμε στην καθημερινή μας ζωή περισσότερο ήρεμοι και γαλήνιοι και με καθαρότερη επίγνωση των προσωπικών και πρακτικών προβλημάτων. Η μνήμη του θα παραμένει για να μας ενισχύει τις δύσκολες στιγμές της ζωής. Είναι ευκολότερο να ασκηθούμε στο διαλογισμό αυτό στο μέσο της φύσης ή ατενίζοντες τον έναστρο ουρανό,ֺ εάν αυτό είναι αδύνατον, μπορούμε να βοηθηθούμε αποτελεσματικά, αν μελετήσουμε μερικές σελίδες ενός βιβλίου για αστρονομία και αν παρατηρήσουμε φωτογραφίες ενός ή περισσοτέρων γαλαξιών, που δηλώνουν τη μεγαλειότητα του κόσμου.

2. Προσκόλληση στην Παγκόσμια Βούληση.

Ο ανωτέρω διαλογισμός έχει προπαρασκευάσει και οδηγήσει στην τελευταία και υψηλότερη επίτευξη της άσκησης και της χρησιμοποίησης της βούλησης. Αναλογιζόμενοι τη μεγαλειότητα του κόσμου, αναγνωρίζουμε ότι αυτός δεν είναι μόνο θαυμάσιος φυσικός μηχανισμός, αλλά κάτι το οποίο πάλλεται επίσης από ζωή, κάτι το οποίο τίθεται υπό την καθοδήγηση των νόμων της νόησηςֺ και το οποίο πρέπει να έχει σπουδαιότητα και σκοπό. Ακόμη και εκείνοι οι οποίοι δεν έχουν Θρησκευτική πίστη ή μια καθορισμένη φιλοσοφία της ζωής, με δυσκολία αρνούνται το γεγονός ότι ο κόσμος κυβερνάται από το νόμο της εξέλιξης και της προόδου. Είτε στα άστρα, είτε στα έντομα, είτε στην ατομική ενέργεια, είτε στην καρδία, αισθανόμαστε την ίδια τάση προς ένα μυστηριώδη σκοπό. Όταν είμαστε ενήμεροι της δύναμης αυτής του γενικού νόμου, αντιλαμβανόμαστε καθαρώς ότι δεν είναι εύκολο να τον αγνοήσουμε,ֺ ανακαλύπτουμε ότι η πραγματική αιτία τόσων και τόσων αποτυχιών βρίσκεται στην ασυνείδητη και την εν αγνοία παράβαση του νόμου. Τότε ενεργοποιείται αυθόρμητα μπροστά μας η ορμή προς υπακοή και συνεργασία μετά τούτου. Και εδώ πάλι υπάρχει ένα παράδοξο: η ατομική βούληση με ελευθερία υποτάσσεται στην παγκόσμια-γενική Βούληση, και αφού αναμιγνύεται με αυτή ούτε εκμηδενίζεται, ούτε μειώνει τη δύναμή της. Τη στιγμή κατά την οποία φαίνεται να πεθαίνει ή να σταματά να υφίσταται, ενεργοποιείται με νέα δύναμη, μεταμορφωμένη.
Όταν το άτομο επιθυμεί να συνεργάζεται αρμονικά με τη Βούληση, η οποία κυβερνά τον κόσμο, τότε η Βούληση αυτή συνεργάζεται με αυτό και θέτει στη διάθεσή του τις αόριστες ενέργειές του. Στους Νόμους οι οποίοι ρυθμίζουν τον Κόσμο, ο άνθρωπος ανακαλύπτει τους νόμους οι οποίοι ρυθμίζουν τις δικές του πράξεις.


Απόσπασμα από το βιβλίο: "Η ΑΣΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΕΩΣ", του οποίου, η μετάφραση πραγματοποιήθηκε από τον κ.Τριαντάφυλλο Τριανταφύλλου. Τον ευχαριστούμε θερμά για την ευγενική παραχώρηση του αποσπάσματος, προς δημοσίευση.

Μεταφορά καθαρεύουσας σε δημοτική: Καπαράκης Άρης, Κολοκυθά Δήμητρα

Πανδημία κέρδους

Κάθε χρόνο παγκοσμίως πεθαίνουν δύο εκατομμύρια άνθρωποι από μαλάρια, κάτι το οποίο θα μπορούσε να αποφευχθεί με μια κουνουπιέρα.
Οι δημοσιογράφοι δεν λένε τίποτα γι’αυτό.

Κάθε χρόνο παγκοσμίως πεθαίνουν δύο εκατομμύρια παιδιά από διάρροια, κάτι το οποίο θα μπορούσε να αποφευχθεί με ένα σιρόπι των 25 σέντς.

Και οι δημοσιογράφοι δεν λένε τίποτα γι’ αυτό.

Ιλαρά, πνευμονία, ασθένειες θεραπεύσιμες με φτηνά εμβόλια είναι υπεύθυνες για το θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως κάθε χρόνο.
Και οι δημοσιογράφοι δεν λένε τίποτα.
Είναι κάποια χρόνια που εμφανίστηκε η γνωστή πια γρίπη των πουλερικών.
Παγκοσμίως οι δημοσιογράφοι μας πλημμύρισαν με πληροφορίες, πανικό, σήματα κινδύνου.
Επιδημία, η πιο επικίνδυνη απ’ όλες, μια πανδημία!!!
Μιλάγανε μόνο για την τρομακτική αυτή ασθένεια των πουλερικών.
Και βέβαια, η γρίπη των πουλερικών προκάλεσε το θάνατο μόλις 250 ατόμων παγκοσμίως. 250 θάνατοι σε 10 χρόνια, δηλαδή αναλογικά 25 θάνατοι το χρόνο.
Η κοινή γρίπη σκοτώνει μισό εκατομμύριο ανθρώπων το χρόνο παγκοσμίως.
Μισό εκατομμύριο έναντι 25.
Για ένα λεπτό. Τότε γιατί τόση φασαρία με τη γρίπη των πουλερικών;
Γιατί πίσω από αυτά τα κοτόπουλα υπήρχε ένας «κόκορας», ένας κόκορας με μεγάλο λειρί.
Η διεθνής φαρμακευτική Roche με το πασίγνωστο Tamiflú της πούλησε εκατομμύρια δόσεων στις Ασιατικές χώρες.
Ακόμα και αν το Tamiflú έχει αμφίβολη αποτελεσματικότητα, η Βρετανική Κυβέρνηση αγόρασε 14 εκατομμύρια δόσεις για την πρόληψη του πληθυσμού της.
Με την γρίπη των πτηνών, η Roche και η Relenza, οι δύο μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες που προμηθεύουν την αγορά με αντιγριππικά, κέρδισαν χιλιάδες εκατομμύρια δολάρια.
Πρώτα με τα πουλερικά και τώρα με τα χοιρινά.
Ναι, τώρα ξεκίνησε η ψύχωση της γρίπης των χοίρων. Και όλοι οι δημοσιογράφοι του κόσμου μιλάνε μόνο γι’αυτό.
Πια δεν λένε τίποτα για την οικονομική κρίση ούτε τους βασανισμένους στο Guantánamo.
Μόνο για τη γρίπη των χοίρων.
Και διερωτώμαι: αν πίσω από τα πτηνά υπήρχε ένας «κόκορας», πίσω από τα γουρουνάκια να μην υπάρχει ένα «μεγάλο γουρούνι»;
Ας δούμε τι λέει ένας υπεύθυνος των εργαστηρίων της Roche.
ROCHE: Εμάς μας απασχολεί πολύ αυτή η πανδημία, τόσος πόνος, γι’ αυτό δίνουμε στην αγορά το θαυματουργό Tamiflú.
- Και πόσο πωλείται το «θαυματουργό» Tamiflú;
- Λοιπόν, είναι 50 δολάρια το κουτί.
- 50 δολάρια το κουτί με τις κάψουλες;
- Πρέπει να καταλάβετε κυρία ότι τα θαύματα πληρώνονται ακριβά.
- Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι αυτές οι εταιρείες βγάζουν μεγάλα κέρδη από τον δικό μας πόνο.
Η εταιρεία Gilead Sciences της Β. Αμερικής έχει την πατέντα του Tamiflú.
Ο κύριος μέτοχος αυτής της εταιρείας δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία προσωπικότητα της αριστερής πολιτικής, τον Donald Rumsfeld, γραμματέα αμύνης του George Bush, υπεύθυνο για τον πόλεμο κατά του Ιράκ.

ι μέτοχοι των φαρμακευτικών Roche και Relenza τρίβουν τα χέρια τους, είναι ευτυχείς με τις πωλήσεις τους, που για άλλη μια φορά φέρουν εκατομμύρια, του αμφίβολου Tamiflú. Η πραγματική πανδημία είναι η απληστία, τα τεράστια κέρδη αυτών των ιδιοτελών της υγείας.

Δεν αρνούμαστε τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης που λαμβάνει η κάθε χώρα.

Αλλά αν η γρίπη των χοιρινών είναι μια φοβερή πανδημία απ’ ό,τι λένε τα μέσα ενημέρωσης, εάν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τον απασχολεί τόσο πολύ αυτή η ασθένεια, γιατί δεν τη δηλώνει ως παγκόσμιο πρόβλημα της δημόσιας υγείας και να δώσει εντολή να παρασκευασθούν γενικά φάρμακα για την αντιμετώπισή της; Να απορρίψει τις πατέντες της Roche και της Relenza και να κάνει διανομή δωρεάν γενικών φαρμάκων σε όλες τις χώρες και ειδικά στις πιο φτωχές. Αυτή θα ήταν η καλύτερη λύση

Ζητείται μνήμη για ανθρώπους και συσκευές.

ΤΑΣΟΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 06-03-2005

Κάποτε η ζωή εξαρτιόταν από τη χωρητικότητα του κελαριού με τα τρόφιμα. Τώρα, στην Κοινωνία της Πληροφορίας το μέλλον μας εξαρτάται από τη χωρητικότητα των συσκευών. Τι μπορεί να θυμάται ο υπολογιστής μας, το κινητό μας τηλέφωνο ή το δικτυωμένο ψυγείο μας: Φαίνεται ότι η λύση του μείζονος προβλήματος αποθήκευσης των δεδομένων βρίσκεται στις θαυματουργές ιδιότητες των νανοσωλήνων άνθρακα. Για τους ίδιους τους ανθρώπους προέχει η διατήρηση της μνήμης τους, αλλά η επέκτασή της θα έλθει πάλι από τις συσκευές.

Σε χαμηλή θερμοκρασία οι νανοσωλήνες δεν πολώνονται μαγνητικά προς μια κατεύθυνση αλλά περιστρέφονται σε δίνη, χωρίς να επιδρούν ισχυρά ο ένας στον άλλον. Θεωρητικά αυτό επιτρέπει ως και χιλιαπλάσια χωρητικότητα μνήμης από όση περιμέναμε!

Με όλη αυτή την πίεση των πληροφοριών που μας κατακλύζουν καθημερινά δεν είναι διόλου άσχετη η υιοθέτηση από σχεδόν όλους μας συσκευών που ενισχύουν τη μνήμη. Κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικές ατζέντες, υπολογιστές τσέπης, φορητοί υπολογιστές και υπολογιστές στο γραφείο και στο σπίτι, ηχοσυσκευές με λίστες στη μνήμη τους... όλα τα αγοράζουμε και τα χρησιμοποιούμε με σημαντικό κριτήριο το «πόσα θυμούνται για λογαριασμό μας». Αλλά η απαίτησή μας να είναι ελαφρά, φορετά πάνω μας, παντού και πάντα, ει δυνατόν αδιόρατα και ανεπαίσθητα, δεν συμβαδίζει με την απαίτηση για «μνήμη ελέφαντα». Οσο μικραίνουν και λεπταίνουν οι συσκευές, τόσο τα κυκλώματα μνήμης τους ασφυκτιούν. H περαιτέρω σμίκρυνσή τους σκοντάφτει στις δυνατότητες της μικροηλεκτρονικής, στο υψηλό κόστος, στα προβλήματα τροφοδότησης και υπερθέρμανσης.

Τα προβλήματα αυτά είχε κατά νου ο καθηγητής Νανοτεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ, Charles Μ. Lieber, όταν ζήτησε από έναν φοιτητή του, το 1998, να σχεδιάσει μια ριζικά καινούργια μνήμη υπολογιστών. Ο περιορισμός που έθεσε στον γερμανικής καταγωγής Thomas Rueckes ήταν τα στοιχεία εγγραφής και ανάγνωσης της νέας μνήμης να είναι μικρότερα από 10 δισεκατομμυριοστά του μέτρου (10 νανόμετρα).

Το μόνο υλικό που επιτρέπει μια τέτοια μικροκατασκευή είναι τα καταπληκτικά τριχίδια άνθρακα που ανακαλύφθηκαν το 1991 και φτιάχνονται τεχνητά, οι λεγόμενοι «νανοσωλήνες άνθρακα». H δομή τους μοιάζει με διάτρητους κυλίνδρους γραφίτη, σαν από κοτετσόσυρμα. Είναι σκληροί σαν διαμάντι, ανθεκτικοί στην έλξη ως και 100 φορές περισσότερο από ατσάλι και έχουν εξαίρετη ηλεκτρομαγνητική συμπεριφορά, μεταλλασσόμενοι από αγωγούς σε ημιαγωγούς. Πώς όμως θα μπορούσαν να ενσωματωθούν σε ένα μικροκύκλωμα πυριτίου, σαν αυτά που απαρτίζουν τους τωρινούς μικροεπεξεργαστές και τις μνήμες τους;

Θολωμένος από τις σκέψεις, ο Rueckes έκανε ένα διάλειμμα φαγητού και βγήκε από το εργαστήριο για να πάει στην κοντινή πιτσαρία. Στον δρόμο του πέρασε μπροστά από το μουσειακό έκθεμα του Χάρβαρντ, τον δεινόσαυρο των υπολογιστών, τον Mark-1. Θωρώντας το τεράστιο «ντουλάπι», ο Rueckes θυμήθηκε ότι για μνήμη χρησιμοποιούσε μηχανικά ρελέ, που άλλαζαν θέση. Τότε του ήρθε η ιδέα: θα καταχωρούσε τα ψηφιακά στοιχεία στη μνήμη (το 0 και το 1) με κάμψη των νανοσωλήνων, άλλοτε προς τα πάνω και άλλοτε προς τα κάτω! Δεχόμενοι μια ηλεκτρική τάση, οι νανοσωλήνες θα μπορούσαν να κάμπτονται προς τα κάτω, έως ότου ακουμπήσουν σε άλλους νανοσωλήνες ή ηλεκτρόδια. Ακόμη και όταν διακοπεί η παροχή τάσης, οι νανοσωλήνες μπορούν να διατηρούν την κάμψη τους (θυμούνται).

Ενα αντίστροφο ηλεκτρικό πεδίο μπορεί να τους επαναφέρει στην προηγούμενη θέση. Επειτα από δύο μόλις ημέρες ο Rueckes είχε γράψει την πρότασή του, την οποία ο Lieber υπέβαλε στο πρόγραμμα ερευνών του Πενταγώνου (το DARPA), και έλαβε έγκριση χρηματοδότησης την επόμενη μέρα! Θεωρητικά, η λύση του Rueckes έμοιαζε τέλεια. Οι νανοσωλήνες παρείχαν την ταχύτητα μιας στατικής μνήμης (SRAM), το χαμηλό κόστος κατασκευής μιας δυναμικής μνήμης (DRAM) και την άμεση ενεργοποίηση μιας μνήμης φλας, κατανάλωναν πολύ λιγότερη ενέργεια και ανέχονταν αφάνταστα υψηλά επίπεδα ζέστης, κρύου ή μαγνητικού πεδίου.

Επίσης, στα σχέδια τουλάχιστον, το απειροστικό μέγεθός τους επέτρεπε τη δημιουργία μικροκυκλωμάτων που θα χωρούσαν εκατοντάδες δισεκατομμύρια μονάδων πληροφορίας (Gigabit), ίσως και τρισεκατομμύριο (Terabit). Στην πράξη, όμως, έμεναν να λυθούν πολλά τεχνικά προβλήματα και, κυρίως, να αποδειχθεί η δυνατότητα βιομηχανικής παραγωγής.

Τελειώνοντας τις σπουδές του, το 2001, ο Rueckes συνέπηξε εταιρεία με έναν ακόμη απόφοιτο του Χάρβαρντ και έναν επιχειρηματία του Διαδικτύου, την οποία ονόμασαν «Nantero» (από το Nano και το Tera). Στην αρχή εργάστηκαν σχεδόν μυστικά, για να λύσουν ένα βασικό πρόβλημα των νανοσωλήνων: αυτοί που διατίθενται στο εμπόριο έχουν πρόσμειξη σιδήρου κατά 5% περίπου.

Στα αποστειρωμένα εργοστάσια κατασκευής μνημών, μια τέτοια «μόλυνση» θα ήταν απαράδεκτη. Ανέπτυξαν λοιπόν μια διαδικασία φιλτραρίσματος που περιόρισε την πρόσμειξη σιδήρου στο επίπεδο σωματιδίων ανά εκατομμύριο. Επειτα έπρεπε να λύσουν το πρόβλημα ενσωμάτωσης των νανοανθράκων στη διαδικασία φωτολιθογραφικής χάραξης των μικροκυκλωμάτων. Αν χρησιμοποιούσαν ατμό για την εναπόθεση των νανοσωλήνων στο κύκλωμα, θα χρειάζονταν τόσο υψηλές θερμοκρασίες που θα κατέστρεφαν τα γειτονικά κυκλώματα. Αν κατέφευγαν στη χρήση γνωστών διαλυτικών, θα χρειάζονταν χημικά τόσο τοξικά που είχαν απαγορευθεί από τα υπάρχοντα εργοστάσια. Κατέληξαν στο να αναπτύξουν το δικό τους διαλυτικό.

Το 2003 οι απανωτές αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας της Nantero (60 τον αριθμό) τράβηξαν την προσοχή ενός μεγάλου κατασκευαστή τηλεπικοινωνιακών κυκλωμάτων, της LSI Logic. Προσφέρθηκε να βοηθήσει τη Nantero να φέρει σε γραμμή παραγωγής τη νανοσωλήνεια μνήμη της, τη λεγόμενη NRAM (Nanotube Random-Access Memory). Μέσα σε μόλις εννέα μήνες είχαν ένα πρωτότυπο στα χέρια τους. Επειτα βάλθηκαν να διαπιστώσουν την επαναληπτικότητα της διαδικασίας, τη δυνατότητα δηλαδή να έχουν αξιόπιστο μαζικό βιομηχανικό προϊόν. Στο μεταξύ, μία ακόμη εταιρεία έσπευσε να συνδράμει στην προσπάθεια της Nantero, η ΒΑΕ Systems. H συγκεκριμένη εταιρεία ενδιαφέρεται να ενσωματώσει μια ανθεκτική σε ακτινοβολίες μνήμη στα συστήματα που κατασκευάζει για τον στρατό και την αεροπορία.

Ενόσω η Nantero και οι συνεργάτες της κάνουν αγώνα δρόμου για να εμφανίσουν εμπορικό προϊόν ως το τέλος του έτους, τριάντα τουλάχιστον ακόμη επιχειρήσεις και πανεπιστήμια διεθνώς αποδύονται σε ανάλογη κούρσα νανοτεχνολογίας. Αλλοι, όπως η Nano-Proprietary Inc. και το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Οστιν, στοχεύουν στις νανομνήμες. Αλλοι, όπως η IBM, ποντάρουν στους μικροεπεξεργαστές με έλεγχο της στροφορμής (spintronics). Μια πρόσφατη ανακοίνωση του Πανεπιστημίου του ʼρκανσο (στις 13 Δεκεμβρίου 2004) υπερθέρμανε το τοπίο: βρήκαν ότι σε χαμηλή θερμοκρασία οι νανοσωλήνες δεν πολώνονται μαγνητικά προς μια κατεύθυνση αλλά περιστρέφονται σε δίνη, χωρίς να επιδρούν ισχυρά ο ένας στον άλλον.

Θεωρητικά, αυτό επιτρέπει ως και χιλιαπλάσια χωρητικότητα μνήμης από όση περιμέναμε! Εν κατακλείδι, όλοι πλέον θεωρούν ότι από το 2007 και μετά η τεχνολογία των συσκευών πληροφορικής θα έχει αλλάξει ριζικά. Κατά την αναλύτρια αγοράς NanoMarkets, η παγκόσμια αγορά νανοηλεκτρονικών θα έχει ως το 2007 πωλήσεις ύψους 10,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων και έως το 2011 θα έχει φθάσει τα 82,5 δισεκατομμύρια δολάρια!

Στην πρώτη φάση υποκατάστασης των κλασικών ηλεκτρονικών κυκλωμάτων αναμένεται να δούμε κινητά τηλέφωνα, ΜΡ3όφωνα και υπολογιστές τσέπης να χρησιμοποιούν τις νανομνήμες. Αμέσως μετά θα τις δούμε στους υπολογιστές μας, οι οποίοι θα «ανοίγουν» με ετοιμότητα - χωρίς να χρειάζεται να διαβάσουν το λειτουργικό σύστημα από τον δίσκο.

Επακόλουθο θα είναι ακόμη και αυτή η εξάλειψη των σκληρών δίσκων που έχουμε σήμερα, ίσως και των CD και DVD. Επειτα από το 2011... μην ξαφνιαστείτε αν δείτε κόσμο να κυκλοφορεί γύρω σας με ένα εμφύτευμα μνήμης κολλημένο πίσω από το αφτί!


H αρχή και το τέλος του εγκεφάλου μας.

Οσον αφορά τις συσκευές, η μνήμη είναι θέμα ηλεκτρομαγνητισμού. Τι συμβαίνει όμως στους έμβιους οργανισμούς και δη στους ανθρώπους; Οι επιστήμονες που διερευνούν το θέμα - οι καλούμενοι και «νευροεπιστήμονες» - έχουν ήδη μάθει πολλά για τη λειτουργία της, αλλά και ανακαλύπτουν καθημερινά νέα μυστήρια. Καταρχήν είναι εκπληκτικό το πότε αρχίζει η μνήμη: αν πάρεις ένα μοσχάρι που γεννήθηκε από κοπάδι που ζούσε περιφραγμένο και το πας σε διάβαση πεζών (με γραμμές στο οδόστρωμα) δεν θα περάσει απέναντι, ακόμη και όταν το ίδιο δεν έχει αντικρίσει ποτέ φράκτη! Παρόμοια, αν βάλεις ένα κοτόπουλο στο κλουβί ενός γερακιού, θα προσπαθήσει απελπισμένα να ξεφύγει, μολονότι δεν έχει ξαναδεί τον αρχέγονο εχθρό του. Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το πείραμα με σκουλήκι πλατυέλμυνθα: οι επιστήμονες του προξενούν ηλεκτροσόκ κάθε φορά που το εκθέτουν σε φως. Το σκουλήκι μαθαίνει να αποφεύγει το φως - πιστό στον νόμο του Παβλόφ. Το κόβουν στα δύο, οπότε αυτό αναπαράγεται. Θαυμαστά, το τμήμα του κεφαλιού συμπληρώνεται με ουρά, ενώ εκείνο της ουράς με κεφάλι. Ακόμη πιο θαυμαστά όμως, το δεύτερο σκουλήκι αποφεύγει εξίσου το φως με το πρώτο! Μα, αν η μνήμη εδρεύει στον εγκέφαλο - όπως διαβεβαιώνουν όλοι οι νευροχειρουργοί - πώς μπορεί ένας νεογέννητος εγκέφαλος να θυμάται πράγματα που δεν έχει ζήσει; Μήπως αυτό που ονομάζουμε ένστικτο είναι μια μνήμη που φθάνει σε μας με μια γονιδιακή διαδικασία;

H σκέψη ότι στα γονίδιά μας βρίσκονται κρυμμένες μνήμες πρωτοεπαληθεύθηκε στη δεκαετία του '50, με τα πειράματα του Wilder Penfield. Οι «νευρεπιστήμονες» κατόρθωσαν τα επόμενα χρόνια να διακριβώσουν ότι ο εγκέφαλός μας διαχωρίζει τις μνήμες σε προσωρινές και σε μόνιμες. H διαφοροποίηση γίνεται χημικά, με το να σκληραίνουν προσωρινά ή μόνιμα οι μεταξύ των νευρώνων συνδέσεις, οι επονομαζόμενες «συνάψεις». Ωστόσο η διατήρηση αυτής της μόνιμης μνήμης είναι δυσεξήγητη: το σύνολο σχεδόν των εγκεφαλικών κυττάρων, ακόμη και εκείνων των συνάψεων που χτίζουν τη μνήμη, αντικαθίσταται κάθε λίγες εβδομάδες. Πού βρίσκεται λοιπόν η μνήμη;

H πιο πρόσφατη εξήγηση είναι ότι το αποθετήριο μνήμης είναι το DNA. Είναι η μήτρα απ' όπου κάνει «αναλήψεις» η φύση για την αναπαραγωγή, μια μήτρα σταθερή στον χρόνο, χωρίς τις αλλαγές που συμβαίνουν στα άλλα μόρια, και διαθέτει ακόμη και μηχανισμό αυτοεπισκευής, αν κάτι πάει στραβά. Οι θιασώτες αυτής της θεωρίας (όπως η νευροβιολόγος Sandra Pena de Ortiz) λένε ότι το DNA των νευρώνων μας δημιουργεί «μόρια μνήμης» - νέες πρωτεΐνες - βάσει σχεδίου που αναπροσαρμόζεται σε κάθε νέα εμπειρία. Αυτά τα μόρια είναι που καταγράφουν ίσως τις μνήμες μας.

H θεώρηση μοιάζει ριζοσπαστική, αλλά συμφωνεί απόλυτα με τον κανόνα ότι η φύση επιλέγει πάντα την απλούστερη λύση. Γνωρίζουμε ήδη ότι υπάρχουν τρία είδη μνήμης στη φύση: η εξελικτική μνήμη (του πώς δημιουργείται ένας οργανισμός), η ανοσοποιητική μνήμη (των ασθενειών που έχουμε υποστεί) και η γνωσιακή μνήμη (των γεγονότων που έχουμε γνωρίσει). Εφόσον οι δύο πρώτες εδρεύουν στο DNA μας, γιατί όχι και η τρίτη;

Βεβαίως κάτι τέτοιο συνεπάγεται ότι είμαστε ουσιαστικά... αθάνατοι: ο καθένας μας καταγράφει τις εμπειρίες του στο γονιδίωμα που κληροδοτεί στους απογόνους του, μαζί με το 40% των φυσιολογικών χαρακτηριστικών που γνωρίζουμε ότι είναι κληρονομικά. Κατά κάποιον τρόπο, αυτό αποτελεί τη δικαίωση του Carl Young και της θεωρίας του για το συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας. Αν όμως όλοι έχουμε κρυμμένους μέσα μας τον Μεγαλέξανδρο, τον Ιούλιο Καίσαρα, το Ναπολέοντα ή τον Χίτλερ, μήπως έτσι εξηγείται και η ικανότητα κάποιων μέντιουμ να ανασύρουν μνήμες άλλων ανθρώπων από το παρελθόν;

Μια επίσης πρόσφατη έρευνα - της Elizabeth Young, από το Πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ - ανέτρεψε και μιαν άλλη επιστημονική πεποίθηση: θεωρούσαμε ότι γεννιόμαστε με μια τεράστια περίσσεια εγκεφαλικών κυττάρων. Καθώς προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον μας, τα κύτταρα που διεγείρονται από τις εμπειρίες μας δυναμώνουν, ενώ εκείνα που παραμένουν αδρανή ατροφούν. Ως εδώ, σωστά. Ωστόσο πιστεύαμε ότι αυτή ήταν η όλη «πνευματική προίκα μας». H Young απέδειξε ότι το μυαλό μας δημιουργεί νέα κύτταρα, ανταποκρινόμενο στις νέες μαθησιακές εμπειρίες.

Ας μη φοβόμαστε λοιπόν τη συσσώρευση γνώσης. Είναι όχι μόνο ο πραγματικός πλούτος μας, καταπώς έλεγε ο Σωκράτης, αλλά και ο πλούτος που μεταγγίζουμε στα παιδιά μας. Κάποτε θα τον βρουν.

Μια νέα θεωρία για την εξήγηση των λειτουργιών του εγκεφάλου

Πηγή: www.physics4u.gr

Εισαγωγή

Στη δεκαετία που διανύουμε έχει προταθεί μια ριζική αλλαγή του υποδείγματος που χρησιμοποιεί σήμερα η νευρολογία. Προτείνεται ότι είναι απαραίτητο να αλλάξει η εστίαση της μελέτης μας από το επίπεδο του νευρώνα και του δίκτύου των συνάψεών τους, σε πιο θεμελιώδες επίπεδο, δηλαδή στα μοριακά συστατικά του νευρώνα. Αυτά τα μοριακά και μακρομοριακά συστατικά πχ τα σωληνίδια και μικροσωληνίδια, κυβερνώνται από το πιό παράξενο, αλλά και επιτυχέστερο επιστημονικό πλαίσιο όλων των εποχών - την κβαντική μηχανική.

Οι εργασίες των Ρ. Penrose, S. Hameroff, της ομάδας των (Δ. Νανόπουλου, Β.Μαυροματου, Α. Mershin, E.Σκουλάκη) και άλλων (Tuszynski, Jibu, Stapp κ.λπ....) έχουν φέρει στο φως αυτήν την νέα προσέγγιση για την κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου. Τα επιχειρήματα για την ανάγκη αυτής της προσέγγισης έχουν διατυπωθεί κυρίως με την συγγραφή άρθρων από τους Penrose, Νανόπουλο & Μαυροματο καθώς και άλλους.

Ο κοινός παρονομαστής όλων είναι ότι οι υποκυτταρικές διαδικασίες διαδραματίζουν έναν θεμελιώδη ρόλο σε όλη τη ζωή και είναι ύψιστης σημασίας σε όλα αυτά που καθιστούν δυνατές τις αισθήσεις στη ζωή μας, συμπεριλαμβανομένης της κορυφαίας επίτευξης της: τη νοημοσύνη.

Η κλασσική νευρολογία έχει κάνει μεγάλους διασκελισμούς, στην έρευνα των λειτουργιών του εγκεφάλου αλλά έχει έρθει επίσης και σε ένα αδιέξοδο, αντιμέτωπη με την τεράστια πολυπλοκότητα.

Η νέα αντίληψη προτείνει λοιπόν ότι τα εγκεφαλικά φαινόμενα που παρατηρούμε τώρα και οι ιδιότητες του εγκεφάλου θα εξηγηθούν από πιο θεμελιώδη στοιχεία και προσδοκούμε ότι οι ανακαλύψεις οι σχετικές με την κβαντική φύση της μοριακής λειτουργίας των κυττάρων θα μας παράσχουν τελικά τη γέφυρα μεταξύ της νόησης και του εγκεφάλου που επιδιώκεται από παλιά. Σύμμαχος της κβαντικής θεωρίας είναι η θεωρία χορδών.

Γιατί όμως η κβαντική μηχανική και η θεωρία χορδών είναι σχετικές με τη μελέτη του εγκεφάλου;

Ας παρακολουθήσουμε τις ιδέες ενός από τους θεμελιωτές της νέας αυτής κβαντικής αντιμετώπισης του εγκεφάλου. Ο Δημήτρης Νανόπουλος είναι ο άνθρωπος που προσπάθησε να βρει την απάντηση στα προβλήματα για το πως λειτουργεί η συνείδηση, και ο εγκέφαλος, στηριγμένος στα ευρήματα της θεωρίας των υπερχορδών.


Η θεωρία των υπερχορδών
Ας κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση στη θεωρία των υπερχορδών. Αυτή γεννήθηκε στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τους νόμους των θεμελιωδών αλληλεπιδράσεων και τα θεμελιώδη σωματίδια του Σύμπαντος.

Για περισσότερα από 100 χρόνια πιστεύαμε ότι τα θεμελιώδη σωματίδια είναι σαν μαθηματικά σημεία δηλαδή δεν έχουν διαστάσεις. Η άποψη αυτή έφτασε όμως σε αδιέξοδο όταν προσπαθήσαμε να ενοποιήσουμε όλες τις αλληλεπιδράσεις δηλαδή την ηλεκτρομαγνητική, την βαρυτική την ισχυρή και την ασθενή. Τότε φάνηκε ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα αν χρησιμοποιήσουμε μόνο σημειακά σωματίδια.

Τα τελευταία χρόνια εγκαταλείψαμε την ιδέα ότι τα θεμελιώδη σωματίδια είναι σημειακά και στραφήκαμε σε κάποιες οντότητες που είναι μονοδιάστατες. Έχουν κάποια έκταση όπως οι συμβατικές χορδές κι αυτή η ομοιότητα έδωσε το όνομα στην αντίστοιχη θεωρία.

Πρέπει να πούμε όμως ότι η διάσταση αυτών των αντικειμένων είναι πάρα πολύ μικρή περίπου 25 τάξεις μεγέθους μικρότερη από το μέγεθος του ατόμου. Ακόμη λοιπόν και στους επιταχυντές όπου παρατηρούμε σωματίδια πάρα πολύ μικρά, είναι πολύ δύσκολη η παρατήρηση των χορδών.

Τα θεμελιώδη αντικείμενα της θεωρίας χορδών έχουν στην πραγματικότητα περισσότερες από μια διαστάσεις αλλά για λόγους απλότητας ας δεχτούμε ότι είναι μονοδιάστατα.

Η μεγάλη σημασία της θεωρίας των χορδών είναι ότι για πρώτη φορά η θεωρία αυτή είναι εκείνη που παρέχει μια συνεπή θεωρία της κβαντικής βαρύτητας.

Η κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης και η κβαντική βαρύτητα
Η σχέση τώρα που υπάρχει μεταξύ της θεωρίας των χορδών και της λειτουργίας του εγκεφάλου ξεκινάει από μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα. Στην κβαντομηχανική, η εξέλιξη ενός συστήματος παριστάνεται από μια κυματοσυνάρτηση. Όσο το σύστημα δεν το παρατηρούμε η κυματοσυνάρτηση αυτή εξελίσσεται χρονικά κατά τελείως προβλεπτό τρόπο καταλαμβάνοντας μεγάλη περιοχή του χώρου.

Μόλις όμως εκτελέσουμε μια παρατήρηση - μια μέτρηση σ' ένα κβαντικό σύστημα, η κυματοσυνάρτηση καταρρέει, το σύστημα εντοπίζεται χωρικά σχεδόν ως σημείο και τα αποτελέσματα της μέτρησης δεν είναι εκ των προτέρων καθορισμένα αλλά πιθανοκρατικά.

Κάθε φορά δηλαδή που η κυματοσυνάρτηση του συστήματος καταρρέει δίνει ως αποτέλεσμα μια μόνο τιμή από τις πολλές πιθανές τιμές ενός μεγέθους που επιτρέπει η κυματοσυνάρτηση πχ της θέσης του. Η σκοτεινή αυτή γωνιά της κβαντομηχανικής έρχεται τώρα να φωτιστεί κάπως από τη νέα θεωρία της κβαντικής βαρύτητας. Το γεγονός εξάλλου της κατάρρευσης της κυματοσυνάρτησης είναι αυτό που συσχετίζεται με τη σειρά του με τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη συνείδηση.

Η καινούργια ιδέα από την κβαντική βαρύτητα μας λέει ότι ακόμα και αν δεν παρατηρούμε ένα σύστημα αυτό συρρικνώνεται γιατί σε κβαντικό επίπεδο επιδρά η κβαντική βαρύτητα. Και ακριβώς η αλληλεπίδραση του συστήματος με την κβαντική βαρύτητα το κάνει να συρρικνώνεται. Δηλαδή κάνει την κυματοσυνάρτηση από εξαπλωμένη που ήταν σε μεγάλη περιοχή του χώρου να εντοπίζεται σε πολύ μικρή περιοχή χωρίς να μεσολαβεί παρατηρητής.

Αυτή ακριβώς είναι η θεμελιώδης επισήμανση της θεωρίας χορδών, ότι δηλαδή μπορεί να συμβεί η κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης χωρίς την μεσολάβηση παρατηρητή, όπως υποστηρίζει η κβαντική θεωρία.

Ας δούμε όμως τι σημαίνει αυτό στο μικρόκοσμο. Ένα μικροσύστημα όπως το ηλεκτρόνιο ή το πρωτόνιο έχει πολύ πολύ, πολύ μεγάλο χρόνο κατάρρευσης, ίσως τρισεκατομμύρια χρόνια. Πρακτικά λοιπόν χρειάζεται εξωτερικό παρατηρητή για να καταρρεύσει η κυματοσυνάρτησή του.

Σ' ένα μακροσκοπικό όμως σύστημα όπως ένα τμήμα του εαυτού μας, οι αλληλεπιδράσεις με τη βαρύτητα γίνονται τόσο ισχυρές ώστε μέσα σε νανοδευτερόλεπτα συμβαίνει αυθόρμητη κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης. Γι αυτό τα μακροσκοπικά σώματα έχουν κλασσική συμπεριφορά και είναι εντοπισμένα στο χώρο.

Ας έρθουμε τώρα και στον εγκέφαλο. Τα βασικά συστατικά του εγκεφάλου είναι τα νευρικά κύτταρα που λέγονται νευρώνες. Μέσα στους νευρώνες υπάρχουν δομές που λέγονται μικροσωληνίσκοι. Στους μικροσωληνίσκους λοιπόν δημιουργούνται κβαντικά κύματα (κυματοσυναρτήσεις) που με κάποιο τρόπο μεταφέρουν πληροφορία. Αυτά τα κβαντικά κύματα είναι εκείνα που μπορούν να πάθουν αυθόρμητη κατάρρευση από κβαντικές βαρυτικές αλληλεπιδράσεις.

Έτσι εν κατακλείδι, η νέα θεωρία προτείνει ότι η τελική απόφαση για το πως ακριβώς θα αντιδράσουμε σε ένα εξωτερικό ερέθισμα, οφείλεται στην αυθόρμητη κατάρρευση μιας τέτοιας κβαντικής συνάρτησης.

Η θεωρία του Roger Penrose για την προέλευση της συνείδησης

Υπάρχει μια ερμηνεία της κβαντικής μηχανικής που επινοητής της είναι ένας από τους διάσημους φυσικούς, ο Roger Penrose και ίσως εξηγεί το πεδίο της επιστήμης που είναι ακόμη πιο μυστηριώδες από την κβαντική μηχανική: την προέλευση της συνείδησης.

Σύμφωνα με τον Penrose, υπερθέσεις διαφορετικών κβαντικών καταστάσεων δεν καταρρέουν λόγω της πράξης της μέτρησης, της παρουσίας ενός παρατηρητή με συνείδηση, ή ακόμη και λόγω της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον. Αντίθετα, ο Penrose πιστεύει ότι η διαδικασία λαμβάνει χώρα ακόμη και σε ένα απομονωμένο σύστημα μέσω μίας φυσικής διεργασίας που συνδέεται με τη φύση του χωροχρόνου. Η αντικειμενική αναγωγή, ή κατάρρευση, της κυματοσυνάρτησης συμβαίνει λόγω των διαφορετικών γεωμετριών του χωροχρόνου σε κάθε κατάσταση της υπέρθεσης. (Άρα, αν ένα σωματίδιο βρίσκεται σε υπέρθεση του να είναι σε δύο θέσεις, η καμπυλότητα του χωροχρόνου θα διαφέρει ανάλογα με το πού είναι πιο πιθανό να βρίσκεται η μάζα του).

Από τη στιγμή που η διαφορά στις γεωμετρίες γίνει κρίσιμη, όπως όταν το σωματίδιο εμπλακεί με το περιβάλλον του, η υπέρθεση γίνεται ασταθής και καταρρέει σε μία από τις πιθανές καταστάσεις. Βέβαια, κανείς δεν γνωρίζει τις λεπτομέρειες αυτού του μηχανισμού αφού δεν διαθέτουμε ακόμη μία πλήρη θεωρία της κβαντικής βαρύτητας.

Αυτή η ερμηνεία έχει εφαρμοστεί από τον Penrose και τον Στιούαρτ Χάμεροφ και να εξηγηθεί πώς η συνείδηση ενεργοποιείται στον εγκέφαλο. Οι δύο επιστήμονες προσφεύγουν στην κβαντική μηχανική καθώς πιστεύουν ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε είναι θεμελιωδώς διαφορετικός από τον τρόπο που ένας υπολογιστής εφαρμόζει τους αλγορίθμους. Ισχυρίζονται ότι αυτή η μη υπολογισιμότητα της συνειδητής σκέψης χρειάζεται κάτι πέρα από την κλασική φυσική - σκιαγραφώντας την κβαντική φυσική. Πιστεύουν επίσης ότι έχουν βρει τη σωστή βιολογίκή θωράκιση για να προστατέψουν από το εξωτερικό περιβάλλον την εύθραυστη κβαντική συνοχή στο εσωτερικό του εγκεφάλου.

Οι νευρώνες του εγκεφάλου περιέχουν κοίλα κυλινδρικά πολυμερή που ονομάζονται μικροσωληνίσκοι. Αυτοί με τη σειρά τους αποτελούνται από πρωτεΐνες γνωστές ως τουμπουλίνες, οι οποίες μπορούν να υπάρχουν σε μία υπέρθεση δύο ελαφρώς διαφορετικών σχημάτων. Οι Penrose και Χάμεροφ ισχυρίζονται ότι οι μικροσωληνίσκοι έχουν ακριβώς τις κατάλληλες ιδιότητες για να διατηρηθεί αυτή η υπέρθεση, και να εξαπλωθεί στις γειτονικές τουμπουλίνες. Μια υπέρθεση με συνοχή διατηρείται έτσι για σημαντικό χρονικό διάστημα, επιτρέποντας να εμφανιστούν προσυνειδητές διεργασίες. Η αντικειμενική αναγωγή της υπέρθεσης συμβαίνει όταν φτάσουμε στο κρίσιμο κατώφλι του Penrose και ενεργοποιηθεί η συνείδηση. Αυτό συμβαίνει διαρκώς στον εγκέφαλο. Ίσως δεν χpειάζετaι τελικά να κατασκευάσουμε έναν κβαντικό υπολογιστή. Κάθε άνθρωπος μεταφέρει έναν μέσα στο κεφάλι του!

Ο παράξενος κόσμος των συσχετισμένων κβαντικών σωματιδίων.
Στον καθημερινό κόσμο που περιγράφεται από την κλασσική φυσική, συχνά παρατηρούμε συσχετισμούς. Φαντασθείτε ότι παρατηρείτε μια ληστεία τράπεζας. Ο ληστής κατευθύνει ένα όπλο στον τρομοκρατημένο υπάλληλο. Κοιτάζοντας τον υπάλληλο μπορείτε ν' αποφανθείτε αν το όπλο έχει εκπυρσοκροτήσει ή όχι. Αν ο υπάλληλος είναι ζωντανός και αβλαβής το όπλο δεν έχει ρίξει. Αν ο υπάλληλος κείται νεκρός το όπλο έχει ρίξει.

Από την άλλη μεριά εξετάζοντας το όπλο αν έχει ρίξει ή όχι μπορείτε να αποφανθείτε αν ο υπάλληλος είναι νεκρός ή όχι. Θα λέγαμε ότι υπάρχει ένας απευθείας συσχετισμός μεταξύ της κατάστασης του όπλου και της κατάστασης του υπαλλήλου. "Όπλο που έχει ρίξει σημαίνει υπάλληλος νεκρός" και "όπλο που δεν έχει ρίξει σημαίνει υπάλληλος ζωντανός".
Υποθέτουμε βέβαια ότι ο ληστής πυροβολεί μόνο για να σκοτώσει και δεν αστοχεί ποτέ.

Στον κόσμο των μικροσκοπικών αντικειμένων που περιγράφονται από την κβαντομηχανική τα πράγματα δεν είναι ποτέ τόσο απλά. Φαντασθείτε ένα άτομο που περιγράφεται από την κβαντομηχανική ότι μπορεί να υποστεί μια ραδιενεργό διάσπαση σ' ένα συγκεκριμένο χρόνο, ή να μην υποστεί. Υποθέτουμε ότι όσον αφορά τη διάσπαση υπάρχουν μόνο δύο καταστάσεις, "διασπασμένο" και "μη διασπασμένο" ακριβώς όπως είχαμε "όπλο που έριξε" και "όπλο που δεν έριξε" ή "ζωντανός υπάλληλος" και "νεκρός υπάλληλος".

Στον κόσμο της κβαντομηχανικής όμως είναι επίσης δυνατόν το άτομο να βρίσκεται σε μια συνδυασμένη κατάσταση "διασπασμένο - μη διασπασμένο" στην οποία δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο αλλά κάτι ενδιάμεσο. Αυτή η κατάσταση λέγεται υπέρθεση των δύο καταστάσεων και είναι κάτι που δεν περιμένουμε σε κλασσικά μακροσκοπικά αντικείμενα. Δύο άτομα μπορεί να είναι συσχετισμένα ούτως ώστε αν το πρώτο είναι διασπασμένο και το δεύτερο θα είναι επίσης, και αν το πρώτο δεν είναι ούτε και το δεύτερο θα είναι. Αυτός είναι ένας συσχετισμός 100%.

Αλλά στην κβαντομηχανική τα άτομα μπορούν επίσης να είναι συσχετισμένα κατά τρόπο ώστε αν το πρώτο είναι σε μια υπέρθεση "διασπασμένο - μη διασπασμένο" να είναι και το δεύτερο. Κβαντομηχανικά υπάρχουν πολύ περισσότεροι συσχετισμοί μεταξύ των ατόμων απ' όσους θα αναμέναμε κλασσικά. Αυτού του είδους ο συσχετισμός αποκαλείται 'entanglement'. Στη γλώσσα μας θα τον αποκαλούσαμε και πάλι συσχετισμό ή διεμπλοκή.

Φαντασθείτε ότι δεν είναι ο ληστής αλλά το άτομο, εκείνο που αποφασίζει αν το όπλο θα ρίξει ή όχι. Αν το άτομο διασπαστεί ελευθερώνει με κάποιο μηχανισμό τη σκανδάλη και το όπλο εκπυρσοκροτεί. Αν δεν διασπαστεί το όπλο δεν ρίχνει. Αλλά τι συμβαίνει αν το άτομο βρίσκεται στη συνδυασμένη κατάσταση "διασπασμένο - μη διασπασμένο";

Και τι συμβαίνει με τον ταλαίπωρο υπάλληλο που θα είναι και νεκρός και ζωντανός συγχρόνως; Ο ίδιος ο Schrodinger, από τους πρωτεργάτες της κβαντομηχανικής είχε ανησυχήσει από μια τέτοια κατάσταση όπου μια γάτα αντί για τον υπάλληλο βρισκόταν μέσα σ' ένα κουτί και η διάσπαση του ατόμου αντί για πυροβολισμό ελευθέρωνε μέσα στο κουτί κάποιο θανατηφόρο δηλητήριο.

Το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι στον καθημερινό κόσμο δεν είμαστε συνηθισμένοι σε καταστάσεις όπως "νεκρή - ζωντανή" γάτα. Αν πιστεύουμε όμως ότι η κβαντομηχανική είναι μια πλήρης θεωρία που περιγράφει κάθε επίπεδο της εμπειρίας μας τέτοιες παράξενες καταστάσεις θα πρέπει να είναι δυνατές.

Που σταματάει ο παράξενος κβαντικός κόσμος και αρχίζει ο συνηθισμένος κλασσικός κόσμος;

Αυτό είναι πρόβλημα που συζητείται για δεκαετίες και έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες της κβαντικής θεωρίας.

Το 1935 ο Einstein διατύπωσε την άποψη ότι η παράξενη συμπεριφορά των συσχετισμένων συστημάτων υποδήλωνε απλώς την ατέλεια της κβαντικής μηχανικής και ότι τα παράδοξα μπορούσαν να αρθούν μέσα στα πλαίσια της κλασσικής φυσικής αρκεί να δεχτούμε κάποιο είδος κρυμένων μεταβλητών.

Το 1964 ο John Bell υπέδειξε ότι σε μερικά πειράματα οι κλασσικές θεωρίες που χρησιμοποιούσαν κρυμμένες μεταβλητές έδιναν διαφορετικές προβλέψεις από την κβαντομηχανική. Διατύπωσε ένα θεώρημα σύμφωνα με το οποίο τα κβαντικά σωματίδια είναι πολύ περισσότερο συσχετισμένα από τα κλασσικά ακόμη και αν για τα τελευταία ληφθούν υπ' όψιν και οι κρυμμένες μεταβλητές. Το θεώρημα αυτό μας επιτρέπει να ελέγξουμε αν η κβαντομηχανική ή η θεωρία των κρυμμένων μεταβλητών δίνει τις σωστές προβλέψεις.

Περιττό να πούμε ότι όλα τα πειράματα που έγιναν γέρνουν συντριπτικά υπέρ της κβαντομηχανικής. Το μόνο είδος κρυμμένων μεταβλητών που δεν μπορεί να αποκλείσει το θεώρημα του Bell είναι οι μη τοπικές δηλαδή αυτές που θα μπορούσαν να δρουν ακαριαία σε μεγάλη απόσταση. Ο κβαντικός συσχετισμός (entanglement) είναι πια αποδεκτός αν και δεν έχει μια "λογική" ερμηνεία.

Πιο πρόσφατα από τις αρχές της δεκαετίας του 90 στο πεδίο της κβαντικής θεωρίας της πληροφορίας, ο κβαντικός συσχετισμός άρχισε να αντιμετωπίζεται ως μέσον επικοινωνίας.

Αν η Alice και ο Bob διαθέτουν ο καθένας τους ένα σωματίδιο από ένα ζευγάρι συσχετισμένων σωματιδίων, μια κβαντική κατάσταση μπορεί να μεταδοθεί πλήρως από την Alice στον Bob στέλνοντάς του λιγότερα κλασσικά bits απ' όσα θα απαιτούνταν χωρίς το συσχετισμό.

Άλλοι τρόποι χρήσης του κβαντικού συσχετισμού ως μέσον πληροφορίας είναι η πυκνή κωδικοποίηση και η κρυπτογραφία. Η συσχέτιση είναι μια κατάσταση στην οποία μπορούμε να επέμβουμε. Κάτω από ορισμένες δηλαδή συνθήκες, καταστάσεις χαμηλής συσχέτισης μπορούν να μετατραπούν σε πιο συσχετισμένες, δρώντας τοπικά. Και αντίστροφα υψηλότερος συσχετισμός μπορεί να μειωθεί δίνοντας μεγαλύτερο αριθμό λιγότερο συσχετισμένων καταστάσεων.

Η έρευνα στον κβαντικό συσχετισμό είναι σήμερα ένας πολύ δημιουργικός τομέας.

Οι κβαντικοί υπολογιστές χρησιμοποιούν τον κβαντικό συσχετισμό

Κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού αιώνα η Κβαντική Μηχανική έχει μετακινηθεί από τη σφαίρα της ατομικής και της σωματιδιακής φυσικής, προς όλο και περισσότερες μακροσκοπικές πειραματικές εφαρμογές. Η δυνατότητα των κβαντικών υπολογιστών ερευνάται λεπτομερώς από πολυάριθμες ερευνητικές ομάδες σε όλο τον κόσμο και θεωρητικά και πειραματικά. Ο κβαντικός τρόπος υπολογισμού (Quantum computation) οραματίζεται κβαντικούς υπολογιστές οι οποίοι θα χρησιμοποιούν τα "qubits" μάλλον παρά τα συμβατικά "bits".

Στους κλασσικούς, ψηφιακούς υπολογιστές, όταν κωδικοποιηθεί μια σχέση (συσχετισμός) μεταξύ δύο bits και πρέπει ακολούθως να ανακτηθεί αυτή, κάθε bit πρέπει να προσπελαστεί ξεχωριστά. Τα qubits από την άλλη μεριά, όντας κβαντικά αντικείμενα, μπορούν να υπάρξουν σε μια υπερθεση καταστάσεων (δηλαδή και οι δύο καταστάσεις συγχρόνως) εφ' όσον δεν αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον.

Μόλις κωδικοποιηθεί μια σχέση μεταξύ δύο qubits, η ίδια αυτή σχέση μπορεί επίσης να υπάρξει σε μια υπέρθεση των καταστάσεων. Όταν ένας κβαντικός υπολογιστής ανακτά τα στοιχεία, επεξεργάζεται το ένα qubit, και η υπέρθεση καταστρέφεται αλλά συγχρόνως η πληροφορία που περιέχει το άλλο qubit μεταβιβάζεται κατά κάποιο τρόπο (κανένας δεν καταλαβαίνει αρκετά το πώς!) σ' αυτόν που επεξεργάζεται το qubit, εφόσον μεταξύ τους υπήρχε συσχετισμός.

Μερικά από τα πλεονεκτήματα των κβαντικών υπολογιστών του μέλλοντος είναι η μεγαλύτερη ταχύτητα, η γιγαντιαία χωρητικότητα της μνήμης και η μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύς.

Η πιο ενδιαφέρουσα και συζητημένη πτυχή των κβαντικών υπολογιστών, είναι η δυνατότητά τους να εκτελούν εργασίες που είναι αδύνατες αν χρησιμοποιήσουμε τους κλασσικούς υπολογιστές. Η πιο γνωστή από αυτές είναι η δυνατότητά τους να ψάχνουν μέσω αταξινόμητων καταλόγων από στοιχεία, με βήματα ή χρόνους που είναι κλασσικά αδύνατοι.

Περιέχει ο εγκέφαλος κβαντικό υπολογιστή;

Οι κβαντικοί υπολογιστές χαρακτηρίζονται από έναν ολοκληρωμένο και "αποκεντρωμένο" τρόπο χειρισμού δεδομένων και ανάκτησης πληροφοριών, σχεδόν ίδιο με αυτόν με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος κάνει την αναγνώριση μορφών και σχεδίων.

Επειδή λοιπόν στη ρίζα του κβαντικού υπολογισμού βρίσκεται η ιδιότητα της διεμπλοκής ή συσχετισμού (entanglement) των κβαντικών συστημάτων ο Δημήτρης Νανόπουλος και οι συνεργάτες του πρότειναν τον κβαντικό συσχετισμό για την ερμηνεία κάποιων νοητικών δραστηριοτήτων.

Οι πρόσφατες θεωρητικές και πειραματικές πρόοδοι της ομάδας σε αυτόν τον τομέα μιλούν για μοριακούς διακόπτες-qubits, οι παράμετροι των οποίων ταιριάζουν τέλεια με τον προτεινόμενο ρόλο των διμερών μορίων (dimers) στους σωληνίσκους (tubulins), τα οποία είναι τα στοιχειώδη συστατικά ενός κβαντικού υπολογιστικού δικτύου μέσα σε έναν βιολογικό εγκέφαλο. Επιπλέον τα πρωτονημάτια (protofilamens) που αποτελούν ένα μικροσωληνίσκο (Microtubule συντομογραφικά MT) παίζουν το ρόλο των προτεινόμενων κβαντικών ομάδων ή καταχωρητών (registers).

Ποια προβλήματα της νόησης ερμηνεύει η νέα θεωρία;
Οι κύριες περιοχές όπου περιμένουμε να παρατηρήσουμε μια απευθείας εκδήλωση των κβαντικών φαινομένων είναι η κωδικοποίηση της μνήμης, η αποθήκευση και η ανάκληση. Συνεπώς αυτά είναι τα σημεία στα οποία επικεντρώνεται η έρευνα της ομάδας του καθηγητή Νανόπουλου.

Το σύστημα που αποτελεί στόχο της είναι οι μικροσωληνίσκοι (ΜΤ), ένα δομικό συστατικό του κυτταροσκελετού όλων των κυττάρων. Πιστεύεται ότι οι μακριοί και με χαρακτηριστική διάταξη ΜΤ, που απαρτίζουν τους άξονες των νευρώνων, αποτελούν την έδρα όλων των υπολογισμών που εκτελούνται στον εγκέφαλο.

Τα τελευταία χρόνια ερευνώνται οι ΜΤ ως φυσικά συστήματα στα οποία εφαρμόζονται οι αρχές του Ηλεκτρομαγνητισμού και της Θεωρίας Χορδών όπως επίσης και της Κβαντομηχανικής. Η πορεία αυτή της μαθηματικής και υπολογιστικής κυρίως έρευνας από την ομάδα αυτή και από άλλους οδήγησε σε αρκετή κατανόηση για το τι συμβαίνει στους ΜΤ, αποκαλύπτοντας λειτουργίες πέρα από τη συμβατική αξονική μεταφορά σήματος.

Σύμφωνα με το μοντέλο που προτείνεται, η περιοδική, παρακρυσταλλική δομή των ΜΤ, τους καθιστά ικανούς να υποστηρίζουν μια υπέρθεση κβαντικών καταστάσεων, για χρονική διάρκεια τόση όση χρειάζεται για την εκτέλεση κβαντικών υπολογισμών. Η κβαντική υπέρθεση μπορεί να καταρρεύσει είτε αυθόρμητα μέσω της αλληλεπίδρασης με την κβαντική βαρύτητα όπως συζητήσαμε παραπάνω, ιδέα που προτάθηκε πρόσφατα από τους Ellis, Μαυρομάτο και Νανόπουλο, είτε δυναμικά μέσω νευροβιολογικών φαινομένων όπως η σύνδεση νευροδιαβιβαστών.

Εν συντομία, έχει προταθεί ότι με τη συμπερίληψη των κβαντικών φαινομένων και των αλληλεπιδράσεων στη λειτουργία του εγκεφάλου, ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας της ανάκλησης (π.χ. η αναγνώριση μιας εικόνας που δίνει μόνο μερικές πληροφορίες) όπως επίσης και η τεράστια χωρητικότητα, η μεταβλητότητα και η ταχύτητα της μνήμης μπορούν να εξηγηθούν απευθείας.

Επιπλέον, αυτή η προσέγγιση υποστηρίζει ότι ήδη παρέχει μια καλύτερη εξήγηση της μη-τοπικότητας στον εγκεφαλικό φλοιό την οποία εμφανίζουν οι νευρώνες, οι σχετικοί με κάποιες ιδιαίτερες λειτουργίες (κυρίως με την ολοκλήρωση) δηλαδή την μοναδική αίσθηση ν' αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως σύνολο, καθώς επίσης και το αμφιλεγόμενο πρόβλημα σύνδεσης, μεταξύ των άλλων.

Αυτό σημαίνει ότι όταν βλέπουμε πχ. ένα μήλο, υπάρχουν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου που μας δίνουν όλες μαζί τη διανοητική αναπαράσταση ότι βλέπουμε ΕΝΑ συγκεκριμένο αντικείμενο που το λέμε μήλο. Οι νευρώνες όμως που αντιδρούν σ' αυτό το αντικείμενο είναι σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου.

Όσον αφορά το πρόβλημα της ερμηνείας της ελεύθερης θέλησης του ανθρώπου - δηλαδή το γεγονός ότι κάτω από όμοια ερεθίσματα διαφορετικοί άνθρωποι μπορούν ν' αντιδράσουν διαφορετικά - η νέα θεωρία προτείνει την παρακάτω εξήγηση: Όπως ήδη λέχθηκε πιο πάνω, οι κβαντικές κυματοσυναρτήσεις στους μικροσωληνίσκους μπορούν να πάθουν αυθόρμητη κατάρρευση από κβαντικές βαρυτικές αλληλεπιδράσεις και αυτό οδηγεί στην Α ή στη Β απόφασή μας για το πως ακριβώς θα αντιδράσουμε σε ένα εξωτερικό ερέθισμα.

Φυσικά εξαιτίας του πιθανοκρατικού χαρακτήρα της κβαντομηχανικής δεν γνωρίζουμε εκ των προτέρων ποια απόφαση ακριβώς θα πάρουμε. Έτσι μπορούμε κατ' αρχήν να δικαιολογήσουμε την μη ντετερμινιστική φύση της ελεύθερης θέλησης.

Ποια η σχέση της νέας θεωρίας με τις γενικά παραδεκτές απόψεις της νευροβιολογίας;
Το κβαντομηχανικό μοντέλο της λειτουργίας του εγκεφάλου, διαφέρει σημαντικά από την κλασσική προσέγγιση που γίνεται για τα συμβατικά νευρωνικά δίκτυα αλλά δεν είναι σε ανταγωνισμό με την καλά καθιερωμένη νευροβιολογία της χημικής και ηλεκτρικής νευροδιαβίβασης, της συναπτικής λειτουργίας κ.λπ. Η κύρια διαφορά είναι ότι στο μοντέλο της νέας θεωρίας, ένας απλός νευρώνας "προάγεται" από το ρόλο ενός σχετικά απλού (ακόμα και ρυθμίσιμου) διακόπτη, στο ρόλο μιας ολοκληρωμένης μονάδας επεξεργασίας της πληροφορίας.

Αυτή η ιδιόμορφη δομή μπορεί επίσης να δράσει με ένα "ενορχηστρωμένο" ή "σύμφωνο" (coherent) τρόπο δημιουργώντας πολύ γρήγορους διαδρόμους επικοινωνίας μεταξύ των ΜΤ και θεωρητικά ακόμη και μεταξύ πολύ απομακρυσμένων νευρώνων. Αυτοί οι τρόποι επικοινωνίας δεν αναφέρονται σε απευθείας χημικές ή ηλεκτρικές μεταβιβάσεις σημάτων μεταξύ των συνάψεων.

Όταν η κβαντική υπέρθεση καταρρέει, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια σύγχρονη συναπτική απελευθέρωση μορίων νευροδιαβιβαστών σε απομακρυσμένες περιοχές του νευρικού δικτύου και έτσι ή πληροφορία που φτάνει με ανάδραση αφορά το περιβάλλον ακόμη και απομακρυσμένων νευρώνων.

Το συνολικό αποτέλεσμα τέτοιων φαινομένων μπορεί να μεταφραστεί σε ενορχηστρωμένες δηλαδή σύγχρονες αλλαγές σε μεγάλες περιοχές του νευρικού δικτύου. Δεν υπάρχει κλασσικό ανάλογο του κβαντομηχανικού συσχετισμού και ενώ είναι συνηθισμένος σε ατομικές ή μοριακές διαστάσεις, η έρευνα της ομάδας Νανόπουλου πάνω στους ΜΤ ως φυσικά συστήματα έδειξε ότι και σε αυτούς οι σύμφωνες (coherent) καταστάσεις των διμερών μορίων μπορούν να συσχετιστούν και να δημιουργήσουν υπερθέσεις.

Πρέπει να σημειωθεί ότι και άλλοι ερευνητές, όπως οι Hameroff και Penrose έχουν προτείνει την λεγόμενη ενορχηστρωμένη αντικειμενική αναγωγή η οποία παραδέχεται επίσης ότι η έδρα της συνείδησης είναι οι μικροσωληνίσκοι των νευρώνων, χωρίς όμως να προτείνουν κάποιο ιδιαίτερο μηχανισμό που την δημιουργεί. Μόνο όμως η ιδέα της ερευνητικής ομάδας του Δημήτρη Νανόπουλου προτείνει ένα συγκεκριμένο τρόπο επίλυσης του προβλήματος με την χρήση της θεωρίας των χορδών και της κβαντικής βαρύτητας.

Το παρακάτω σχήμα δείχνει τη δομή ενός μικροσωληνίσκου (ΜΤ) όπως προκύπτει από κρυσταλλογραφία με ακτίνες Χ. (Amos και Klug 1974)
Οι υπομονάδες του σωληνίσκου είναι διμερή διαστάσεως 8 nm που αποτελούνται από α και β μονομερή.

Η διμερής πρωτεΐνη των σωληνίσκων έχει δύο καταστάσεις στις οποίες ένα κβαντικό γεγονός πχ.(η μεταπίδηση ενός ηλεκτρονίου ή ενός ψευδοσωματίου όπως το φωνόνιο) σε μια υδρόφοβη περιοχή συνδέεται με μορφολογικές αλλαγές μέσα σε χρονικές διάρκειες της τάξης των 10-9 ως 10-11 sec. Οι κυλινδρίσκοι μέσα στις πρωτεΐνες είναι α-ελικοειδείς περιοχές. (Το αρχικό σχέδιο είναι του Djuro Koruga).

Και ο σκεπτικισμός για τη νέα θεωρία.
Είναι δύσκολο να πεισθεί η κοινότητα των συμβατικών νευροβιολόγων και νευρολόγων ότι η κβαντομηχανική - το μαθηματικό πλαίσιο της οποίας περιγράφει τόσο πετυχημένα το μικρόκοσμο - μπορεί να εξηγήσει τα βιολογικά φαινόμενα. Πειστική πειραματική απόδειξη δεν υπάρχει ως τώρα επειδή εν μέρει υπάρχει δυσκολία εκτέλεσης τέτοιων κβαντομηχανικών πειραμάτων σε μακροσκοπικά συστήματα όπως είναι οι ΜΤ.

Μια αντίρρηση που υπάρχει για την εφαρμογή της κβαντικής θεωρίας στη λειτουργία του εγκεφάλου πηγάζει από το γεγονός ότι όλα τα σημαντικά μέρη που έχουν ταυτοποιήσει οι νευροφυσιολόγοι στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου βασίζονται σε πολύ μεγάλα μόρια που συμπεριφέρονται κατά κλασσικό τρόπο. Γιατί λοιπόν θα πρέπει άραγε να εισάγουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από κλασσικές διεργασίες για να καταλάβουμε τον εγκέφαλο;

Η κλασσική νευροβιολογία περιορίζεται στο να αντιμετωπίζει το νευρώνα ως ένα ρυθμιζόμενο "μαύρο κουτί" το οποίο μπορεί, είτε να πυροδοτήσει είτε όχι, δραστικά δυναμικά (action potentials-AP) ανάλογα με τη συσσωρευτικά φαινόμενα με τα οποία έχουν τροφοδοτηθεί οι είσοδοί του. Τα AP είναι ηλεκτρικά σήματα με μορφή κυμάτων αποπόλωσης των μεμβρανών, τα οποία διατρέχουν τους άξονες των νεύρων. Αυτά τα δραστικά δυναμικά, άπαξ και πυροδοτηθούν, φθάνουν σε όλες τις συνάψεις του νευρώνα και εκεί μπορούν είτε να προκαλέσουν εξοκύτωση, (απελευθέρωση του νευροδιαβιβαστή) ο οποίος θα συνεχίσει τη μετάδοση του σήματος στον επόμενο νευρώνα είτε να μην κάνουν απολύτως τίποτε.

Μέχρι σήμερα όμως όλα τα προτεινόμενα μοντέλα για τον εγκέφαλο στερούνται ενός κοινού τρόπου πολύ γρήγορης επικοινωνίας μεταξύ νευρώνων που απέχουν μακροσκοπικές αποστάσεις της τάξης του cm. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν διάφορες λειτουργίες του εγκεφάλου που δεν έχουν τύχει ικανοποιητικής εξήγησης με βάση την παραδοσιακή νευροεπιστήμη. Η πιο γνωστή από αυτές είναι το συνδετικό πρόβλημα όπου όπως προαναφέρθηκε ένα ερέθισμα ενεργοποιεί συγχρόνως νευρώνες που βρίσκονται αρκετά μακριά ο ένας από τον άλλο ή τουλάχιστον τους ενεργοποιεί ταχύτερα απ' ότι επιτρέπεται με τη χρήση των κλασσικών χημικών νευροδιαβιβαστών.

Το άλλο μεγάλο δισεπίλυτο πρόβλημα με τις κλασσικές αντιλήψεις της νευροβιολογίας είναι το πρόβλημα της μη ντετερμινιστικής ελύθερης βούλησης των ανθρώπων όπου είδαμε ότι η νέα θεωρία το αντιμετωπίζει με την πιθανοκρατική κατάρρευση μιας κυματοσυνάρτησης.

Εξάλλου όπως θέτει το θέμα και ο καθηγητής Νανόπουλος, "οι μικροσωληνίσκοι είναι ιδανικά κβαντικά συστήματα και κανείς δεν θα πίστευε ότι πέρασαν δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης για να δημιουργηθούν μέσα στους νευρώνες χωρίς να χρειάζεται η κβαντική τους λειτουργία."

Ένας άλλος σκεπτικισμός για την σημασία των μικροσωληνίσκων ως εδρών της συνείδησης, πηγάζει από το γεγονός ότι οι μικροσωληνίσκοι δεν απαντούν μόνο στους νευρώνες αλλά και σε κάθε κύτταρο του σώματος. Θα περιμέναμε λοιπόν και τα υπόλοιπα μέρη του σώματος όπως τα νεφρά λόγου χάριν ή τα δάχτυλά μας να μπορούν να σκέπτονται;

Στον σκεπτικισμό αυτό ο καθηγητής Νανόπουλος απαντά ότι πράγματι οι μικροσωληνίσκοι υπάρχουν και σε άλλους ιστούς όπως ο οστικός, αλλά εκείνο που παίζει ουσιαστικό ρόλο δεν είναι η ύπαρξη των μικροσωληνίσκων αλλά η μορφή τους. Και η πολύ επιμήκης μορφή εμφανίζεται μόνο στο εσωτερικό των νευρώνων οι οποίοι επίσης έχουν ένα πολύ μακρύ άξονα.


Προβλέψεις και ελπίδες για το μέλλον.
Αν και είναι γενικά παραδεκτό ότι οι μεταβολές στη δομή και τη λειτουργία των νευρώνων μεταφράζονται σε μεταβολές της εγκεφαλικής λειτουργίας, πρέπει ακόμη να εξασφαλιστεί μια ικανοποιητική κατανόηση για το πώς τα μοριακά γεγονότα επηρεάζουν και προκαλούν αυτές τις μεταβολές.

Η προσπάθεια κατανόησης της μνήμης θα μας φέρει ένα βήμα κοντύτερα στην ανακάλυψη για το πως ο εξωτερικός κόσμος κωδικοποιείται μέσα στη μικροσκοπική δομή του εγκεφάλου.

Με την πρόοδο των ερευνών θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πως οι μοναδικές εμπειρίες μας κάνουν μοναδικές προσωπικότητες, αν και οι βασικές γενετικές, μοριακές και φυσικές διαδικασίες είναι κοινές για όλους τους ανθρώπους.

Αν η υπόθεση ότι οι μικροσωληνίσκοι είναι τα μέρη όπου "κατοικεί" η νόηση είναι σωστή, τότε κάποιες ασθένειες όπως η νόσος Alzheimer θα μπορούσαν ν' αντιμετωπιστούν. Στη δεκαετία του 80 υπήρξαν κάποιες ενδείξεις ότι η νόσος Alzheimer ίσως έχει να κάνει με τους μικροσωληνίσκους. Πολλοί από αυτούς παραμένουν στο εσωτερικό ενός νευρώνα αλλά αντί να παραμένουν παράλληλοι, συστρέφονται μεταξύ τους και κατά κάποιο τρόπο καταστρέφουν τον νευρώνα. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε απώλεια της μνήμης και απώλεια άλλων διανοητικών διεργασιών.

Αν λοιπόν διαθέτουμε μια θεμελιώδη δομή του εγκεφάλου μέσω των μικροσωληνίσκων, θα μπορούσαμε αξιοποιώντας τη γενετική έρευνα των μικροσωληνίσκων να προβλέψουμε τουλάχιστον αρχικά αν κάποιος έχει την προδιάθεση να νοσήσει από τη νόσο Alzheimer. Μπορεί επίσης να βρεθεί κάτι που να κάνει τους μικροσωληνίσκους να παραμένουν ευθείς και να μην συστρέφονται καταστρέφοντας τον νευρώνα.

Στα πλαίσια της τεχνολογίας επίσης, η κωδικοποίηση που επιτυγχάνεται στους μικροσωληνίσκους θα μπορούσε ν' αξιοποιηθεί στο εργαστήριο και να βρει εφαρμογή στη δημιουργία κβαντικών υπολογιστών.

Η ίδια ερευνητική ομάδα του Δημήτρη Νανόπουλου προτείνει επίσης κάποια πειράματα με τους μικροσωληνίσκους, είτε in vivo είτε in vitro με τα οποία θα μπορούσαν να δοκιμαστούν οι ιδέες αυτές. Για παράδειγμα μια από τις θαυμαστές ιδιότητες που έχουν οι μικροσωληνίσκοι είναι ότι φαίνονται ως τα μοναδικά μέρη του κυττάρου εκτός του DNA που μεταφέρουν κάποιο κώδικα. Έτσι αν απομονώσουμε μικροσωληνίσκους στο εργαστήριο, μπορούμε να εφαρμόσουμε στο ένα τους άκρο ένα ηλεκτρομαγνητικό σήμα και να ελέγξουμε αν διαδίδεται με τον τρόπο που προβλέπει η νέα θεωρία.