By Γιάννης Πρεβενιός
Οι κουλοχέρηδες ξανάρχονται με οδηγία της Ε.Ε αλλά και του Δ.Ν.Τ
Η είδηση με έκανε και αναρωτήθηκα το τι πραγματικά θα μπορούσε να εξυπηρετήσει αυτή η επαναφορά της συγκεκριμένης μορφής τζόγου.
Ψάχνοντας λοιπόν πληροφορίες διάβασα ότι τα έσοδα που θα αποκομίσει το κράτος υπολογίζονται σε 1,3 δις. μέσα σε μια διετία.
Eξοργίζομαι με αυτό το κράτος το οποίο εδώ και χρόνια δεν βελτιώνει την Παιδεία και το Δημόσιο Σχολείο και αντί να προσφέρει ουσιαστική γνώση προσφέρει την παπαγαλίζουσα που δεν καλλιεργεί αλλά αντιθέτως εξανεμίζει την κριτική σκέψη των παιδιών μας.
Αυτό το κράτος που αρνείται πεισματικά να ........... προσφέρει στους νέους μας την διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, μέσω της θεατρικής παιδείας, του αθλητισμού, της μουσικής καλλιεργώντας την ελεύθερη έκφραση που θα οδηγούσε σε απελευθέρωση της δημιουργικής φαντασίας και κατ’ επέκταση σε ένα άλλο επίπεδο πνευματικής ανάτασης ολόκληρη την Ελληνική Κοινωνία.
Αυτό το κράτος λοιπόν το ανάλγητο αντί όλων αυτών που ήταν και είναι υποχρεωμένο να προσφέρει στην νέα γενιά σκεφτόμενο σαν επιχείρηση και θέλοντας να αυξήσει τα έσοδα του με το χαρτζιλίκι των πιτσιρικάδων αποφάσισε (μάλλον εκτελεί διαταγές) την επαναφορά των κουλοχέρηδων.
Δεν νομίζω ότι οι ανευθυνουπεύθυνοι είναι αφελής και δεν καταλαβαίνουν όλα τα αρνητικά αυτής της επαναφοράς και ούτε φαντάζομαι ότι το κέρδος είναι ο απόλυτος στόχος!!!
Ας μη γελιόμαστε ο στόχος είναι η ίδια η νεολαία την οποία τόσο καιρό αγνοούν συστηματικά έχοντας την στο περιθώριο και τώρα ήρθε η ώρα να την αποτελειώσουν αποπροσανατολίζοντας την από την προσπάθεια για μόρφωση και υγιή κοινωνική συμπεριφορά.
Σκοπός τους λοιπόν εκτός από το κέρδος για να πάρουν τα τοκοχρεολύσια οι πιστωτές μας είναι και η χειραγώγηση, η εξάρτηση και η αμορφοσιά της νεολαίας μας για να μη κινδυνεύουν αυτοί και οι απόγονοι τους που εκπαιδεύονται ήδη στα πρωτοκλασάτα ιδιωτικά σχολεία και αργότερα στα Χάρβατ για να μας κυβερνήσουν στο μέλλον!!!
Παρασκευή 30 Ιουλίου 2010
Τετάρτη 28 Ιουλίου 2010
Δεξί ημισφαίριο και ασυνείδητη σκέψη
του Γιάννη Βελίκη
Είναι γνωστά στην επιστήμη τα πειράματα ψυχολογίας σε ανθρώπους με καταστροφή του μεσολόβιου. Το μεσολόβιο είναι μία εγκεφαλική δομή που επιτρέπει την επικοινωνία του αριστερού με το δεξιό λοβό του εγκεφάλου. Σε ασθενείς που μετά από ατύχημα ή χειρουργική επέμβαση σταμάτησε να λειτουργεί αυτή η δομή, παρατηρήθηκαν περίεργες συμπεριφορές που έδειχναν ότι οι άνθρωποι αυτοί λειτουργούσαν με δυο διαφορετικούς εγκεφάλους.
Για παράδειγμα, όταν παρουσιάστηκε σε έναν άνδρα η εικόνα μιας γυμνής γυναίκας στο δεξί του οπτικό πεδίο (αριστερό ημισφαίριο) χαμογέλασε και σχολίασε την εικόνα κάνοντας χιούμορ. Όταν του παρουσιάστηκε η ίδια εικόνα στο αριστερό οπτικό πεδίο (δεξί ημισφαίριο) ένιωσε αμηχανία και κοκκίνισε. Σε ερώτηση του τί είδε τη δεύτερη φορά, δεν ήξερε να απαντήσει. Άλλο παράδειγμα, που παρουσιάστηκε σε επιστημονικό συνέδριο , «…ήταν η σκηνή ενός χιονισμένου τοπίου που παρουσιάστηκε στο δεξί ημισφαίριο, και το αριστερό το πόδι ενός κόκορα. Κατόπιν εμφάνισαν μια σειρά από κάρτες από τις οποίες οι ασθενείς έπρεπε να επιλέξουν όποια θεωρούσαν ότι ταίριαζε περισσότερο με την αρχική σκηνή. Οι επιλογές γίνονταν με το χέρι και όχι λεκτικά, έτσι ώστε τα δύο ημισφαίρια να είναι ισοδύναμα. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα λοιπόν ο ασθενής επέλεξε (με το χέρι του) το κεφάλι του κόκορα ως το πιο ταιριαστό για το πόδι, και το φτυάρι ως το πιο ταιριαστό για το χιόνι. Όταν του ζήτησαν να δικαιολογήσει τις επιλογές αυτός απάντησε: μα είναι προφανές, ο κόκορας πάει με το πόδι του και το φτυάρι είναι για να καθαρίσεις το κοτέτσι. Μ’ άλλα λόγια, το δεξί ημισφαίριο που έχει επεξεργαστεί το χιονισμένο τοπίο, αλλά δεν το έχει δει συνειδητά, κάνει την σωστή εξωλεκτική επιλογή: επιλέγει σωστά το φτυάρι που ανοίγει το δρόμο προς το σπίτι. Όχι για να καθαρίσει το κοτέτσι, γιατί δεν έχει δει τίποτα το σχετικό: η πληροφορία που θα παρέπεμπε σε κοτέτσι δεν υπάρχει στο δεξί ημισφαίριο. Όταν όμως χρειαστεί να δικαιολογήσει την ‘ελεύθερη’ επιλογή του (δεν του υπέδειξε κανείς ποια από τις κάρτες να διαλέξει), τότε δίνει μια αληθοφανή, πλην όμως a posteriori, κατόπιν εορτής, εξήγηση. Μ’ άλλα λόγια η αιτιοκρατία της συμπεριφοράς σ’ αυτήν τουλάχιστον την περίπτωση φαίνεται να είναι ασυνείδητη: η οπτική πληροφορία (του χιονιού) πέρασε, επεξεργάστηκε, έγινε ‘αντιληπτή’ ασυνείδητα, οδήγησε στην ‘σωστή’ συμπεριφορά: την επιλογή του φτυαριού, επίσης ασυνείδητη. Όταν ζητείται εξήγηση, τότε η όλη διαδικασία περνά στην σφαίρα του συνειδητού και η ανάγκη ερμηνείας ‘παράγει’ μια εξήγηση που να ταιριάζει με τις πληροφορίες τις οποίες το αριστερό ομιλούν ημισφαίριο έχει στη διάθεσή του: κόκορας, άρα κοτέτσι. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι με τέτοια πειράματα διαχωρίζεται η συνειδητή, (και στην προκειμένη περίπτωση επίπλαστη) αιτία για την συμπεριφορά, από την ασυνείδητη και πραγματική αιτία. Και φαίνεται πως η συνειδητή (λεκτικά εκφραζόμενη) αιτία για την συγκεκριμένη συμπεριφορά (την επιλογή του φτυαριού) έπεται της συμπεριφοράς».
Συχνά, ο ορθολογικός τρόπος σκέψης μας «τοποθετείται» ότι πηγάζει από το αριστερό ημισφαίριο, ενώ ο διαισθητικός – καλλιτεχνικός τρόπος σκέψης από το δεξί. Λόγω, μάλιστα της ανικανότητας του δεξιού ημισφαιρίου να επικοινωνήσει με το λόγο, συχνά θεωρείται ως η υπεύθυνη εγκεφαλική δομή όπου στοχεύει ο υπνωτισμός.
Εξαιρετικοί επιστήμονες όπως ο Paul Watzlawick ή ο Milton Erickson επιχείρησαν και πέτυχαν πολύ καλά θεραπευτικά αποτελέσματα σε ψυχικά πάσχοντες, χρησιμοποιώντας τον θεραπευτικό υπνωτισμό (δηλαδή τρόπους επικοινωνίας που καταλαβαίνει το μη – ορθολογικό μέρος της αντίληψης μας). Σε δημοσίευμα του Focus διαβάζουμε σχετικά «…στόχος της ύπνωσης είναι να προσεγγίσει το ασυνείδητο του ατόμου, όπου συγκεντρώνονται οι εμπειρίες και οι πληροφορίες που λαμβάνει στη διάρκεια της ζωής του (τις οποίες συχνά δε συνειδητοποιεί). Οι μελετητές τοποθετούν συμβατικά το υποσυνείδητο στο δεξιό ημισφαίριο του εγκέφαλου. Κατά τη διάρκεια της ύπνωσης ο θεραπευτής μιλά στη δεξιά πλευρά, η οποία θεωρείται ότι συνδέεται κατευθείαν με το υποθαλάμιο σύστημα, τη γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ εγκέφαλου και σώματος. Πράγματι ο υποθάλαμος συνδέεται με την υπόφυση, που μετατρέπει τα νευρικά ερεθίσματα σε ορμονικά μηνύματα. Ακριβώς γι’ αυτό η ύπνωση μπορεί να «ενθαρρύνει» τους μηχανισμούς της αυτοΐασης και να ενεργοποιήσει πόρους τους οποίους αγνοούμε. «Είναι πολύ σημαντικό», έλεγε ο Έρικσον, «τα άτομα να γνωρίζουν ότι το ασυνείδητό τους είναι πολύ πιο έξυπνο από αυτούς».
Ο ίδιος ο Έρικσον καλούσε τους μαθητές του να δίνουν διέξοδο στη φαντασία τους, εμπνεόμενοι από το εκάστοτε άτομο. Η «ύπνωση χωρίς έκσταση» είναι μια πειστική γλώσσα που ξεπερνά τις λογικο-κριτικές ικανότητες. Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας λέγεται επίσης «γλώσσα του δεξιού ημισφαιρίου» και χρησιμοποιεί ευρέως εικόνες, μεταφορές, αφορισμούς, παιχνίδια λέξεων, ειρωνικά χτυπήματα και θετικά σχήματα λόγου (για το δεξιό ημισφαίριο δεν υπάρχει η άρνηση.. Οι ίδιες στρατηγικές επικοινωνίας χρησιμοποιούνται επίσης από καλούς ομιλητές αλλά και ικανούς πωλητές».
Το δεξί μας ημισφαίριο συνήθως αντιλαμβάνεται το συναισθηματικό τόνο και προσλαμβάνει τις λέξεις και τις φράσεις αυτούσιες, χωρίς να έχει την ικανότητα περαιτέρω επεξεργασίας. Για παράδειγμα, η μητέρα που φωνάζει εξαγριωμένη στο παιδί της «πρόσεξε, θα κρυώσεις», δίνει ένα σαφές μήνυμα στο δεξί ημισφαίριο του παιδιού που του λέει «θα κρυώσεις». Όσο πιο ανίκανο είναι το παιδί να επεξεργαστεί αυτό το μήνυμα, τόσο θα καταλήξει να πιστεύει α) ότι η μητέρα του θέλει να κρυώσει, και β) ότι αυτός για να είναι «καλό» παιδί θα πρέπει να κρυώσει.
Φαίνεται παράλογο, αλλά προφανώς με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί η διαισθητική σκέψη του δεξιού ημισφαιρίου. Για το λόγο αυτόν ο Έρικσον απέφευγε το μήνυμα «μη φοβάσαι» (φοβούμενος το αντίθετο αποτέλεσμα) και προτιμούσε μηνύματα του τύπου «κάνε κουράγιο».
Για να μη χαλάσουν τη διάθεση των ακροατών τους ώστε να πετύχουν εύκολα το στόχο τους, οι καλοί πωλητές αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν αρνητικές φράσεις (ειδικά το «όχι»), και οι πολιτικοί όταν ρωτιούνται για κάτι που δεν έκαναν (π.χ. ένα έργο που είχαν υποσχεθεί) δεν απαντούν ποτέ απολογούμενοι, αλλά επισημαίνουν όλα τα πολλά έργα που έκαναν. Αν στο τέλος της ομιλίας – παρουσίασης έχει επιτευχθεί το καλό συγκινησιακό κλίμα ο σκοπός επιτεύχθηκε. Οι περισσότεροι πελάτες – ψηφοφόροι θα φύγουν ευχαριστημένοι και θα σταματήσουν να σκέφτονται ορθολογικά και με κριτική σκέψη.
Είναι γνωστά στην επιστήμη τα πειράματα ψυχολογίας σε ανθρώπους με καταστροφή του μεσολόβιου. Το μεσολόβιο είναι μία εγκεφαλική δομή που επιτρέπει την επικοινωνία του αριστερού με το δεξιό λοβό του εγκεφάλου. Σε ασθενείς που μετά από ατύχημα ή χειρουργική επέμβαση σταμάτησε να λειτουργεί αυτή η δομή, παρατηρήθηκαν περίεργες συμπεριφορές που έδειχναν ότι οι άνθρωποι αυτοί λειτουργούσαν με δυο διαφορετικούς εγκεφάλους.
Για παράδειγμα, όταν παρουσιάστηκε σε έναν άνδρα η εικόνα μιας γυμνής γυναίκας στο δεξί του οπτικό πεδίο (αριστερό ημισφαίριο) χαμογέλασε και σχολίασε την εικόνα κάνοντας χιούμορ. Όταν του παρουσιάστηκε η ίδια εικόνα στο αριστερό οπτικό πεδίο (δεξί ημισφαίριο) ένιωσε αμηχανία και κοκκίνισε. Σε ερώτηση του τί είδε τη δεύτερη φορά, δεν ήξερε να απαντήσει. Άλλο παράδειγμα, που παρουσιάστηκε σε επιστημονικό συνέδριο , «…ήταν η σκηνή ενός χιονισμένου τοπίου που παρουσιάστηκε στο δεξί ημισφαίριο, και το αριστερό το πόδι ενός κόκορα. Κατόπιν εμφάνισαν μια σειρά από κάρτες από τις οποίες οι ασθενείς έπρεπε να επιλέξουν όποια θεωρούσαν ότι ταίριαζε περισσότερο με την αρχική σκηνή. Οι επιλογές γίνονταν με το χέρι και όχι λεκτικά, έτσι ώστε τα δύο ημισφαίρια να είναι ισοδύναμα. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα λοιπόν ο ασθενής επέλεξε (με το χέρι του) το κεφάλι του κόκορα ως το πιο ταιριαστό για το πόδι, και το φτυάρι ως το πιο ταιριαστό για το χιόνι. Όταν του ζήτησαν να δικαιολογήσει τις επιλογές αυτός απάντησε: μα είναι προφανές, ο κόκορας πάει με το πόδι του και το φτυάρι είναι για να καθαρίσεις το κοτέτσι. Μ’ άλλα λόγια, το δεξί ημισφαίριο που έχει επεξεργαστεί το χιονισμένο τοπίο, αλλά δεν το έχει δει συνειδητά, κάνει την σωστή εξωλεκτική επιλογή: επιλέγει σωστά το φτυάρι που ανοίγει το δρόμο προς το σπίτι. Όχι για να καθαρίσει το κοτέτσι, γιατί δεν έχει δει τίποτα το σχετικό: η πληροφορία που θα παρέπεμπε σε κοτέτσι δεν υπάρχει στο δεξί ημισφαίριο. Όταν όμως χρειαστεί να δικαιολογήσει την ‘ελεύθερη’ επιλογή του (δεν του υπέδειξε κανείς ποια από τις κάρτες να διαλέξει), τότε δίνει μια αληθοφανή, πλην όμως a posteriori, κατόπιν εορτής, εξήγηση. Μ’ άλλα λόγια η αιτιοκρατία της συμπεριφοράς σ’ αυτήν τουλάχιστον την περίπτωση φαίνεται να είναι ασυνείδητη: η οπτική πληροφορία (του χιονιού) πέρασε, επεξεργάστηκε, έγινε ‘αντιληπτή’ ασυνείδητα, οδήγησε στην ‘σωστή’ συμπεριφορά: την επιλογή του φτυαριού, επίσης ασυνείδητη. Όταν ζητείται εξήγηση, τότε η όλη διαδικασία περνά στην σφαίρα του συνειδητού και η ανάγκη ερμηνείας ‘παράγει’ μια εξήγηση που να ταιριάζει με τις πληροφορίες τις οποίες το αριστερό ομιλούν ημισφαίριο έχει στη διάθεσή του: κόκορας, άρα κοτέτσι. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι με τέτοια πειράματα διαχωρίζεται η συνειδητή, (και στην προκειμένη περίπτωση επίπλαστη) αιτία για την συμπεριφορά, από την ασυνείδητη και πραγματική αιτία. Και φαίνεται πως η συνειδητή (λεκτικά εκφραζόμενη) αιτία για την συγκεκριμένη συμπεριφορά (την επιλογή του φτυαριού) έπεται της συμπεριφοράς».
Συχνά, ο ορθολογικός τρόπος σκέψης μας «τοποθετείται» ότι πηγάζει από το αριστερό ημισφαίριο, ενώ ο διαισθητικός – καλλιτεχνικός τρόπος σκέψης από το δεξί. Λόγω, μάλιστα της ανικανότητας του δεξιού ημισφαιρίου να επικοινωνήσει με το λόγο, συχνά θεωρείται ως η υπεύθυνη εγκεφαλική δομή όπου στοχεύει ο υπνωτισμός.
Εξαιρετικοί επιστήμονες όπως ο Paul Watzlawick ή ο Milton Erickson επιχείρησαν και πέτυχαν πολύ καλά θεραπευτικά αποτελέσματα σε ψυχικά πάσχοντες, χρησιμοποιώντας τον θεραπευτικό υπνωτισμό (δηλαδή τρόπους επικοινωνίας που καταλαβαίνει το μη – ορθολογικό μέρος της αντίληψης μας). Σε δημοσίευμα του Focus διαβάζουμε σχετικά «…στόχος της ύπνωσης είναι να προσεγγίσει το ασυνείδητο του ατόμου, όπου συγκεντρώνονται οι εμπειρίες και οι πληροφορίες που λαμβάνει στη διάρκεια της ζωής του (τις οποίες συχνά δε συνειδητοποιεί). Οι μελετητές τοποθετούν συμβατικά το υποσυνείδητο στο δεξιό ημισφαίριο του εγκέφαλου. Κατά τη διάρκεια της ύπνωσης ο θεραπευτής μιλά στη δεξιά πλευρά, η οποία θεωρείται ότι συνδέεται κατευθείαν με το υποθαλάμιο σύστημα, τη γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ εγκέφαλου και σώματος. Πράγματι ο υποθάλαμος συνδέεται με την υπόφυση, που μετατρέπει τα νευρικά ερεθίσματα σε ορμονικά μηνύματα. Ακριβώς γι’ αυτό η ύπνωση μπορεί να «ενθαρρύνει» τους μηχανισμούς της αυτοΐασης και να ενεργοποιήσει πόρους τους οποίους αγνοούμε. «Είναι πολύ σημαντικό», έλεγε ο Έρικσον, «τα άτομα να γνωρίζουν ότι το ασυνείδητό τους είναι πολύ πιο έξυπνο από αυτούς».
Ο ίδιος ο Έρικσον καλούσε τους μαθητές του να δίνουν διέξοδο στη φαντασία τους, εμπνεόμενοι από το εκάστοτε άτομο. Η «ύπνωση χωρίς έκσταση» είναι μια πειστική γλώσσα που ξεπερνά τις λογικο-κριτικές ικανότητες. Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας λέγεται επίσης «γλώσσα του δεξιού ημισφαιρίου» και χρησιμοποιεί ευρέως εικόνες, μεταφορές, αφορισμούς, παιχνίδια λέξεων, ειρωνικά χτυπήματα και θετικά σχήματα λόγου (για το δεξιό ημισφαίριο δεν υπάρχει η άρνηση.. Οι ίδιες στρατηγικές επικοινωνίας χρησιμοποιούνται επίσης από καλούς ομιλητές αλλά και ικανούς πωλητές».
Το δεξί μας ημισφαίριο συνήθως αντιλαμβάνεται το συναισθηματικό τόνο και προσλαμβάνει τις λέξεις και τις φράσεις αυτούσιες, χωρίς να έχει την ικανότητα περαιτέρω επεξεργασίας. Για παράδειγμα, η μητέρα που φωνάζει εξαγριωμένη στο παιδί της «πρόσεξε, θα κρυώσεις», δίνει ένα σαφές μήνυμα στο δεξί ημισφαίριο του παιδιού που του λέει «θα κρυώσεις». Όσο πιο ανίκανο είναι το παιδί να επεξεργαστεί αυτό το μήνυμα, τόσο θα καταλήξει να πιστεύει α) ότι η μητέρα του θέλει να κρυώσει, και β) ότι αυτός για να είναι «καλό» παιδί θα πρέπει να κρυώσει.
Φαίνεται παράλογο, αλλά προφανώς με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί η διαισθητική σκέψη του δεξιού ημισφαιρίου. Για το λόγο αυτόν ο Έρικσον απέφευγε το μήνυμα «μη φοβάσαι» (φοβούμενος το αντίθετο αποτέλεσμα) και προτιμούσε μηνύματα του τύπου «κάνε κουράγιο».
Για να μη χαλάσουν τη διάθεση των ακροατών τους ώστε να πετύχουν εύκολα το στόχο τους, οι καλοί πωλητές αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν αρνητικές φράσεις (ειδικά το «όχι»), και οι πολιτικοί όταν ρωτιούνται για κάτι που δεν έκαναν (π.χ. ένα έργο που είχαν υποσχεθεί) δεν απαντούν ποτέ απολογούμενοι, αλλά επισημαίνουν όλα τα πολλά έργα που έκαναν. Αν στο τέλος της ομιλίας – παρουσίασης έχει επιτευχθεί το καλό συγκινησιακό κλίμα ο σκοπός επιτεύχθηκε. Οι περισσότεροι πελάτες – ψηφοφόροι θα φύγουν ευχαριστημένοι και θα σταματήσουν να σκέφτονται ορθολογικά και με κριτική σκέψη.
Το χρήμα ως χρέος
του Γιάννη Βελίκη
Σε ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ που βρίσκουμε στο διαδίκτυο (Το Χρήμα ως Χρέος) αποκαλύπτεται η εξαιρετικής σύλληψης, απίστευτα παραπλανητική, λειτουργία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στην σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη αυτή λειτουργία βρήκε άμεσο στήριγμα στα πλαίσια του ισχύοντος οικονομικού συστήματος που είναι το μονεταριστικό σύστημα (monetary = money).
Η παραπλανητική λειτουργία των τραπεζών ισχύει δεδομένου ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό του χρήματος που κυκλοφορεί σήμερα στον κόσμο (άνω του 90%), δεν υπάρχει, παρ’ αυτά έχει ήδη δοθεί ως δάνειο σε χώρες, επιχειρήσεις και ιδιώτες, και εκτός των τόκων που εισπράττονται γι’ αυτό (το ανύπαρκτο χρήμα), κάποια μελλοντική στιγμή ενδέχεται να υπάρξει και πραγματικό αντίκρισμα. Το σπουδαίο σε αυτήν την κατάσταση είναι, ότι οι τράπεζες δανείζουν εγγυήσεις (τίποτα πραγματικό), και τους επιστρέφεται χρήμα (πραγματικός κόπος και εργασία). Σε περίπτωση δε, που δεν καταφέρουν να εισπράξουν χρήμα και μείνουν ακάλυπτες, συντρέχει το κράτος να τους στηρίξει. Συνεπώς, στην πρώτη περίπτωση, έχουν απόλυτα καθαρό κέρδος (αφού δεν έδωσαν τίποτα και πήραν χρήμα) και στη δεύτερη περίπτωση δεν χάνουν τίποτα (αφού τις «υποχρεώσεις» τους τις φροντίζει το κράτος, δηλαδή η φορολογία).
Μπορούμε να παρακολουθήσουμε την απίστευτη αυτή λειτουργία μέσω ενός παραδείγματος. Έστω ότι πέντε ιδιώτες αποφασίζουν να συστήσουν μία τράπεζα: την Greekbank. Καταθέτουν λοιπόν ως αρχικό κεφάλαιο 1000 ευρώ. Το κατάστημα ανοίγει και εμφανίζονται οι πρώτοι πελάτες να ζητήσουν δάνειο. Σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους, η τράπεζα έχει δικαίωμα να δανείσει ως και 9πλάσιο ποσό σε σχέση με το αποθεματικό της.
Στον πρώτο της πελάτη το Μιχάλη, η τράπεζα είναι γενναιόδωρη: του χορηγεί δάνειο ίσο με το 9πλάσιο του αποθεματικού της, δηλαδή 9.000 ευρώ, δίνοντας του μία σφραγισμένη επιταγή. Ο Μιχάλης σαφώς ευχαριστημένος, παίρνει την επιταγή, και τη δίνει στην Auto – Moto Παπαδόπουλος Α.Ε. και παίρνει ένα ολοκαίνουργιο αυτοκίνητο Ιαπωνικής τεχνολογίας.
Ο λογιστής της Auto – Moto Παπαδόπουλος Α.Ε. πηγαίνει και καταθέτει τη συγκεκριμένη επιταγή των 9.000 ευρώ στη δική του τράπεζα την Westgreekbank. Έτσι, με τους ισχύοντες πάντα νόμους, η Westgreekbank «έχει» στο αποθεματικό της 9.000 ευρώ (στην πραγματικότητα τα μόνα πραγματικά λεφτά του αποθεματικού της Greekbank, τα 1000 ευρώ, είναι ακόμη στην πρώτη τράπεζα). Σύμφωνα με τους νόμους, μπορεί να δανείσει το 9πλάσιο του αποθεματικού της των 9.000 ευρώ, δηλαδή το ποσό των 81.000!
Οι πελάτες της τράπεζας Westgreekbank, θα πάρουν με τη σειρά τους αυτό το ποσό σε δάνειο, θα αγοράσουν προϊόντα, σπίτια, οικόπεδα, και θα πληρώσουν με τις αντίστοιχες επιταγές, που δεν αντιστοιχούν σε τίποτα (στην πραγματικότητα, και πάλι τα μόνα πραγματικά λεφτά, είναι αυτά του αποθεματικού της Greekbank, τα 1000 ευρώ)!
Στην περίπτωση που οι πελάτες των δύο τραπεζών Greekbank και Westgreekbank είναι καλοπληρωτές, οι τράπεζες θα εισπράξουν πραγματικό χρήμα (αποτέλεσμα της εργασίας τους ή, αν χρειαστεί, της περιουσίας τους μέσω κατάσχεσης), το οποίο θα κάνει πραγματικό (από εικονικό που ήταν) το αρχικό κεφάλαιο που χορηγήθηκε ως δάνειο, και επιπλέον θα εισπραχτούν και τόκοι για τα λειτουργικά έξοδα της τράπεζας (κυρίως της διαφήμισης) και τα μπόνους των συνεργατών της. Έτσι εξηγούνται τα υπέρογκα κέρδη των τραπεζών ανά την υφήλιο, παρά την κρίση της κοινωνίας.
Σε περίπτωση που το χρήμα δεν πληρωθεί, πράγμα πολύ πιθανό μιας και όσο 9πλασιάζεται τόσο πιο δύσκολο είναι να αντικατασταθεί από πραγματική εργασία και κατασχέσεις, θα υπάρξει χρεοκοπία της Greekbank ή της Westgreekbank, και τότε το κράτος θα συνδράμει προκειμένου να αποπληρωθούν όλοι αυτοί οι έμποροι που πήραν εικονικά χρήματα και να μην απορυθμιστεί ολόκληρο το σύστημα.
Οι ισχύοντες νόμοι που επιτρέπουν τη δημιουργία εικονικού χρήματος, και η προθυμία των κρατών, επιχειρήσεων και ιδιωτών να συνάψουν δάνεια, είναι ένας από τους κύριους λόγους που οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών είναι τόσο υψηλές. Αν το μόνο χρήμα που κυκλοφορούσε ήταν το πραγματικό, θα πραγματοποιούνταν λιγότερο από το 1/10 των οικονομικών συναλλαγών, και οι τιμές θα ήταν πολύ κοντά σε αυτό που ο Άνταμ Σμιθ ονόμαζε «φυσική τιμή» και καθορίζεται από την προσφορά και τη ζήτηση.
Σε ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ που βρίσκουμε στο διαδίκτυο (Το Χρήμα ως Χρέος) αποκαλύπτεται η εξαιρετικής σύλληψης, απίστευτα παραπλανητική, λειτουργία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στην σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη αυτή λειτουργία βρήκε άμεσο στήριγμα στα πλαίσια του ισχύοντος οικονομικού συστήματος που είναι το μονεταριστικό σύστημα (monetary = money).
Η παραπλανητική λειτουργία των τραπεζών ισχύει δεδομένου ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό του χρήματος που κυκλοφορεί σήμερα στον κόσμο (άνω του 90%), δεν υπάρχει, παρ’ αυτά έχει ήδη δοθεί ως δάνειο σε χώρες, επιχειρήσεις και ιδιώτες, και εκτός των τόκων που εισπράττονται γι’ αυτό (το ανύπαρκτο χρήμα), κάποια μελλοντική στιγμή ενδέχεται να υπάρξει και πραγματικό αντίκρισμα. Το σπουδαίο σε αυτήν την κατάσταση είναι, ότι οι τράπεζες δανείζουν εγγυήσεις (τίποτα πραγματικό), και τους επιστρέφεται χρήμα (πραγματικός κόπος και εργασία). Σε περίπτωση δε, που δεν καταφέρουν να εισπράξουν χρήμα και μείνουν ακάλυπτες, συντρέχει το κράτος να τους στηρίξει. Συνεπώς, στην πρώτη περίπτωση, έχουν απόλυτα καθαρό κέρδος (αφού δεν έδωσαν τίποτα και πήραν χρήμα) και στη δεύτερη περίπτωση δεν χάνουν τίποτα (αφού τις «υποχρεώσεις» τους τις φροντίζει το κράτος, δηλαδή η φορολογία).
Μπορούμε να παρακολουθήσουμε την απίστευτη αυτή λειτουργία μέσω ενός παραδείγματος. Έστω ότι πέντε ιδιώτες αποφασίζουν να συστήσουν μία τράπεζα: την Greekbank. Καταθέτουν λοιπόν ως αρχικό κεφάλαιο 1000 ευρώ. Το κατάστημα ανοίγει και εμφανίζονται οι πρώτοι πελάτες να ζητήσουν δάνειο. Σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους, η τράπεζα έχει δικαίωμα να δανείσει ως και 9πλάσιο ποσό σε σχέση με το αποθεματικό της.
Στον πρώτο της πελάτη το Μιχάλη, η τράπεζα είναι γενναιόδωρη: του χορηγεί δάνειο ίσο με το 9πλάσιο του αποθεματικού της, δηλαδή 9.000 ευρώ, δίνοντας του μία σφραγισμένη επιταγή. Ο Μιχάλης σαφώς ευχαριστημένος, παίρνει την επιταγή, και τη δίνει στην Auto – Moto Παπαδόπουλος Α.Ε. και παίρνει ένα ολοκαίνουργιο αυτοκίνητο Ιαπωνικής τεχνολογίας.
Ο λογιστής της Auto – Moto Παπαδόπουλος Α.Ε. πηγαίνει και καταθέτει τη συγκεκριμένη επιταγή των 9.000 ευρώ στη δική του τράπεζα την Westgreekbank. Έτσι, με τους ισχύοντες πάντα νόμους, η Westgreekbank «έχει» στο αποθεματικό της 9.000 ευρώ (στην πραγματικότητα τα μόνα πραγματικά λεφτά του αποθεματικού της Greekbank, τα 1000 ευρώ, είναι ακόμη στην πρώτη τράπεζα). Σύμφωνα με τους νόμους, μπορεί να δανείσει το 9πλάσιο του αποθεματικού της των 9.000 ευρώ, δηλαδή το ποσό των 81.000!
Οι πελάτες της τράπεζας Westgreekbank, θα πάρουν με τη σειρά τους αυτό το ποσό σε δάνειο, θα αγοράσουν προϊόντα, σπίτια, οικόπεδα, και θα πληρώσουν με τις αντίστοιχες επιταγές, που δεν αντιστοιχούν σε τίποτα (στην πραγματικότητα, και πάλι τα μόνα πραγματικά λεφτά, είναι αυτά του αποθεματικού της Greekbank, τα 1000 ευρώ)!
Στην περίπτωση που οι πελάτες των δύο τραπεζών Greekbank και Westgreekbank είναι καλοπληρωτές, οι τράπεζες θα εισπράξουν πραγματικό χρήμα (αποτέλεσμα της εργασίας τους ή, αν χρειαστεί, της περιουσίας τους μέσω κατάσχεσης), το οποίο θα κάνει πραγματικό (από εικονικό που ήταν) το αρχικό κεφάλαιο που χορηγήθηκε ως δάνειο, και επιπλέον θα εισπραχτούν και τόκοι για τα λειτουργικά έξοδα της τράπεζας (κυρίως της διαφήμισης) και τα μπόνους των συνεργατών της. Έτσι εξηγούνται τα υπέρογκα κέρδη των τραπεζών ανά την υφήλιο, παρά την κρίση της κοινωνίας.
Σε περίπτωση που το χρήμα δεν πληρωθεί, πράγμα πολύ πιθανό μιας και όσο 9πλασιάζεται τόσο πιο δύσκολο είναι να αντικατασταθεί από πραγματική εργασία και κατασχέσεις, θα υπάρξει χρεοκοπία της Greekbank ή της Westgreekbank, και τότε το κράτος θα συνδράμει προκειμένου να αποπληρωθούν όλοι αυτοί οι έμποροι που πήραν εικονικά χρήματα και να μην απορυθμιστεί ολόκληρο το σύστημα.
Οι ισχύοντες νόμοι που επιτρέπουν τη δημιουργία εικονικού χρήματος, και η προθυμία των κρατών, επιχειρήσεων και ιδιωτών να συνάψουν δάνεια, είναι ένας από τους κύριους λόγους που οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών είναι τόσο υψηλές. Αν το μόνο χρήμα που κυκλοφορούσε ήταν το πραγματικό, θα πραγματοποιούνταν λιγότερο από το 1/10 των οικονομικών συναλλαγών, και οι τιμές θα ήταν πολύ κοντά σε αυτό που ο Άνταμ Σμιθ ονόμαζε «φυσική τιμή» και καθορίζεται από την προσφορά και τη ζήτηση.
Παρασκευή 23 Ιουλίου 2010
Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ
Δημήτρης Αναστασόπουλος
© Society of Social Psychiatry and Mental Heath
Περί μύθου
Οι μύθοι διαπραγματεύονται θέματα με θεούς και ήρωες ή ημίθεους. Δημιουργούνται από την ανάγκη να δοθούν απαντήσεις σε υπαρξιακές αγωνίες, όπως η προέλευση του ανθρώπου, η κατανόηση του υπερβατικού, το παρελθόν, ο προορισμός του ατόμου. Είναι καθολικής αποδοχής, δεσμεύουν και περιέχουν αρχαϊκά πρότυπα. Είναι διαμορφωμένοι από καταστάλαγμα γενεών προφορικής παράδοσης.
Ο μύθος δίνει εξηγήσεις για την ζωή και συμβάλλει στην διατήρηση των ανθρώπινων θεσμών. Μπορεί να επιτελέσει μεταφυσική, κοσμολογική, κοινωνιολογική και ψυχολογική λειτουργία, με την τελευταία να αφορά την διαμόρφωση του ατόμου σύμφωνα με τους στόχους και τα ιδεώδη της κοινωνικής τους ομάδας (Campbell, 1970).
O μύθος γεννάται από τη αγωνία θανάτου και ύπαρξης (άγχος αφανισμού αδυναμία - φαντασιώσεις παντοδυναμίας) είναι γεμάτος από αρχέγονες μορφές που αντιπροσωπεύουν καθολικές αξίες, η έκφραση του μοιάζει με του ονείρου, διαποτίζεται από νοσταλγία για ένα χαμένο παράδεισο (νιρβάνα), διαπραγματεύεται το άγνωστο, το πέραν λογικής (προενοιακή φάση - πρωτογενής διαδικασία) συνδέεται με τελετουργίες (ψυχαναγκαστικοί μηχανισμοί), διατρέχεται από ιστορίες με στοιχεία εξιδανίκευσης, σχάσης και προβλητικής ταύτισης, κυριαρχείται από μαγική σκέψη και συναίσθημα.
Φαίνεται τα σημεία επαφής με την ψυχανάλυση να είναι περισσότερο από αρκετά για να υποδείξουν μια παράλληλη πορεία. Ασφαλώς ο πρώτος που το διαπίστωσε και το μελέτησε ήταν ο S. Freud με τις αναφορές του στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία, την λογοτεχνία και την τέχνη.Άλλωστε οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες προσπαθούν συνεχώς να μας επανασυνδέσουν με την μυθολογική σοφία, δίχως αυτό να ενέχει την ισχύ και έκταση της παλαιάς εδραιωμένης μυθολογικής σκέψης Ο Τόμας Μάν στη διάλεξη του "Ο Freud
και το μέλλον" το 1936 έγραφε: "… η ψυχολογία περιέχει το ενδιαφέρον για το μύθο, όπως όλα τα δημιουργικά έργα περιέχουν ενδιαφέρον για την ψυχολογία". Δεν μας διαφεύγει ασφαλώς η συγγένεια μύθου και ονείρου, με τις άμεσες εικόνες και τις υπερβατικές τους διαδρομές.
Ο Κερένυη (1966) λέει ότι κάθε παρουσίαση μυθολογίας είναι ήδη ερμηνεία. Και όπως κάθε ερμηνεία εξαρτάται από το βαθμό ευαισθησίας του αφηγητή. Ας μου επιτραπεί λοιπόν να σας δώσω την δική μου εκδοχή της μυθολογίας που συνδέεται με την εφηβεία, ως αναπτυξιακή διαδικασία και τον ρόλο που μπορεί να παίζει αυτή, στην υγιή είτε στρεβλή διαμόρφωση του εφήβου.
Ο έφηβος στην Ελληνική Μυθολογία.
Ο έφηβος καλείται να διαπραγματευθεί στην ανάπτυξή του πολλαπλά θέματα. Την αναβίωση πρώιμων συγκρούσεων και αγχών, την οριστική λύση του Οιδιπόδειου, την φάση εξάρτησης - ανεξαρτησίας με καταφυγή αρχικά σε φαντασιώσεις παντοδυναμίας, την απομάκρυνση από τους γονείς και την αναζήτηση σταθερού ερωτικού συντρόφου, την αποσαφήνιση της ταυτότητας του, την ανάπτυξη προσωπικών στόχων και επιτευγμάτων στην διαμόρφωση προσωπικής ζωής.
Στην εφηβεία υπάρχει ανάγκη πρότυπων ταύτισης και ηρώων με έντονες τάσεις εξιδανίκευσης, ανάγκη επεξήγησης του ανεξήγητου που συμβαίνει τόσο ενδοψυχικά όσο και στο σώμα του. Ανάγκη μορφοποίησης των πρωτόγονων - ενστικτικών ενορμήσεων και αγχών, ανάγκη απάντησης υπαρξιακών ερωτημάτων προορισμού, στόχων ανοίκειν, προσωπικής ιστορίας. Ανάγκη διαμόρφωσης απόλυτων αξιών και ανάγκη ναρκισσιστικής επιβεβαίωσης. Όλα αυτά οδηγούν σε μυθοπλασίες που τα εκφράζουν , προειδοποιούν, προσπαθούν να προτείνουν λύσεις.
Η Ελληνική Μυθολογία ειναι διάσπαρτη από ιστορίες που διαπραγματεύονται θέματα εφηβείας.
Οι έφηβοι περιγράφονται ωραίοι, ριψοκίνδυνοι, γενναίοι, κατά βάσιν καλοί αλλά και μετερχόμενοι πονηριά και τεχνάσματα για να πετύχουν το στόχο τους. Ο στόχος συχνά είναι η αναγνώριση και επιτυχία μέσα από διαδικασίες ολοκλήρωσης δοκιμασιών και ανταγωνισμού, συχνά με γονεϊκές μορφές.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε με το μύθο του Οιδίποδα, το πρότυπο της εφηβικής διεκδίκησης της μητέρας με την πατροκτόνο εξέλιξη. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι εμπεριέχεται και η πατροκτόνος διάθεση των γονέων, την οποία όλοι γνωρίζουμε (Atkins, 1970).
Ο Θησέας ξεκινά την πορεία για να συναντήσει τον πατέρα του, όταν είναι σε θέση να σηκώσει το βράχο που έκρυβε τα σανδάλια και το ξίφος του πατέρα. Στη διαδρομή εκτελεί έξι άθλους και την έβδομη ημέρα φθάνει στο στόχο του. Έτσι έχει επιτευχθεί η καταξίωση και αποδοχή του . Αργότερα βέβαια θα προκαλέσει ακούσια (:) τον θάνατο του πατέρα του. Στέλνει το λάθος μήνυμα στο ταξίδι επιστροφής από τον Μινώταυρο, υψώνοντας το μαύρο πανί. Σε συνέχεια η δεύτερη γυναίκα του, Φαίδρα, συκοφάντησε τον γιό του Ιππόλυτο ότι προσπάθησε να την βιάσει, επειδή αυτός αρνήθηκε τον έρωτά της.
Ο Ορέστης εκδικούμενος τον πατέρα του θα γίνει μητροκτόνος
.Ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του για να μην διακινδυνεύσει να χάσει την εξουσία. Όταν ο Δίας - που φυγαδεύτηκε - ανδρώνεται τον αναγκάζει να τα εμέσει και μετά τον ρίχνει στα Τάρταρα.
Μυθικά ύβρη αποτελεί η επιτυχία του απόλυτου και ανέφικτού, προνόμιο μόνο των θεών. Η αναλογία με το ιδεώδες εγώ, τον ανταγωνισμό των γονέων και την τιμωρία από το υπερεγώ είναι εμφανής.
Ο Φαέθων γιος του Ήλιου, ανίκανος να κουμαντάρει το άρμα του πατέρα του και κινδυνεύοντας να καταστρέψει την γη, κεραυνοβολήθηκε από τον Δία.
Ο Ίκαρος, παράτολμος, δεν ακούει τις συμβουλές του πατέρα, πετά ψηλότερα από όσο επιτρέπεται και οι φτερούγες του καταστρέφονται από τον ήλιο και κατακρημνίζεται.
.
Η λατρεία και τα προβλήματα που φέρνει η ομορφιά και ο ναρκισσισμός - πως αλλιώς να το πούμε - της εφηβείας, επίσης διαγράφονται. Πρώτα με το μύθο του πανέμορφου Νάρκισσου που ερωτευτηκε το ειδωλο του στο καθρέφτισμά του νερού,τιμωρια που του επιβληθηκε επειδη περιφρονησε τον ερωτα της Νυμφης Ηχους. Του Άδωνη, γιου της Αφροδίτης, όπου περιγράφεται η αγωνία της μητέρας του να τον προστατεύει από αρπαγή και φθόνο εξαιτίας της ομορφιάς του. Ο Υάκινθος, που εξ αιτίας της ομορφιάς του αγαπήθηκε και διεκδικήθηκε από τον Απόλλωνα, το Βορέα και το Ζέφυρο και τελικά σκοτώθηκε από ατύχημα φθόνου.
Ο Χρύσιππος που τον σκότωσαν τα αδέρφια του από φθόνο για την ομορφιά του.
Ο Γανυμίδης που την ομορφιά του ερωτεύτηκε ο Δίας ο οποίος τον πήρε για οινοχόο του. Η μητέρα του Δήμητρα, ως έχουσα δικαίωμα πάνω στο σώμα του, τον ανέστησε με το θάνατο του.
Η αδελφική φιλία εκφράστηκε από τον μύθο των Διοσκουρων Κάστορα και Πολυδεύκη, όπως του Ορέστη με τον Πυλάδη.
Η πονηριά και πολυπραγμοσύνη της εφηβείας, εκφράστηκε από τον Ερμή που προστάτευε εμπόρους και κλέφτες και συνέδεε θεούς και ανθρώπους ως αγγελιοφόρος.
Τα χαρακτηριστικά των φύλων όπως και ο ανταγωνισμός που συχνά υπάρχει μεταξύ τους στην εφηβεία, περιγράφονται από δύο μύθος, όπου:
Ο Αχιλλέας ντυμένος γυναίκα, προδίδεται από την λατρεία του για τα όπλα.
Η Αταλάντη (η οποία παρουσιάζεται ως μίσανδρος) στον αγώνα δρόμου με τον Μελανίωνα( ο οποίος παρουσιάζεται ως μισογύνης), προδίδεται από την φιλαρέσκεια να μαζέψει τα χρυσά μήλα που αυτός της έριχνε στο δρόμο.
Ως προς τις κοπέλες, η ομορφιά θεωρείται δεδομένη. Η ίδια η Ήβη είναι θεότης, θυγατέρα το Δία και της Ήρας, που είχε άνδρα τον Ηρακλή. Το θέμα της παρθενίας όπως και του σταδίου του αγοροκόριτσου που - σαν για να παραμείνει πιστή στον πατέρα - αρνείται την σεξουαλική ολοκλήρωση, διαγράφεται τόσο με την κυνηγό Άρτεμη όσο και με την πάνοπλη σοφή Αθηνά.
Η στενή σχέση της κόρης με τον πατέρα περιγράφεται και από τον μύθο των Δαναϊδων, οι οποίες με εντολή του πατέρα τους σκότωσαν τους γαμπρούς τους την πρώτη νύχτα του γάμου. Στενή και αμφθυμική διαγράφεται και η σχέση κόρης - πατέρα στην ιστορία της Ιφιγένειας, η οποία θυσιάζεται στις φιλοδοξίες του πατέρα της, παρθένος που ξεγελάστηκε με δόλωμα τον γάμο. Τελικά σώζεται από την θεά Άρτεμη, προστάτιδα των παρθένων (Τσολάκου - Καρβέλη 1990, Kerenyi 1966).
Διαδικασίες μύησης των εφήβων στην ενηλικίωση.
Η λέξη μύστης έχει την ίδια ρίζα με τον μύθο και την μύηση απ’ όπου προέρχονται και ο μυστικισμός και το μυστήριο. Το ρήμα μύω, έχει την έννοια του κλείνω τα μάτια ή το στόμα (απ’ όπου και η λέξη μυσις για τη σμίκρυνση της κόρης του οφθαλμού).
Ο μύστης είναι αυτός που μέσω του μύθου μυεί στο μυστήριο, μια διαδικασία η οποία καλεί σε σκοτεινές και ανείπωτες εμπειρίες του υπερβατικού (εμείς θα λέγαμε του εσωτερικού) κόσμου.
Οι τελετές μύησης στην εφηβεία, περιλαμβάνουν την απόσπαση από τη μητέρα και την υποβολή σε κάποια δοκιμασία, ακολουθώντας μυθοποιημένες αρχές. Αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του θανάτου, της μοναξιάς και του πόνου. Διδάσκονται ιεροί μύθοι για θεούς και ήρωες, (διαδικασίες αυτονόμησης και ατομικοποίησης).
Συχνά ισχυρή κυνηγετική θεότητα είναι γυναίκα. Εκδικητική, πανίσχυρη και παρθένα (αρχέγονη μητέρα).
Η μητέρα θεά πεθαίνει και ανασταίνεται μέσα από τον πόνο, κυριαρχεί στη δημιουργία και το θάνατο. Αν είσαι αρκετά δημιουργικός και αφοσιωμένος, αντιμετωπίζεις την θνητότητα.
Η νεότητα εμφανίζεται ως το άγριο (ενστικτικό) τμήμα της ζωής. Μέσα από περίοδο δοκιμασιών και τελετών μυήσεων, ο νέος της αρχαίας Ελλάδας, εισέρχεται στο στάδιο του πολίτη - οπλίτη.
Σε αυτά περιλαμβάνονται "άθλοι" όπως το σκότωμα του κάπρου (ιερού ζώου) χωρίς δόλια μέσα (παγίδες κλπ) όπου "συμμετέχουν" και θεότητες όπως ο Ερμής και ο Διόνυσος σε μάχη εξισορρόπησης του πολιτισμού με την άγρια φύση.Ο εφηβος μετα τη μυηση, ως πολίτης - οπλίτης πλεον αποκτά δικαιώματα και ενσωματώνεται σε μια φατρία.
Είναι αναγκαία η μυθοποίηση και τελετουργία όπως και οι μυστικές εταιρείες για την μύηση και το πέρασμα από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή. Η λειτουργία της μυθολογίας είναι συμβολική στην μορφοποίηση των κοινωνικών σχέσεων.
Οι κόρες αντίστοιχα θα μυηθούν σε τελετές και ιερούς χώρους από την Αρτέμιδα με το ιερό ζώο την αρκούδα (Vidal - Naquet, 1983).
Σημερινή υποκατάσταση μυθολογίας και τελετουργίας.
Πέρα από την ανάγκη του μυθικού για συναισθηματικούς και αισθητικούς λόγους, της μυθοποίησης που εξυπηρετεί υπαρξιακούς και αυτοπροσδιοριστικούς λόγους και της μυθοπλασίας που εξυπηρετεί αμυντικούς λόγους και λόγους απαρτίωσης της ιστορίας και της ταυτότητας, υπάρχει η αναγκαιότητα τους για το πέρασμα από τις φάσεις της παιδικής εξάρτησης σε αυτές της σχετικής αυτονομίας.
Η εφηβεία αδυνατεί να εκπληρώσει το ρόλο της χωρίς μύθους. Ο μύθος της παντοδύναμης ομάδας, του τέλειου γονιού, της ξεχωριστής νέας κουλτούρας, της ιδεώδους κοινωνίας χωρίς αδικία και καταναγκασμούς, του απόλυτου έρωτα, όλα εκπληρούν συναισθηματικές αναγκαιότητες και κατασκευές ενός ενδιάμεσου μυθικού χώρου, όπου ο έφηβος θα επεξεργαστεί την ταυτότητα και τις σχέσεις του με τα μυθικά πλάσματα της φαντασίας, για να περάσει σε μια πιο πραγματική θεώρηση εαυτού και αντικειμένων.
Η "μύηση" βασιζόταν σε μυθοποιημένη τελετουργία δοκιμασιών, που επέτρεπαν στον έφηβο να περάσει στον κόσμο των ενηλίκων. Ήταν μια διαδικασία που επέβαλε σαφή όρια και στόχους για την ανάληψη του ενήλικου ρόλου, κοινά αποδεκτά από το άτομο και την κοινότητα. Αυτό εμπεριέχει την αποδοχή του νέου από τον κόσμο των ενηλίκων ως ικανού και όμοιου, εξοστρακίζει την αγωνία ανταγωνισμού με τον γονιό και την συντριβή κάποιου από τους δύο.
Σήμερα δεν υφίσταται σχεδόν τίποτε από αυτά. Οι "δοκιμασίες" έχουν τον χαρακτήρα άλλοτε του απολυτηρίου του σχολείου, άλλοτε του πτυχίου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή και μεταπτυχιακού. Η θητεία στο στρατό (αν υπάρχει) είναι επίσης ένα μετακινούμενο όριο. Το πότε κανείς βγαίνει στην αγορά εργασίας και πότε αυτονομείται οικονομικο-κοινωνικά, (αν αυτό είναι ο στόχος της ενηλικίωσης) ποικίλει και συχνά είναι δυσδιάκριτων ορίων. Οι τελετουργίες έχουν διασπασθεί, απομυθοποιηθεί και δεν είναι αποδεκτές και κοινά αντιληπτές από το κοινωνικό περιβάλλον.
Όταν καταργείται η κοινωνική θέσπιση σαφώς οριοθετημένων σταδίων και οι κοινωνικές τελετουργίες, ενώ δεν αλλάζει η εσωτερική ανάγκη, αναζητάται άλλος δρόμος έκφρασης. Το βάρος πέφτει στο άτομο και στην στενή οικογένεια, που αδυνατώντας να υποκαταστήσει μια πλήρη και κοινωνικά αποδεκτή μυθολογία, την διασπά, την αποσυνδέει και μερικά τμήματα της αποκτούν υπερτροφική σημασία.
Έτσι, αν αυτό που στην ψυχανάλυση ονομάζουμε στάδιο εξάρτησης/ ανεξαρτησίας με αμφισβήτηση της γονεϊκής παντοδυναμίας και στροφή προς την ομάδα συνομήλικων - το οποίο αποτελεί την αντικατάσταση ενός μύθου με έναν άλλο και την διαδικασία μύησης μέσα από την μυθοποιημένη "μάχη" που σε κάνει ενήλικο - δεν λειτουργήσει ομαλά, τότε οι συνέπειες του μπορεί να είναι πολύ εντονότερες και ευρύτερες χωρίς δυνατότητα διορθωτικών μηχανισμών από το περιβάλλον.
Μοιάζει η κοινότητα των εφήβων να φτιάχνει τους δικούς της μύθους για να αυτοπροσδιοριστεί και η κοινότητα των ενηλίκων τους δικούς της - για εαυτούς και εφήβους - για να αμυνθεί. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, η έννοια του προσωπικού μύθου ίσως αποκτά νέες διαστάσεις και σημαντικότητα.
Αν οι μύθοι οι οποίοι εξυπηρετούν λύσεις συλλογικής ταυτότητας διαλυθούν, μένει ένα κενό προσανατολισμού, προορισμού και ταυτότητας. Ο άνθρωπος μένει σε μια μοναχική αναζήτησης της εσωτερικής του ταυτότητας (Brunner, 1960).
Ο μύθος έρχεται να αντικαταστήσει τον εξιδανικευμένο γονιό και να δώσει λόγο ύπαρξης, ταυτότητα και διέξοδο από την ανωνυμία και ασημαντότητα. Το κυνήγι της "διασημότητας" - αναγνωρισιμότητας ουσιαστικά - από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, φαίνεται ότι κάτι τέτοιο εξυπηρετεί.
Ο Arlow (1961), θεωρεί τον μύθο ως κοινή φαντασίωση μιας κοινωνίας, η οποία φέρνει τα άτομα σε σχέση με την πολιτιστική τους ομάδα. Βοηθά στην ψυχική απαρτίωση, απομακρύνει το άγχος και την ενοχή, ολοκληρώνει το σχηματισμό, υπερεγώ και ταυτότητας.
Ο μύθος έδινε δομή και έννοια στη ζωή. Με την επιβολή του λόγου και της επιστήμης οι αυθόρμητοι, μυθικοί τρόποι σκέψης μπήκαν στο περιθώριο έναντι στο ρεαλισμό. Η επίδραση στην πνευματική ζωή όμως ενέτεινε την αδράνεια, με στοιχεία απόγνωσης, αδυναμίας και οργής καθώς η κατάρρευση των μύθων άφηνε συναισθηματικό κενό. Χωρίς ισχυρή μυθολογία για να μπορούν οι άνθρωποι να εξηγούν τους ασυνείδητους φόβους τους, προσπαθούσαν να τους ερμηνεύσουν ανάγοντας τους σε πραγματικά γεγονότα.
Η μαγική σκέψη συνεχίζει να υπάρχει, η επιστήμη μυθοποιείται, η τεχνολογική εξέλιξη αναφομοίωτη απειλεί, η αναζήτηση εξωπλανητικών - εξωπραγματικών ερμηνειών βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Οι μυθοποιημένες ιδεολογίες της τελικής ιδεώδους λύσης υποχωρούν, η εκκλησία ασκεί όλο και πιο πραγματική - εγκόσμια - εξουσία, η θρησκεία εξακολουθεί να προσφέρει το μύθο σε παραλλαγές. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναζητούν το τελετουργικό. Χωρίς τη μυθική σκέψη, ο άνθρωπος βρίσκει δύσκολο να αντιμετωπίσει το θάνατο, την ανυπαρξία, την απόγνωση. Ο άνθρωπος ως μυθοπλαστικό ον, τείνει να ανακατασκευάσει τοπικούς και προσωπικούς μύθους ή να καταφύγει στη λύση εθνοτικών και θρησκευτικών μύθων που συχνά κατέληξαν σε καταστροφές (Armstrong, 2005).
Σύγχρονοι μύθοι για τους εφήβους
Η εφηβεία με το σφρίγος, την ένταση, το ανοιχτό μέλλον και την προκλητικότητα της, είναι πεδίο έντονων φαντασιώσεων και συγκρούσεων, συχνά συνειδητά ακατανόητων. Όλα αυτά προσφέρονται για το πλάσιμο μύθων από τους ενήλικους και το περιβάλλον για τους εφήβους, όπως και από τους ίδιους τοθς εφηβους για τον εαυτο τους.
Θα αναφέρω τους τρεις πλέον συνήθεις:
1. "Οι σημερινοί νέοι είναι χειρότεροι από παλιά. Δεν σέβονται, δεν προσπαθούν, δεν δίνουν σημασία, δεν σκέφτονται παρά μόνο την άνεση τους, είναι αναξιόπιστοι".
Σαφώς απεικονίζει την διαμάχη μεταξύ των ενήλικων με όλη την εξιδανικευμένη νοσταλγία της δικής τους νεότητας ,με τους εφήβους (που προκαλούν τόσο με την συμπεριφορά, όσο και με το να είναι τόσο ζωντανοί και με το μέλλον μπροστά τους).
Εδώ φθάνει νομίζω να παραθέσω αναφορές που έχει γράψει ο S. Levine σε άρθρο του (Levin 1987).
Ο Σωκράτης τον 3ο αιώνα Π.Χ. αναφέρει: "Δε βλέπω καμία ελπίδα για το μέλλον του λαού μας, αν εξαρτάται από τους επιπόλαιους σημερινούς νέους γιατί είναι βέβαιο ότι όλοι είναι απερίσκεπτοι πέρα από κάθε περιγραφή".
Ο Ησίοδος τον 8ου αιώνα Π.Χ. αναφέρει: "Οι νέοι μας τώρα φαίνεται να αγαπούν την πολυτέλεια. Έχουν κακούς τρόπους και περιφρονούν την εξουσία. Δε δείχνουν σεβασμό στους ενήλικους και ξοδεύουν το χρόνο τους τριγυρνώντας και κουτσομπολεύοντας μεταξύ τους… είναι έτοιμοι να αντιλέγουν στους γονείς τους, να μονοπωλούν τη συζήτηση σε μια παρέα, να τρων λαίμαργα και να τυραννούν τους δασκάλους τους".
Σε πλάκες του 4000 Π.Χ. που βρέθηκαν στη βιβλική πόλη της Ούρ στη Μεσοποταμία, αναφέρεται: "Ο πολιτισμός μας είναι καταδικασμένος εάν οι ανήκουστες πράξεις των νεότερων γενεών επιτραπεί να συνεχιστούν.
2. "Η εφηβεία είναι η πιο δύσκολη περίοδος της ζωής. Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν ηρωικά τις δυσκολίες. Είναι αγνοί και πάντα μας δείχνουν το σωστό".
Ακούγεται φαιδρό έτσι όπως το γράφω, όμως αυτά τα στοιχεία εμπεριέχονται σε μια εξιδανικευμένη θεώρηση της εφηβείας και συναντώνται ευρύτατα. Συναντώνται ιδιαίτερα στα θέματα παιδείας (οξύ θέμα κάθε ελληνικής οικογένειας) και καταλήψεων στα θέματα κοινωνικής κριτικής κα. Ακόμα και η αντιγραφή λεξιλογίου ντυσίματος από τους νέους και το κυνήγι της αιώνιας νεότητας εμπεριέχονται σε αυτό το πλαίσιο. Όπως όμως γνωρίζουμε, ο άλλος πόλος της εξιδανίκευσης είναι ο φθόνος. Έτσι πολύ εύκολα το παραπάνω πλαίσιο μπορεί να αντιστραφεί.
3. "Τα ναρκωτικά έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας στη νεολαία. Κύριες εστίες του κακού, οι κακές παρέες και ο τρόπος διασκέδασης".
Όχι ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τα ναρκωτικά, αλλά μακράν του να αποτελούν μαστιγα.Εδώ εκφράζεται ο πανικός και η αδυναμία άσκησης εποπτείας και ελέγχου των νέων, όπως και η αποποίηση κάθε ευθύνης για ότι συμβαίνει. Μια κοινωνία ενηλίκων που προωθεί ως προϊόντα φάρμακα, ποτά, τσιγάρα και τρόπους ένδυσης και διασκέδασης - συμπεριλαμβανόμενης της T.V., - εκπλήσσεται που η στάση της έχει συνέπειες.
Άλλωστε έρευνες έχουν δείξει ότι η επίδραση της παρέας είναι πρόσκαιρη και επιφανειακή, ότι οι στενές φιλίες έχουν μεγαλύτερη σημασία και τελικά ο έφηβος ακολουθεί, επηρεάζεται και ασπάζεται τις βασικές αρχές των γονέων του.(Savin-Williams,T.Berndt 1990).
Ασφαλώς υπάρχουν πολλοί περιφερικότεροι μύθοι γύρω από την εφηβεία. Υπάρχουν επίσης οι μύθοι που οι ίδιοι οι έφηβοι φτιάχνουν για τον εαυτό και την ομάδα τους. Αλλά αυτό θα μας πήγαινε πολύ μακριά.
Δεν επιθυμώ να δώσω την εντύπωση ότι τα πάντα στην ψυχική υγεία των εφήβων, εξαρτώνται από το μύθο. Θα προσπαθήσω όμως να δώσω σύντομα μέσα από στοιχεία δυο περιπτώσεων, πόσο η μυθοποίηση ή η απουσία της έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ψυχοπαθολογία κάποιων εφήβων. Και να επισημάνω ότι όσο απουσιάζουν ή χαλαρώνουν οι - εγνωσμένα ποιητικοί ή συμβολικοί - κοινωνικοί μύθοι και τα σαφή όρια εφήβου - ενήλικα, τόσο η μυθοποίηση εσωτερικεύεται και καταλαμβάνει μεγαλύτερο χώρο και διαστάσεις.
Η Λήδα ήταν 14 χρονών όταν ήρθε μετά πολλαπλές απόπειρες αυτοκτονίας, διαταραχές διατροφής και σχολική φοβία. Αισθανόταν ανάξια και αποτυχημένη με διαταραγμένη εικόνα σώματος και εαυτού. Ήταν γεμάτη αδύναμη οργή, εξαρτητική, με διαταραχές ταυτότητας και έντονο άγχος εγκατάλειψης.
Ο πατέρας ήταν μυθοποιημένο πρόσωπο. Παντοδύναμος, παντογνώστης, επιτυχημένος, σαγηνευτικός, αλάνθαστος, πανέξυπνος. Ήταν αντικείμενο λατρείας και μίσους από την ίδια διότι ταυτόχρονα ήταν απαιτητικός, καταπιεστικός και περίμενε από την κόρη να είναι μοναδική σε όλα. Η μητέρα ήταν μια υποστηρικτική και καλοπροαίρετη όμως αδύναμη φιγούρα, που τόνιζε την λάμψη του πατέρα.
Στην πραγματικότητα ήταν ένας ιδιαίτερα ικανός και ευφυής αυτοδημιούργητος άνθρωπος με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία και ερωτικοποιημένη σχέση με την κόρη του, που δεν έκρινε μόνο όποιον είχε τις δικές του αρχές και ποιότητες.
Η Λήδα αδύναμη να ξεπεράσει τις απαιτήσεις που την συνέτριβαν, κατέφυγε σε ψυχοπαθολογικές λύσεις. Η υπερβολική εξιδανίκευση και μυθοποίηση την προστάτευε από τα αιμομικτικά άγχη και την έντονη αμφιθυμία της προς τον πατέρα, αποτρέποντας ταυτόχρονα την πρόσδεση με την ομάδα συνομηλίκων και την αποστασιοποίησή της.
Ο Άρης ήταν 16 ετών όταν ήρθε, μετά απόπειρα αυτοκτονίας που έκανε σε κατάσταση παραληρηματικής σύγχυσης. Είχε έντονες ιδέες μεγαλείου, χρησιμοποιούσε φιλοσοφικές αναφορές και ανταγωνιζόταν πνευματικά τους ενήλικους, θεωρώντας ταυτόχρονα τους συνομήλικους του, ανόητους και άχρηστους. Ηρωοποιούσε μορφές καταστροφικής επιθετικότητας με τις οποίες ταυτιζόταν και η σχέση του με την πραγματικότητα συχνά ήταν οριακή. Οι σχέσεις του γενικά ήταν αμφιθυμικές, ένοιωθε αδυναμία να ανήκει σε οποιαδήποτε ομάδα και η σχέση με το σώμα του ήταν αμήχανη και ανεσταλμένη.
Ο μύθος του Άρη ήταν η λατρεία της δύναμης σε οποιαδήποτε μορφή ιδιαίτερα όμως της πνευματικής. Εξιδανίκευε εαυτό και σχέσεις, θεωρώντας ταυτόχρονα ότι έχει ανάξιους γονείς.
Οι γονείς του, τον αντιμετώπιζαν ως ιδιοφυΐα, τύχαινε ιδιαίτερη μεταχείρισης κα απέδιδαν τα όσα έγιναν στην "τρέλα της μεγαλοφυΐας".
Στην πραγματικότητα ο Άρης ήταν όντως ένα χαρισματικά ευφυές παιδί, που από νωρίς ο νους του υπερεπενδυθηκε από όλο το περιβάλλον. Είχε δύο καλοπροαίρετους γονείς με μητέρα έντονα αγχώδη, εκρηκτική και ανασφαλή και πατέρα μετριοπαθή, γλυκό και υποχωρητικό. Φαίνεται ότι από πολύ νωρίς καταστράφηκε η εικόνα του πατέρα ως αδύναμου, ως ενός ίσου που αδυνατούσε να επιβάλει όρια και να απαντήσει σε ερωτήματα. Εδώ ήταν πλέον ο γονιός που έμπαινε σε δοκιμασίες που ο έφηβος όριζε για να τον εγκρίνει.
Το κενό του μυθοποιημένου γονιού κάτω από την πίεση φαντασιώσεων παντοδυναμίας, μοιάζει να αντικαταστάθηκε από την μυθοποίηση εαυτού, στο σημείο διαταραχής σχέσεων με πραγματικότητα και καταφυγής σε απόπειρα αυτοκτονίας για να αποδείξει ότι έχει τη δύναμη να το κάνει σύμφωνα με κάποιες ιδέες περί ενός παντοδύναμου όντος - πνεύματος.
Νομίζω ότι δεν είναι τυχαίο ότι και στις δυο περιπτώσεις, η μυθοποιημένη μορφή είναι - ή θα έπρεπε νάναι - ο πατέρας. Φαντασιωσικά ο πατέρας είναι ο παντοδύναμος φαλλός ( ο βασιλιάς και κυρίαρχος της μητέρας), ο φέρων το λόγο/εξουσία (ο αρχηγός και αρχιερέας), ο συναλλασσόμενος με τα εκτός και προστάτης του οίκου (ο κυνηγός και πολεμιστής).
Η μητέρα ενώ είναι τεράστιας σημασίας, γίνεται αντιληπτή ως πλέον οικεία, δεδομένη και βοηθητική φιγούρα που δύσκολα μπορεί να καλύψει τις απαιτήσεις μυθοποίησης της εφηβείας. Ο τρομακτικός της μύθος της καλής ή κακής μάγισσας ανάγεται σε πρωιμότερες ηλικίες, όπου πάλι η παρεμβολή ενός ισχυρού πατέρα ως τρίτου θα βοηθήσει την αποδέσμευση του παιδιού.
Ελπίζω ότι έδωσα κάποια στοιχεία του τρόπου με τον οποίο ο μύθος και η μυθοπλασία εκφράζουν ανθρώπινες αναγκαιότητες και ιδιαίτερα στην εφηβεία συνδέονται με στάδια της ανάπτυξης και επηρεάζουν την εξέλιξή της. Άλλωστε πιστεύω ότι επιτυχημένη ψυχαναλυτική παρέμβαση είναι αυτή που αποκαλύπτει και διερευνά τους μύθους, βοηθώντας το άτομο να ξεχωρίσει το μυθικό από το πραγματικό, χωρίς ωστόσο ο άνθρωπος να πάψει να απολαμβάνει την γοητεία του μύθου και να χρησιμοποιεί την δημιουργικότητα του.
© Society of Social Psychiatry and Mental Heath
Περί μύθου
Οι μύθοι διαπραγματεύονται θέματα με θεούς και ήρωες ή ημίθεους. Δημιουργούνται από την ανάγκη να δοθούν απαντήσεις σε υπαρξιακές αγωνίες, όπως η προέλευση του ανθρώπου, η κατανόηση του υπερβατικού, το παρελθόν, ο προορισμός του ατόμου. Είναι καθολικής αποδοχής, δεσμεύουν και περιέχουν αρχαϊκά πρότυπα. Είναι διαμορφωμένοι από καταστάλαγμα γενεών προφορικής παράδοσης.
Ο μύθος δίνει εξηγήσεις για την ζωή και συμβάλλει στην διατήρηση των ανθρώπινων θεσμών. Μπορεί να επιτελέσει μεταφυσική, κοσμολογική, κοινωνιολογική και ψυχολογική λειτουργία, με την τελευταία να αφορά την διαμόρφωση του ατόμου σύμφωνα με τους στόχους και τα ιδεώδη της κοινωνικής τους ομάδας (Campbell, 1970).
O μύθος γεννάται από τη αγωνία θανάτου και ύπαρξης (άγχος αφανισμού αδυναμία - φαντασιώσεις παντοδυναμίας) είναι γεμάτος από αρχέγονες μορφές που αντιπροσωπεύουν καθολικές αξίες, η έκφραση του μοιάζει με του ονείρου, διαποτίζεται από νοσταλγία για ένα χαμένο παράδεισο (νιρβάνα), διαπραγματεύεται το άγνωστο, το πέραν λογικής (προενοιακή φάση - πρωτογενής διαδικασία) συνδέεται με τελετουργίες (ψυχαναγκαστικοί μηχανισμοί), διατρέχεται από ιστορίες με στοιχεία εξιδανίκευσης, σχάσης και προβλητικής ταύτισης, κυριαρχείται από μαγική σκέψη και συναίσθημα.
Φαίνεται τα σημεία επαφής με την ψυχανάλυση να είναι περισσότερο από αρκετά για να υποδείξουν μια παράλληλη πορεία. Ασφαλώς ο πρώτος που το διαπίστωσε και το μελέτησε ήταν ο S. Freud με τις αναφορές του στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία, την λογοτεχνία και την τέχνη.Άλλωστε οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες προσπαθούν συνεχώς να μας επανασυνδέσουν με την μυθολογική σοφία, δίχως αυτό να ενέχει την ισχύ και έκταση της παλαιάς εδραιωμένης μυθολογικής σκέψης Ο Τόμας Μάν στη διάλεξη του "Ο Freud
και το μέλλον" το 1936 έγραφε: "… η ψυχολογία περιέχει το ενδιαφέρον για το μύθο, όπως όλα τα δημιουργικά έργα περιέχουν ενδιαφέρον για την ψυχολογία". Δεν μας διαφεύγει ασφαλώς η συγγένεια μύθου και ονείρου, με τις άμεσες εικόνες και τις υπερβατικές τους διαδρομές.
Ο Κερένυη (1966) λέει ότι κάθε παρουσίαση μυθολογίας είναι ήδη ερμηνεία. Και όπως κάθε ερμηνεία εξαρτάται από το βαθμό ευαισθησίας του αφηγητή. Ας μου επιτραπεί λοιπόν να σας δώσω την δική μου εκδοχή της μυθολογίας που συνδέεται με την εφηβεία, ως αναπτυξιακή διαδικασία και τον ρόλο που μπορεί να παίζει αυτή, στην υγιή είτε στρεβλή διαμόρφωση του εφήβου.
Ο έφηβος στην Ελληνική Μυθολογία.
Ο έφηβος καλείται να διαπραγματευθεί στην ανάπτυξή του πολλαπλά θέματα. Την αναβίωση πρώιμων συγκρούσεων και αγχών, την οριστική λύση του Οιδιπόδειου, την φάση εξάρτησης - ανεξαρτησίας με καταφυγή αρχικά σε φαντασιώσεις παντοδυναμίας, την απομάκρυνση από τους γονείς και την αναζήτηση σταθερού ερωτικού συντρόφου, την αποσαφήνιση της ταυτότητας του, την ανάπτυξη προσωπικών στόχων και επιτευγμάτων στην διαμόρφωση προσωπικής ζωής.
Στην εφηβεία υπάρχει ανάγκη πρότυπων ταύτισης και ηρώων με έντονες τάσεις εξιδανίκευσης, ανάγκη επεξήγησης του ανεξήγητου που συμβαίνει τόσο ενδοψυχικά όσο και στο σώμα του. Ανάγκη μορφοποίησης των πρωτόγονων - ενστικτικών ενορμήσεων και αγχών, ανάγκη απάντησης υπαρξιακών ερωτημάτων προορισμού, στόχων ανοίκειν, προσωπικής ιστορίας. Ανάγκη διαμόρφωσης απόλυτων αξιών και ανάγκη ναρκισσιστικής επιβεβαίωσης. Όλα αυτά οδηγούν σε μυθοπλασίες που τα εκφράζουν , προειδοποιούν, προσπαθούν να προτείνουν λύσεις.
Η Ελληνική Μυθολογία ειναι διάσπαρτη από ιστορίες που διαπραγματεύονται θέματα εφηβείας.
Οι έφηβοι περιγράφονται ωραίοι, ριψοκίνδυνοι, γενναίοι, κατά βάσιν καλοί αλλά και μετερχόμενοι πονηριά και τεχνάσματα για να πετύχουν το στόχο τους. Ο στόχος συχνά είναι η αναγνώριση και επιτυχία μέσα από διαδικασίες ολοκλήρωσης δοκιμασιών και ανταγωνισμού, συχνά με γονεϊκές μορφές.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε με το μύθο του Οιδίποδα, το πρότυπο της εφηβικής διεκδίκησης της μητέρας με την πατροκτόνο εξέλιξη. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι εμπεριέχεται και η πατροκτόνος διάθεση των γονέων, την οποία όλοι γνωρίζουμε (Atkins, 1970).
Ο Θησέας ξεκινά την πορεία για να συναντήσει τον πατέρα του, όταν είναι σε θέση να σηκώσει το βράχο που έκρυβε τα σανδάλια και το ξίφος του πατέρα. Στη διαδρομή εκτελεί έξι άθλους και την έβδομη ημέρα φθάνει στο στόχο του. Έτσι έχει επιτευχθεί η καταξίωση και αποδοχή του . Αργότερα βέβαια θα προκαλέσει ακούσια (:) τον θάνατο του πατέρα του. Στέλνει το λάθος μήνυμα στο ταξίδι επιστροφής από τον Μινώταυρο, υψώνοντας το μαύρο πανί. Σε συνέχεια η δεύτερη γυναίκα του, Φαίδρα, συκοφάντησε τον γιό του Ιππόλυτο ότι προσπάθησε να την βιάσει, επειδή αυτός αρνήθηκε τον έρωτά της.
Ο Ορέστης εκδικούμενος τον πατέρα του θα γίνει μητροκτόνος
.Ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του για να μην διακινδυνεύσει να χάσει την εξουσία. Όταν ο Δίας - που φυγαδεύτηκε - ανδρώνεται τον αναγκάζει να τα εμέσει και μετά τον ρίχνει στα Τάρταρα.
Μυθικά ύβρη αποτελεί η επιτυχία του απόλυτου και ανέφικτού, προνόμιο μόνο των θεών. Η αναλογία με το ιδεώδες εγώ, τον ανταγωνισμό των γονέων και την τιμωρία από το υπερεγώ είναι εμφανής.
Ο Φαέθων γιος του Ήλιου, ανίκανος να κουμαντάρει το άρμα του πατέρα του και κινδυνεύοντας να καταστρέψει την γη, κεραυνοβολήθηκε από τον Δία.
Ο Ίκαρος, παράτολμος, δεν ακούει τις συμβουλές του πατέρα, πετά ψηλότερα από όσο επιτρέπεται και οι φτερούγες του καταστρέφονται από τον ήλιο και κατακρημνίζεται.
.
Η λατρεία και τα προβλήματα που φέρνει η ομορφιά και ο ναρκισσισμός - πως αλλιώς να το πούμε - της εφηβείας, επίσης διαγράφονται. Πρώτα με το μύθο του πανέμορφου Νάρκισσου που ερωτευτηκε το ειδωλο του στο καθρέφτισμά του νερού,τιμωρια που του επιβληθηκε επειδη περιφρονησε τον ερωτα της Νυμφης Ηχους. Του Άδωνη, γιου της Αφροδίτης, όπου περιγράφεται η αγωνία της μητέρας του να τον προστατεύει από αρπαγή και φθόνο εξαιτίας της ομορφιάς του. Ο Υάκινθος, που εξ αιτίας της ομορφιάς του αγαπήθηκε και διεκδικήθηκε από τον Απόλλωνα, το Βορέα και το Ζέφυρο και τελικά σκοτώθηκε από ατύχημα φθόνου.
Ο Χρύσιππος που τον σκότωσαν τα αδέρφια του από φθόνο για την ομορφιά του.
Ο Γανυμίδης που την ομορφιά του ερωτεύτηκε ο Δίας ο οποίος τον πήρε για οινοχόο του. Η μητέρα του Δήμητρα, ως έχουσα δικαίωμα πάνω στο σώμα του, τον ανέστησε με το θάνατο του.
Η αδελφική φιλία εκφράστηκε από τον μύθο των Διοσκουρων Κάστορα και Πολυδεύκη, όπως του Ορέστη με τον Πυλάδη.
Η πονηριά και πολυπραγμοσύνη της εφηβείας, εκφράστηκε από τον Ερμή που προστάτευε εμπόρους και κλέφτες και συνέδεε θεούς και ανθρώπους ως αγγελιοφόρος.
Τα χαρακτηριστικά των φύλων όπως και ο ανταγωνισμός που συχνά υπάρχει μεταξύ τους στην εφηβεία, περιγράφονται από δύο μύθος, όπου:
Ο Αχιλλέας ντυμένος γυναίκα, προδίδεται από την λατρεία του για τα όπλα.
Η Αταλάντη (η οποία παρουσιάζεται ως μίσανδρος) στον αγώνα δρόμου με τον Μελανίωνα( ο οποίος παρουσιάζεται ως μισογύνης), προδίδεται από την φιλαρέσκεια να μαζέψει τα χρυσά μήλα που αυτός της έριχνε στο δρόμο.
Ως προς τις κοπέλες, η ομορφιά θεωρείται δεδομένη. Η ίδια η Ήβη είναι θεότης, θυγατέρα το Δία και της Ήρας, που είχε άνδρα τον Ηρακλή. Το θέμα της παρθενίας όπως και του σταδίου του αγοροκόριτσου που - σαν για να παραμείνει πιστή στον πατέρα - αρνείται την σεξουαλική ολοκλήρωση, διαγράφεται τόσο με την κυνηγό Άρτεμη όσο και με την πάνοπλη σοφή Αθηνά.
Η στενή σχέση της κόρης με τον πατέρα περιγράφεται και από τον μύθο των Δαναϊδων, οι οποίες με εντολή του πατέρα τους σκότωσαν τους γαμπρούς τους την πρώτη νύχτα του γάμου. Στενή και αμφθυμική διαγράφεται και η σχέση κόρης - πατέρα στην ιστορία της Ιφιγένειας, η οποία θυσιάζεται στις φιλοδοξίες του πατέρα της, παρθένος που ξεγελάστηκε με δόλωμα τον γάμο. Τελικά σώζεται από την θεά Άρτεμη, προστάτιδα των παρθένων (Τσολάκου - Καρβέλη 1990, Kerenyi 1966).
Διαδικασίες μύησης των εφήβων στην ενηλικίωση.
Η λέξη μύστης έχει την ίδια ρίζα με τον μύθο και την μύηση απ’ όπου προέρχονται και ο μυστικισμός και το μυστήριο. Το ρήμα μύω, έχει την έννοια του κλείνω τα μάτια ή το στόμα (απ’ όπου και η λέξη μυσις για τη σμίκρυνση της κόρης του οφθαλμού).
Ο μύστης είναι αυτός που μέσω του μύθου μυεί στο μυστήριο, μια διαδικασία η οποία καλεί σε σκοτεινές και ανείπωτες εμπειρίες του υπερβατικού (εμείς θα λέγαμε του εσωτερικού) κόσμου.
Οι τελετές μύησης στην εφηβεία, περιλαμβάνουν την απόσπαση από τη μητέρα και την υποβολή σε κάποια δοκιμασία, ακολουθώντας μυθοποιημένες αρχές. Αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του θανάτου, της μοναξιάς και του πόνου. Διδάσκονται ιεροί μύθοι για θεούς και ήρωες, (διαδικασίες αυτονόμησης και ατομικοποίησης).
Συχνά ισχυρή κυνηγετική θεότητα είναι γυναίκα. Εκδικητική, πανίσχυρη και παρθένα (αρχέγονη μητέρα).
Η μητέρα θεά πεθαίνει και ανασταίνεται μέσα από τον πόνο, κυριαρχεί στη δημιουργία και το θάνατο. Αν είσαι αρκετά δημιουργικός και αφοσιωμένος, αντιμετωπίζεις την θνητότητα.
Η νεότητα εμφανίζεται ως το άγριο (ενστικτικό) τμήμα της ζωής. Μέσα από περίοδο δοκιμασιών και τελετών μυήσεων, ο νέος της αρχαίας Ελλάδας, εισέρχεται στο στάδιο του πολίτη - οπλίτη.
Σε αυτά περιλαμβάνονται "άθλοι" όπως το σκότωμα του κάπρου (ιερού ζώου) χωρίς δόλια μέσα (παγίδες κλπ) όπου "συμμετέχουν" και θεότητες όπως ο Ερμής και ο Διόνυσος σε μάχη εξισορρόπησης του πολιτισμού με την άγρια φύση.Ο εφηβος μετα τη μυηση, ως πολίτης - οπλίτης πλεον αποκτά δικαιώματα και ενσωματώνεται σε μια φατρία.
Είναι αναγκαία η μυθοποίηση και τελετουργία όπως και οι μυστικές εταιρείες για την μύηση και το πέρασμα από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή. Η λειτουργία της μυθολογίας είναι συμβολική στην μορφοποίηση των κοινωνικών σχέσεων.
Οι κόρες αντίστοιχα θα μυηθούν σε τελετές και ιερούς χώρους από την Αρτέμιδα με το ιερό ζώο την αρκούδα (Vidal - Naquet, 1983).
Σημερινή υποκατάσταση μυθολογίας και τελετουργίας.
Πέρα από την ανάγκη του μυθικού για συναισθηματικούς και αισθητικούς λόγους, της μυθοποίησης που εξυπηρετεί υπαρξιακούς και αυτοπροσδιοριστικούς λόγους και της μυθοπλασίας που εξυπηρετεί αμυντικούς λόγους και λόγους απαρτίωσης της ιστορίας και της ταυτότητας, υπάρχει η αναγκαιότητα τους για το πέρασμα από τις φάσεις της παιδικής εξάρτησης σε αυτές της σχετικής αυτονομίας.
Η εφηβεία αδυνατεί να εκπληρώσει το ρόλο της χωρίς μύθους. Ο μύθος της παντοδύναμης ομάδας, του τέλειου γονιού, της ξεχωριστής νέας κουλτούρας, της ιδεώδους κοινωνίας χωρίς αδικία και καταναγκασμούς, του απόλυτου έρωτα, όλα εκπληρούν συναισθηματικές αναγκαιότητες και κατασκευές ενός ενδιάμεσου μυθικού χώρου, όπου ο έφηβος θα επεξεργαστεί την ταυτότητα και τις σχέσεις του με τα μυθικά πλάσματα της φαντασίας, για να περάσει σε μια πιο πραγματική θεώρηση εαυτού και αντικειμένων.
Η "μύηση" βασιζόταν σε μυθοποιημένη τελετουργία δοκιμασιών, που επέτρεπαν στον έφηβο να περάσει στον κόσμο των ενηλίκων. Ήταν μια διαδικασία που επέβαλε σαφή όρια και στόχους για την ανάληψη του ενήλικου ρόλου, κοινά αποδεκτά από το άτομο και την κοινότητα. Αυτό εμπεριέχει την αποδοχή του νέου από τον κόσμο των ενηλίκων ως ικανού και όμοιου, εξοστρακίζει την αγωνία ανταγωνισμού με τον γονιό και την συντριβή κάποιου από τους δύο.
Σήμερα δεν υφίσταται σχεδόν τίποτε από αυτά. Οι "δοκιμασίες" έχουν τον χαρακτήρα άλλοτε του απολυτηρίου του σχολείου, άλλοτε του πτυχίου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή και μεταπτυχιακού. Η θητεία στο στρατό (αν υπάρχει) είναι επίσης ένα μετακινούμενο όριο. Το πότε κανείς βγαίνει στην αγορά εργασίας και πότε αυτονομείται οικονομικο-κοινωνικά, (αν αυτό είναι ο στόχος της ενηλικίωσης) ποικίλει και συχνά είναι δυσδιάκριτων ορίων. Οι τελετουργίες έχουν διασπασθεί, απομυθοποιηθεί και δεν είναι αποδεκτές και κοινά αντιληπτές από το κοινωνικό περιβάλλον.
Όταν καταργείται η κοινωνική θέσπιση σαφώς οριοθετημένων σταδίων και οι κοινωνικές τελετουργίες, ενώ δεν αλλάζει η εσωτερική ανάγκη, αναζητάται άλλος δρόμος έκφρασης. Το βάρος πέφτει στο άτομο και στην στενή οικογένεια, που αδυνατώντας να υποκαταστήσει μια πλήρη και κοινωνικά αποδεκτή μυθολογία, την διασπά, την αποσυνδέει και μερικά τμήματα της αποκτούν υπερτροφική σημασία.
Έτσι, αν αυτό που στην ψυχανάλυση ονομάζουμε στάδιο εξάρτησης/ ανεξαρτησίας με αμφισβήτηση της γονεϊκής παντοδυναμίας και στροφή προς την ομάδα συνομήλικων - το οποίο αποτελεί την αντικατάσταση ενός μύθου με έναν άλλο και την διαδικασία μύησης μέσα από την μυθοποιημένη "μάχη" που σε κάνει ενήλικο - δεν λειτουργήσει ομαλά, τότε οι συνέπειες του μπορεί να είναι πολύ εντονότερες και ευρύτερες χωρίς δυνατότητα διορθωτικών μηχανισμών από το περιβάλλον.
Μοιάζει η κοινότητα των εφήβων να φτιάχνει τους δικούς της μύθους για να αυτοπροσδιοριστεί και η κοινότητα των ενηλίκων τους δικούς της - για εαυτούς και εφήβους - για να αμυνθεί. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, η έννοια του προσωπικού μύθου ίσως αποκτά νέες διαστάσεις και σημαντικότητα.
Αν οι μύθοι οι οποίοι εξυπηρετούν λύσεις συλλογικής ταυτότητας διαλυθούν, μένει ένα κενό προσανατολισμού, προορισμού και ταυτότητας. Ο άνθρωπος μένει σε μια μοναχική αναζήτησης της εσωτερικής του ταυτότητας (Brunner, 1960).
Ο μύθος έρχεται να αντικαταστήσει τον εξιδανικευμένο γονιό και να δώσει λόγο ύπαρξης, ταυτότητα και διέξοδο από την ανωνυμία και ασημαντότητα. Το κυνήγι της "διασημότητας" - αναγνωρισιμότητας ουσιαστικά - από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, φαίνεται ότι κάτι τέτοιο εξυπηρετεί.
Ο Arlow (1961), θεωρεί τον μύθο ως κοινή φαντασίωση μιας κοινωνίας, η οποία φέρνει τα άτομα σε σχέση με την πολιτιστική τους ομάδα. Βοηθά στην ψυχική απαρτίωση, απομακρύνει το άγχος και την ενοχή, ολοκληρώνει το σχηματισμό, υπερεγώ και ταυτότητας.
Ο μύθος έδινε δομή και έννοια στη ζωή. Με την επιβολή του λόγου και της επιστήμης οι αυθόρμητοι, μυθικοί τρόποι σκέψης μπήκαν στο περιθώριο έναντι στο ρεαλισμό. Η επίδραση στην πνευματική ζωή όμως ενέτεινε την αδράνεια, με στοιχεία απόγνωσης, αδυναμίας και οργής καθώς η κατάρρευση των μύθων άφηνε συναισθηματικό κενό. Χωρίς ισχυρή μυθολογία για να μπορούν οι άνθρωποι να εξηγούν τους ασυνείδητους φόβους τους, προσπαθούσαν να τους ερμηνεύσουν ανάγοντας τους σε πραγματικά γεγονότα.
Η μαγική σκέψη συνεχίζει να υπάρχει, η επιστήμη μυθοποιείται, η τεχνολογική εξέλιξη αναφομοίωτη απειλεί, η αναζήτηση εξωπλανητικών - εξωπραγματικών ερμηνειών βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Οι μυθοποιημένες ιδεολογίες της τελικής ιδεώδους λύσης υποχωρούν, η εκκλησία ασκεί όλο και πιο πραγματική - εγκόσμια - εξουσία, η θρησκεία εξακολουθεί να προσφέρει το μύθο σε παραλλαγές. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναζητούν το τελετουργικό. Χωρίς τη μυθική σκέψη, ο άνθρωπος βρίσκει δύσκολο να αντιμετωπίσει το θάνατο, την ανυπαρξία, την απόγνωση. Ο άνθρωπος ως μυθοπλαστικό ον, τείνει να ανακατασκευάσει τοπικούς και προσωπικούς μύθους ή να καταφύγει στη λύση εθνοτικών και θρησκευτικών μύθων που συχνά κατέληξαν σε καταστροφές (Armstrong, 2005).
Σύγχρονοι μύθοι για τους εφήβους
Η εφηβεία με το σφρίγος, την ένταση, το ανοιχτό μέλλον και την προκλητικότητα της, είναι πεδίο έντονων φαντασιώσεων και συγκρούσεων, συχνά συνειδητά ακατανόητων. Όλα αυτά προσφέρονται για το πλάσιμο μύθων από τους ενήλικους και το περιβάλλον για τους εφήβους, όπως και από τους ίδιους τοθς εφηβους για τον εαυτο τους.
Θα αναφέρω τους τρεις πλέον συνήθεις:
1. "Οι σημερινοί νέοι είναι χειρότεροι από παλιά. Δεν σέβονται, δεν προσπαθούν, δεν δίνουν σημασία, δεν σκέφτονται παρά μόνο την άνεση τους, είναι αναξιόπιστοι".
Σαφώς απεικονίζει την διαμάχη μεταξύ των ενήλικων με όλη την εξιδανικευμένη νοσταλγία της δικής τους νεότητας ,με τους εφήβους (που προκαλούν τόσο με την συμπεριφορά, όσο και με το να είναι τόσο ζωντανοί και με το μέλλον μπροστά τους).
Εδώ φθάνει νομίζω να παραθέσω αναφορές που έχει γράψει ο S. Levine σε άρθρο του (Levin 1987).
Ο Σωκράτης τον 3ο αιώνα Π.Χ. αναφέρει: "Δε βλέπω καμία ελπίδα για το μέλλον του λαού μας, αν εξαρτάται από τους επιπόλαιους σημερινούς νέους γιατί είναι βέβαιο ότι όλοι είναι απερίσκεπτοι πέρα από κάθε περιγραφή".
Ο Ησίοδος τον 8ου αιώνα Π.Χ. αναφέρει: "Οι νέοι μας τώρα φαίνεται να αγαπούν την πολυτέλεια. Έχουν κακούς τρόπους και περιφρονούν την εξουσία. Δε δείχνουν σεβασμό στους ενήλικους και ξοδεύουν το χρόνο τους τριγυρνώντας και κουτσομπολεύοντας μεταξύ τους… είναι έτοιμοι να αντιλέγουν στους γονείς τους, να μονοπωλούν τη συζήτηση σε μια παρέα, να τρων λαίμαργα και να τυραννούν τους δασκάλους τους".
Σε πλάκες του 4000 Π.Χ. που βρέθηκαν στη βιβλική πόλη της Ούρ στη Μεσοποταμία, αναφέρεται: "Ο πολιτισμός μας είναι καταδικασμένος εάν οι ανήκουστες πράξεις των νεότερων γενεών επιτραπεί να συνεχιστούν.
2. "Η εφηβεία είναι η πιο δύσκολη περίοδος της ζωής. Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν ηρωικά τις δυσκολίες. Είναι αγνοί και πάντα μας δείχνουν το σωστό".
Ακούγεται φαιδρό έτσι όπως το γράφω, όμως αυτά τα στοιχεία εμπεριέχονται σε μια εξιδανικευμένη θεώρηση της εφηβείας και συναντώνται ευρύτατα. Συναντώνται ιδιαίτερα στα θέματα παιδείας (οξύ θέμα κάθε ελληνικής οικογένειας) και καταλήψεων στα θέματα κοινωνικής κριτικής κα. Ακόμα και η αντιγραφή λεξιλογίου ντυσίματος από τους νέους και το κυνήγι της αιώνιας νεότητας εμπεριέχονται σε αυτό το πλαίσιο. Όπως όμως γνωρίζουμε, ο άλλος πόλος της εξιδανίκευσης είναι ο φθόνος. Έτσι πολύ εύκολα το παραπάνω πλαίσιο μπορεί να αντιστραφεί.
3. "Τα ναρκωτικά έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας στη νεολαία. Κύριες εστίες του κακού, οι κακές παρέες και ο τρόπος διασκέδασης".
Όχι ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τα ναρκωτικά, αλλά μακράν του να αποτελούν μαστιγα.Εδώ εκφράζεται ο πανικός και η αδυναμία άσκησης εποπτείας και ελέγχου των νέων, όπως και η αποποίηση κάθε ευθύνης για ότι συμβαίνει. Μια κοινωνία ενηλίκων που προωθεί ως προϊόντα φάρμακα, ποτά, τσιγάρα και τρόπους ένδυσης και διασκέδασης - συμπεριλαμβανόμενης της T.V., - εκπλήσσεται που η στάση της έχει συνέπειες.
Άλλωστε έρευνες έχουν δείξει ότι η επίδραση της παρέας είναι πρόσκαιρη και επιφανειακή, ότι οι στενές φιλίες έχουν μεγαλύτερη σημασία και τελικά ο έφηβος ακολουθεί, επηρεάζεται και ασπάζεται τις βασικές αρχές των γονέων του.(Savin-Williams,T.Berndt 1990).
Ασφαλώς υπάρχουν πολλοί περιφερικότεροι μύθοι γύρω από την εφηβεία. Υπάρχουν επίσης οι μύθοι που οι ίδιοι οι έφηβοι φτιάχνουν για τον εαυτό και την ομάδα τους. Αλλά αυτό θα μας πήγαινε πολύ μακριά.
Δεν επιθυμώ να δώσω την εντύπωση ότι τα πάντα στην ψυχική υγεία των εφήβων, εξαρτώνται από το μύθο. Θα προσπαθήσω όμως να δώσω σύντομα μέσα από στοιχεία δυο περιπτώσεων, πόσο η μυθοποίηση ή η απουσία της έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ψυχοπαθολογία κάποιων εφήβων. Και να επισημάνω ότι όσο απουσιάζουν ή χαλαρώνουν οι - εγνωσμένα ποιητικοί ή συμβολικοί - κοινωνικοί μύθοι και τα σαφή όρια εφήβου - ενήλικα, τόσο η μυθοποίηση εσωτερικεύεται και καταλαμβάνει μεγαλύτερο χώρο και διαστάσεις.
Η Λήδα ήταν 14 χρονών όταν ήρθε μετά πολλαπλές απόπειρες αυτοκτονίας, διαταραχές διατροφής και σχολική φοβία. Αισθανόταν ανάξια και αποτυχημένη με διαταραγμένη εικόνα σώματος και εαυτού. Ήταν γεμάτη αδύναμη οργή, εξαρτητική, με διαταραχές ταυτότητας και έντονο άγχος εγκατάλειψης.
Ο πατέρας ήταν μυθοποιημένο πρόσωπο. Παντοδύναμος, παντογνώστης, επιτυχημένος, σαγηνευτικός, αλάνθαστος, πανέξυπνος. Ήταν αντικείμενο λατρείας και μίσους από την ίδια διότι ταυτόχρονα ήταν απαιτητικός, καταπιεστικός και περίμενε από την κόρη να είναι μοναδική σε όλα. Η μητέρα ήταν μια υποστηρικτική και καλοπροαίρετη όμως αδύναμη φιγούρα, που τόνιζε την λάμψη του πατέρα.
Στην πραγματικότητα ήταν ένας ιδιαίτερα ικανός και ευφυής αυτοδημιούργητος άνθρωπος με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία και ερωτικοποιημένη σχέση με την κόρη του, που δεν έκρινε μόνο όποιον είχε τις δικές του αρχές και ποιότητες.
Η Λήδα αδύναμη να ξεπεράσει τις απαιτήσεις που την συνέτριβαν, κατέφυγε σε ψυχοπαθολογικές λύσεις. Η υπερβολική εξιδανίκευση και μυθοποίηση την προστάτευε από τα αιμομικτικά άγχη και την έντονη αμφιθυμία της προς τον πατέρα, αποτρέποντας ταυτόχρονα την πρόσδεση με την ομάδα συνομηλίκων και την αποστασιοποίησή της.
Ο Άρης ήταν 16 ετών όταν ήρθε, μετά απόπειρα αυτοκτονίας που έκανε σε κατάσταση παραληρηματικής σύγχυσης. Είχε έντονες ιδέες μεγαλείου, χρησιμοποιούσε φιλοσοφικές αναφορές και ανταγωνιζόταν πνευματικά τους ενήλικους, θεωρώντας ταυτόχρονα τους συνομήλικους του, ανόητους και άχρηστους. Ηρωοποιούσε μορφές καταστροφικής επιθετικότητας με τις οποίες ταυτιζόταν και η σχέση του με την πραγματικότητα συχνά ήταν οριακή. Οι σχέσεις του γενικά ήταν αμφιθυμικές, ένοιωθε αδυναμία να ανήκει σε οποιαδήποτε ομάδα και η σχέση με το σώμα του ήταν αμήχανη και ανεσταλμένη.
Ο μύθος του Άρη ήταν η λατρεία της δύναμης σε οποιαδήποτε μορφή ιδιαίτερα όμως της πνευματικής. Εξιδανίκευε εαυτό και σχέσεις, θεωρώντας ταυτόχρονα ότι έχει ανάξιους γονείς.
Οι γονείς του, τον αντιμετώπιζαν ως ιδιοφυΐα, τύχαινε ιδιαίτερη μεταχείρισης κα απέδιδαν τα όσα έγιναν στην "τρέλα της μεγαλοφυΐας".
Στην πραγματικότητα ο Άρης ήταν όντως ένα χαρισματικά ευφυές παιδί, που από νωρίς ο νους του υπερεπενδυθηκε από όλο το περιβάλλον. Είχε δύο καλοπροαίρετους γονείς με μητέρα έντονα αγχώδη, εκρηκτική και ανασφαλή και πατέρα μετριοπαθή, γλυκό και υποχωρητικό. Φαίνεται ότι από πολύ νωρίς καταστράφηκε η εικόνα του πατέρα ως αδύναμου, ως ενός ίσου που αδυνατούσε να επιβάλει όρια και να απαντήσει σε ερωτήματα. Εδώ ήταν πλέον ο γονιός που έμπαινε σε δοκιμασίες που ο έφηβος όριζε για να τον εγκρίνει.
Το κενό του μυθοποιημένου γονιού κάτω από την πίεση φαντασιώσεων παντοδυναμίας, μοιάζει να αντικαταστάθηκε από την μυθοποίηση εαυτού, στο σημείο διαταραχής σχέσεων με πραγματικότητα και καταφυγής σε απόπειρα αυτοκτονίας για να αποδείξει ότι έχει τη δύναμη να το κάνει σύμφωνα με κάποιες ιδέες περί ενός παντοδύναμου όντος - πνεύματος.
Νομίζω ότι δεν είναι τυχαίο ότι και στις δυο περιπτώσεις, η μυθοποιημένη μορφή είναι - ή θα έπρεπε νάναι - ο πατέρας. Φαντασιωσικά ο πατέρας είναι ο παντοδύναμος φαλλός ( ο βασιλιάς και κυρίαρχος της μητέρας), ο φέρων το λόγο/εξουσία (ο αρχηγός και αρχιερέας), ο συναλλασσόμενος με τα εκτός και προστάτης του οίκου (ο κυνηγός και πολεμιστής).
Η μητέρα ενώ είναι τεράστιας σημασίας, γίνεται αντιληπτή ως πλέον οικεία, δεδομένη και βοηθητική φιγούρα που δύσκολα μπορεί να καλύψει τις απαιτήσεις μυθοποίησης της εφηβείας. Ο τρομακτικός της μύθος της καλής ή κακής μάγισσας ανάγεται σε πρωιμότερες ηλικίες, όπου πάλι η παρεμβολή ενός ισχυρού πατέρα ως τρίτου θα βοηθήσει την αποδέσμευση του παιδιού.
Ελπίζω ότι έδωσα κάποια στοιχεία του τρόπου με τον οποίο ο μύθος και η μυθοπλασία εκφράζουν ανθρώπινες αναγκαιότητες και ιδιαίτερα στην εφηβεία συνδέονται με στάδια της ανάπτυξης και επηρεάζουν την εξέλιξή της. Άλλωστε πιστεύω ότι επιτυχημένη ψυχαναλυτική παρέμβαση είναι αυτή που αποκαλύπτει και διερευνά τους μύθους, βοηθώντας το άτομο να ξεχωρίσει το μυθικό από το πραγματικό, χωρίς ωστόσο ο άνθρωπος να πάψει να απολαμβάνει την γοητεία του μύθου και να χρησιμοποιεί την δημιουργικότητα του.
Χρέη νοσοκομείων : Μία διαχρονική καταλήστευση τού Ελληνικού Λαού, μία διαρκής υπερχρέωση σέ ξένους πιστωτές...
Ξενοφώντα Καραγεωργίου, τέως Διοικητού τού Γενικού Νοσοκομείου Θηβών
Πολύς θόρυβος γίνεται πάλι γιά τά τεράστια χρέη τών νοσοκομείων τού Εθνικού Συστήματος Υγείας πρός όλους τούς πάσης φύσεως προμηθευτές. Εντυπωσιάζει τούς ...ανυποψίαστους,
Α. Αφενός τό υπέρογκο ύψος τών οφειλών (άνω τών 6 δίς ευρώ), καί,
Β. Τό μικρό χρονικό διάστημα μέσα στό οποίο (από 1-1-2005 έως τώρα) πού αυτό δημιουργήθηκε αφετέρου.
Πολλοί θεωρούν ότι αυτό συμβαίνει γιατί δέν γίνονται άμεμπτοι διαγωνισμοί, δέν είναι όμως μόνον αυτός ο λόγος. Υπάρχουν καί άλλοι, εξίσου σημαντικοί ! Σκοπός αυτού τού σημειώματος είναι νά τούς παρουσιάσει, μαζί μέ ...συγκρατημένη κριτική!!!
Οι βασικές αιτίες τού μέ αυξανόμενη τάση φαινομένου (ολοένα καί ταχύτερα δημιουργείται ακόμη μεγαλύτερο χρέος, σέ σύγκριση μέ τήν προηγουμένη φορά) είναι :
1. H, χωρίς ουσιαστικούς φραγμούς, συνεχής αύξηση δαπανών τών φαρμάκων. Ιδίως στά νέας κυκλοφορίας σκευάσματα, πού είναι κατά πολύ ακριβότερα από προηγούμενα παραπλήσια πού αντικαθιστούν (καί τών οποίων έληξε η προστασία τής ευρεσιτεχνίας τους, άρα δυνατόν νά τά μιμηθεί ο οιοσδήποτε αντιγραφέας καί μάλιστα νά τά πουλήσει σέ χαμηλή τιμή).
Από 319 εκατομμύρια ευρώ που ήσαν το 1997, πήγαν στα 423 εκατ. ευρώ το 2000, στα 768 εκατ. ευρώ το 2003, ενώ υπερακοντίστηκαν στα 1.014 εκατ. ευρώ το 2006, με στοιχεία του Ινστιτούτου Φαρμ. ΄Ερευνας & Τεχνολογίας. Αναμένεται να εξακοντισθούν σε πάνω από 1.600 εκατ. ευρώ το 2009.
Στήν τελευταία δεκαετία υπολογίζεται ποσόν μεγαλύτερο τών 25 – 26 δίς ευρώ νά έφυγε σέ προμήθειες ιατροφαρμακευτικού υλικού, πού στήν μεγάλη του πλειοψηφία προέκυψε από υπερκοστολογήσεις. Στήν Ψωροκώσταινα ένα τέτοιο προϊόν κοστίζει 2-3-4 καί 5 φορές περισσότερο από ό,τι στό εξωτερικό, τέτοιο χουβαρνταλίκι !
Η δημιουργία χρεών τρέχει μέ μεγέθη τάξεως τών 200 εκατ. ευρώ μηνιαίως!
2. Η ανυπαρξία πολιτικής βουλήσεως νά αξιοποιηθεί τό υπάρχον θεσμικό πλαίσιο
- Καί γιά τήν αγορά φαρμάκων σέ νοσοκομειακές τιμές, χαμηλότερες τού απλού λιανικού εμπορίου,
- Καί γιά τήν επιστροφή τής προβλεπομένης εκπτώσεως (5 %),
- Καί γιά τήν προμήθεια σέ ειδική νοσοκομειακή συσκευασία,
- Καί γιά τήν προμήθεια φαρμάκου στό όνομα τής δραστικής ουσίας καί όχι τού εμπορικού ονόματος, πού συνηθέστατα τά «δημοφιλή & επώνυμα» είναι καί σημαντικά ακριβότερα,
- Καί γιά τήν αντιμετώπιση τών ληστρικών τιμών (όταν καί όπου τέτοιες παρατηρούνται) μέ τήν αξιοποίηση 2 σπουδαίων μοχλών,
Ι. Αφενός τού Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκου, καί,
ΙΙ. Τού Ινστιτούτου Φαρμακευτικής ΄Ερευνας & Τεχνολογίας αφετέρου.
3. Η ανυπαρξία πολιτικής βουλήσεως νά δημιουργηθεί – θεσμοποιηθεί πλαίσιο, όπου υπάρχουν κενά στό υπάρχον.
4. Η, ακόμη καί σήμερα, μή ολοκληρωμένη μηχανογραφημένη λειτουργία κλινικών & ιατρείων όλων τών Δημοσίων νοσοκομείων.
5. Η, χωρίς ενδοιασμούς, υπερσυνταγογράφηση πολλών ιατρών (συνεπικουρούμενη από τήν πολυφαρμακία),
Α. είτε από επαγγελματική ανασφάλεια,
Β. είτε από υπερβολικό ενδιαφέρον,
Γ. είτε από ιδιοτελή πονηρία (μέ τήν προσδοκία ανταλλαγμάτων... εκ μέρους τού παραγωγού /εμπόρου, συνέδρια, τουριστικά ταξιδάκια, κλιματιστικές συσκευές, ηλεκτρ. υπολογιστές, ακόμη καί μετρητά-χρήματα παντοίας μορφής δηλαδή !!!).
Η αλόγιστη αύξηση τών συνταγογραφουμένων εργαστηριακών εξετάσεων (πάλι
γιά ανάλογες αιτίες).
6. Η μή, ουσιαστική καί σύγχρονη, λειτουργία τής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
7. Οι πολλές φορές διαφεύγουσες χρεώσεις εκ μέρους τών νοσοκομείων, γιά παρασχεθείσες υπηρεσίες. Είτε από αμέλεια, είτε από δολιότητα, κάποιες φορές καί από έλλειψη επαρκούς (ποιοτικά καί ποσοτικά) προσωπικού.
Στό Νοσοκομείο Θηβών βρήκα ετήσιες εισπράξεις από δημόσια ασφαλιστικά ταμεία ύψους 675.000 ευρώ γιά όλο τό 2004. Μέ κατάλληλες ενέργειες αλλά καί περιορισμό τών πονηριών, οι εισπράξεις έφθασαν τά 2.410.000 ευρώ τήν αμέσως επομένη χρονιά (2005), ενώ στά επακόλουθα χρόνια ήσαν 1.988.000 καί 2.230.000 ευρώ (2006 & 2007).
8. Οι διαφεύγουσες εισπράξεις, όχι από αμέλεια καταλογισμού τους εκ μέρους τού προσωπικού τών Δημ. Νοσοκομείων, αλλά από οικονομική αδυναμία τών Δημ. Ασφαλιστικών ταμείων. Βέβαια, όποτε γίνεται από τήν Κυβέρνηση ρύθμιση πληρωμής τών νοσοκομειακών οφειλών, αυτομάτως μηδενίζονται καί όλες οι οφειλές τών Ασφ. Ταμείων πρός τά Δημ. Νοσοκομεία (εύλογο είναι).
9. Η χρήση τών πάσης φύσεως νοσοκομειακών υπηρεσιών από αλλοδαπούς, χωρίς τήν ανάλογη είσπραξη χρημάτων. Πρό ημερών, ο Τομεάρχης Υγείας τής Ν. Δημοκρατίας κ. Σαλμάς (πού είχε διατελέσει Υφυπουργός γιά τά Προνοιακά ιδρύματα επί 8μηνο) εκτίμησε σέ τουλάχιστον 1.000.000 τούς αλλοδαπούς χρήστες, πού όσο δέν υπάρχουν ρυθμίσεις – συμφωνίες μέ τά Κράτη προελεύσεώς τους γιά πληρωμές όλων τών παρεχομένων υπηρεσιών, θά αποτελούν μόνιμη καί αυξανόμενη αιμορραγία τού Ε.Σ.Υ. Μέ ορατό τόν κίνδυνο επιταχύνσεως τής καταρρεύσεώς του. Κατάρρευση πού μπορεί νά συντελεσθεί καί γιά άλλους λόγους, έστω καί μή υπαρχόντων τών αλλοδαπών!!!
10. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες από τά Δημ. Νοσοκομεία τής Χώρας πληρώνονται βάσει τιμοκαταλόγου πού καταρτίσθηκε τό 1991. Από τότε, παρά τό γεγονός ότι όλα τά κοστολογικά μεγέθη έχουν επανειλημμένως αυξηθεί, σκοπίμως καμμία τροποποίηση στόν τιμοκατάλογο αμοιβών δέν έχει γίνει. Μέ τό πρόσχημα ότι θά επιβαρύνει τά οικονομικά τών Ασφ. Ταμείων (δηλαδή τών όποιων μελών τους), ενώ μέ τήν κρατούσα αντιδεοντολογική καί αντεπιστημονική οικονομικά πρακτική επιβαρύνει τό σύνολον τού Ελληνικού Λαού. Καί ταυτοχρόνως υπονομεύει όλες τίς παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας όλων τών δημ. νοσοκομείων. Μέ συμπαιγνία μάλιστα όλων τών πολιτικών & συνδικαλιστικών ηγεσιών...
Εδώ η «Ομερτά» τής Σικελικής Μαφίας ευρίσκει τήν πιστότερη εγαρμογή της...
11. Η ελλείπουσα εδώ καί χρόνια μελέτη τών νοσολογικών αναγκών συναρτήσει τών παρεχομένων ανά μονάδα υγείας συγκεκριμένων υπηρεσιών, μέ συνυπολογισμό τού λειτουργικού κόστους. Αυτό θά οδηγήσει σέ διοικητική αναδιάρθωση, καί σέ εξορθολογισμό τών πάσης φύσεως δαπανών μέ ταυτόχρονη βελτιστοποίηση τών αποτελεσμάτων. Τό Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας είναι ένας από τούς φορείς πού μπορούν νά συμβάλλουν σέ αυτό, εάν ήθελε κανείς νά τό αξιοποιήσει!
Θυμάμαι, σέ σύσκεψη στήν Νομαρχία Βοιωτίας είχα υποστηρίξει,
Α. Τήν συνένωση τού Δυναμικού (ανθρωπίνου καί υλικοτεχνικού, στόν μέγιστο δυνατό βαθμό) τών δύο νοσοκομείων τού νομού (Λιβαδειάς & Θηβών), μέ προφανή τά ανωτέρω οφέλη,
Β. Τήν ίδρυση Κέντρου Υγείας Αστικού Τύπου στήν Θήβα, στό ισόγειο τού τωρινού Γεν. Νοσοκομείου Θηβών,
Γ. Τήν ίδρυση Κέντρου Αποκαταστάσεως Πολυτραυματιών (ιδίως από τά σύνθετα ατυχήματα) στούς άλλους ορόφους τού τωρινού Γ.Ν.Θ., μονάδα πού λείπει παντελώς από τήν Ελλάδα, (η πόλη θά αποκτούσε επιπροσθέτως καί τόν, αδοκίμως, ονομαζόμενο ιατρικό τουρισμό) καί,
Δ. Τήν ένταξη / απορρόφηση όλου τού υπάρχοντος υγειονομικού μέρους τού Ι.Κ.Α. (Λιβαδειάς, Θηβών & Οινοφύτων) στό Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Ανάλογες ενέργειες, στόν ένα ή τόν άλλο βαθμό, δύνανται νά γίνουν σέ κάθε νομό τής Πατρίδας μας.
12. Τέλος, η απουσία ικανής πολιτικής ηγεσίας (πέρα από τήν αδήριτη ανάγκη νά είναι καί έντιμη...), μέ ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις (πού επιβεβαιώνουν τόν κανόνα). Πατριωτική καί ευσυνείδητη πολιτική ηγεσία θά σημαίνει καί επιλογή ικανών καί εμπείρων τεχνοκρατών γιά τήν στελέχωση όλων τών μονάδων, όχι κομματικών υποστηρικτών τού όποιου κου υπουργού, πού εκτός από β ο λευτής, βρέθηκε, κακή τή μοίρα, νά διαφεντεύει ένα βιλαέτι προσδόκιμο σέ ικανοποίηση ρουσφετιών...
Οι πάσης φύσεως δαπάνες αυξάνονται μέ τέτοιους φρενήρεις ρυθμούς, πού εδώ καί πολλά χρόνια τά δημόσια Νοσοκομεία δέν δύνανται νά πληρώνουν τίς υποχρεώσεις τους. Ταυτοχρόνως (καί μονίμως) μεγαλώνει η απόσταση εισπράξεων – υποχρεώσεων πληρωμών. Αποτέλεσμα, νά οδηγούνται όλα τά Νοσοκομεία σέ αυξανόμενο άνοιγμα, πού σέ συνδυασμό μέ τήν υπάρχουσα ποσοτική καί ποιοτική κατανομή τών κρατικών δαπανών, οδηγούνται στήν χρεωκοπία. Φαντασθείτε νά συμπεριλαμβανόντουσαν καί οι μισθολογικές αμοιβές στίς υποχρεώσεις τών Νοσοκομείων !... (άλλη μία πρωτοτυπία τού πολυμήχανου ΄Ελληνα πολιτικού, όλοι οι μισθοί πληρώνονται κεντρικά από τήν Κυβέρνηση).
Μέ αφοπλιστική ειλικρίνεια ομολογεί ο Τομεάρχης Υγείας τής Νέας Δημοκρατίας μέ τήν εισήγησή του στό πρόσφατο Συνέδριό της :
«Μέχρι τώρα σκεφτόμασταν καί σχεδιάζαμε χωρίς νά μάς ενδιαφέρουν πόσα ελλείμματα στέλνονταν από τήν υγεία στόν κρατικό προϋπολογισμό. Λέγαμε δωρεάν υγεία σέ όλους καί όσο αυτό κόστιζε.
Τώρα πρέπει νά σκεφτούμε ανάποδα. Πρώτα πόσα χρήματα έχουμε διαθέσιμα, προβλέποντας καί τήν περιστολή καί μετά πώς θά τά διαχειριστούμε μέ τρόπο πού αυξάνει τήν αποτελεσματικότητα, τήν συνέχεια, τήν αποδοτικότητα, τήν ασφάλεια, τήν προσβασιμότητα καί ικανότητα τού συστήματος».
Ο δρόμος γιά τήν εξυγίανση είναι μακρύς καί τά περιθώρια στένεψαν απελπιστικά.
Οι δέ αναγκαίες ρήξεις αυξάνονται αλματωδώς προϊόντος τού χρόνου.
΄Αρα θά γίνουν,
Α. Αφενός δυσκολότερα,
Β. Αφετέρου οδυνηρότερα, καί μάλλον,
Γ. Μέ μικρότερα (από τά επιθυμητά) αποτελέσματα.
Πολύς θόρυβος γίνεται πάλι γιά τά τεράστια χρέη τών νοσοκομείων τού Εθνικού Συστήματος Υγείας πρός όλους τούς πάσης φύσεως προμηθευτές. Εντυπωσιάζει τούς ...ανυποψίαστους,
Α. Αφενός τό υπέρογκο ύψος τών οφειλών (άνω τών 6 δίς ευρώ), καί,
Β. Τό μικρό χρονικό διάστημα μέσα στό οποίο (από 1-1-2005 έως τώρα) πού αυτό δημιουργήθηκε αφετέρου.
Πολλοί θεωρούν ότι αυτό συμβαίνει γιατί δέν γίνονται άμεμπτοι διαγωνισμοί, δέν είναι όμως μόνον αυτός ο λόγος. Υπάρχουν καί άλλοι, εξίσου σημαντικοί ! Σκοπός αυτού τού σημειώματος είναι νά τούς παρουσιάσει, μαζί μέ ...συγκρατημένη κριτική!!!
Οι βασικές αιτίες τού μέ αυξανόμενη τάση φαινομένου (ολοένα καί ταχύτερα δημιουργείται ακόμη μεγαλύτερο χρέος, σέ σύγκριση μέ τήν προηγουμένη φορά) είναι :
1. H, χωρίς ουσιαστικούς φραγμούς, συνεχής αύξηση δαπανών τών φαρμάκων. Ιδίως στά νέας κυκλοφορίας σκευάσματα, πού είναι κατά πολύ ακριβότερα από προηγούμενα παραπλήσια πού αντικαθιστούν (καί τών οποίων έληξε η προστασία τής ευρεσιτεχνίας τους, άρα δυνατόν νά τά μιμηθεί ο οιοσδήποτε αντιγραφέας καί μάλιστα νά τά πουλήσει σέ χαμηλή τιμή).
Από 319 εκατομμύρια ευρώ που ήσαν το 1997, πήγαν στα 423 εκατ. ευρώ το 2000, στα 768 εκατ. ευρώ το 2003, ενώ υπερακοντίστηκαν στα 1.014 εκατ. ευρώ το 2006, με στοιχεία του Ινστιτούτου Φαρμ. ΄Ερευνας & Τεχνολογίας. Αναμένεται να εξακοντισθούν σε πάνω από 1.600 εκατ. ευρώ το 2009.
Στήν τελευταία δεκαετία υπολογίζεται ποσόν μεγαλύτερο τών 25 – 26 δίς ευρώ νά έφυγε σέ προμήθειες ιατροφαρμακευτικού υλικού, πού στήν μεγάλη του πλειοψηφία προέκυψε από υπερκοστολογήσεις. Στήν Ψωροκώσταινα ένα τέτοιο προϊόν κοστίζει 2-3-4 καί 5 φορές περισσότερο από ό,τι στό εξωτερικό, τέτοιο χουβαρνταλίκι !
Η δημιουργία χρεών τρέχει μέ μεγέθη τάξεως τών 200 εκατ. ευρώ μηνιαίως!
2. Η ανυπαρξία πολιτικής βουλήσεως νά αξιοποιηθεί τό υπάρχον θεσμικό πλαίσιο
- Καί γιά τήν αγορά φαρμάκων σέ νοσοκομειακές τιμές, χαμηλότερες τού απλού λιανικού εμπορίου,
- Καί γιά τήν επιστροφή τής προβλεπομένης εκπτώσεως (5 %),
- Καί γιά τήν προμήθεια σέ ειδική νοσοκομειακή συσκευασία,
- Καί γιά τήν προμήθεια φαρμάκου στό όνομα τής δραστικής ουσίας καί όχι τού εμπορικού ονόματος, πού συνηθέστατα τά «δημοφιλή & επώνυμα» είναι καί σημαντικά ακριβότερα,
- Καί γιά τήν αντιμετώπιση τών ληστρικών τιμών (όταν καί όπου τέτοιες παρατηρούνται) μέ τήν αξιοποίηση 2 σπουδαίων μοχλών,
Ι. Αφενός τού Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκου, καί,
ΙΙ. Τού Ινστιτούτου Φαρμακευτικής ΄Ερευνας & Τεχνολογίας αφετέρου.
3. Η ανυπαρξία πολιτικής βουλήσεως νά δημιουργηθεί – θεσμοποιηθεί πλαίσιο, όπου υπάρχουν κενά στό υπάρχον.
4. Η, ακόμη καί σήμερα, μή ολοκληρωμένη μηχανογραφημένη λειτουργία κλινικών & ιατρείων όλων τών Δημοσίων νοσοκομείων.
5. Η, χωρίς ενδοιασμούς, υπερσυνταγογράφηση πολλών ιατρών (συνεπικουρούμενη από τήν πολυφαρμακία),
Α. είτε από επαγγελματική ανασφάλεια,
Β. είτε από υπερβολικό ενδιαφέρον,
Γ. είτε από ιδιοτελή πονηρία (μέ τήν προσδοκία ανταλλαγμάτων... εκ μέρους τού παραγωγού /εμπόρου, συνέδρια, τουριστικά ταξιδάκια, κλιματιστικές συσκευές, ηλεκτρ. υπολογιστές, ακόμη καί μετρητά-χρήματα παντοίας μορφής δηλαδή !!!).
Η αλόγιστη αύξηση τών συνταγογραφουμένων εργαστηριακών εξετάσεων (πάλι
γιά ανάλογες αιτίες).
6. Η μή, ουσιαστική καί σύγχρονη, λειτουργία τής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
7. Οι πολλές φορές διαφεύγουσες χρεώσεις εκ μέρους τών νοσοκομείων, γιά παρασχεθείσες υπηρεσίες. Είτε από αμέλεια, είτε από δολιότητα, κάποιες φορές καί από έλλειψη επαρκούς (ποιοτικά καί ποσοτικά) προσωπικού.
Στό Νοσοκομείο Θηβών βρήκα ετήσιες εισπράξεις από δημόσια ασφαλιστικά ταμεία ύψους 675.000 ευρώ γιά όλο τό 2004. Μέ κατάλληλες ενέργειες αλλά καί περιορισμό τών πονηριών, οι εισπράξεις έφθασαν τά 2.410.000 ευρώ τήν αμέσως επομένη χρονιά (2005), ενώ στά επακόλουθα χρόνια ήσαν 1.988.000 καί 2.230.000 ευρώ (2006 & 2007).
8. Οι διαφεύγουσες εισπράξεις, όχι από αμέλεια καταλογισμού τους εκ μέρους τού προσωπικού τών Δημ. Νοσοκομείων, αλλά από οικονομική αδυναμία τών Δημ. Ασφαλιστικών ταμείων. Βέβαια, όποτε γίνεται από τήν Κυβέρνηση ρύθμιση πληρωμής τών νοσοκομειακών οφειλών, αυτομάτως μηδενίζονται καί όλες οι οφειλές τών Ασφ. Ταμείων πρός τά Δημ. Νοσοκομεία (εύλογο είναι).
9. Η χρήση τών πάσης φύσεως νοσοκομειακών υπηρεσιών από αλλοδαπούς, χωρίς τήν ανάλογη είσπραξη χρημάτων. Πρό ημερών, ο Τομεάρχης Υγείας τής Ν. Δημοκρατίας κ. Σαλμάς (πού είχε διατελέσει Υφυπουργός γιά τά Προνοιακά ιδρύματα επί 8μηνο) εκτίμησε σέ τουλάχιστον 1.000.000 τούς αλλοδαπούς χρήστες, πού όσο δέν υπάρχουν ρυθμίσεις – συμφωνίες μέ τά Κράτη προελεύσεώς τους γιά πληρωμές όλων τών παρεχομένων υπηρεσιών, θά αποτελούν μόνιμη καί αυξανόμενη αιμορραγία τού Ε.Σ.Υ. Μέ ορατό τόν κίνδυνο επιταχύνσεως τής καταρρεύσεώς του. Κατάρρευση πού μπορεί νά συντελεσθεί καί γιά άλλους λόγους, έστω καί μή υπαρχόντων τών αλλοδαπών!!!
10. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες από τά Δημ. Νοσοκομεία τής Χώρας πληρώνονται βάσει τιμοκαταλόγου πού καταρτίσθηκε τό 1991. Από τότε, παρά τό γεγονός ότι όλα τά κοστολογικά μεγέθη έχουν επανειλημμένως αυξηθεί, σκοπίμως καμμία τροποποίηση στόν τιμοκατάλογο αμοιβών δέν έχει γίνει. Μέ τό πρόσχημα ότι θά επιβαρύνει τά οικονομικά τών Ασφ. Ταμείων (δηλαδή τών όποιων μελών τους), ενώ μέ τήν κρατούσα αντιδεοντολογική καί αντεπιστημονική οικονομικά πρακτική επιβαρύνει τό σύνολον τού Ελληνικού Λαού. Καί ταυτοχρόνως υπονομεύει όλες τίς παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας όλων τών δημ. νοσοκομείων. Μέ συμπαιγνία μάλιστα όλων τών πολιτικών & συνδικαλιστικών ηγεσιών...
Εδώ η «Ομερτά» τής Σικελικής Μαφίας ευρίσκει τήν πιστότερη εγαρμογή της...
11. Η ελλείπουσα εδώ καί χρόνια μελέτη τών νοσολογικών αναγκών συναρτήσει τών παρεχομένων ανά μονάδα υγείας συγκεκριμένων υπηρεσιών, μέ συνυπολογισμό τού λειτουργικού κόστους. Αυτό θά οδηγήσει σέ διοικητική αναδιάρθωση, καί σέ εξορθολογισμό τών πάσης φύσεως δαπανών μέ ταυτόχρονη βελτιστοποίηση τών αποτελεσμάτων. Τό Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας είναι ένας από τούς φορείς πού μπορούν νά συμβάλλουν σέ αυτό, εάν ήθελε κανείς νά τό αξιοποιήσει!
Θυμάμαι, σέ σύσκεψη στήν Νομαρχία Βοιωτίας είχα υποστηρίξει,
Α. Τήν συνένωση τού Δυναμικού (ανθρωπίνου καί υλικοτεχνικού, στόν μέγιστο δυνατό βαθμό) τών δύο νοσοκομείων τού νομού (Λιβαδειάς & Θηβών), μέ προφανή τά ανωτέρω οφέλη,
Β. Τήν ίδρυση Κέντρου Υγείας Αστικού Τύπου στήν Θήβα, στό ισόγειο τού τωρινού Γεν. Νοσοκομείου Θηβών,
Γ. Τήν ίδρυση Κέντρου Αποκαταστάσεως Πολυτραυματιών (ιδίως από τά σύνθετα ατυχήματα) στούς άλλους ορόφους τού τωρινού Γ.Ν.Θ., μονάδα πού λείπει παντελώς από τήν Ελλάδα, (η πόλη θά αποκτούσε επιπροσθέτως καί τόν, αδοκίμως, ονομαζόμενο ιατρικό τουρισμό) καί,
Δ. Τήν ένταξη / απορρόφηση όλου τού υπάρχοντος υγειονομικού μέρους τού Ι.Κ.Α. (Λιβαδειάς, Θηβών & Οινοφύτων) στό Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Ανάλογες ενέργειες, στόν ένα ή τόν άλλο βαθμό, δύνανται νά γίνουν σέ κάθε νομό τής Πατρίδας μας.
12. Τέλος, η απουσία ικανής πολιτικής ηγεσίας (πέρα από τήν αδήριτη ανάγκη νά είναι καί έντιμη...), μέ ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις (πού επιβεβαιώνουν τόν κανόνα). Πατριωτική καί ευσυνείδητη πολιτική ηγεσία θά σημαίνει καί επιλογή ικανών καί εμπείρων τεχνοκρατών γιά τήν στελέχωση όλων τών μονάδων, όχι κομματικών υποστηρικτών τού όποιου κου υπουργού, πού εκτός από β ο λευτής, βρέθηκε, κακή τή μοίρα, νά διαφεντεύει ένα βιλαέτι προσδόκιμο σέ ικανοποίηση ρουσφετιών...
Οι πάσης φύσεως δαπάνες αυξάνονται μέ τέτοιους φρενήρεις ρυθμούς, πού εδώ καί πολλά χρόνια τά δημόσια Νοσοκομεία δέν δύνανται νά πληρώνουν τίς υποχρεώσεις τους. Ταυτοχρόνως (καί μονίμως) μεγαλώνει η απόσταση εισπράξεων – υποχρεώσεων πληρωμών. Αποτέλεσμα, νά οδηγούνται όλα τά Νοσοκομεία σέ αυξανόμενο άνοιγμα, πού σέ συνδυασμό μέ τήν υπάρχουσα ποσοτική καί ποιοτική κατανομή τών κρατικών δαπανών, οδηγούνται στήν χρεωκοπία. Φαντασθείτε νά συμπεριλαμβανόντουσαν καί οι μισθολογικές αμοιβές στίς υποχρεώσεις τών Νοσοκομείων !... (άλλη μία πρωτοτυπία τού πολυμήχανου ΄Ελληνα πολιτικού, όλοι οι μισθοί πληρώνονται κεντρικά από τήν Κυβέρνηση).
Μέ αφοπλιστική ειλικρίνεια ομολογεί ο Τομεάρχης Υγείας τής Νέας Δημοκρατίας μέ τήν εισήγησή του στό πρόσφατο Συνέδριό της :
«Μέχρι τώρα σκεφτόμασταν καί σχεδιάζαμε χωρίς νά μάς ενδιαφέρουν πόσα ελλείμματα στέλνονταν από τήν υγεία στόν κρατικό προϋπολογισμό. Λέγαμε δωρεάν υγεία σέ όλους καί όσο αυτό κόστιζε.
Τώρα πρέπει νά σκεφτούμε ανάποδα. Πρώτα πόσα χρήματα έχουμε διαθέσιμα, προβλέποντας καί τήν περιστολή καί μετά πώς θά τά διαχειριστούμε μέ τρόπο πού αυξάνει τήν αποτελεσματικότητα, τήν συνέχεια, τήν αποδοτικότητα, τήν ασφάλεια, τήν προσβασιμότητα καί ικανότητα τού συστήματος».
Ο δρόμος γιά τήν εξυγίανση είναι μακρύς καί τά περιθώρια στένεψαν απελπιστικά.
Οι δέ αναγκαίες ρήξεις αυξάνονται αλματωδώς προϊόντος τού χρόνου.
΄Αρα θά γίνουν,
Α. Αφενός δυσκολότερα,
Β. Αφετέρου οδυνηρότερα, καί μάλλον,
Γ. Μέ μικρότερα (από τά επιθυμητά) αποτελέσματα.
Πέμπτη 22 Ιουλίου 2010
Η απληστία, κινητήρια δύναμη της οικονομίας
Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
«Η φήμη μου μού επιτρέπει να διαπαιδαγωγώ και να περνώ στον κόσμο το οποιοδήποτε μήνυμα», λέει ο «σταρ», πλέον, της οικονομίας Τζότζεφ Στίγκλιτς, ο οποίος πριν από λίγες ημέρες φιλοξενήθηκε στον Πόρο, στη Συνάντηση της Σύμης. Πριν από μερικά χρόνια αποτελούσε για πολλούς το πρότυπο των πολέμιων της παγκοσμιοποίησης, σήμερα όμως οι ίδιοι τον κατηγορούν πως υπηρετεί με ζήλο κυβερνήσεις, όπως των ΗΠΑ και του Σαρκοζί, και συνάδελφοί του οικονομολόγοι τού καταλογίζουν πως οι απόψεις του αλλάζουν κάθε φορά ανάλογα με τους «εργοδότες» του. Αν και αντίθετος στον «άγριο καπιταλισμό», πιστεύει πως το σύστημα αυτό εμπεριέχει θετικά σημεία, εφόσον όμως υπόκειται σε περιορισμούς και ρυθμίσεις.
Σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Λε Πουάν» απαντά στην ερώτηση εάν οι πολιτικές κατάφεραν να τιθασεύσουν τελικά τον καπιταλισμό.
Πιστεύετε πραγματικά πως μετά την κρίση όλα άλλαξαν;
«Λάθος. Οι τράπεζες κάνουν τη δουλειά τους όπως πριν και τα μπόνους των στελεχών παραμένουν τα ίδια. Η απληστία αποτελεί, όσο ποτέ άλλοτε, την κινητήρια δύναμη της οικονομίας. Οι όποιες ρυθμίσεις που επέβαλαν οι πολιτικοί δεν είναι παρά διακοσμητικές. Δείτε τι συμβαίνει στην Ελλάδα: όλα ξαναρχίζουν. Κανείς δεν θέλει να δει τα πράγματα καταπρόσωπο και βρισκόμαστε στο σημείο όπου προετοιμάζεται το έδαφος για άλλες κρίσεις, εξίσου βίαιες με αυτές που βιώνουμε και θα καταστρέψουν εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε ολόκληρο τον κόσμο».
Χάρη στην κρίση όμως η άποψή σας ακούστηκε ευρέως...
«Οντως, συμμετέχω σε στρογγυλές τράπεζες, δίνω συνεντεύξεις και μπορώ να εκφραστώ. Ομως όλα αυτά γίνονται για λόγους ευγενείας. Στην πραγματικότητα κανείς δεν θέλει να σκεφτεί πραγματικά τι έχει συμβεί, ούτε και να βρει λύσεις ώστε να αποφευχθούν τα ίδια σφάλματα. Σήμερα ο κόσμος χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα. Στο πρώτο βρίσκονται εκείνοι που βλέπουν τους τραπεζίτες και τις κυβερνήσεις ως υπεύθυνους της κρίσης και θέλουν να τους πνίξουν. Πάνω σε αυτόν τον λαϊκισμό πατάει η Σάρα Πέιλιν στις ΗΠΑ. Στο άλλο στρατόπεδο, συναντάμε -κυρίως- επαγγελματίες χρηματιστικών ιδρυμάτων, τις περισσότερες κυβερνήσεις και τα πολιτικο-οικονομικά κατεστημένα, που πιστεύουν πως η οικονομία μας υπήρξε θύμα κάποιου σοβαρού ατυχήματος, σαν να επρόκειτο για αυτοκίνητο που ξέφυγε από τον δρόμο. Αλλά όχι τίποτε περισσότερο. Κρίμα που μας έπληξε αυτή η κρίση, λένε, αλλά δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία. Πρέπει να ζήσουμε με αυτήν και γρήγορα να ξαναρχίσουμε όπως πριν. Το πιστεύω τους είναι απλό: δεν πρέπει να απαγορευθεί η οδήγηση επειδή γίνονται τροχαία ατυχήματα. Είναι λάθος αυτή η λογική. Κανείς δεν θέλει να σκεφτεί το πραγματικό θέμα, που είναι προφανές: Πρέπει να επανεξετάσουμε από το Α έως το Ω τους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού».
Πώς φτάσαμε έως εδώ;
«Στη δεκαετία του '80, ο κόσμος του χρήματος δημιούργησε ένα λόμπι με σκοπό την απορύθμιση του καπιταλισμού. Τα κατάφεραν χάρη στον Ρόναλντ Ρίγκαν και στο περιβάλλον του. Οι διάδοχοί του δεν άλλαξαν ρότα: ήταν και αυτοί πεισμένοι πως η αγορά θα ρυθμιζόταν μόνη της, πως η κερδοσκοπία ήταν ένα απλό παιχνίδι και πως καλύτερα θα ήταν να μην επέμβει κανείς. Αρνήθηκαν να κατασκευάσουν μια ισχυρή νομοθεσία και δεν έπαιξαν τον φυσικό τους ρόλο, δηλαδή αυτόν του διαιτητή. Αυτό άλλωστε ευνοούσε τις πολιτικές: τα νέα χρηματιστικά εργαλεία, όπως τα περίφημα subprimes, έδωσαν ώθηση στην αμερικανική ανάπτυξη όλα αυτά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Επέτρεψαν σε μικρομεσαίους πολίτες να αποκτήσουν ακίνητα, ενώ δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στα έξοδα των δανείων τους. Ολοι έκλειναν τα μάτια χωρίς να το πολυσκέφτονται. Ολες οι κυβερνήσεις -ακόμη και αυτή του Κλίντον, στην οποία ήμουν σύμβουλός της- είχαν ένα είδος φανατισμού υπέρ των αγορών. Η ισχύουσα οικονομική θεωρία ήταν πως η χρηματιστική παγκοσμιοποίηση θα έφερνε την ευμάρεια σε όλους και πως τα μαθηματικά και τα νέα χρηματιστικά εργαλεία θα έθεταν τέλος στις κυκλικές διακυμάνσεις της οικονομίας. Κανείς δεν πρόσεξε πως το σύστημα είχε "ξεφύγει". Κάποιοι οικονομολόγοι και παλαιοί σοφοί, που είχαν ζήσει την κρίση του '30, χτύπησαν τον κώδωνα κινδύνου. Αλλά όλοι μιλούσαν για την ανάπτυξη που είχε δημιουργηθεί...».
Ομως το να αγωνίζεσαι κατά της απληστίας είναι ουτοπικό.
«Κανείς δεν μπορεί να πολεμήσει ενάντια σε εκείνο που τροφοδοτεί τον κινητήρα του καπιταλισμού. Το ότι χιλιάδες διαχειριστές τραπεζικών επενδυτικών προϊόντων υπερηφανεύονται πως μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα απ' ό,τι οι αγορές, ή ότι ένας ολόκληρος πληθυσμός μυωπικών επενδυτών θέλουν να παίξουν στο καζίνο, δεν με ενοχλεί, είναι πρόβλημά τους. Αντίθετα, όμως, όταν οι όροι του παιχνιδιού δεν είναι ίδιοι για όλους και τα αποθέματα των συντάξεων ή των τραπεζών παίζονται στο καζίνο, τότε αυτό με σοκάρει. Οι τραπεζίτες δεν είναι από τη φύση τους πιο άπληστοι από άλλους.
Ωστόσο, οι ανταμοιβές των επαγγελματιών χρηματιστών δεν αντιστοιχούν στην προστιθέμενη αξία και στις υπηρεσίες που προσφέρουν. Είναι απαράδεκτο και ανήθικο».
Εργαστήκατε στην ομάδα του Ομπάμα στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας και βρίσκεστε κοντά σε στενούς του συνεργάτες. Κανείς δεν ακούει τις απόψεις σας;
«Ημουν στο Νταβός τον περασμένο Ιανουάριο. Οι τραπεζίτες είχαν ξαναβρεί το γόητρό τους. Ελεγαν στους πολιτικούς: "Αν κάνετε υπερβολές στις ρυθμίσεις των αγορών, θα θέσετε την πραγματική οικονομία σε κίνδυνο. Αν περιορίσετε τον τομέα δράσεών μας με νόμους και οδηγίες, οι δυτικές τράπεζες δεν θα είναι πια ανταγωνιστικές απέναντι στους Κινέζους ανταγωνιστές τους και θα χάσετε τον τελευταίο τρόπο να ασκείτε πιέσεις στην Κίνα". Και οι πολιτικοί τούς άκουγαν συγκατανεύοντας, κουνώντας το κεφάλι. Υποτάχτηκαν στους τραπεζίτες: τους έδωσαν μια λευκή επιταγή χωρίς να απαιτήσουν κάτι, ώστε να αποφευχθεί στο μέλλον μια παρόμοια με αυτήν που βιώνουμε, κρίση. Παίρνω ως παράδειγμα την κυβέρνηση Ομπάμα, για να δούμε όλες τις διαφορετικές πλευρές. Ο Ομπάμα δεν έχει εντελώς ελεύθερα τα χέρια. Θυμηθείτε το σκεπτικό της εκλογής του: Ηθελε να δείξει πως με αυτόν θα υπήρχε ηρεμία και συνέχεια, απαραίτητη προϋπόθεση για να δημιουργήσει κλίμα εμπιστοσύνης. Ωστόσο, είμαι εντυπωσιασμένος σήμερα καθώς διαπιστώνω πως ο Ομπάμα, που κέρδισε υποσχόμενος την "αλλαγή", δεν μετακίνησε παρά ελάχιστα τις πολυθρόνες πάνω στη γέφυρα του Τιτανικού. Τα πρόσωπα άλλαξαν, όχι οι πεποιθήσεις. Το σχέδιό του για την υποστήριξη της οικονομίας ήταν εντελώς απαραίτητο. Ομως δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να αναδιοργανώσει εκ βάθρων το χρηματιστικό σύστημα. Κι όμως, μπορούσε να το κάνει. Τελικά ο Ομπάμα, όπως και ο Μπους, πίστεψε πως ανοίγοντας τις κάνουλες του ρευστού προς τις τράπεζες και δίνοντας πιστώσεις, όλα θα πήγαιναν όπως πριν. Ηταν όμως ένα προσωρινό μέτρο. Πίστεψε επίσης πως το γενικό συμφέρον και το συμφέρον των τραπεζών ήταν κοινό, πως το σχέδιο ενίσχυσης των τραπεζών θα ευνοούσε περισσότερο τον Αμερικανό πολίτη. Κι όμως, θα έπρεπε να προχωρήσει στην αναδιανομή του πλούτου, να αναδιαμορφώσει πλήρως το αμερικανικό φορολογικό σύστημα με πιο δίκαιους νόμους και να καταργήσει τα δώρα που η κυβέρνηση Μπους έκανε στους προνομιούχους. Ομως δεν άλλαξε ρότα. Το πρόβλημα είναι τώρα πως όλος ο κόσμος γνωρίζει, και οι κερδοσκόποι καλύτερα από τον καθένα, πως το κράτος είναι εδώ για να παίξει τον ρόλο του πυροσβέστη». *
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
«Η φήμη μου μού επιτρέπει να διαπαιδαγωγώ και να περνώ στον κόσμο το οποιοδήποτε μήνυμα», λέει ο «σταρ», πλέον, της οικονομίας Τζότζεφ Στίγκλιτς, ο οποίος πριν από λίγες ημέρες φιλοξενήθηκε στον Πόρο, στη Συνάντηση της Σύμης. Πριν από μερικά χρόνια αποτελούσε για πολλούς το πρότυπο των πολέμιων της παγκοσμιοποίησης, σήμερα όμως οι ίδιοι τον κατηγορούν πως υπηρετεί με ζήλο κυβερνήσεις, όπως των ΗΠΑ και του Σαρκοζί, και συνάδελφοί του οικονομολόγοι τού καταλογίζουν πως οι απόψεις του αλλάζουν κάθε φορά ανάλογα με τους «εργοδότες» του. Αν και αντίθετος στον «άγριο καπιταλισμό», πιστεύει πως το σύστημα αυτό εμπεριέχει θετικά σημεία, εφόσον όμως υπόκειται σε περιορισμούς και ρυθμίσεις.
Σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Λε Πουάν» απαντά στην ερώτηση εάν οι πολιτικές κατάφεραν να τιθασεύσουν τελικά τον καπιταλισμό.
Πιστεύετε πραγματικά πως μετά την κρίση όλα άλλαξαν;
«Λάθος. Οι τράπεζες κάνουν τη δουλειά τους όπως πριν και τα μπόνους των στελεχών παραμένουν τα ίδια. Η απληστία αποτελεί, όσο ποτέ άλλοτε, την κινητήρια δύναμη της οικονομίας. Οι όποιες ρυθμίσεις που επέβαλαν οι πολιτικοί δεν είναι παρά διακοσμητικές. Δείτε τι συμβαίνει στην Ελλάδα: όλα ξαναρχίζουν. Κανείς δεν θέλει να δει τα πράγματα καταπρόσωπο και βρισκόμαστε στο σημείο όπου προετοιμάζεται το έδαφος για άλλες κρίσεις, εξίσου βίαιες με αυτές που βιώνουμε και θα καταστρέψουν εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε ολόκληρο τον κόσμο».
Χάρη στην κρίση όμως η άποψή σας ακούστηκε ευρέως...
«Οντως, συμμετέχω σε στρογγυλές τράπεζες, δίνω συνεντεύξεις και μπορώ να εκφραστώ. Ομως όλα αυτά γίνονται για λόγους ευγενείας. Στην πραγματικότητα κανείς δεν θέλει να σκεφτεί πραγματικά τι έχει συμβεί, ούτε και να βρει λύσεις ώστε να αποφευχθούν τα ίδια σφάλματα. Σήμερα ο κόσμος χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα. Στο πρώτο βρίσκονται εκείνοι που βλέπουν τους τραπεζίτες και τις κυβερνήσεις ως υπεύθυνους της κρίσης και θέλουν να τους πνίξουν. Πάνω σε αυτόν τον λαϊκισμό πατάει η Σάρα Πέιλιν στις ΗΠΑ. Στο άλλο στρατόπεδο, συναντάμε -κυρίως- επαγγελματίες χρηματιστικών ιδρυμάτων, τις περισσότερες κυβερνήσεις και τα πολιτικο-οικονομικά κατεστημένα, που πιστεύουν πως η οικονομία μας υπήρξε θύμα κάποιου σοβαρού ατυχήματος, σαν να επρόκειτο για αυτοκίνητο που ξέφυγε από τον δρόμο. Αλλά όχι τίποτε περισσότερο. Κρίμα που μας έπληξε αυτή η κρίση, λένε, αλλά δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία. Πρέπει να ζήσουμε με αυτήν και γρήγορα να ξαναρχίσουμε όπως πριν. Το πιστεύω τους είναι απλό: δεν πρέπει να απαγορευθεί η οδήγηση επειδή γίνονται τροχαία ατυχήματα. Είναι λάθος αυτή η λογική. Κανείς δεν θέλει να σκεφτεί το πραγματικό θέμα, που είναι προφανές: Πρέπει να επανεξετάσουμε από το Α έως το Ω τους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού».
Πώς φτάσαμε έως εδώ;
«Στη δεκαετία του '80, ο κόσμος του χρήματος δημιούργησε ένα λόμπι με σκοπό την απορύθμιση του καπιταλισμού. Τα κατάφεραν χάρη στον Ρόναλντ Ρίγκαν και στο περιβάλλον του. Οι διάδοχοί του δεν άλλαξαν ρότα: ήταν και αυτοί πεισμένοι πως η αγορά θα ρυθμιζόταν μόνη της, πως η κερδοσκοπία ήταν ένα απλό παιχνίδι και πως καλύτερα θα ήταν να μην επέμβει κανείς. Αρνήθηκαν να κατασκευάσουν μια ισχυρή νομοθεσία και δεν έπαιξαν τον φυσικό τους ρόλο, δηλαδή αυτόν του διαιτητή. Αυτό άλλωστε ευνοούσε τις πολιτικές: τα νέα χρηματιστικά εργαλεία, όπως τα περίφημα subprimes, έδωσαν ώθηση στην αμερικανική ανάπτυξη όλα αυτά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Επέτρεψαν σε μικρομεσαίους πολίτες να αποκτήσουν ακίνητα, ενώ δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στα έξοδα των δανείων τους. Ολοι έκλειναν τα μάτια χωρίς να το πολυσκέφτονται. Ολες οι κυβερνήσεις -ακόμη και αυτή του Κλίντον, στην οποία ήμουν σύμβουλός της- είχαν ένα είδος φανατισμού υπέρ των αγορών. Η ισχύουσα οικονομική θεωρία ήταν πως η χρηματιστική παγκοσμιοποίηση θα έφερνε την ευμάρεια σε όλους και πως τα μαθηματικά και τα νέα χρηματιστικά εργαλεία θα έθεταν τέλος στις κυκλικές διακυμάνσεις της οικονομίας. Κανείς δεν πρόσεξε πως το σύστημα είχε "ξεφύγει". Κάποιοι οικονομολόγοι και παλαιοί σοφοί, που είχαν ζήσει την κρίση του '30, χτύπησαν τον κώδωνα κινδύνου. Αλλά όλοι μιλούσαν για την ανάπτυξη που είχε δημιουργηθεί...».
Ομως το να αγωνίζεσαι κατά της απληστίας είναι ουτοπικό.
«Κανείς δεν μπορεί να πολεμήσει ενάντια σε εκείνο που τροφοδοτεί τον κινητήρα του καπιταλισμού. Το ότι χιλιάδες διαχειριστές τραπεζικών επενδυτικών προϊόντων υπερηφανεύονται πως μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα απ' ό,τι οι αγορές, ή ότι ένας ολόκληρος πληθυσμός μυωπικών επενδυτών θέλουν να παίξουν στο καζίνο, δεν με ενοχλεί, είναι πρόβλημά τους. Αντίθετα, όμως, όταν οι όροι του παιχνιδιού δεν είναι ίδιοι για όλους και τα αποθέματα των συντάξεων ή των τραπεζών παίζονται στο καζίνο, τότε αυτό με σοκάρει. Οι τραπεζίτες δεν είναι από τη φύση τους πιο άπληστοι από άλλους.
Ωστόσο, οι ανταμοιβές των επαγγελματιών χρηματιστών δεν αντιστοιχούν στην προστιθέμενη αξία και στις υπηρεσίες που προσφέρουν. Είναι απαράδεκτο και ανήθικο».
Εργαστήκατε στην ομάδα του Ομπάμα στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας και βρίσκεστε κοντά σε στενούς του συνεργάτες. Κανείς δεν ακούει τις απόψεις σας;
«Ημουν στο Νταβός τον περασμένο Ιανουάριο. Οι τραπεζίτες είχαν ξαναβρεί το γόητρό τους. Ελεγαν στους πολιτικούς: "Αν κάνετε υπερβολές στις ρυθμίσεις των αγορών, θα θέσετε την πραγματική οικονομία σε κίνδυνο. Αν περιορίσετε τον τομέα δράσεών μας με νόμους και οδηγίες, οι δυτικές τράπεζες δεν θα είναι πια ανταγωνιστικές απέναντι στους Κινέζους ανταγωνιστές τους και θα χάσετε τον τελευταίο τρόπο να ασκείτε πιέσεις στην Κίνα". Και οι πολιτικοί τούς άκουγαν συγκατανεύοντας, κουνώντας το κεφάλι. Υποτάχτηκαν στους τραπεζίτες: τους έδωσαν μια λευκή επιταγή χωρίς να απαιτήσουν κάτι, ώστε να αποφευχθεί στο μέλλον μια παρόμοια με αυτήν που βιώνουμε, κρίση. Παίρνω ως παράδειγμα την κυβέρνηση Ομπάμα, για να δούμε όλες τις διαφορετικές πλευρές. Ο Ομπάμα δεν έχει εντελώς ελεύθερα τα χέρια. Θυμηθείτε το σκεπτικό της εκλογής του: Ηθελε να δείξει πως με αυτόν θα υπήρχε ηρεμία και συνέχεια, απαραίτητη προϋπόθεση για να δημιουργήσει κλίμα εμπιστοσύνης. Ωστόσο, είμαι εντυπωσιασμένος σήμερα καθώς διαπιστώνω πως ο Ομπάμα, που κέρδισε υποσχόμενος την "αλλαγή", δεν μετακίνησε παρά ελάχιστα τις πολυθρόνες πάνω στη γέφυρα του Τιτανικού. Τα πρόσωπα άλλαξαν, όχι οι πεποιθήσεις. Το σχέδιό του για την υποστήριξη της οικονομίας ήταν εντελώς απαραίτητο. Ομως δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να αναδιοργανώσει εκ βάθρων το χρηματιστικό σύστημα. Κι όμως, μπορούσε να το κάνει. Τελικά ο Ομπάμα, όπως και ο Μπους, πίστεψε πως ανοίγοντας τις κάνουλες του ρευστού προς τις τράπεζες και δίνοντας πιστώσεις, όλα θα πήγαιναν όπως πριν. Ηταν όμως ένα προσωρινό μέτρο. Πίστεψε επίσης πως το γενικό συμφέρον και το συμφέρον των τραπεζών ήταν κοινό, πως το σχέδιο ενίσχυσης των τραπεζών θα ευνοούσε περισσότερο τον Αμερικανό πολίτη. Κι όμως, θα έπρεπε να προχωρήσει στην αναδιανομή του πλούτου, να αναδιαμορφώσει πλήρως το αμερικανικό φορολογικό σύστημα με πιο δίκαιους νόμους και να καταργήσει τα δώρα που η κυβέρνηση Μπους έκανε στους προνομιούχους. Ομως δεν άλλαξε ρότα. Το πρόβλημα είναι τώρα πως όλος ο κόσμος γνωρίζει, και οι κερδοσκόποι καλύτερα από τον καθένα, πως το κράτος είναι εδώ για να παίξει τον ρόλο του πυροσβέστη». *
Τρίτη 20 Ιουλίου 2010
Κοινωνία – Αγορά: αντιτιθέμενα συμφέροντα;
του Γιάννη Βελίκη
Ο Άνταμ Σμιθ, ιδρυτής της κλασικής Πολιτικής Οικονομίας, ήδη από το 1776 στο έργο του «ο Πλούτος των Εθνών», διαχώρισε τα συμφέροντα μισθωτών και κεφαλαιούχων ως αντιτιθέμενα. Η πιο σημαντική του, ωστόσο, παρατήρηση ήταν ότι, γενικότερα τα συμφέροντα της κοινωνίας είναι αντιτιθέμενα με αυτά των κεφαλαιούχων – επενδυτών. Όσο δηλαδή αναπτύσσεται και ευημερεί μία κοινωνία, τόσο τα κέρδη των κεφαλαιούχων μειώνονται, και όσο η κοινωνία μένει στάσιμη ή παρακμάζει τόσο τα κέρδη τους αυξάνονται.
Όπως γράφει «…το σύνολο της ετήσιας παραγωγής της γης και της εργασίας μιας δεδομένης χώρας…συνιστά το εισόδημα τριών διαφορετικών τάξεων του πληθυσμού: αυτών που ζουν από την πρόσοδο της γης, αυτών που ζουν από το μισθό και αυτών που ζουν από τα κέρδη.
Τα συμφέροντα της πρώτης και της δεύτερης τάξης είναι συνδεδεμένα με τα συμφέροντα της κοινωνίας. Τόσο το ύψος της προσόδου, όσο και του μισθού, αυξάνονται όσο αυξάνονται ο πραγματικός πλούτος της κοινωνίας και η ποσότητα της χρήσιμης εργασίας που απασχολείται στο εσωτερικό της.
Ωστόσο, αντίθετα με την πρόσοδο και τους μισθούς, το επίπεδο κέρδους των κεφαλαιούχων, δεν αυξάνεται σε περιόδους οικονομικής άνθησης και δεν μειώνεται σε περιόδους παρακμής της κοινωνίας. Αντίθετα είναι γενικά χαμηλό στις πλούσιες, και υψηλό στις φτωχές χώρες, και είναι πάντα υψηλότερο στις χώρες που βαδίζουν προς την καταστροφή.
Η μείωση του κεφαλαιακού αποθέματος μιας κοινωνίας ή των κονδυλίων που προορίζονται για τη συντήρηση της φιλόπονης δραστηριότητας, καθώς μειώνει το μισθό της εργασίας, αυξάνει τα κέρδη του αποθέματος. Με τη μείωση του μισθού της εργασίας, οι κάτοχοι του αποθέματος που παραμένει στην κοινωνία είναι σε θέση να φέρουν τα αγαθά τους στην αγορά με μικρότερες δαπάνες απ ότι προηγουμένως και, καθώς χρησιμοποιείται μικρότερο απόθεμα στην τροφοδοσία της αγοράς, μπορούν να πωλούν ακριβότερα.
Τα δύο υποσύνολα της τάξης των κεφαλαιούχων που απασχολούν τα μεγαλύτερα κεφάλαια και, λόγω του πλούτου τους, προσελκύουν το μεγαλύτερο μερίδιο της δημόσιας εκτίμησης είναι οι έμποροι και οι βιομήχανοι. Καθώς οι συλλογισμοί τους στρέφονται γενικά περισσότερο γύρω από τα συμφέροντα του δικού τους ιδιαίτερου κλάδου οικονομικής δραστηριότητας και λιγότερο γύρω από αυτά της κοινωνίας, η κρίση τους είναι πιθανότερο να εξαρτάται περισσότερο από τη θεώρηση των πρώτων συμφερόντων και λιγότερο αυτήν των δευτέρων.
Το συμφέρον τους πάντα είναι η διεύρυνση της αγοράς και ο περιορισμός του ανταγωνισμού. Η διεύρυνση της αγοράς ενδέχεται συχνά να συμβαδίζει σε σημαντικό βαθμό με τα συμφέροντα της κοινωνίας. Αλλά ο περιορισμός του ανταγωνισμού είναι πάντα αντίθετος με αυτά, και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δώσει στους επιχειρηματίες τη δυνατότητα να επιβάλουν, για δικό τους λογαριασμό, έναν αυθαίρετο φόρο επί των άλλων συμπολιτών τους, μέσω της αύξησης των κερδών τους πάνω από τα φυσικά τους επίπεδα. Η πρόταση κάθε νέου νόμου ή ρύθμιση του εμπορίου που προέρχεται από αυτή την τάξη θα πρέπει πάντοτε να ακούγεται με επιφύλαξη. Οι προτάσεις αυτές προέρχονται από μία τάξη ανθρώπων, των οποίων τα συμφέροντα δεν ταυτίζονται ποτέ με αυτά της χώρας, που έχουν γενικά συμφέρον να εξαπατούν, ακόμα και να καταπιέζουν τη χώρα, και οι οποίοι, για το λόγο αυτόν, σε πολλές περιπτώσεις και την εξαπάτησαν, αλλά και την καταπίεσαν».
Στο πρόσφατο άρθρο «Αγορά και Δημοκρατία» του Ζακ Αταλί στην L' Express, ο συγγραφέας παρατηρεί «…να συσσωρεύονται οι αποδείξεις για την αυξανόμενη αντίφαση μεταξύ αγοράς και δημοκρατίας: η δημοκρατία προϋποθέτει την ύπαρξη συνόρων· συνόρων γεωγραφικών, που προσδιορίζουν τον τόπο της αρμοδιότητάς τους. Συνόρων λειτουργικών, που οριοθετούν τους τομείς όπου εφαρμόζονται αυτές οι πολιτικές. από τη μεριά της η αγορά εξ ορισμού απεχθάνεται τα σύνορα· εμπορεύματα, κεφάλαια, εργαζόμενοι, καταναλωτές, μισθωτοί, θα πρέπει όλα να κυκλοφορούν κατά βούληση, να πωλούν και να αγοράζονται όπως επιθυμούν, να εργάζονται και να επενδύουν παντού. Η δημοκρατία αγαπά τη σταθερότητα· η αγορά αντιθέτως είναι νομάς».
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η λειτουργία της αγοράς και οι τακτικές πλουτισμού των κεφαλαιούχων δεν συνάδουν με τα συμφέροντα της κοινωνίας και της δημοκρατίας. Οι γιατροί και οι φαρμακευτικές εταιρίες «τρίβουν τα χέρια τους» όταν υπάρχουν ασθενείς, οι ψυχολόγοι όταν υπάρχουν ψυχικά διαταραγμένοι, οι εταιρίες security και κατασκευής όπλων όταν υπάρχει ανασφάλεια!
Όπως ειπώθηκε και στο διάσημο ντοκιμαντέρ Zeitgeist «… προβλήματα όπως αυτά της φτώχειας και των αστέγων δεν λύνονται, επειδή κανείς από τους κεφαλαιούχους δεν θα αποκομίσει κέρδος. Αν αύριο, οι κεφαλαιούχοι εκτιμούσαν ότι με τη λύση αυτών των προβλημάτων θα κέρδιζαν πολλά εκατομμύρια δολάρια, άμεσα οι δρόμοι θα «καθάριζαν» από τους αστέγους και τους φτωχούς και θα βρισκόταν καταλύματα και τροφή».
Φυσικά, όπως τονίζει και ο Σμιθ, η διεύρυνση της αγοράς συχνά συμβαδίζει με την πρόοδο της κοινωνίας. Με την ανάπτυξη της οικονομίας έρχεται η ζήτηση εργασίας, η ευημερία και η πρόοδος της κοινωνίας (σε υγεία, ασφάλεια, πολιτισμό). Όμως με κανόνες, και κανόνες που θα στοχεύουν στα συμφέροντα των πολλών και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Επομένως, από κανόνες που θα τεθούν από τη δημοκρατία.
Όπως καταλήγει και ο Αταλί «…η δημοκρατία δεν μπορεί να ανταγωνίζεται την αγορά στο γήπεδό της. Δεν μπορεί να παραιτείται από τα φορολογικά της έσοδα για να γοητεύσει όσους δεν ενδιαφέρονται για τη μοίρα της. Δεν πρέπει να εκμηδενίζει τη φορολογία για να συγκρατήσει τους πλουσιότερους, ούτε φυσικά να τη διογκώνει πέραν της λογικής, για να βοηθήσει δήθεν τους φτωχούς. Αυτό που χρειάζεται να κάνει, είναι να αξιοποιήσει τα δικά της όπλα: αυτά της μόρφωσης, του πολιτισμού, της ικανοποίησης που προκαλεί η συμβίωση, του κοινωνικού συμβολαίου. Η εμπειρία πράγματι αποδεικνύει πως η «φορολογική μετανάστευση» είναι πολύ μικρή σε χώρες με υψηλή φορολογία, εφόσον οι χώρες αυτές κατορθώνουν να αξιοποιούν τους πόρους τους για να υπηρετήσουν ένα συλλογικό πρόταγμα. Η πολιτική δεν μπορεί να εξισορροπεί την αγορά απλά υποτασσόμενη στους νόμους της. Αλλά μπορεί να δημιουργήσει μερικούς καλούς λόγους ώστε να πείσει τους νομάδες να μοιραστούν το μέλλον τους με τους μόνιμους κατοίκους της».
Ο Άνταμ Σμιθ, ιδρυτής της κλασικής Πολιτικής Οικονομίας, ήδη από το 1776 στο έργο του «ο Πλούτος των Εθνών», διαχώρισε τα συμφέροντα μισθωτών και κεφαλαιούχων ως αντιτιθέμενα. Η πιο σημαντική του, ωστόσο, παρατήρηση ήταν ότι, γενικότερα τα συμφέροντα της κοινωνίας είναι αντιτιθέμενα με αυτά των κεφαλαιούχων – επενδυτών. Όσο δηλαδή αναπτύσσεται και ευημερεί μία κοινωνία, τόσο τα κέρδη των κεφαλαιούχων μειώνονται, και όσο η κοινωνία μένει στάσιμη ή παρακμάζει τόσο τα κέρδη τους αυξάνονται.
Όπως γράφει «…το σύνολο της ετήσιας παραγωγής της γης και της εργασίας μιας δεδομένης χώρας…συνιστά το εισόδημα τριών διαφορετικών τάξεων του πληθυσμού: αυτών που ζουν από την πρόσοδο της γης, αυτών που ζουν από το μισθό και αυτών που ζουν από τα κέρδη.
Τα συμφέροντα της πρώτης και της δεύτερης τάξης είναι συνδεδεμένα με τα συμφέροντα της κοινωνίας. Τόσο το ύψος της προσόδου, όσο και του μισθού, αυξάνονται όσο αυξάνονται ο πραγματικός πλούτος της κοινωνίας και η ποσότητα της χρήσιμης εργασίας που απασχολείται στο εσωτερικό της.
Ωστόσο, αντίθετα με την πρόσοδο και τους μισθούς, το επίπεδο κέρδους των κεφαλαιούχων, δεν αυξάνεται σε περιόδους οικονομικής άνθησης και δεν μειώνεται σε περιόδους παρακμής της κοινωνίας. Αντίθετα είναι γενικά χαμηλό στις πλούσιες, και υψηλό στις φτωχές χώρες, και είναι πάντα υψηλότερο στις χώρες που βαδίζουν προς την καταστροφή.
Η μείωση του κεφαλαιακού αποθέματος μιας κοινωνίας ή των κονδυλίων που προορίζονται για τη συντήρηση της φιλόπονης δραστηριότητας, καθώς μειώνει το μισθό της εργασίας, αυξάνει τα κέρδη του αποθέματος. Με τη μείωση του μισθού της εργασίας, οι κάτοχοι του αποθέματος που παραμένει στην κοινωνία είναι σε θέση να φέρουν τα αγαθά τους στην αγορά με μικρότερες δαπάνες απ ότι προηγουμένως και, καθώς χρησιμοποιείται μικρότερο απόθεμα στην τροφοδοσία της αγοράς, μπορούν να πωλούν ακριβότερα.
Τα δύο υποσύνολα της τάξης των κεφαλαιούχων που απασχολούν τα μεγαλύτερα κεφάλαια και, λόγω του πλούτου τους, προσελκύουν το μεγαλύτερο μερίδιο της δημόσιας εκτίμησης είναι οι έμποροι και οι βιομήχανοι. Καθώς οι συλλογισμοί τους στρέφονται γενικά περισσότερο γύρω από τα συμφέροντα του δικού τους ιδιαίτερου κλάδου οικονομικής δραστηριότητας και λιγότερο γύρω από αυτά της κοινωνίας, η κρίση τους είναι πιθανότερο να εξαρτάται περισσότερο από τη θεώρηση των πρώτων συμφερόντων και λιγότερο αυτήν των δευτέρων.
Το συμφέρον τους πάντα είναι η διεύρυνση της αγοράς και ο περιορισμός του ανταγωνισμού. Η διεύρυνση της αγοράς ενδέχεται συχνά να συμβαδίζει σε σημαντικό βαθμό με τα συμφέροντα της κοινωνίας. Αλλά ο περιορισμός του ανταγωνισμού είναι πάντα αντίθετος με αυτά, και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δώσει στους επιχειρηματίες τη δυνατότητα να επιβάλουν, για δικό τους λογαριασμό, έναν αυθαίρετο φόρο επί των άλλων συμπολιτών τους, μέσω της αύξησης των κερδών τους πάνω από τα φυσικά τους επίπεδα. Η πρόταση κάθε νέου νόμου ή ρύθμιση του εμπορίου που προέρχεται από αυτή την τάξη θα πρέπει πάντοτε να ακούγεται με επιφύλαξη. Οι προτάσεις αυτές προέρχονται από μία τάξη ανθρώπων, των οποίων τα συμφέροντα δεν ταυτίζονται ποτέ με αυτά της χώρας, που έχουν γενικά συμφέρον να εξαπατούν, ακόμα και να καταπιέζουν τη χώρα, και οι οποίοι, για το λόγο αυτόν, σε πολλές περιπτώσεις και την εξαπάτησαν, αλλά και την καταπίεσαν».
Στο πρόσφατο άρθρο «Αγορά και Δημοκρατία» του Ζακ Αταλί στην L' Express, ο συγγραφέας παρατηρεί «…να συσσωρεύονται οι αποδείξεις για την αυξανόμενη αντίφαση μεταξύ αγοράς και δημοκρατίας: η δημοκρατία προϋποθέτει την ύπαρξη συνόρων· συνόρων γεωγραφικών, που προσδιορίζουν τον τόπο της αρμοδιότητάς τους. Συνόρων λειτουργικών, που οριοθετούν τους τομείς όπου εφαρμόζονται αυτές οι πολιτικές. από τη μεριά της η αγορά εξ ορισμού απεχθάνεται τα σύνορα· εμπορεύματα, κεφάλαια, εργαζόμενοι, καταναλωτές, μισθωτοί, θα πρέπει όλα να κυκλοφορούν κατά βούληση, να πωλούν και να αγοράζονται όπως επιθυμούν, να εργάζονται και να επενδύουν παντού. Η δημοκρατία αγαπά τη σταθερότητα· η αγορά αντιθέτως είναι νομάς».
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η λειτουργία της αγοράς και οι τακτικές πλουτισμού των κεφαλαιούχων δεν συνάδουν με τα συμφέροντα της κοινωνίας και της δημοκρατίας. Οι γιατροί και οι φαρμακευτικές εταιρίες «τρίβουν τα χέρια τους» όταν υπάρχουν ασθενείς, οι ψυχολόγοι όταν υπάρχουν ψυχικά διαταραγμένοι, οι εταιρίες security και κατασκευής όπλων όταν υπάρχει ανασφάλεια!
Όπως ειπώθηκε και στο διάσημο ντοκιμαντέρ Zeitgeist «… προβλήματα όπως αυτά της φτώχειας και των αστέγων δεν λύνονται, επειδή κανείς από τους κεφαλαιούχους δεν θα αποκομίσει κέρδος. Αν αύριο, οι κεφαλαιούχοι εκτιμούσαν ότι με τη λύση αυτών των προβλημάτων θα κέρδιζαν πολλά εκατομμύρια δολάρια, άμεσα οι δρόμοι θα «καθάριζαν» από τους αστέγους και τους φτωχούς και θα βρισκόταν καταλύματα και τροφή».
Φυσικά, όπως τονίζει και ο Σμιθ, η διεύρυνση της αγοράς συχνά συμβαδίζει με την πρόοδο της κοινωνίας. Με την ανάπτυξη της οικονομίας έρχεται η ζήτηση εργασίας, η ευημερία και η πρόοδος της κοινωνίας (σε υγεία, ασφάλεια, πολιτισμό). Όμως με κανόνες, και κανόνες που θα στοχεύουν στα συμφέροντα των πολλών και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Επομένως, από κανόνες που θα τεθούν από τη δημοκρατία.
Όπως καταλήγει και ο Αταλί «…η δημοκρατία δεν μπορεί να ανταγωνίζεται την αγορά στο γήπεδό της. Δεν μπορεί να παραιτείται από τα φορολογικά της έσοδα για να γοητεύσει όσους δεν ενδιαφέρονται για τη μοίρα της. Δεν πρέπει να εκμηδενίζει τη φορολογία για να συγκρατήσει τους πλουσιότερους, ούτε φυσικά να τη διογκώνει πέραν της λογικής, για να βοηθήσει δήθεν τους φτωχούς. Αυτό που χρειάζεται να κάνει, είναι να αξιοποιήσει τα δικά της όπλα: αυτά της μόρφωσης, του πολιτισμού, της ικανοποίησης που προκαλεί η συμβίωση, του κοινωνικού συμβολαίου. Η εμπειρία πράγματι αποδεικνύει πως η «φορολογική μετανάστευση» είναι πολύ μικρή σε χώρες με υψηλή φορολογία, εφόσον οι χώρες αυτές κατορθώνουν να αξιοποιούν τους πόρους τους για να υπηρετήσουν ένα συλλογικό πρόταγμα. Η πολιτική δεν μπορεί να εξισορροπεί την αγορά απλά υποτασσόμενη στους νόμους της. Αλλά μπορεί να δημιουργήσει μερικούς καλούς λόγους ώστε να πείσει τους νομάδες να μοιραστούν το μέλλον τους με τους μόνιμους κατοίκους της».
Δευτέρα 19 Ιουλίου 2010
Αγορά και δημοκρατία
του Ζακ Αταλί
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Καθημερινά βλέπουμε να συσσωρεύονται οι αποδείξεις για την αυξανόμενη αντίφαση μεταξύ αγοράς και δημοκρατίας:
η δημοκρατία προϋποθέτει την ύπαρξη συνόρων· συνόρων γεωγραφικών, που προσδιορίζουν τον τόπο της αρμοδιότητάς τους. Συνόρων λειτουργικών, που οριοθετούν τους τομείς όπου εφαρμόζονται αυτές οι πολιτικές.
από τη μεριά της η αγορά εξ ορισμού απεχθάνεται τα σύνορα· εμπορεύματα, κεφάλαια, εργαζόμενοι, καταναλωτές, μισθωτοί, θα πρέπει όλα να κυκλοφορούν κατά βούληση, να πωλούν και να αγοράζονται όπως επιθυμούν, να εργάζονται και να επενδύουν παντού.
Η δημοκρατία αγαπά τη σταθερότητα· η αγορά αντιθέτως είναι νομάς.
Ξαναβρίσκουμε αυτή την αντίφαση στις σημερινές εξελίξεις. Εδώ ριζώνει η οικονομική κρίση· εδώ συναντά και η πολιτική τα όριά της, με αποτέλεσμα να «χτυπιέται» σε μια θλιβερή παράσταση, ενώ πλέον το σημαντικό δεν εξαρτάται από αυτήν. Εδώ -και πάλι- οφείλονται όσα συμβαίνουν στη Λ' Ορεάλ.
Αλλά η ιστορία αυτή διαθέτει πολλές διαστάσεις, που αφορούν από τη χρηματοδότηση της πολιτικής και την εκμετάλλευση του γήρατος έως τη σκανδαλώδη ανάμειξη μεταξύ των -θαμπωμένων από τα λεφτά- πολιτικών και των Κολοσσών του χρήματος.
Αλλά κατά τη γνώμη μου το βασικό που μας διδάσκει αυτή η ιστορία είναι πόσο δύσκολη και κρίσιμη είναι η σχέση πολιτικής και αγοράς.
Η αλήθεια είναι πως αν η αγορά ήταν ο μόνος κυρίαρχος, η κ. Μπετανκούρ (Bettencourt) θα είχε προ πολλού μετατραπεί σε φορολογικό πρόσφυγα. Αλλά παρέμεινε στη Γαλλία. Αυτό δεν είναι ασήμαντο: Ο μόνος λόγος που εξακολουθεί να είναι γαλλική η «Λ' Ορεάλ» μια επιχείρηση στρατηγικής σημασίας για το μέλλον της γαλλικής οικονομίας, είναι πως η κληρονόμος του ιδρυτού της αποφάσισε να μην μετακομίσει στο εξωτερικό, ενώ με κριτήρια φορολογικά θα έπρεπε εδώ και χρόνια να έχει μιμηθεί τους νεόπλουτους εκείνους που μεταναστεύουν σωρηδόν για να περισώσουν κάποια ψήγματα της δικής τους περιουσίας.
Όποια κι αν είναι τα αληθινά της κίνητρα, ότι φορολογικές απάτες κι αν έκαναν οι λογιστές της, το μόνο βέβαιο είναι πως κατανόησε, όπως κι άλλοι πριν από εκείνη, πως ο πραγματικός πλούτος συνίσταται ακριβώς στο να μπορεί κανείς να επιλέγει να διαβιώνει όπου η ζωή είναι καλύτερη, όχι απλά όπου η φορολογία είναι χαμηλότερη! Κατανόησε πως η πραγματική φτώχεια, σε ανθρώπινο και πολιτιστικό επίπεδο, είναι ακριβώς η διαρκής αναζήτηση φορολογικών «παραδείσων», είναι να επιτρέπεται στην αγορά να αποφασίζει τη μοίρα μας. Κι αν ορισμένοι -νεότεροι και λιγότερο πλούσιοι από εκείνη- αφήνονται να υποταχτούν σε αυτή τη λογική, αυτό συμβαίνει διότι το έθνος δεν βρήκε τα κατάλληλα επιχειρήματα ώστε να τους πείσει να παραμείνουν στη χώρα τους.
Κι αυτό είναι το σημαντικότερο: η δημοκρατία δεν μπορεί να ανταγωνίζεται την αγορά στο γήπεδό της. Δεν μπορεί να παραιτείται από τα φορολογικά της έσοδα για να γοητεύσει όσους δεν ενδιαφέρονται για τη μοίρα της. Δεν πρέπει να εκμηδενίζει τη φορολογία για να συγκρατήσει τους πλουσιότερους, ούτε φυσικά να τη διογκώνει πέραν της λογικής, για να βοηθήσει δήθεν τους φτωχούς. Αυτό που χρειάζεται να κάνει, είναι να αξιοποιήσει τα δικά της όπλα: αυτά της μόρφωσης, του πολιτισμού, της ικανοποίησης που προκαλεί η συμβίωση, του κοινωνικού συμβολαίου. Η εμπειρία πράγματι αποδεικνύει πως η «φορολογική μετανάστευση» είναι πολύ μικρή σε χώρες με υψηλή φορολογία, εφόσον οι χώρες αυτές κατορθώνουν να αξιοποιούν τους πόρους τους για να υπηρετήσουν ένα συλλογικό πρόταγμα.
Η πολιτική δεν μπορεί να εξισορροπεί την αγορά απλά υποτασσόμενη στους νόμους της. Αλλά μπορεί να δημιουργήσει μερικούς καλούς λόγους ώστε να πείσει τους νομάδες να μοιραστούν το μέλλον τους με τους μόνιμους κατοίκους της.
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Καθημερινά βλέπουμε να συσσωρεύονται οι αποδείξεις για την αυξανόμενη αντίφαση μεταξύ αγοράς και δημοκρατίας:
η δημοκρατία προϋποθέτει την ύπαρξη συνόρων· συνόρων γεωγραφικών, που προσδιορίζουν τον τόπο της αρμοδιότητάς τους. Συνόρων λειτουργικών, που οριοθετούν τους τομείς όπου εφαρμόζονται αυτές οι πολιτικές.
από τη μεριά της η αγορά εξ ορισμού απεχθάνεται τα σύνορα· εμπορεύματα, κεφάλαια, εργαζόμενοι, καταναλωτές, μισθωτοί, θα πρέπει όλα να κυκλοφορούν κατά βούληση, να πωλούν και να αγοράζονται όπως επιθυμούν, να εργάζονται και να επενδύουν παντού.
Η δημοκρατία αγαπά τη σταθερότητα· η αγορά αντιθέτως είναι νομάς.
Ξαναβρίσκουμε αυτή την αντίφαση στις σημερινές εξελίξεις. Εδώ ριζώνει η οικονομική κρίση· εδώ συναντά και η πολιτική τα όριά της, με αποτέλεσμα να «χτυπιέται» σε μια θλιβερή παράσταση, ενώ πλέον το σημαντικό δεν εξαρτάται από αυτήν. Εδώ -και πάλι- οφείλονται όσα συμβαίνουν στη Λ' Ορεάλ.
Αλλά η ιστορία αυτή διαθέτει πολλές διαστάσεις, που αφορούν από τη χρηματοδότηση της πολιτικής και την εκμετάλλευση του γήρατος έως τη σκανδαλώδη ανάμειξη μεταξύ των -θαμπωμένων από τα λεφτά- πολιτικών και των Κολοσσών του χρήματος.
Αλλά κατά τη γνώμη μου το βασικό που μας διδάσκει αυτή η ιστορία είναι πόσο δύσκολη και κρίσιμη είναι η σχέση πολιτικής και αγοράς.
Η αλήθεια είναι πως αν η αγορά ήταν ο μόνος κυρίαρχος, η κ. Μπετανκούρ (Bettencourt) θα είχε προ πολλού μετατραπεί σε φορολογικό πρόσφυγα. Αλλά παρέμεινε στη Γαλλία. Αυτό δεν είναι ασήμαντο: Ο μόνος λόγος που εξακολουθεί να είναι γαλλική η «Λ' Ορεάλ» μια επιχείρηση στρατηγικής σημασίας για το μέλλον της γαλλικής οικονομίας, είναι πως η κληρονόμος του ιδρυτού της αποφάσισε να μην μετακομίσει στο εξωτερικό, ενώ με κριτήρια φορολογικά θα έπρεπε εδώ και χρόνια να έχει μιμηθεί τους νεόπλουτους εκείνους που μεταναστεύουν σωρηδόν για να περισώσουν κάποια ψήγματα της δικής τους περιουσίας.
Όποια κι αν είναι τα αληθινά της κίνητρα, ότι φορολογικές απάτες κι αν έκαναν οι λογιστές της, το μόνο βέβαιο είναι πως κατανόησε, όπως κι άλλοι πριν από εκείνη, πως ο πραγματικός πλούτος συνίσταται ακριβώς στο να μπορεί κανείς να επιλέγει να διαβιώνει όπου η ζωή είναι καλύτερη, όχι απλά όπου η φορολογία είναι χαμηλότερη! Κατανόησε πως η πραγματική φτώχεια, σε ανθρώπινο και πολιτιστικό επίπεδο, είναι ακριβώς η διαρκής αναζήτηση φορολογικών «παραδείσων», είναι να επιτρέπεται στην αγορά να αποφασίζει τη μοίρα μας. Κι αν ορισμένοι -νεότεροι και λιγότερο πλούσιοι από εκείνη- αφήνονται να υποταχτούν σε αυτή τη λογική, αυτό συμβαίνει διότι το έθνος δεν βρήκε τα κατάλληλα επιχειρήματα ώστε να τους πείσει να παραμείνουν στη χώρα τους.
Κι αυτό είναι το σημαντικότερο: η δημοκρατία δεν μπορεί να ανταγωνίζεται την αγορά στο γήπεδό της. Δεν μπορεί να παραιτείται από τα φορολογικά της έσοδα για να γοητεύσει όσους δεν ενδιαφέρονται για τη μοίρα της. Δεν πρέπει να εκμηδενίζει τη φορολογία για να συγκρατήσει τους πλουσιότερους, ούτε φυσικά να τη διογκώνει πέραν της λογικής, για να βοηθήσει δήθεν τους φτωχούς. Αυτό που χρειάζεται να κάνει, είναι να αξιοποιήσει τα δικά της όπλα: αυτά της μόρφωσης, του πολιτισμού, της ικανοποίησης που προκαλεί η συμβίωση, του κοινωνικού συμβολαίου. Η εμπειρία πράγματι αποδεικνύει πως η «φορολογική μετανάστευση» είναι πολύ μικρή σε χώρες με υψηλή φορολογία, εφόσον οι χώρες αυτές κατορθώνουν να αξιοποιούν τους πόρους τους για να υπηρετήσουν ένα συλλογικό πρόταγμα.
Η πολιτική δεν μπορεί να εξισορροπεί την αγορά απλά υποτασσόμενη στους νόμους της. Αλλά μπορεί να δημιουργήσει μερικούς καλούς λόγους ώστε να πείσει τους νομάδες να μοιραστούν το μέλλον τους με τους μόνιμους κατοίκους της.
Γιατί δεν προειδοποίησε ο τύπος για την κρίση;
του Πάσχου Μανδραβέλη
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Το έτος 1 π.Κ. (δηλαδή προ κρίσης) και συγκεκριμένα στις 18 Δεκεμβρίου του 2008, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης απηύθυνε μια δραματική προειδοποίηση στη βουλή. Είπε: «αποτελεί κοινό μυστικό στους κύκλους της "ευρωπαϊκής επιτροπής" (Κομισιόν) ότι η Ελλάδα δεν προσαρμόζεται στις επιταγές της ONE και ότι επίσης οι όποιες νουθεσίες και επιτηρήσεις δεν αρκούν. Θεωρούν ότι η τωρινή πολιτική ηγεσία της χώρας, που στηρίχτηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EE) σε όλες τις σημαντικές επιδιώξεις της, την απογραφή, την αναθεώρηση του AEΠ, τη γρήγορη έξοδο από την επιτήρηση, εκμεταλλεύτηκε αυτήν τη συμπαράσταση για να μην τηρήσει τις δεσμεύσεις. Απλώς τους κορόιδεψε! H Ελλάδα, πιστεύουν ότι, καλό θα ήταν να αναγκαστεί να προσφύγει στο "διεθνές νομισματικό ταμείο" (ΔΝΤ) για δανεισμό, ώστε η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας να είναι αρμοδιότητά του και όχι φροντίδα της "επιτροπής"».
Την προειδοποίηση αυτή ο τότε υπουργός οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης αντιμετώπισε με χλευασμό: «δυστυχώς, ακόμη και ο πρώην πρωθυπουργός, ο κύριος Σημίτης, έφθασε χθες να κινδυνολογεί για δήθεν προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ, επικαλούμενος "κύκλους" της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Αυτός ο χλευασμός δεν ήταν το χειρότερο. Τα τηλεοπτικά κανάλια και οι εφημερίδες διείδαν στην ομιλία του κάτι σατανικό. Αυτό που μετέφεραν από εκείνη την προφητική ομιλία στον ελληνικό λαό είναι ότι «ο κ. Σημίτης δεν ανέφερε ούτε μία φορά την λέξη ΠΑΣΟΚ». Ένας πρώην πρωθυπουργός μιλούσε για τη χρεοκοπία της χώρας και οι δημοσιογράφοι ασχολούνταν... με το πολιτικό κουτσομπολιό.
Έχει γίνει της μόδας στα ΜΜΕ να αναφερόμαστε στην «αποτυχία του πολιτικού συστήματος» που μας έφερε στην αγκαλιά του ΔΝΤ. Αυτή είναι υπαρκτή, αλλά πάλι... Την καμπούρα μας την κοιτάξαμε καθόλου;
Όταν επί πεντέμισι χρόνια η οικονομία βυθιζόταν, πού βρίσκονταν όλοι οι σημερινοί θρηνωδοί να κραυγάσουν και να προειδοποιήσουν;
Κανείς δεν είδε τα στοιχεία που έδειχναν εκτροχιασμό;
Κανείς δεν παρατηρούσε ότι την περίοδο 2004-2008 το δημόσιο χρέος αυξανόταν με ετήσιο ρυθμό 12 δισεκατομμυρίων ευρώ;
Κανείς δεν πρόσεχε ότι οι πρωτογενείς δαπάνες του κράτους, δηλαδή μετά την αφαίρεση των περίφημων τόκων, αυξήθηκαν κατά 72%; (στα τέλη του 2003 ήταν 31.3 δις ευρώ, αλλά στα μέσα του 2009 έφθασαν τα 54 δις ευρώ!).
Κανείς δεν έβλεπε ότι οι μισθολογικές δαπάνες στην κεντρική διοίκηση, δηλαδή μόνο των υπουργείων, αυξήθηκαν κατά 64%; (σ.σ: από 13.2 δις ευρώ στα τέλη του 2003, έφτασαν το 2008 στα 21.6 δις ευρώ)
Κανείς δεν άκουσε για μαζικές προσλήψεις, για τριπλασιασμό κάποιων επιδομάτων, για τη δημιουργία 695 νέων δημόσιων οργανισμών και 467 νέων αμειβόμενων επιτροπών;
Ή μήπως ο δημοσιογραφικός χώρος ήταν πολύ μπουκωμένος για να φωνάξει; Ένα από τα κονδύλια που εκτροχιάστηκαν στην πενταετία ήταν της κρατικής διαφήμισης: από 30 εκατομμύρια ευρώ το 2003, έφτασε τα 83 εκατομμύρια το 2008.
Και δεν ξέρουμε καν πόσοι δημοσιογράφοι προσλήφθηκαν σε κρατικές δουλειές αυτά τα χρόνια. Έχουμε μόνο αποσπασματικά στοιχεία, όπως π.χ. την ίδρυση ενός αγροτικού καναλιού με 56 δημοσιογράφους που δεν λειτούργησε ποτέ, με κόστος μισθοδοσίας... τριών εκατομμυρίων ετησίως.
Υπάρχουν πολλοί πρόσοδοι των ελληνικών ΜΜΕ από το κράτος: από τις συχνότητες που δόθηκαν στους εκδότες δωρεάν από την οικουμενική κυβέρνηση του 1990, μέχρι θαλασσοδάνεια με κρατικές εγγυήσεις και μετεμφυλιακές νομοθετικές διατάξεις, όπως ήταν αυτή που επέτρεπε τη διαχείριση του 2% του τζίρου χωρίς παραστατικά.
Αυτή η πολυσχιδής κρατική «αρωγή» δεν έκανε την «τέταρτη εξουσία» μόνο διεφθαρμένη, την έκανε νωχελική.
Η μεγαλύτερη ΔΕΚΟ σήμερα είναι η βιομηχανία των ΜΜΕ. Γι' αυτό ο τύπος δεν έπαιξε ποτέ με όρους αγοράς, δεν πρόσεξε ποτέ το προϊόν του, δεν εμβάθυνε στα ζητήματα, δεν προειδοποίησε. Ο τύπος δεν αντιπαρατέθηκε ποτέ με τις δομές του κλεπτοκρατικού καπιταλισμού που αναπτύχθηκε στη χώρα, έγινε συμπλήρωμά του. Οι δημοσιογράφοι δεν ήταν απέναντι στους πολιτικούς· στα ίδια τραπέζια τρώνε και διασκεδάζουν. Εξ ου και το γεγονός ότι αυτό που ευφημικά αποκαλείται «πολιτικό ρεπορτάζ» δεν ασχολείται παρά με τα παίγνια των πολιτικών για τη διανομή της εξουσίας.
Ολόκληρη την πενταετία της κατρακύλας μεγάλα θέματα έγιναν οι «αιχμές», οι «βολές», οι «γκρίνιες» των πολιτικών και όχι η χρεοκοπία της χώρας. Γι' αυτό και κανείς δεν πρόσεξε την προειδοποίηση Σημίτη περί ΔΝΤ, αλλά προσέξαμε ότι «δεν ανέφερε τη λέξη ΠΑΣΟΚ». Η «έξις» για την κάλυψη των παιγνίων έγινε «δευτέρα φύσις» των ΜΜΕ.
Η κρίση στη χώρα δεν είναι οικονομική, δεν είναι πολιτική, είναι καθολική. Χωρίς να υπάρχουν νούμερα που να μπορούν να το πιστοποιήσουν, το πρόβλημα της κρίσης του συστήματος ενημέρωσης της χώρας είναι μεγαλύτερο και από την κρίση της πολιτικής. Κι αυτό διότι τα ΜΜΕ είναι το νευρικό σύστημα της χώρας. Όταν αυτό δυσλειτουργεί, είναι αδιάφορο τι κάνει η κεφαλή.
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Το έτος 1 π.Κ. (δηλαδή προ κρίσης) και συγκεκριμένα στις 18 Δεκεμβρίου του 2008, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης απηύθυνε μια δραματική προειδοποίηση στη βουλή. Είπε: «αποτελεί κοινό μυστικό στους κύκλους της "ευρωπαϊκής επιτροπής" (Κομισιόν) ότι η Ελλάδα δεν προσαρμόζεται στις επιταγές της ONE και ότι επίσης οι όποιες νουθεσίες και επιτηρήσεις δεν αρκούν. Θεωρούν ότι η τωρινή πολιτική ηγεσία της χώρας, που στηρίχτηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EE) σε όλες τις σημαντικές επιδιώξεις της, την απογραφή, την αναθεώρηση του AEΠ, τη γρήγορη έξοδο από την επιτήρηση, εκμεταλλεύτηκε αυτήν τη συμπαράσταση για να μην τηρήσει τις δεσμεύσεις. Απλώς τους κορόιδεψε! H Ελλάδα, πιστεύουν ότι, καλό θα ήταν να αναγκαστεί να προσφύγει στο "διεθνές νομισματικό ταμείο" (ΔΝΤ) για δανεισμό, ώστε η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας να είναι αρμοδιότητά του και όχι φροντίδα της "επιτροπής"».
Την προειδοποίηση αυτή ο τότε υπουργός οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης αντιμετώπισε με χλευασμό: «δυστυχώς, ακόμη και ο πρώην πρωθυπουργός, ο κύριος Σημίτης, έφθασε χθες να κινδυνολογεί για δήθεν προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ, επικαλούμενος "κύκλους" της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Αυτός ο χλευασμός δεν ήταν το χειρότερο. Τα τηλεοπτικά κανάλια και οι εφημερίδες διείδαν στην ομιλία του κάτι σατανικό. Αυτό που μετέφεραν από εκείνη την προφητική ομιλία στον ελληνικό λαό είναι ότι «ο κ. Σημίτης δεν ανέφερε ούτε μία φορά την λέξη ΠΑΣΟΚ». Ένας πρώην πρωθυπουργός μιλούσε για τη χρεοκοπία της χώρας και οι δημοσιογράφοι ασχολούνταν... με το πολιτικό κουτσομπολιό.
Έχει γίνει της μόδας στα ΜΜΕ να αναφερόμαστε στην «αποτυχία του πολιτικού συστήματος» που μας έφερε στην αγκαλιά του ΔΝΤ. Αυτή είναι υπαρκτή, αλλά πάλι... Την καμπούρα μας την κοιτάξαμε καθόλου;
Όταν επί πεντέμισι χρόνια η οικονομία βυθιζόταν, πού βρίσκονταν όλοι οι σημερινοί θρηνωδοί να κραυγάσουν και να προειδοποιήσουν;
Κανείς δεν είδε τα στοιχεία που έδειχναν εκτροχιασμό;
Κανείς δεν παρατηρούσε ότι την περίοδο 2004-2008 το δημόσιο χρέος αυξανόταν με ετήσιο ρυθμό 12 δισεκατομμυρίων ευρώ;
Κανείς δεν πρόσεχε ότι οι πρωτογενείς δαπάνες του κράτους, δηλαδή μετά την αφαίρεση των περίφημων τόκων, αυξήθηκαν κατά 72%; (στα τέλη του 2003 ήταν 31.3 δις ευρώ, αλλά στα μέσα του 2009 έφθασαν τα 54 δις ευρώ!).
Κανείς δεν έβλεπε ότι οι μισθολογικές δαπάνες στην κεντρική διοίκηση, δηλαδή μόνο των υπουργείων, αυξήθηκαν κατά 64%; (σ.σ: από 13.2 δις ευρώ στα τέλη του 2003, έφτασαν το 2008 στα 21.6 δις ευρώ)
Κανείς δεν άκουσε για μαζικές προσλήψεις, για τριπλασιασμό κάποιων επιδομάτων, για τη δημιουργία 695 νέων δημόσιων οργανισμών και 467 νέων αμειβόμενων επιτροπών;
Ή μήπως ο δημοσιογραφικός χώρος ήταν πολύ μπουκωμένος για να φωνάξει; Ένα από τα κονδύλια που εκτροχιάστηκαν στην πενταετία ήταν της κρατικής διαφήμισης: από 30 εκατομμύρια ευρώ το 2003, έφτασε τα 83 εκατομμύρια το 2008.
Και δεν ξέρουμε καν πόσοι δημοσιογράφοι προσλήφθηκαν σε κρατικές δουλειές αυτά τα χρόνια. Έχουμε μόνο αποσπασματικά στοιχεία, όπως π.χ. την ίδρυση ενός αγροτικού καναλιού με 56 δημοσιογράφους που δεν λειτούργησε ποτέ, με κόστος μισθοδοσίας... τριών εκατομμυρίων ετησίως.
Υπάρχουν πολλοί πρόσοδοι των ελληνικών ΜΜΕ από το κράτος: από τις συχνότητες που δόθηκαν στους εκδότες δωρεάν από την οικουμενική κυβέρνηση του 1990, μέχρι θαλασσοδάνεια με κρατικές εγγυήσεις και μετεμφυλιακές νομοθετικές διατάξεις, όπως ήταν αυτή που επέτρεπε τη διαχείριση του 2% του τζίρου χωρίς παραστατικά.
Αυτή η πολυσχιδής κρατική «αρωγή» δεν έκανε την «τέταρτη εξουσία» μόνο διεφθαρμένη, την έκανε νωχελική.
Η μεγαλύτερη ΔΕΚΟ σήμερα είναι η βιομηχανία των ΜΜΕ. Γι' αυτό ο τύπος δεν έπαιξε ποτέ με όρους αγοράς, δεν πρόσεξε ποτέ το προϊόν του, δεν εμβάθυνε στα ζητήματα, δεν προειδοποίησε. Ο τύπος δεν αντιπαρατέθηκε ποτέ με τις δομές του κλεπτοκρατικού καπιταλισμού που αναπτύχθηκε στη χώρα, έγινε συμπλήρωμά του. Οι δημοσιογράφοι δεν ήταν απέναντι στους πολιτικούς· στα ίδια τραπέζια τρώνε και διασκεδάζουν. Εξ ου και το γεγονός ότι αυτό που ευφημικά αποκαλείται «πολιτικό ρεπορτάζ» δεν ασχολείται παρά με τα παίγνια των πολιτικών για τη διανομή της εξουσίας.
Ολόκληρη την πενταετία της κατρακύλας μεγάλα θέματα έγιναν οι «αιχμές», οι «βολές», οι «γκρίνιες» των πολιτικών και όχι η χρεοκοπία της χώρας. Γι' αυτό και κανείς δεν πρόσεξε την προειδοποίηση Σημίτη περί ΔΝΤ, αλλά προσέξαμε ότι «δεν ανέφερε τη λέξη ΠΑΣΟΚ». Η «έξις» για την κάλυψη των παιγνίων έγινε «δευτέρα φύσις» των ΜΜΕ.
Η κρίση στη χώρα δεν είναι οικονομική, δεν είναι πολιτική, είναι καθολική. Χωρίς να υπάρχουν νούμερα που να μπορούν να το πιστοποιήσουν, το πρόβλημα της κρίσης του συστήματος ενημέρωσης της χώρας είναι μεγαλύτερο και από την κρίση της πολιτικής. Κι αυτό διότι τα ΜΜΕ είναι το νευρικό σύστημα της χώρας. Όταν αυτό δυσλειτουργεί, είναι αδιάφορο τι κάνει η κεφαλή.
Από το μεσαιωνικό μοντέλο του κόσμου στην επιστημονική εξήγηση (βιολογία)
Αναρτήθηκε από Άθεος
Αφού είδαμε τα ευτράπελα της κοσμολογίας στην διάρκεια του Μεσαίωνα, ας δούμε τώρα πώς οι χριστιανοί αντιμετώπισαν την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου και ας αναλογιστούμε, μετά από ενάμιση αιώνα, πόσο άλλαξαν οι πιστοί, αντικαθιστώντας τις αναχρονιστικές τους αντιλήψεις με τα νέα επιστημονικά δεδομένα.
Βέβαια, για να είμαστε ειλικρινείς, με την ανάρτηση αυτή ευελπιστούμε να δώσουμε και δυο τρεις πληροφορίες για όσους έχουν κενά ή δεν πρόλαβαν ακόμα να διδαχτούν την θεωρία που γελοιοποίησε την Αγία Γραφή.
Όμως ας τα πάρουμε από την αρχή.
Με τον όρο Δημιουργία του κόσμου εννοούμε την αρχή των πάντων, δηλαδή την παρέμβαση ενός υπερβατικού όντος που εκ του μηδενός, κάποια στιγμή, αποφασίζει να δημιουργήσει τα πάντα.
Ανάμεσα στους πολλούς πρωτόγονους μύθους που ο άνθρωπος επινόησε για να εξηγήσει τον κόσμο είναι και αυτός της «Γένεσης». Τα χαρακτηριστικά αυτού του μύθου, κοινά και σε πολλούς άλλους της περιοχής (Μεσοποταμία) είναι:
1. Το υπερβατικό ον της δημιουργίας είναι πάνσοφο και παντοδύναμο.
2. Μυστηριωδώς υπήρχε ανέκαθεν, ακόμα και πριν την δημιουργία, όταν τίποτα ακόμα δεν είχε εμφανιστεί.
3. Η δημιουργία και η τάξη του κόσμου γίνεται συνειδητά κι έχει ένα σκοπό.
4. Η δημιουργία είναι τελεσίδικη (δεν έχει εξελικτική πορεία στο χρόνο).
5. Ο Δημιουργός βρίσκεται έξω από το Σύμπαν και μετά την δημιουργία εξαφανίζεται, αν και τον κόσμο τον εποπτεύει μυστηριωδώς «από ψηλά».
Οι θρησκείες που έκαναν δεχτά τα χαρακτηριστικά αυτά της δημιουργίας τα αναγάγουν σε δόγμα, σε αναλλοίωτη αλήθεια, παρόλο ότι δεν έχουν όχι αποδείξεις αλλά ούτε και ενδείξεις, παρά μόνο υπόνοιες. Όμως, κανένας από τους πιστούς δεν έχει δικαίωμα να αμφισβητήσει το Δόγμα
Στην προηγούμενη ανάρτηση είδαμε την κοσμολογική πλευρά αυτού του δογματισμού, πριν τον Διαφωτισμό, όπου ο αυταρχισμός μαζί με τον εγωισμό βύθισε την ανθρωπότητα στον βούρκο της δεισιδαιμονίας, στο έλεος του παράλογου και του γελοίου, οπισθοδρομώντας τον άνθρωπο για αιώνες.
Στην ανάρτηση αυτή θα δούμε τον δογματισμό να σκιάζει τον άνθρωπο και την κοινωνία, ακόμα και μετά τον Διαφωτισμό, τότε που κάποιες επιστήμες μόλις είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μπορούσε ο καθένας με τη λογική να τις χρησιμοποιήσει.
Η θεωρία της καταγωγής των ειδών δυστυχώς ξεσήκωνε την αντίδραση ακόμα και μετά τον 19ο αιώνα! Για κάποιους βέβαια, συνεχίζεται, όμως τώρα δεν χωρούν δικαιολογίες, γιατί πίσω από την άρνηση μόνο η άγνοια και η αγραμματοσύνη μπορεί να βρεθεί.
Πριν περάσουμε στην επιστημονική εξήγηση για την καταγωγή των ειδών, ας δούμε, οι πιστοί της χριστιανικής θρησκείας, τι θεωρούσαν αληθές για τον άνθρωπο, και πώς εξηγούσαν την εμφάνισή του στη Γη;
Οι χριστιανοί, όπως και οι ισλαμιστές θεωρούν θεόπνευστη την ιουδαϊκή Βίβλο, μέσα στην οποία υπάρχει ο «Νόμος» («πεντάτευχος») που συνιστά τον κανόνα της πίστης και της ζωής του εκλεκτού λαού (Ισραήλ).
Τώρα μην ζητήσετε να σας πω γιατί μεταξύ και των τριών (Ιουδαϊστών, χριστιανών, ισλαμιστών) υπάρχει τόση φαγωμάρα, γιατί θα βγω από το θέμα. Τα έχουμε πει άλλωστε αλλού αυτά.
Στην «Γένεση» λοιπόν, ενός των πέντε βιβλίων της, περιγράφεται η δημιουργία του κόσμου σε έξι ημέρες.
Μόνο, μην ρωτήσετε, γιατί στην «Γένεση» περιγράφεται η δημιουργία δυο φορές και με διαφορετικό τρόπο. Ας παραβλέψουμε κι αυτήν την… λεπτομέρεια για να μην βγούμε πάλι από το θέμα.
Όμως και η περιγραφή αυτή είναι τόσο απλοϊκή και αφελής που ανταποκρίνεται καθαρά στα πρωτόγονα μυαλά που την επινόησαν και σε κείνους που την απηύθυναν τότε. Λίγο πολύ την ξέρετε, όμως ας την επαναλάβουμε:
Την 1η μέρα ο θεός έφτιαξε τον ουρανό(;) και τη Γη! Και μετά έφτιαξε το… φως και το… σκοτάδι. Μην ρωτήσετε όμως τι φως είναι αυτό… χωρίς Ήλιο ή πώς κατασκεύασε το σκοτάδι. Οι πιστοί τότε, τόσο μυαλό είχαν, τόσο χρησιμοποιούσαν!
Την 2η μέρα ασχολήθηκε μόνο με τα νερά της Γης, που τα χώρισε από τη στεριά του ορίζοντα υποθέτω, ξεχωρίζοντας τον ουρανό! (Εδώ φαίνεται να μην ξέρουν οι επινοητές του μύθου τι γράφουν και μπλέκουν και το θεό με την αμορφωσιά τους).
Την 3η μέρα, πάλι με τα νερά ασχολήθηκε ο πάνσοφος, χωρίζοντας τη στεριά από τις θάλασσες. Κατά το απόγευμα έφτιαξε τα φυτά και τα δέντρα.
Την 4η μέρα έφτιαξε τον Ήλιο και τα αστέρια! (ο Ήλιος μπορεί να είναι λίγο μεγάλος, αλλά τα αστεράκια, τόσο δούλια, γι αυτό και τα κατάφερε όλα σε μια μέρα).
Την 5η μέρα έφτιαξε τα πετεινά του ουρανού και όλα τα ψαρικά των θαλασσών.
Την 6η μέρα έκανε τα ζώα, τα ερπετά και τα θηρία. Κατά το τέλος της ημέρας έφτιαξε και τον άνθρωπο. Και τον άνδρα και τη γυναίκα απ’ ότι είπε και ο ίδιος, πρέπει να έμεινε πολύ ικανοποιημένος!
Την 7η ξεκουράστηκε. Ήταν μια δύσκολη βδομάδα!
Συγχωρέστε μου το εύθυμο ύφος, όμως τέτοιοι μύθοι, που κρύβουν τέτοια απλοϊκότητα και αφέλεια, κάπως έτσι μόνο μπορούμε να τους αφηγηθούμε!
Σαν να περιγράφουμε άλλο ένα επεισόδιο της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων!
Πριν εγκαταλείψουμε το μύθο της δημιουργίας, που πρέπει να σας πω ότι δισεκατομμύρια ανθρώπων τον πιστεύουν ακόμα, η επίσημη άποψη των ιερατείων ήταν ότι, όλα αυτά συνέβησαν πριν 6000 χρόνια!!! (μην γελάτε, το θέμα είναι σοβαρό).
Όλα αυτά τα τραγελαφικά, όχι η παλαιοντολογία δεν τα επιβεβαιώνει, αλλά ούτε και η λογική μπορεί να τα στηρίξει.
Η ιστορία τους διέψευσε κατηγορηματικά και η λογική τους γελοιοποίησε ευθέως!
Και να γιατί:
Ο κόσμος αυτός, σύμφωνα με τους υποστηριχτές τους, ήταν αναλλοίωτος, σταθερός δηλαδή και αμετάβλητος από την δημιουργία. Κανένα είδος δεν εξαφανίστηκε και κανένα δεν εξελίχτηκε σε κάτι άλλο!
Σήμερα δεν υπάρχει κανένας που να μην δέχεται την εξέλιξη. Ακόμα και το σκούριασμα του σίδερου, τους διαψεύδει.
Και πώς ήταν δυνατόν, το δόγμα αυτό, να αλλοιωθεί. Αδιανόητο, δημιούργημα του θεού, να αφανιστεί ή να εξελιχθεί σε κάτι άλλο; Η Θεία Πρόνοια διατηρούσε και διαφύλαττε τα δημιουργήματα όπως ακριβώς τα δημιούργησε ο Δημιουργός!
Ακόμα και πριν από το Δαρβίνο, κάθε γεωλογικό στρώμα που έδειχνε κάποιο εξαφανισμένο είδος, οι επιτήδειοι θεολόγοι το δικαιολογούσαν με την ηθελημένη καταστροφή του θεού, σαν εκείνο τον μύθο για τον κατακλυσμό του Νώε. Συνεπώς, κάθε γεωλογικό στρώμα αποδείκνυε τη δόξα του θεού, αντιπροσωπεύοντας και μια μοναδική πράξη δημιουργίας. Έτσι κάθε ανακάλυψη που μπορούσε να απεμπλακεί από τη λογική της Αγίας Γραφής αποσιωπούνταν και όσοι αποπειράθηκαν να κάνουν ένα βήμα παραπάνω ή γελοιοποιούνταν ή στιγματίζονταν σαν αιρετικοί. Ο Ευφυής δημιουργισμός είχε απαντήσεις για κάθε επιστητό. Έτσι ονομάστηκε το «νέο φρούτο».
Ακόμα και σήμερα κάποιοι εξηγούν τα γεωλογικά στρώματα… δημιουργήματα του θεού!
Μην ρωτήσετε πόσοι κατακλυσμοί έγιναν και γιατί δεν καταγράφτηκαν στη Βίβλο. Εκείνο τον καιρό δεν ήταν εύκολες οι ερωτήσεις. Την θυμόσαστε την απάντηση του Αυγουστίνου, έτσι;
Ο Τζορντάνο Μπρούνο που τόλμησε να σκεφτεί ότι η γη δεν πρέπει να είναι το μόνο ουράνιο σώμα που δημιούργησε ζωή, κάηκε ζωντανός. Ενώ ο Ανδρέας Βεσάλιος, ιδρυτής της ανατομίας, πέθανε στη φυλακή περιμένοντας την εκτέλεση της καταδικαστικής του ποινής. Κι αυτόν, οι φωστήρες του χριστιανισμού, τον καταδίκασαν στην πυρά, επειδή τόλμησε να πει ότι και οι άνδρες όπως και οι γυναίκες έχουν 24 πλευρά! Πώς είναι δυνατόν η Αγία Γραφή να έκανε τόσο μεγάλο λάθος!
Από ποιο πλευρό ο θεός έφτιαξε την Εύα τότε;
Η άποψη της Εκκλησίας είναι: από ένα στραβό πλευρό του στέρνου, γι’ αυτό και η γυναίκα είναι λοξή, σαν ατελές ζώο και πάντα δολερή, σύμφωνα με τους μισογύνηδες Πατέρες!
Αλλά ας μην πούμε τίποτα για άλλες θανατώσεις, γιατί θα μετατρέπαμε το άρθρο αυτό σε μακάβριο ευθυμογράφημα.
Μόνο ο Ισπανός Τωρκοεμάδας, υπέγραψε είκοσι χιλιάδες τέτοιες καταδικαστικές αποφάσεις και δεν ήταν ο μόνος. Κάθε μέρα, τον Μεσαίωνα, στις πλατείες των χωριών και των πόλεων άναβαν τέτοιες φωτιές, βλέποντας τη Ζωή και τον Κόσμο μέσα από τη «λογική» της Αγίας Γραφής!
«Ο τσαρλατανισμός γεννήθηκε την μέρα που ο πρώτος κατεργάρης, συνάντησε τον πρώτο βλάκα», έλεγε ο Βολτέρος, «...από τότε οι κατεργάρηδες πολλαπλασιάστηκαν...»
Δεν θα ήταν συνετό όμως στο άρθρο αυτό να μην γράφαμε και δυο λόγια για την ανακάλυψη που γελοιοποίησε την Αγία Γραφή και κυρίως να την απευθύνουμε σ’ αυτούς που τόσο αφελώς πιστεύουν ότι κάποιος θεός, κάποια στιγμή, αποφάσισε να φτιάξει τον κόσμο και κορωνίδα του Σύμπαντος έβαλε τον άνθρωπο, σαν… το πιο τέλειο δημιούργημα!
Ο Δαρβίνος ήταν εκείνος που θέτοντας τα σωστά ερωτήματα πήρε τις αναγκαίες απαντήσεις κατ’ ευθείαν από τη φύση, όταν πήρε μέρος σε κείνο το ταξίδι του περίπλου της γης με το υδρογραφικό καράβι της Βασίλισσας «Μπίγκλ» για την χαρτογράφηση της Ν. Αμερικής στα τέλη του 1831. Στα πέντε χρόνια που κράτησε το ταξίδι αυτό ο Δαρβίνος έκανε άπειρες εξορμήσεις, στις ακτές και στο εσωτερικό της χώρας, μελετώντας την γεωλογία, την πανίδα και τη χλωρίδα της Ν. Αμερικής. Οι μελέτες στα νησιά Γκαλαπάγκος απέδειξαν ότι τα φυτά και τα ζώα είχαν κοινή προέλευση με τα φυτά και τα ζώα του απέναντι ηπειρωτικού εδάφους. Όμως παράλληλα ανακάλυψε και ουσιαστικές μεταβολές που απέδωσε στην εξέλιξη.
Τρεις ήταν οι παράγοντες που συντελούν στην πραγματοποίηση της εξελικτικής τους πορείας
α) Η μεταβλητότητα
β) Η κληρονομικότητα
γ) Η φυσική επιλογή
Η μεταβλητότητα διαφοροποιεί συνεχώς τη δομή και τη λειτουργία του οργανισμού, λόγω μεταβολών των συνθηκών ζωής και διασταύρωσης των ειδών.
Η κληρονομικότητα σταθεροποιεί τις διαφοροποιήσεις των παλαιών ειδών, σχηματίζοντας τις ποικιλίες που θα απομονωθούν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν τα νέα είδη.
Η φυσική επιλογή καθοδηγείται από τον αγώνα για την επιβίωση και τον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Επιβιώνουν μόνο τα είδη που μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Τα υπόλοιπα εξαφανίζονται.
Αυτή είναι με δυο λόγια η ουσία της Δαρβινικής θεωρίας ή της «Εξέλιξης των Ειδών».
Το ταξίδι του είχε τελειώσει τον Οκτώβριο του 1836.
Την θεωρία του όμως την αποσαφήνισε μόλις το 1842, όταν δημοσίευσε μόνο μια περίληψη αυτής. Μέχρι το 1859 που θα δημοσιεύσει πλήρη την εργασία του πέρασαν άλλα 17 χρόνια. Εσείς γιατί λέτε να καθυστέρησε τόσο πολύ;
Δυο λόγοι τον έκαναν να καθυστερήσει τόσο πολύ.
1. Από την δημοσιευμένη περίληψη του 1842 έβλεπε την Εκκλησία να αντιδρά. Στο έργο του ο ίδιος αναφέρεται περίλυπος για τις διώξεις άλλων επιστημόνων που αναπόφευκτα ήρθαν σε ρήξη με το υπάρχον μεσαιωνικό μοντέλο του χριστιανισμού.
2. Επειδή η εξέλιξη δεν μπορεί να γίνει άμεσα αντικείμενο παρατήρησης, φοβήθηκε μήπως η μεθοδολογία του δεν γίνει κατανοητή και διαστρεβλωθεί από την αρχή. Έπρεπε να βρει στοιχεία για να πατά γερά σε αποδείξεις, πριν την δημοσιεύσει!
Αν και το 1856 ο αδερφός του Έρασμος τον προειδοποίησε να βιαστεί, αφού κι άλλοι κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση και θα τον προλάβαιναν, o Δαρβίνος καθυστέρησε άλλα τρία χρόνια. Η καθυστέρηση αυτή δείχνει, εκτός από το φόβο της Εκκλησίας και την συνέπεια που πρέπει να έχει κάθε επιστήμονας πριν εκθέσει τις απόψεις του.
To 1858 ο φυσιοδίφης Άλφρεντ Ουάλλας δημοσίευσε σε μια επιστημονική εφημερίδα το άρθρο «Περί της τάσης των Ειδών να σχηματίζουν νέες ποικιλίες και περί της διαιώνισης αυτών με φυσικά μέσα επιλογής».
Όλα έδειχναν ότι οι καιροί ωρίμασαν
Στις 24 Νοεμβρίου του 1859 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Δαρβίνου «Η καταγωγή των Ειδών μέσω φυσικής επιλογής ή η επικράτηση των ειδών που ευνοήθηκαν στον αγώνα για τη ζωή».
Το βιβλίο έγινε ανάρπαστο. Και τα 1250 αντίτυπα της έκδοσης εξαντλήθηκαν την ίδια μέρα!
Όσοι το κατάλαβαν απάντησαν στα χρόνια ερωτήματα που ταλαιπωρούσαν τους επιστήμονες. Όσοι δεμένοι στο άρμα της θρησκείας αρκέστηκαν στις συκοφαντίες και την παραπληροφόρηση. Γι αυτούς ο Δαρβίνος ήταν ο πιο επικίνδυνος άνθρωπος της Ευρώπης. Ακόμα και ο παλιός του δάσκαλος, ο Σέτζγουικ έκανε λόγο για λάθος του μαθητή του, εκφράζοντας τους φόβους του για τις ηθικές επιπτώσεις της θεωρίας σε βάρος της ανθρωπότητας. Κάποιοι επιστήμονες από επαγγελματικό φθόνο, προσπάθησαν να τον απαξιώσουν. Άλλοι τον διαστρέβλωσαν και αμφότεροι τον συκοφάντησαν ή ολότελα τον απέκρυψαν.
Ο χρόνος έδειξε ότι ο Δαρβίνος είχε δίκιο και όσα ερωτήματα τότε δεν μπορούσαν να απαντηθούν, η επιστήμη σιγά-σιγά τα απάντησε στο μέλλον, όπως ήταν οι μεταλλάξεις, που αποτελούσαν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα στη θεωρία.
Πρέπει ακόμα να σημειώσουμε και το εξής: Ποτέ ο Δαρβίνος δεν είπε ότι ο Άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο, αλλά πως και οι δυο τους είναι διαφοροποιημένοι απόγονοι κάποιου πρωτεύοντος προγονικού είδους.
Σήμερα μόνο οι άσχετοι και οι πιστοί των τριών αποκαλυπτικών θρησκειών αντιτίθενται στην εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου που απέδειξε, πέρα πάσης αμφιβολίας ότι ο άνθρωπος δεν είναι ο Θείος Επιστάτης που δημιουργήθηκε από κάποιο θεό να επιβλέπει και να εκμεταλλεύεται τα δημιουργήματά του, αλλά απόγονος κάποιου ζωικού είδους που η μεταβλητότητα, η κληρονομικότητα και η φυσική επιλογή μέσα από τον ανταγωνισμό και την προσαρμοστικότητα του περιβάλλοντος, διαμόρφωσε το είδος εκείνο που η περιέργειά του το έσπρωξε να δει τι υπάρχει πίσω από το λόφο.
Ο άνθρωπος δεν φτιάχτηκε για να ταιριάζει με το περιβάλλον του, ούτε το περιβάλλον φτιάχτηκε για να ταιριάζει με μας. Αμφότερα υποτάσσονται στους νόμους της φύσης και της εξελικτικής τους πορείας. Όσα μπορούν να επιβιώσουν διατηρούνται. Τα υπόλοιπα εξαφανίζονται, αφήνοντας ευτυχώς μόνο τα ίχνη τους.
Ακριβώς τα ίχνη αυτά σήμερα αποτελούν τα αποδεικτικά στοιχεία της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου.
Αποτέλεσμα της τύχης και της αναγκαιότητας λοιπόν είναι ο άνθρωπος, όπως και κάθε άλλο είδος, σε οποιονδήποτε πλανήτη, υπόκειται στους ίδιους εξελικτικούς νόμους και αναπτύσσονται με την ίδια εξελικτική διαδικασία.
Οι ορίζοντες του κάθε είδους διαφέρουν.
Μόνο η συνείδηση του πιστού, σταθερά αποξενωμένη από τη ζωή, βρίσκεται σε κοσμική απόγνωση και οι πιστοί σταθερά προσηλωμένοι σε πανάρχαιες ιδέες που εμφανίστηκαν πριν χιλιάδες χρόνια, παραμένουν οπισθοδρομικοί, επιθετικοί, κτητικοί και εγωιστές, σαν τους κτηνώδεις πρόγονους τους.
Η επιθετική συμπεριφορά των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών λατρειών τους κατατάσσει στον Homo Maniacus ή στον Homo Deisidaimonus!
Αφού είδαμε τα ευτράπελα της κοσμολογίας στην διάρκεια του Μεσαίωνα, ας δούμε τώρα πώς οι χριστιανοί αντιμετώπισαν την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου και ας αναλογιστούμε, μετά από ενάμιση αιώνα, πόσο άλλαξαν οι πιστοί, αντικαθιστώντας τις αναχρονιστικές τους αντιλήψεις με τα νέα επιστημονικά δεδομένα.
Βέβαια, για να είμαστε ειλικρινείς, με την ανάρτηση αυτή ευελπιστούμε να δώσουμε και δυο τρεις πληροφορίες για όσους έχουν κενά ή δεν πρόλαβαν ακόμα να διδαχτούν την θεωρία που γελοιοποίησε την Αγία Γραφή.
Όμως ας τα πάρουμε από την αρχή.
Με τον όρο Δημιουργία του κόσμου εννοούμε την αρχή των πάντων, δηλαδή την παρέμβαση ενός υπερβατικού όντος που εκ του μηδενός, κάποια στιγμή, αποφασίζει να δημιουργήσει τα πάντα.
Ανάμεσα στους πολλούς πρωτόγονους μύθους που ο άνθρωπος επινόησε για να εξηγήσει τον κόσμο είναι και αυτός της «Γένεσης». Τα χαρακτηριστικά αυτού του μύθου, κοινά και σε πολλούς άλλους της περιοχής (Μεσοποταμία) είναι:
1. Το υπερβατικό ον της δημιουργίας είναι πάνσοφο και παντοδύναμο.
2. Μυστηριωδώς υπήρχε ανέκαθεν, ακόμα και πριν την δημιουργία, όταν τίποτα ακόμα δεν είχε εμφανιστεί.
3. Η δημιουργία και η τάξη του κόσμου γίνεται συνειδητά κι έχει ένα σκοπό.
4. Η δημιουργία είναι τελεσίδικη (δεν έχει εξελικτική πορεία στο χρόνο).
5. Ο Δημιουργός βρίσκεται έξω από το Σύμπαν και μετά την δημιουργία εξαφανίζεται, αν και τον κόσμο τον εποπτεύει μυστηριωδώς «από ψηλά».
Οι θρησκείες που έκαναν δεχτά τα χαρακτηριστικά αυτά της δημιουργίας τα αναγάγουν σε δόγμα, σε αναλλοίωτη αλήθεια, παρόλο ότι δεν έχουν όχι αποδείξεις αλλά ούτε και ενδείξεις, παρά μόνο υπόνοιες. Όμως, κανένας από τους πιστούς δεν έχει δικαίωμα να αμφισβητήσει το Δόγμα
Στην προηγούμενη ανάρτηση είδαμε την κοσμολογική πλευρά αυτού του δογματισμού, πριν τον Διαφωτισμό, όπου ο αυταρχισμός μαζί με τον εγωισμό βύθισε την ανθρωπότητα στον βούρκο της δεισιδαιμονίας, στο έλεος του παράλογου και του γελοίου, οπισθοδρομώντας τον άνθρωπο για αιώνες.
Στην ανάρτηση αυτή θα δούμε τον δογματισμό να σκιάζει τον άνθρωπο και την κοινωνία, ακόμα και μετά τον Διαφωτισμό, τότε που κάποιες επιστήμες μόλις είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μπορούσε ο καθένας με τη λογική να τις χρησιμοποιήσει.
Η θεωρία της καταγωγής των ειδών δυστυχώς ξεσήκωνε την αντίδραση ακόμα και μετά τον 19ο αιώνα! Για κάποιους βέβαια, συνεχίζεται, όμως τώρα δεν χωρούν δικαιολογίες, γιατί πίσω από την άρνηση μόνο η άγνοια και η αγραμματοσύνη μπορεί να βρεθεί.
Πριν περάσουμε στην επιστημονική εξήγηση για την καταγωγή των ειδών, ας δούμε, οι πιστοί της χριστιανικής θρησκείας, τι θεωρούσαν αληθές για τον άνθρωπο, και πώς εξηγούσαν την εμφάνισή του στη Γη;
Οι χριστιανοί, όπως και οι ισλαμιστές θεωρούν θεόπνευστη την ιουδαϊκή Βίβλο, μέσα στην οποία υπάρχει ο «Νόμος» («πεντάτευχος») που συνιστά τον κανόνα της πίστης και της ζωής του εκλεκτού λαού (Ισραήλ).
Τώρα μην ζητήσετε να σας πω γιατί μεταξύ και των τριών (Ιουδαϊστών, χριστιανών, ισλαμιστών) υπάρχει τόση φαγωμάρα, γιατί θα βγω από το θέμα. Τα έχουμε πει άλλωστε αλλού αυτά.
Στην «Γένεση» λοιπόν, ενός των πέντε βιβλίων της, περιγράφεται η δημιουργία του κόσμου σε έξι ημέρες.
Μόνο, μην ρωτήσετε, γιατί στην «Γένεση» περιγράφεται η δημιουργία δυο φορές και με διαφορετικό τρόπο. Ας παραβλέψουμε κι αυτήν την… λεπτομέρεια για να μην βγούμε πάλι από το θέμα.
Όμως και η περιγραφή αυτή είναι τόσο απλοϊκή και αφελής που ανταποκρίνεται καθαρά στα πρωτόγονα μυαλά που την επινόησαν και σε κείνους που την απηύθυναν τότε. Λίγο πολύ την ξέρετε, όμως ας την επαναλάβουμε:
Την 1η μέρα ο θεός έφτιαξε τον ουρανό(;) και τη Γη! Και μετά έφτιαξε το… φως και το… σκοτάδι. Μην ρωτήσετε όμως τι φως είναι αυτό… χωρίς Ήλιο ή πώς κατασκεύασε το σκοτάδι. Οι πιστοί τότε, τόσο μυαλό είχαν, τόσο χρησιμοποιούσαν!
Την 2η μέρα ασχολήθηκε μόνο με τα νερά της Γης, που τα χώρισε από τη στεριά του ορίζοντα υποθέτω, ξεχωρίζοντας τον ουρανό! (Εδώ φαίνεται να μην ξέρουν οι επινοητές του μύθου τι γράφουν και μπλέκουν και το θεό με την αμορφωσιά τους).
Την 3η μέρα, πάλι με τα νερά ασχολήθηκε ο πάνσοφος, χωρίζοντας τη στεριά από τις θάλασσες. Κατά το απόγευμα έφτιαξε τα φυτά και τα δέντρα.
Την 4η μέρα έφτιαξε τον Ήλιο και τα αστέρια! (ο Ήλιος μπορεί να είναι λίγο μεγάλος, αλλά τα αστεράκια, τόσο δούλια, γι αυτό και τα κατάφερε όλα σε μια μέρα).
Την 5η μέρα έφτιαξε τα πετεινά του ουρανού και όλα τα ψαρικά των θαλασσών.
Την 6η μέρα έκανε τα ζώα, τα ερπετά και τα θηρία. Κατά το τέλος της ημέρας έφτιαξε και τον άνθρωπο. Και τον άνδρα και τη γυναίκα απ’ ότι είπε και ο ίδιος, πρέπει να έμεινε πολύ ικανοποιημένος!
Την 7η ξεκουράστηκε. Ήταν μια δύσκολη βδομάδα!
Συγχωρέστε μου το εύθυμο ύφος, όμως τέτοιοι μύθοι, που κρύβουν τέτοια απλοϊκότητα και αφέλεια, κάπως έτσι μόνο μπορούμε να τους αφηγηθούμε!
Σαν να περιγράφουμε άλλο ένα επεισόδιο της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων!
Πριν εγκαταλείψουμε το μύθο της δημιουργίας, που πρέπει να σας πω ότι δισεκατομμύρια ανθρώπων τον πιστεύουν ακόμα, η επίσημη άποψη των ιερατείων ήταν ότι, όλα αυτά συνέβησαν πριν 6000 χρόνια!!! (μην γελάτε, το θέμα είναι σοβαρό).
Όλα αυτά τα τραγελαφικά, όχι η παλαιοντολογία δεν τα επιβεβαιώνει, αλλά ούτε και η λογική μπορεί να τα στηρίξει.
Η ιστορία τους διέψευσε κατηγορηματικά και η λογική τους γελοιοποίησε ευθέως!
Και να γιατί:
Ο κόσμος αυτός, σύμφωνα με τους υποστηριχτές τους, ήταν αναλλοίωτος, σταθερός δηλαδή και αμετάβλητος από την δημιουργία. Κανένα είδος δεν εξαφανίστηκε και κανένα δεν εξελίχτηκε σε κάτι άλλο!
Σήμερα δεν υπάρχει κανένας που να μην δέχεται την εξέλιξη. Ακόμα και το σκούριασμα του σίδερου, τους διαψεύδει.
Και πώς ήταν δυνατόν, το δόγμα αυτό, να αλλοιωθεί. Αδιανόητο, δημιούργημα του θεού, να αφανιστεί ή να εξελιχθεί σε κάτι άλλο; Η Θεία Πρόνοια διατηρούσε και διαφύλαττε τα δημιουργήματα όπως ακριβώς τα δημιούργησε ο Δημιουργός!
Ακόμα και πριν από το Δαρβίνο, κάθε γεωλογικό στρώμα που έδειχνε κάποιο εξαφανισμένο είδος, οι επιτήδειοι θεολόγοι το δικαιολογούσαν με την ηθελημένη καταστροφή του θεού, σαν εκείνο τον μύθο για τον κατακλυσμό του Νώε. Συνεπώς, κάθε γεωλογικό στρώμα αποδείκνυε τη δόξα του θεού, αντιπροσωπεύοντας και μια μοναδική πράξη δημιουργίας. Έτσι κάθε ανακάλυψη που μπορούσε να απεμπλακεί από τη λογική της Αγίας Γραφής αποσιωπούνταν και όσοι αποπειράθηκαν να κάνουν ένα βήμα παραπάνω ή γελοιοποιούνταν ή στιγματίζονταν σαν αιρετικοί. Ο Ευφυής δημιουργισμός είχε απαντήσεις για κάθε επιστητό. Έτσι ονομάστηκε το «νέο φρούτο».
Ακόμα και σήμερα κάποιοι εξηγούν τα γεωλογικά στρώματα… δημιουργήματα του θεού!
Μην ρωτήσετε πόσοι κατακλυσμοί έγιναν και γιατί δεν καταγράφτηκαν στη Βίβλο. Εκείνο τον καιρό δεν ήταν εύκολες οι ερωτήσεις. Την θυμόσαστε την απάντηση του Αυγουστίνου, έτσι;
Ο Τζορντάνο Μπρούνο που τόλμησε να σκεφτεί ότι η γη δεν πρέπει να είναι το μόνο ουράνιο σώμα που δημιούργησε ζωή, κάηκε ζωντανός. Ενώ ο Ανδρέας Βεσάλιος, ιδρυτής της ανατομίας, πέθανε στη φυλακή περιμένοντας την εκτέλεση της καταδικαστικής του ποινής. Κι αυτόν, οι φωστήρες του χριστιανισμού, τον καταδίκασαν στην πυρά, επειδή τόλμησε να πει ότι και οι άνδρες όπως και οι γυναίκες έχουν 24 πλευρά! Πώς είναι δυνατόν η Αγία Γραφή να έκανε τόσο μεγάλο λάθος!
Από ποιο πλευρό ο θεός έφτιαξε την Εύα τότε;
Η άποψη της Εκκλησίας είναι: από ένα στραβό πλευρό του στέρνου, γι’ αυτό και η γυναίκα είναι λοξή, σαν ατελές ζώο και πάντα δολερή, σύμφωνα με τους μισογύνηδες Πατέρες!
Αλλά ας μην πούμε τίποτα για άλλες θανατώσεις, γιατί θα μετατρέπαμε το άρθρο αυτό σε μακάβριο ευθυμογράφημα.
Μόνο ο Ισπανός Τωρκοεμάδας, υπέγραψε είκοσι χιλιάδες τέτοιες καταδικαστικές αποφάσεις και δεν ήταν ο μόνος. Κάθε μέρα, τον Μεσαίωνα, στις πλατείες των χωριών και των πόλεων άναβαν τέτοιες φωτιές, βλέποντας τη Ζωή και τον Κόσμο μέσα από τη «λογική» της Αγίας Γραφής!
«Ο τσαρλατανισμός γεννήθηκε την μέρα που ο πρώτος κατεργάρης, συνάντησε τον πρώτο βλάκα», έλεγε ο Βολτέρος, «...από τότε οι κατεργάρηδες πολλαπλασιάστηκαν...»
Δεν θα ήταν συνετό όμως στο άρθρο αυτό να μην γράφαμε και δυο λόγια για την ανακάλυψη που γελοιοποίησε την Αγία Γραφή και κυρίως να την απευθύνουμε σ’ αυτούς που τόσο αφελώς πιστεύουν ότι κάποιος θεός, κάποια στιγμή, αποφάσισε να φτιάξει τον κόσμο και κορωνίδα του Σύμπαντος έβαλε τον άνθρωπο, σαν… το πιο τέλειο δημιούργημα!
Ο Δαρβίνος ήταν εκείνος που θέτοντας τα σωστά ερωτήματα πήρε τις αναγκαίες απαντήσεις κατ’ ευθείαν από τη φύση, όταν πήρε μέρος σε κείνο το ταξίδι του περίπλου της γης με το υδρογραφικό καράβι της Βασίλισσας «Μπίγκλ» για την χαρτογράφηση της Ν. Αμερικής στα τέλη του 1831. Στα πέντε χρόνια που κράτησε το ταξίδι αυτό ο Δαρβίνος έκανε άπειρες εξορμήσεις, στις ακτές και στο εσωτερικό της χώρας, μελετώντας την γεωλογία, την πανίδα και τη χλωρίδα της Ν. Αμερικής. Οι μελέτες στα νησιά Γκαλαπάγκος απέδειξαν ότι τα φυτά και τα ζώα είχαν κοινή προέλευση με τα φυτά και τα ζώα του απέναντι ηπειρωτικού εδάφους. Όμως παράλληλα ανακάλυψε και ουσιαστικές μεταβολές που απέδωσε στην εξέλιξη.
Τρεις ήταν οι παράγοντες που συντελούν στην πραγματοποίηση της εξελικτικής τους πορείας
α) Η μεταβλητότητα
β) Η κληρονομικότητα
γ) Η φυσική επιλογή
Η μεταβλητότητα διαφοροποιεί συνεχώς τη δομή και τη λειτουργία του οργανισμού, λόγω μεταβολών των συνθηκών ζωής και διασταύρωσης των ειδών.
Η κληρονομικότητα σταθεροποιεί τις διαφοροποιήσεις των παλαιών ειδών, σχηματίζοντας τις ποικιλίες που θα απομονωθούν μεταξύ τους για να δημιουργήσουν τα νέα είδη.
Η φυσική επιλογή καθοδηγείται από τον αγώνα για την επιβίωση και τον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Επιβιώνουν μόνο τα είδη που μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Τα υπόλοιπα εξαφανίζονται.
Αυτή είναι με δυο λόγια η ουσία της Δαρβινικής θεωρίας ή της «Εξέλιξης των Ειδών».
Το ταξίδι του είχε τελειώσει τον Οκτώβριο του 1836.
Την θεωρία του όμως την αποσαφήνισε μόλις το 1842, όταν δημοσίευσε μόνο μια περίληψη αυτής. Μέχρι το 1859 που θα δημοσιεύσει πλήρη την εργασία του πέρασαν άλλα 17 χρόνια. Εσείς γιατί λέτε να καθυστέρησε τόσο πολύ;
Δυο λόγοι τον έκαναν να καθυστερήσει τόσο πολύ.
1. Από την δημοσιευμένη περίληψη του 1842 έβλεπε την Εκκλησία να αντιδρά. Στο έργο του ο ίδιος αναφέρεται περίλυπος για τις διώξεις άλλων επιστημόνων που αναπόφευκτα ήρθαν σε ρήξη με το υπάρχον μεσαιωνικό μοντέλο του χριστιανισμού.
2. Επειδή η εξέλιξη δεν μπορεί να γίνει άμεσα αντικείμενο παρατήρησης, φοβήθηκε μήπως η μεθοδολογία του δεν γίνει κατανοητή και διαστρεβλωθεί από την αρχή. Έπρεπε να βρει στοιχεία για να πατά γερά σε αποδείξεις, πριν την δημοσιεύσει!
Αν και το 1856 ο αδερφός του Έρασμος τον προειδοποίησε να βιαστεί, αφού κι άλλοι κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση και θα τον προλάβαιναν, o Δαρβίνος καθυστέρησε άλλα τρία χρόνια. Η καθυστέρηση αυτή δείχνει, εκτός από το φόβο της Εκκλησίας και την συνέπεια που πρέπει να έχει κάθε επιστήμονας πριν εκθέσει τις απόψεις του.
To 1858 ο φυσιοδίφης Άλφρεντ Ουάλλας δημοσίευσε σε μια επιστημονική εφημερίδα το άρθρο «Περί της τάσης των Ειδών να σχηματίζουν νέες ποικιλίες και περί της διαιώνισης αυτών με φυσικά μέσα επιλογής».
Όλα έδειχναν ότι οι καιροί ωρίμασαν
Στις 24 Νοεμβρίου του 1859 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Δαρβίνου «Η καταγωγή των Ειδών μέσω φυσικής επιλογής ή η επικράτηση των ειδών που ευνοήθηκαν στον αγώνα για τη ζωή».
Το βιβλίο έγινε ανάρπαστο. Και τα 1250 αντίτυπα της έκδοσης εξαντλήθηκαν την ίδια μέρα!
Όσοι το κατάλαβαν απάντησαν στα χρόνια ερωτήματα που ταλαιπωρούσαν τους επιστήμονες. Όσοι δεμένοι στο άρμα της θρησκείας αρκέστηκαν στις συκοφαντίες και την παραπληροφόρηση. Γι αυτούς ο Δαρβίνος ήταν ο πιο επικίνδυνος άνθρωπος της Ευρώπης. Ακόμα και ο παλιός του δάσκαλος, ο Σέτζγουικ έκανε λόγο για λάθος του μαθητή του, εκφράζοντας τους φόβους του για τις ηθικές επιπτώσεις της θεωρίας σε βάρος της ανθρωπότητας. Κάποιοι επιστήμονες από επαγγελματικό φθόνο, προσπάθησαν να τον απαξιώσουν. Άλλοι τον διαστρέβλωσαν και αμφότεροι τον συκοφάντησαν ή ολότελα τον απέκρυψαν.
Ο χρόνος έδειξε ότι ο Δαρβίνος είχε δίκιο και όσα ερωτήματα τότε δεν μπορούσαν να απαντηθούν, η επιστήμη σιγά-σιγά τα απάντησε στο μέλλον, όπως ήταν οι μεταλλάξεις, που αποτελούσαν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα στη θεωρία.
Πρέπει ακόμα να σημειώσουμε και το εξής: Ποτέ ο Δαρβίνος δεν είπε ότι ο Άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο, αλλά πως και οι δυο τους είναι διαφοροποιημένοι απόγονοι κάποιου πρωτεύοντος προγονικού είδους.
Σήμερα μόνο οι άσχετοι και οι πιστοί των τριών αποκαλυπτικών θρησκειών αντιτίθενται στην εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου που απέδειξε, πέρα πάσης αμφιβολίας ότι ο άνθρωπος δεν είναι ο Θείος Επιστάτης που δημιουργήθηκε από κάποιο θεό να επιβλέπει και να εκμεταλλεύεται τα δημιουργήματά του, αλλά απόγονος κάποιου ζωικού είδους που η μεταβλητότητα, η κληρονομικότητα και η φυσική επιλογή μέσα από τον ανταγωνισμό και την προσαρμοστικότητα του περιβάλλοντος, διαμόρφωσε το είδος εκείνο που η περιέργειά του το έσπρωξε να δει τι υπάρχει πίσω από το λόφο.
Ο άνθρωπος δεν φτιάχτηκε για να ταιριάζει με το περιβάλλον του, ούτε το περιβάλλον φτιάχτηκε για να ταιριάζει με μας. Αμφότερα υποτάσσονται στους νόμους της φύσης και της εξελικτικής τους πορείας. Όσα μπορούν να επιβιώσουν διατηρούνται. Τα υπόλοιπα εξαφανίζονται, αφήνοντας ευτυχώς μόνο τα ίχνη τους.
Ακριβώς τα ίχνη αυτά σήμερα αποτελούν τα αποδεικτικά στοιχεία της εξελικτικής θεωρίας του Δαρβίνου.
Αποτέλεσμα της τύχης και της αναγκαιότητας λοιπόν είναι ο άνθρωπος, όπως και κάθε άλλο είδος, σε οποιονδήποτε πλανήτη, υπόκειται στους ίδιους εξελικτικούς νόμους και αναπτύσσονται με την ίδια εξελικτική διαδικασία.
Οι ορίζοντες του κάθε είδους διαφέρουν.
Μόνο η συνείδηση του πιστού, σταθερά αποξενωμένη από τη ζωή, βρίσκεται σε κοσμική απόγνωση και οι πιστοί σταθερά προσηλωμένοι σε πανάρχαιες ιδέες που εμφανίστηκαν πριν χιλιάδες χρόνια, παραμένουν οπισθοδρομικοί, επιθετικοί, κτητικοί και εγωιστές, σαν τους κτηνώδεις πρόγονους τους.
Η επιθετική συμπεριφορά των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών λατρειών τους κατατάσσει στον Homo Maniacus ή στον Homo Deisidaimonus!
Πέμπτη 15 Ιουλίου 2010
Η « αναιμία » της οικονομίας κι η « ανομία » της κοινωνίας
Le monde
Οικονομική μεγέθυνση δεν σημαίνει πάντα ανάπτυξη
dimanche 16 janvier 2005, par Jean-Marie Harribey
Υποτίθεται ότι η « βιώσιμη » ή « αειφόρος » ανάπτυξη, η οποία αποτελεί επίσημο δόγμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, θα εξασφαλίσει την ευημερία των σημερινών γενιών χωρίς να θέτει σε κίνδυνο το μέλλον των επομένων. [1] Αποτελεί ένα σωσίβιο από το οποίο γαντζώνονται όλες οι κυβερνήσεις που είναι ταυτόχρονα ένθερμοι υποστηρικτές και στυλοβάτες της υπερεντατικής γεωργίας, οι διευθυντές των πολυεθνικών επιχειρήσεων που κατασπαταλούν τους φυσικούς πόρους, ρίχνουν χωρίς καμία τύψη τα απόβλητά τους στο φυσικό περιβάλλον ή ναυλώνουν πλοία-σκουπιδοτενεκέδες για τη μεταφορά τους στον Τρίτο Κόσμο ή για να τα βουλιάξουν στην ανοιχτή θάλασσα, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που δεν ξέρουν πια τι άλλο να κάνουν και η πλειονότητα των οικονομολόγων που συλλαμβάνονται επ’ αυτοφώρω να αγνοούν τους περιορισμούς που θέτει η φύση στις οικονομικές δραστηριότητες.
Όμως, το πρόγραμμα της βιώσιμης ανάπτυξης πάσχει ήδη από τη στιγμή της σύλληψής του, δεδομένου ότι υποθέτει ότι η επιδίωξη μιας απεριόριστης οικονομικής μεγέθυνσης είναι συμβατή με τη διατήρηση των ισορροπιών της φύσης και με την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Η έκθεση Μπρούντλαντ διακήρυσσε ότι « αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια νέα εποχή οικονομικής μεγέθυνσης, ισχυρότατης μεγέθυνσης και, ταυτόχρονα, κοινωνικά και "περιβαλλοντικά" βιώσιμης ». [2]
Το αξίωμα όμως στηρίζεται σε δύο εύθραυστους ισχυρισμούς.
*Ο πρώτος είναι οικολογικής φύσεως : υποτίθεται ότι η οικονομική μεγέθυνση μπορεί να συνεχιστεί επειδή η ποσότητα των φυσικών πόρων που απαιτείται για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος μειώνεται όσο προχωράει η τεχνολογική πρόοδος. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι θα μπορούσαμε να παράγουμε ολοένα περισσότερα προϊόντα με ολοένα λιγότερες πρώτες ύλες και ενέργεια. Ομως, η μείωση της έντασης με την οποία αντλούνται οι φυσικοί πόροι για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος αντισταθμίζεται με το παραπάνω από τη συνολική αύξηση της παραγωγής. Αυτό έχει ως συνέπεια να αυξάνεται η ρύπανση και η κατανάλωση φυσικών πόρων, γεγονός που αναγνωρίζεται και από την έκθεση του Προγράμματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNPD) : « Τα τελευταία χρόνια, παντού στον κόσμο, η παραγωγική διαδικασία καταναλώνει λιγότερη ενέργεια. Ωστόσο, δεδομένης της αύξησης της παραγωγής, αυτές οι πρόοδοι είναι εμφανέστατα ανεπαρκείς για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο ». [3]
Και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την επιβράδυνση της προόδου που παρατηρείται στον τομέα της ενεργειακής έντασης [4] : μεταξύ 1973 και 1982, στις χώρες που συμμετέχουν στον οργανισμό, η ενεργειακή ένταση μειωνόταν κατά μέσο όρο ετησίως κατά 2,5%. Μεταξύ 1983 και 1990 η μείωση περιορίστηκε στο 1,5% ετησίως και μετά το 1991 στο 0,7%. [5]
*Ο δεύτερος αμφιλεγόμενος ισχυρισμός είναι κοινωνικής φύσεως : υποτίθεται ότι η οικονομική μεγέθυνση θα μειώσει τη φτώχεια και θα ενισχύσει την κοινωνική συνοχή. Αλλά, η καπιταλιστική οικονομική μεγέθυνση δημιουργεί αναγκαστικά ανισότητες, είναι ταυτόχρονα καταστροφική καθώς τρέφεται από τις ανισότητες για να προκαλεί αδιάκοπα αισθήματα στέρησης και νέες ανάγκες. Εδώ και σαράντα χρόνια, παρά την σημαντική αύξηση του πλούτου που παράγεται στον πλανήτη, παρατηρήθηκε έκρηξη των ανισοτήτων : το 1960, το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στο 20% των φτωχότερων και στο 20% των πλουσιότερων ήταν 1 προς 30. Σήμερα είναι 1 προς 80. Αυτό το γεγονός δεν θα πρέπει να εκπλήσσει : το πέρασμα σε ένα οικονομικό καθεστώς όπου κυριαρχεί η συσσώρευση χρηματοοικονομικού πλούτου προκαλεί τη διάλυση των μηχανισμών αναδιανομής της παραγόμενης αξίας.
Πράγματι, η αύξηση των αμοιβών των καπιταλιστικών τάξεων -κυρίως μέσα από τα μερίσματα των μετοχών- καταδικάζει σε συρρίκνωση το μερίδιο του παραγόμενου πλούτου που προορίζεται για τους μισθωτούς, τόσο με τη μορφή του άμεσου μισθού όσο και με τη μορφή των κοινωνικών παροχών.
Ακόμα και η Παγκόσμια Τράπεζα ομολογεί ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης στο μισό των ατόμων που ζουν στην απόλυτη φτώχεια μέχρι το 2015 [6] : περισσότεροι από 1,1 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σήμερα με ημερήσιο εισόδημα που δεν ξεπερνάει το ένα δολάριο.
Η τελευταία έκθεση της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTD) αποδεικνύει ότι οι φτωχές χώρες που είναι λιγότερο ανοιχτές στην παγκοσμιοποίηση έχουν κάνει μεγαλύτερες προόδους όσον αφορά το εισόδημα κατά κεφαλήν, αντίθετα με τις χώρες που έκαναν μεγαλύτερα ανοίγματα και έπεσαν θύματα της εξωστρέφειας της οικονομίας τους. [7]
Η αδυναμία ανάπτυξης ενός σχεδιασμού για το μέλλον ο οποίος θα κινείται εκτός του μοντέλου της διαρκούς οικονομικής μεγέθυνσης αποτελεί χωρίς αμφιβολία το σημαντικότερο κενό του επίσημου λόγου για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Παρά τις οικολογικές και κοινωνικές καταστροφές που προκαλεί, η οικονομική μεγέθυνση -την οποία κανείς πολιτικός ή οικονομικός υπεύθυνος δεν τολμά να διαχωρίσει από την ανάπτυξη- λειτουργεί σαν σκληρό ναρκωτικό. Όταν είναι ισχυρή, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να επιλύσει τα προβλήματα -τα οποία σε μεγάλο βαθμό αυτή η ίδια έχει δημιουργήσει- και, συνεπώς, όσο ισχυρότερη είναι η δόση τόσο θα αυξάνεται η ευημερία του κοινωνικού σώματος.
Όταν όμως μειώνεται, εμφανίζεται το σύνδρομο στέρησης και η κατάσταση γίνεται εξαιρετικά επώδυνη, καθώς δεν έχει προβλεφθεί καμία διαδικασία απεξάρτησης. Έτσι, πίσω από τη σημερινή « αναιμία » του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης κρύβεται η « ανομία » [8] που αυξάνεται ολοένα περισσότερο στις κοινωνίες τις οποίες υπονομεύει ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός. Αυτός ο τύπος καπιταλισμού αποδεικνύεται ανίκανος να δώσει οποιοδήποτε νόημα στην κοινωνική ζωή πέρα από τον καταναλωτισμό, τη σπατάλη, την μονοπώληση των φυσικών πόρων και των εισοδημάτων από την οικονομική δραστηριότητα και, σε τελική ανάλυση, την αύξηση των ανισοτήτων.
Το πρώτο κεφάλαιο του « Κεφαλαίου » του Μαρξ, που ασκούσε κριτική στο εμπόρευμα, ήταν προφητικό : η οικονομική μεγέθυνση μετατρέπεται σε νέο όπιο των λαών, των οποίων τα πολιτισμικά στοιχεία αναφοράς, οι συλλογικότητες και οι μορφές αλληλεγγύης τσακίζονται για να βουλιάξουν στο απύθμενο βάραθρο της εμπορευματοποίησης.
Η οικονομία της φύσης
Το κυρίαρχο οικονομικό δόγμα εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο από τον Ζακ Αταλί, ο οποίος, ως καλός προφήτης, ανιχνεύει για το 2004 τις « προοπτικές για μια εκπληκτική οικονομική μεγέθυνση », η οποία θα μπορούσε να περιοριστεί μονάχα « από τυχαία γεγονότα τα οποία δεν θα έχουν οικονομική φύση, όπως για παράδειγμα η αναζωπύρωση της επιδημίας του SARS ». [9]
Για τους ιδεολόγους της οικονομικής μεγέθυνσης που έχουν προσβληθεί από τύφλωση, η οικολογία -δηλαδή ο συνυπολογισμός των σχέσεων του ανθρώπινου όντος με τη φύση- δεν υφίσταται : η οικονομική δραστηριότητα πραγματοποιείται « in abstracto », αφηρημένα, έξω από τη βιόσφαιρα.
Αυτό σημαίνει ότι αγνοείται ο κανόνας της εντροπίας [10] που διέπει τις οικονομικές δραστηριότητες. Αν και η Γη είναι ένα ανοιχτό σύστημα που δέχεται ενέργεια από τον ήλιο, αποτελεί ένα σύνολο στο εσωτερικό του οποίου ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεπεράσει τα όρια που του θέτουν οι πόροι και ο χώρος που έχει στη διάθεσή του.
Όμως, το « οικολογικό αποτύπωμα » (δηλαδή η επιφάνεια της Γης που απαιτείται για να φιλοξενήσει όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες χωρίς να διαταραχθεί η οικολογική ισορροπία) φτάνει ήδη το 120% του πλανήτη και -δεδομένων των μεγάλων ανισοτήτων που παρατηρούνται όσον αφορά τον βαθμό ανάπτυξης- θα χρειάζονταν τέσσερις ή πέντε πλανήτες εάν ο παγκόσμιος πληθυσμός κατανάλωνε και δημιουργούσε απόβλητα με τον ρυθμό του κατοίκου των Ηνωμένων Πολιτειών. [11]
Η ιδέα της « ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας » που πρότεινε ο Νίκολας Γκεοργκέσκου-Ροέγκεν [12] υιοθετήθηκε από μέρος των οικολόγων και των οπαδών της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης.
Μάλιστα, ορισμένοι συγγραφείς ωθούν στα άκρα αυτό το θεωρητικό εγχείρημα, παροτρύνοντάς μας να απαρνηθούμε την ανάπτυξη, καθώς -κατά τη γνώμη τους- δεν είναι δυνατόν να διαχωριστεί από τη θανατηφόρο οικονομική μεγέθυνση. Απορρίπτουν κάθε επιθετικό προσδιορισμό -με ανθρώπινο πρόσωπο, βιώσιμη, αειφόρος κ.λπ.- ο οποίος θα αποκαθιστούσε στα μάτια μας την ανάπτυξη με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή ως φορέα της δυτικής κυριαρχίας στον κόσμο. Έτσι, ο Γκίλμπερτ Ριστ καταγγέλλει την ανάπτυξη ως « λέξη φετίχ », [13] ενώ ο Σερζ Λατούς απορρίπτει τη βιώσιμη ανάπτυξη ως « σχήμα οξύμωρο ». [14]
Γιατί, όμως, δεν μας πείθει η απόρριψη της ανάπτυξης στην οποία προχωρούν, τη στιγμή που ασκούμε, όπως κι αυτοί, σφοδρή κριτική στον παραγωγισμό, που αποτελεί προϋπόθεση της εμπορευματοποιημένης παραγωγής ;
Το δικαίωμα των φτωχών
Στο πολιτικό επίπεδο, δεν είναι δίκαιο να διατάξουμε την ομοιόμορφη ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, τόσο σε εκείνους που ζουν μέσα στην αφθονία όσο και σε εκείνους που στερούνται τα στοιχειώδη. Οι φτωχοί πληθυσμοί δικαιούνται να συνεχίσουν για ένα διάστημα την οικονομική μεγέθυνση των οικονομιών τους και είναι απαράδεκτη η ιδέα ότι η απόλυτη φτώχεια αποτελεί απλά μια προβολή των δυτικών αντιλήψεων ή ότι είναι απλά ένα κατασκεύασμα της φαντασίας των Δυτικών. Θα πρέπει να χτιστούν σχολεία για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, κέντρα υγείας που θα προσφέρουν περίθαλψη στο σύνολο του πληθυσμού, και δίκτυα ύδρευσης που θα προσφέρουν σε όλους νερό.
Είναι, λοιπόν, απόλυτα θεμιτό να εξακολουθήσουμε να αποκαλούμε ανάπτυξη τη δυνατότητα για όλους τους κατοίκους του πλανήτη να έχουν πόσιμο νερό, ισορροπημένη διατροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση και δημοκρατία. Το να διακηρύξουμε ότι η ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών αποτελεί οικουμενικό δικαίωμα του ανθρώπου δεν σημαίνει ότι πριμοδοτούμε την κυριαρχία της δυτικής κουλτούρας, ούτε ότι συμμεριζόμαστε τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις περί φυσικών δικαιωμάτων όπως η ατομική ιδιοκτησία. Πράγματι, τα οικουμενικά δικαιώματα του ανθρώπου αποτελούν κοινωνική κατασκευή η οποία απορρέει από ένα πολιτικό πρόγραμμα χειραφέτησης που επιτρέπει την εγκαθίδρυση ενός νέου φαντασιακού, το οποίο ωστόσο δεν περιορίζεται στο « ... φαντασιακό των "φυσικών δικαιωμάτων" » στο οποίο ασκούσε κριτική ο Κορνήλιος Καστοριάδης. [15]
Από την άλλη πλευρά, δεν είναι λογικό να αντιπαραθέτουμε στην οικονομική μεγέθυνση, την οποία ο καπιταλισμός ανάγει σε απόλυτο στόχο (η μεγέθυνση για τη μεγέθυνση), την ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, την οποία οι πολέμιοι της ανάπτυξης ανάγουν επίσης σε απόλυτο στόχο. [16] Πρόκειται για δύο διαμετρικά αντίθετους σκοπέλους : αφενός, η οικονομική μεγέθυνση έχει στόχο την επ’ άπειρον αύξηση της παραγωγής και, αφετέρου, λογικά, η ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας έχει την τάση να οδηγήσει την παραγωγή σε μηδενικά επίπεδα, εφόσον δεν τίθεται κανένα όριο.
Ο Σερζ Λατούς, ο κυριότερος θεωρητικός της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας στη Γαλλία, φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει αυτόν τον κίνδυνο όταν γράφει : « Το σύνθημα της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας έχει ως κύριο στόχο να σηματοδοτήσει με έντονο τρόπο την εγκατάλειψη του παράλογου στόχου της οικονομικής μεγέθυνσης για τη μεγέθυνση, γιατί το μοναδικό κίνητρο αυτού του στόχου είναι η ξέφρενη επιδίωξη του κέρδους για τους κατόχους του κεφαλαίου. Φυσικά, αυτό το σύνθημα δεν έχει ως στόχο την αντιστροφή σε γελοίο βαθμό του προηγούμενου στόχου, η οποία θα οδηγούσε στην επιδίωξη της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας για την ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας. Πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας δεν αποτελεί "αρνητική οικονομική μεγέθυνση", δεδομένου ότι αυτή η έκφραση είναι αντιφατική και παράλογη και εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την κυριαρχία του φαντασιακού της οικονομικής μεγέθυνσης ». [17]
Όμως, τι θα μπορούσε να σημαίνει μια ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας η οποία δεν θα μεταφραζόταν σε μείωση της παραγωγής ; Ο Σερζ Λατούς προσπαθεί να αποφύγει την παγίδα υποστηρίζοντας ότι πρέπει να « ξεφύγουμε από την οικονομία της οικονομικής μεγέθυνσης και να περάσουμε σε μια "κοινωνία της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας" ».
Ύμνοι στην παραοικονομία
Αυτό θα σήμαινε ότι η παραγωγή θα συνεχίσει να αυξάνεται ; Σε αυτήν την περίπτωση αδυνατούμε να κατανοήσουμε την έννοια της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας. Ή μήπως η παραγωγή θα τεθεί υπό έλεγχο, οπότε και η διαφωνία θα αμβλυνθεί ; Εξάλλου, ο Σερζ Λατούς καταλήγει να συμφωνήσει ότι το σύνθημα της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας δεν ενδείκνυται για όλους τους κατοίκους της Γης : « Όσον αφορά τις κοινωνίες του Νότου, αυτός ο στόχος δεν είναι πραγματικά στην ημερήσια διάταξη : ακόμα κι αν διαπνέονται από την ιδεολογία της οικονομικής μεγέθυνσης, οι περισσότερες από αυτές τις κοινωνίες δεν είναι πραγματικές "κοινωνίες της οικονομικής μεγέθυνσης" ». [18]
Όμως, σ’ αυτή τη φράση εντοπίζεται μια τρομερή αμφισημία : οι φτωχές χώρες θα έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν την παραγωγή τους ή μήπως οι κοινωνίες της « μη οικονομικής μεγέθυνσης » πρέπει να παραμείνουν φτωχές ; Οι πολέμιοι της « αναπτυξιολαγνίας » αποδίδουν την αποτυχία των αναπτυξιακών στρατηγικών στο θεμελιώδες ελάττωμα που υποτίθεται ότι περιέχει κάθε είδος ανάπτυξης. Αντίθετα, αποφεύγουν να την αποδώσουν στους συσχετισμούς των κοινωνικών δυνάμεων (για παράδειγμα στις ανισότητες του ιδιοκτησιακού συστήματος της γης, οι οποίες δημιουργούν ακτήμονες). Σε όλα αυτά οφείλεται η ένθερμη κι ανεπιφύλακτη εξύμνηση της παραοικονομίας.
Αλλά ξεχνούν ότι πολύ συχνά σ’ αυτές τις χώρες η παραοικονομία τρέφεται με τα απομεινάρια της επίσημης οικονομίας. Σε αυτά οφείλεται επίσης η άποψη ότι η εγκατάλειψη της ανάπτυξης αποτελεί μια έξοδο από την οικονομία, επειδή θεωρούν ότι η οικονομία δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από το δημιούργημα του καπιταλισμού που γνωρίζουμε. Ο ορθολογισμός της « οικονομίας », με την έννοια της εξοικονόμησης εργατικής δύναμης και φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή, εξισώνεται με τον ορθολογισμό της οικονομικής αποδοτικότητας, δηλαδή του κέρδους. Έτσι, κάθε βελτίωση της παραγωγικότητας εξομοιώνεται με τον παραγωγισμό.
Με λίγα λόγια, με πρόσχημα ότι πολλοί πολιτισμοί δεν γνωρίζουν τις οικείες σ’ εμάς λέξεις « οικονομία » και « ανάπτυξη », υποστηρίζουν ότι η οικονομία δεν υπάρχει έξω από το δυτικό φαντασιακό. Όμως, αν απουσιάζουν οι λέξεις η υλική πραγματικότητα -δηλαδή η παραγωγή μέσων για τη συντήρηση του ανθρώπου- είναι παρούσα και σ’ αυτούς τους πολιτισμούς. Η παραγωγή είναι μια ανθρωπολογική κατηγορία, ακόμα κι όταν το πλαίσιο και οι σχέσεις με τις οποίες πραγματοποιείται είναι κοινωνικές.
Από αυτή τη σύγχυση -η οποία καταλήγει να θεωρεί τον καπιταλισμό οικουμενικό δεδομένο και όχι απλά ιστορικό, πράγμα που θυμίζει κατά παράδοξο τρόπο το φιλελεύθερο δόγμα- προκύπτει μια ανικανότητα άσκησης κριτικής τόσο στον παραγωγισμό όσο και στον καπιταλισμό ταυτόχρονα : επιχειρείται μονάχα η πρώτη, χωρίς ωστόσο να συνδέεται με τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις. Η επιθυμία για « εγκατάλειψη της οικονομίας », [19] τη στιγμή που επιδιώκεται « η επαναπρόσδεση της οικονομίας στην κοινωνία », [20] είναι τουλάχιστον περίεργη.
Στο θεωρητικό επίπεδο, είτε θεωρεί κανείς ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη είτε βλέπει και στα δύο αυτά φαινόμενα την ίδια λογική αέναης επέκτασης της οικονομικής δραστηριότητας, που οδηγεί σε αδιέξοδο.
Η δεύτερη άποψη εντοπίζεται εύκολα, καθώς την υιοθετούν οι οπαδοί της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας, οι οποίοι είναι ταυτόχρονα αντίθετοι με κάθε μορφή ανάπτυξης. Όμως, την πρώτη άποψη ενστερνίζονται τόσο ορισμένοι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι όσο και αντίπαλοι του φιλελευθερισμού.
Δεν ρυπαίνουν όλοι
Οι φιλελεύθεροι υποστηρίζουν ότι επιδιώκουν ποιοτικούς στόχους που δεν περιορίζονται μονάχα στην οικονομική μεγέθυνση, ιδιαίτερα μετά την αποτυχία των σχεδίων δομικής αναδιάρθρωσης που προωθούσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Όμως, αυτή η διάκριση ανάμεσα στην οικονομική μεγέθυνση (ποσοτική) και στην ανάπτυξη (ποιοτική) αποτελεί μια απάτη της φιλελεύθερης λογικής, δεδομένου ότι η οικονομική μεγέθυνση θεωρείται αναγκαία και επαρκής προϋπόθεση για να επιτευχθεί η ανάπτυξη. Επιπλέον, πιστεύεται ότι η οικονομική μεγέθυνση είναι δυνατή επ’ άπειρον.
Από την πλευρά τους, δεδομένων των οικολογικών και κοινωνικών επιπτώσεων που προκάλεσε ο τρόπος ανάπτυξης που ακολουθήθηκε, ο οποίος φαίνεται να είναι άρρηκτα δεμένος με την οικονομική μεγέθυνση, οι οικονομολόγοι που αντιτίθενται στον φιλελευθερισμό -οι οποίοι προέρχονται από τον μαρξισμό, τον στρουκτουραλισμό και τους οπαδούς των τριτοκοσμικών ιδεών των δεκαετιών 1960 και 1970- δυσκολεύονται ιδιαίτερα να υποστηρίξουν ότι μπορεί να γίνει διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες. Έτσι, είναι εύκολο για όσους είναι αντίθετοι με κάθε μορφή ανάπτυξης να απορρίπτουν και την ανάπτυξη και την οικονομική μεγέθυνση, αρνούμενοι κάθε δυνατότητα διαχωρισμού τους.
Μπορούμε άραγε να υπερβούμε αυτήν την αντίφαση ;
Ο καπιταλισμός έχει κάθε συμφέρον να μας κάνει να πιστέψουμε ότι η οικονομική μεγέθυνση και η ανάπτυξη πηγαίνουν πάντα χέρι χέρι και ότι ο μοναδικός δρόμος για την ευημερία των ανθρώπων είναι η διαρκής αύξηση των εμπορευμάτων.
Συνεπώς, οφείλουμε να δημιουργήσουμε για το μέλλον μια ριζική διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες : η ευημερία και η ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου θα πραγματοποιηθούν έξω από το πλαίσιο της απεριόριστης αύξησης των ποσοτήτων που παράγονται και καταναλώνονται, έξω από το πλαίσιο του εμπορεύματος και της ανταλλακτικής αξίας του, [21] αλλά μέσα στο πλαίσιο της αξίας χρήσης των παραγόμενων προϊόντων και της ποιότητας του κοινωνικού ιστού που μπορεί να δημιουργηθεί.
Ο τομέας των υπηρεσιών
Το σύνθημα της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας, εάν εφαρμοζόταν αδιακρίτως για όλους τους λαούς και για όλους τους τύπους παραγωγής, θα ήταν άδικο και αναποτελεσματικό. Κατ’ αρχάς, επειδή ο καπιταλισμός μάς επιβάλλει αυτή τη στιγμή μια ιδιαίτερου τύπου ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία αφορά κυρίως τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειαζόμαστε περισσότερο από κοινωνική άποψη : μέσα μαζικής μεταφοράς, υγεία, παιδεία, βοήθεια προς τους ηλικιωμένους κ.λπ. Επίσης, θα ήταν άδικη γιατί δεν ρυπαίνουν ή δεν οδηγούν αναγκαστικά στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος όλοι οι τύποι παραγωγής.
Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, το οποίο υπολογίζεται σε χρήμα, περιλαμβάνει και την αύξηση των δραστηριοτήτων στον τομέα των υπηρεσιών : η πίεση που ασκούν οι υπηρεσίες στο περιβάλλον είναι συνήθως κατώτερη των πιέσεων της βιομηχανίας και της γεωργίας. Συνεπώς, η φύση της οικονομικής μεγέθυνσης παρουσιάζει ενδιαφέρον τουλάχιστον εξίσου με την έκταση της μεγέθυνσης. Η επείγουσα ανάγκη για μείωση του « οικολογικού αποτυπώματος » της οικονομικής δραστηριότητας δεν προϋποθέτει την ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους, χωρίς να γίνει προηγουμένως διάκριση τόσο της φύσης της παραγωγής όσο και του αποδέκτη στον οποίο προορίζεται αυτή η παραγωγή.
Η χρήση των φυσικών πόρων σε πλανητικό επίπεδο θα πρέπει να οργανωθεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε οι φτωχές χώρες να έχουν τη δυνατότητα να δρομολογήσουν την οικονομική μεγέθυνση που είναι αναγκαία για την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών τους, ενώ οι πλουσιότερες χώρες πρέπει να μάθουν να εξοικονομούν πόρους.
Επιλεκτική ελάττωση
Στις φτωχές χώρες, οποιοδήποτε μοντέλο κι αν επιβληθεί, θα έχει οπωσδήποτε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των πολιτιστικών ριζών τους και θα αποτελέσει εμπόδιο στην ανάπτυξή τους, από την οποία εν μέρει εξαρτάται η χειραφέτησή τους. Όσον αφορά τις πλούσιες χώρες, εκεί θα πρέπει να σχεδιαστούν οι πολιτικές με βάση τις οποίες θα επιτευχθεί η σταδιακή αποσύνδεση της οικονομικής μεγέθυνσης.
Αυτή η αλλαγή δεν θα πραγματοποιηθεί μέσα από μια τυφλή ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία θα ήταν απαράδεκτη για την πλειονότητα των πολιτών, αλλά μέσα από μια προσεκτικά οργανωμένη και στοχευμένη μείωση του ρυθμού της οικονομικής μεγέθυνσης, αλλάζοντας τις διαδικασίες παραγωγής, αλλά και την εικόνα που έχουμε για τον κόσμο.
Η επιβράδυνση της οικονομικής μεγέθυνσης θα αποτελέσει το πρώτο βήμα για την εφαρμογή της επιλεκτικής ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας, κυρίως στους κλάδους όπου αυτή προξενεί βλάβες στο περιβάλλον, αλλά και για τον επαναπροσανατολισμό της οικονομίας προς την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και συλλογικών υπηρεσιών, για τη δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων στους εργαζόμενους και για τη σταδιακή μείωση του χρόνου εργασίας, στο βαθμό που επιτυγχάνονται κέρδη παραγωγικότητας. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο μοναδικός τρόπος για να διαφυλαχθεί η απασχόληση έξω από το πλαίσιο της οικονομικής μεγέθυνσης. Πρέπει δε να γνωρίζουμε ότι καμία αμφισβήτηση του σημερινού αναπτυξιακού μοντέλου δεν είναι ρεαλιστική εάν δεν αμφισβητηθούν ταυτόχρονα οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. [22]
Εάν ορίσουμε ως ανάπτυξη την εξέλιξη μιας κοινωνίας που θα χρησιμοποιούσε τα κέρδη παραγωγικότητας που θα επιτύγχανε όχι για την αέναη αύξηση της παραγωγής, που δημιουργεί ρύπανση, υποβάθμιση του περιβάλλοντος, αίσθηση του ανικανοποίητου, καταπιεσμένες επιθυμίες, ανισότητες και αδικίες, αλλά για τη μείωση του χρόνου εργασίας όλων των εργαζομένων, με δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων, τότε δεν υπάρχει οπισθοδρόμηση σε σχέση με την κριτική που ασκείται στο σημερινό αναπτυξιακό μοντέλο. Αυτό δεν μας καταδικάζει να παραμείνουμε δέσμιοι στο εσωτερικό του χρησιμοθηρικού μοντέλου, υπό τον όρο ότι τα κέρδη παραγωγικότητας θα επιτυγχάνονται χωρίς υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας ή του περιβάλλοντος.
Από τη στιγμή που παραδεχόμαστε ότι η ανθρωπότητα δεν θα επιστρέψει στο στάδιο που βρισκόταν πριν εμφανιστεί η έννοια της ανάπτυξης, οπότε παραδεχόμαστε επίσης ότι τα κέρδη της παραγωγικότητας υπάρχουν, και θα υπάρχουν στο μέλλον, πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά η χρήση τους και να γίνει συμβατή με την αναπαραγωγή των ζωντανών συστημάτων.
Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η μείωση του χρόνου εργασίας θα συμβάλει, αφενός στο να αποβάλλουμε από το μυαλό μας τη φαντασίωση ότι ευημερία ισοδυναμεί με την κατοχή περισσότερων αγαθών και, αφετέρου, στη συνειδητοποίηση ότι εάν η επέκταση των συλλογικών υπηρεσιών και της κοινωνικής προστασίας και η ανάπτυξη του πολιτισμού ξεφύγουν από τα χέρια του κεφαλαίου, τότε θα μπορέσουν να αποτελέσουν μια πηγή πλούτου ασύγκριτα ανώτερη από εκείνον που ευνοεί η αγορά.
Πίσω από το ζήτημα της ανάπτυξης κρύβεται το ζήτημα του σκοπού της εργασίας και, συνεπώς, το ζήτημα της μετάβασης προς μια κοινωνία της εξοικονόμησης και της αλληλεγγύης.
« Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία »
Notes
[1] Gro Harlem Brundtland, « Notre avenir à tous », « Rapport de la commission mondiale pour l’environnement et le développement », Fleuve, Μόντρεαλ, 1987.
[2] Όπ.π. σελ. ΧΧΙΙΙ. ΣτΜ : Στα ελληνικά χρησιμοποιούμε τους όρους « ρυθμός ανάπτυξης » και « ανάπτυξης »
[3] « Rapport mondial sur le développement humain 2002 », De Boeck, 2002, Βρυξέλλες, σελ. 28.
[4] Η ενεργειακή ένταση (και γενικότερα η ένταση της χρήσης των φυσικών πόρων) ορίζεται ως η ποσότητα ενέργειας ή φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή 1 ευρώ ΑΕΠ.
[5] ΙΕΑ, « Oil Crisis and Climate Challenges : 30 Years of Energy Use in ΙΕΑ Countries », Βιέννη, 2004, www.iea.org.
[6] Δήλωση του προέδρου της, Τζέιμς Γούλφενσον, η οποία αναφέρεται στο « Les objectifs de réduction de la pauvreté ne seront plus atteints », « Le Monde », 24 Απριλίου 2004.
[7] UNCTD, « The Least Developed Countries, Report 2004 », ΟΗΕ, Γενεύη, Μάιος 2004, σελ. 362.
[8] Ο Εμίλ Ντιρκχάιμ όριζε ως ανομία την απουσία ή την εξαφάνιση των αξιών της κοινότητας ή των κοινωνικών κανόνων.
[9] Jacques Attali, « Un agenda de croissance fabuleux », « Le Monde », « 2004, l’année du rebond », 4-5 Ιανουαρίου 2004.
[10] Με την εντροπία ορίζεται η υποβάθμιση της ενέργειας.
[11] Redefining Progress, www.progress.org.
[12] Nicholas Georgescu-Roegen, « La Décroissance », Sang de la Terre, Παρίσι, 1995.
[13] Gilbert Rist, « Le "développement" : la violence symbolique d’une croyance », στο συλλογικό έργο υπό τη διεύθυνση του Christian Comeliau « Brouillons pour l’avenir, Contribuons au débat sur les alternatives », « Les Nouveaux Cahiers de l’IUED », Γενεύη, no 14, PUF, Παρίσι 2003, σελ. 147.
[14] Serge Latouche, « Να τελειώνουμε μια για πάντα με την ανάπτυξη », « Le Monde diplomatique » -« Κ.Ε. », 10-6-01. Βλ. http://monde-diplomatique.gr/spip.php ?article215.
[15] Κορνήλιος Καστοριάδης, « Le Monde morcelé. Les carrefours du labyrinthe 3 », Seuil, Παρίσι, 1990, σελ. 193.
[16] Silence, « Objectif décroissance. Vers une société harmonieuse », Parangon, Παρίσι, 2003.
[17] Serge Latouche, « Il faut jeter le bébé plutôt que l’eau du bain », στο συλλογικό έργο υπό τη διεύθυνση του Christian Comeliau, όπ.π. σελ. 127.
[18] Serge Latouche, « Κοινωνία της ποσότητας ή της ποιότητας ; » -« Κ.Ε. »-« Le Monde diplomatique », 22-2-04, σημείωση 12. Βλ. http://monde-diplomatique.gr/spip.php ?article216.
[19] Serge Latouche, « Justice sans limites, Le défi de l’éthique dans une économie mondialisée », Fayard, Παρίσι, 2003, σελ. 275.
[20] Serge Latouche, όπ.π. σελ. 278.
[21] Η αξία χρήσης είναι η χρησιμότητα ενός προϊόντος ή ενός αγαθού. Πρόκειται για ποιοτική αξία, η οποία δεν είναι μετρήσιμη και δεν μπορεί να περιοριστεί στην ανταλλακτική αξία, που εκφράζεται σε χρήμα. Η τελευταία είναι η σχέση με την οποία θα ανταλλαγούν δύο εμπορεύματα, μέσω του χρήματος. Η υπογράμμιση αυτής της διάκρισης σηματοδοτεί την άρνηση της εμπορευματοποίησης των πάντων.
[22] « L’économie économe. Le développement soutenable par la réduction du temps de travail », L’Harmattan, Παρίσι, 1997. « La Démence sénile du capital. Fragments d’économie », Éditions du Passant, Μπεγκλ, 2η έκδοση, 2004.
Οικονομική μεγέθυνση δεν σημαίνει πάντα ανάπτυξη
dimanche 16 janvier 2005, par Jean-Marie Harribey
Υποτίθεται ότι η « βιώσιμη » ή « αειφόρος » ανάπτυξη, η οποία αποτελεί επίσημο δόγμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, θα εξασφαλίσει την ευημερία των σημερινών γενιών χωρίς να θέτει σε κίνδυνο το μέλλον των επομένων. [1] Αποτελεί ένα σωσίβιο από το οποίο γαντζώνονται όλες οι κυβερνήσεις που είναι ταυτόχρονα ένθερμοι υποστηρικτές και στυλοβάτες της υπερεντατικής γεωργίας, οι διευθυντές των πολυεθνικών επιχειρήσεων που κατασπαταλούν τους φυσικούς πόρους, ρίχνουν χωρίς καμία τύψη τα απόβλητά τους στο φυσικό περιβάλλον ή ναυλώνουν πλοία-σκουπιδοτενεκέδες για τη μεταφορά τους στον Τρίτο Κόσμο ή για να τα βουλιάξουν στην ανοιχτή θάλασσα, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που δεν ξέρουν πια τι άλλο να κάνουν και η πλειονότητα των οικονομολόγων που συλλαμβάνονται επ’ αυτοφώρω να αγνοούν τους περιορισμούς που θέτει η φύση στις οικονομικές δραστηριότητες.
Όμως, το πρόγραμμα της βιώσιμης ανάπτυξης πάσχει ήδη από τη στιγμή της σύλληψής του, δεδομένου ότι υποθέτει ότι η επιδίωξη μιας απεριόριστης οικονομικής μεγέθυνσης είναι συμβατή με τη διατήρηση των ισορροπιών της φύσης και με την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Η έκθεση Μπρούντλαντ διακήρυσσε ότι « αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια νέα εποχή οικονομικής μεγέθυνσης, ισχυρότατης μεγέθυνσης και, ταυτόχρονα, κοινωνικά και "περιβαλλοντικά" βιώσιμης ». [2]
Το αξίωμα όμως στηρίζεται σε δύο εύθραυστους ισχυρισμούς.
*Ο πρώτος είναι οικολογικής φύσεως : υποτίθεται ότι η οικονομική μεγέθυνση μπορεί να συνεχιστεί επειδή η ποσότητα των φυσικών πόρων που απαιτείται για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος μειώνεται όσο προχωράει η τεχνολογική πρόοδος. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι θα μπορούσαμε να παράγουμε ολοένα περισσότερα προϊόντα με ολοένα λιγότερες πρώτες ύλες και ενέργεια. Ομως, η μείωση της έντασης με την οποία αντλούνται οι φυσικοί πόροι για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος αντισταθμίζεται με το παραπάνω από τη συνολική αύξηση της παραγωγής. Αυτό έχει ως συνέπεια να αυξάνεται η ρύπανση και η κατανάλωση φυσικών πόρων, γεγονός που αναγνωρίζεται και από την έκθεση του Προγράμματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNPD) : « Τα τελευταία χρόνια, παντού στον κόσμο, η παραγωγική διαδικασία καταναλώνει λιγότερη ενέργεια. Ωστόσο, δεδομένης της αύξησης της παραγωγής, αυτές οι πρόοδοι είναι εμφανέστατα ανεπαρκείς για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο ». [3]
Και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την επιβράδυνση της προόδου που παρατηρείται στον τομέα της ενεργειακής έντασης [4] : μεταξύ 1973 και 1982, στις χώρες που συμμετέχουν στον οργανισμό, η ενεργειακή ένταση μειωνόταν κατά μέσο όρο ετησίως κατά 2,5%. Μεταξύ 1983 και 1990 η μείωση περιορίστηκε στο 1,5% ετησίως και μετά το 1991 στο 0,7%. [5]
*Ο δεύτερος αμφιλεγόμενος ισχυρισμός είναι κοινωνικής φύσεως : υποτίθεται ότι η οικονομική μεγέθυνση θα μειώσει τη φτώχεια και θα ενισχύσει την κοινωνική συνοχή. Αλλά, η καπιταλιστική οικονομική μεγέθυνση δημιουργεί αναγκαστικά ανισότητες, είναι ταυτόχρονα καταστροφική καθώς τρέφεται από τις ανισότητες για να προκαλεί αδιάκοπα αισθήματα στέρησης και νέες ανάγκες. Εδώ και σαράντα χρόνια, παρά την σημαντική αύξηση του πλούτου που παράγεται στον πλανήτη, παρατηρήθηκε έκρηξη των ανισοτήτων : το 1960, το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στο 20% των φτωχότερων και στο 20% των πλουσιότερων ήταν 1 προς 30. Σήμερα είναι 1 προς 80. Αυτό το γεγονός δεν θα πρέπει να εκπλήσσει : το πέρασμα σε ένα οικονομικό καθεστώς όπου κυριαρχεί η συσσώρευση χρηματοοικονομικού πλούτου προκαλεί τη διάλυση των μηχανισμών αναδιανομής της παραγόμενης αξίας.
Πράγματι, η αύξηση των αμοιβών των καπιταλιστικών τάξεων -κυρίως μέσα από τα μερίσματα των μετοχών- καταδικάζει σε συρρίκνωση το μερίδιο του παραγόμενου πλούτου που προορίζεται για τους μισθωτούς, τόσο με τη μορφή του άμεσου μισθού όσο και με τη μορφή των κοινωνικών παροχών.
Ακόμα και η Παγκόσμια Τράπεζα ομολογεί ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης στο μισό των ατόμων που ζουν στην απόλυτη φτώχεια μέχρι το 2015 [6] : περισσότεροι από 1,1 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σήμερα με ημερήσιο εισόδημα που δεν ξεπερνάει το ένα δολάριο.
Η τελευταία έκθεση της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTD) αποδεικνύει ότι οι φτωχές χώρες που είναι λιγότερο ανοιχτές στην παγκοσμιοποίηση έχουν κάνει μεγαλύτερες προόδους όσον αφορά το εισόδημα κατά κεφαλήν, αντίθετα με τις χώρες που έκαναν μεγαλύτερα ανοίγματα και έπεσαν θύματα της εξωστρέφειας της οικονομίας τους. [7]
Η αδυναμία ανάπτυξης ενός σχεδιασμού για το μέλλον ο οποίος θα κινείται εκτός του μοντέλου της διαρκούς οικονομικής μεγέθυνσης αποτελεί χωρίς αμφιβολία το σημαντικότερο κενό του επίσημου λόγου για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Παρά τις οικολογικές και κοινωνικές καταστροφές που προκαλεί, η οικονομική μεγέθυνση -την οποία κανείς πολιτικός ή οικονομικός υπεύθυνος δεν τολμά να διαχωρίσει από την ανάπτυξη- λειτουργεί σαν σκληρό ναρκωτικό. Όταν είναι ισχυρή, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να επιλύσει τα προβλήματα -τα οποία σε μεγάλο βαθμό αυτή η ίδια έχει δημιουργήσει- και, συνεπώς, όσο ισχυρότερη είναι η δόση τόσο θα αυξάνεται η ευημερία του κοινωνικού σώματος.
Όταν όμως μειώνεται, εμφανίζεται το σύνδρομο στέρησης και η κατάσταση γίνεται εξαιρετικά επώδυνη, καθώς δεν έχει προβλεφθεί καμία διαδικασία απεξάρτησης. Έτσι, πίσω από τη σημερινή « αναιμία » του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης κρύβεται η « ανομία » [8] που αυξάνεται ολοένα περισσότερο στις κοινωνίες τις οποίες υπονομεύει ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός. Αυτός ο τύπος καπιταλισμού αποδεικνύεται ανίκανος να δώσει οποιοδήποτε νόημα στην κοινωνική ζωή πέρα από τον καταναλωτισμό, τη σπατάλη, την μονοπώληση των φυσικών πόρων και των εισοδημάτων από την οικονομική δραστηριότητα και, σε τελική ανάλυση, την αύξηση των ανισοτήτων.
Το πρώτο κεφάλαιο του « Κεφαλαίου » του Μαρξ, που ασκούσε κριτική στο εμπόρευμα, ήταν προφητικό : η οικονομική μεγέθυνση μετατρέπεται σε νέο όπιο των λαών, των οποίων τα πολιτισμικά στοιχεία αναφοράς, οι συλλογικότητες και οι μορφές αλληλεγγύης τσακίζονται για να βουλιάξουν στο απύθμενο βάραθρο της εμπορευματοποίησης.
Η οικονομία της φύσης
Το κυρίαρχο οικονομικό δόγμα εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο από τον Ζακ Αταλί, ο οποίος, ως καλός προφήτης, ανιχνεύει για το 2004 τις « προοπτικές για μια εκπληκτική οικονομική μεγέθυνση », η οποία θα μπορούσε να περιοριστεί μονάχα « από τυχαία γεγονότα τα οποία δεν θα έχουν οικονομική φύση, όπως για παράδειγμα η αναζωπύρωση της επιδημίας του SARS ». [9]
Για τους ιδεολόγους της οικονομικής μεγέθυνσης που έχουν προσβληθεί από τύφλωση, η οικολογία -δηλαδή ο συνυπολογισμός των σχέσεων του ανθρώπινου όντος με τη φύση- δεν υφίσταται : η οικονομική δραστηριότητα πραγματοποιείται « in abstracto », αφηρημένα, έξω από τη βιόσφαιρα.
Αυτό σημαίνει ότι αγνοείται ο κανόνας της εντροπίας [10] που διέπει τις οικονομικές δραστηριότητες. Αν και η Γη είναι ένα ανοιχτό σύστημα που δέχεται ενέργεια από τον ήλιο, αποτελεί ένα σύνολο στο εσωτερικό του οποίου ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεπεράσει τα όρια που του θέτουν οι πόροι και ο χώρος που έχει στη διάθεσή του.
Όμως, το « οικολογικό αποτύπωμα » (δηλαδή η επιφάνεια της Γης που απαιτείται για να φιλοξενήσει όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες χωρίς να διαταραχθεί η οικολογική ισορροπία) φτάνει ήδη το 120% του πλανήτη και -δεδομένων των μεγάλων ανισοτήτων που παρατηρούνται όσον αφορά τον βαθμό ανάπτυξης- θα χρειάζονταν τέσσερις ή πέντε πλανήτες εάν ο παγκόσμιος πληθυσμός κατανάλωνε και δημιουργούσε απόβλητα με τον ρυθμό του κατοίκου των Ηνωμένων Πολιτειών. [11]
Η ιδέα της « ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας » που πρότεινε ο Νίκολας Γκεοργκέσκου-Ροέγκεν [12] υιοθετήθηκε από μέρος των οικολόγων και των οπαδών της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης.
Μάλιστα, ορισμένοι συγγραφείς ωθούν στα άκρα αυτό το θεωρητικό εγχείρημα, παροτρύνοντάς μας να απαρνηθούμε την ανάπτυξη, καθώς -κατά τη γνώμη τους- δεν είναι δυνατόν να διαχωριστεί από τη θανατηφόρο οικονομική μεγέθυνση. Απορρίπτουν κάθε επιθετικό προσδιορισμό -με ανθρώπινο πρόσωπο, βιώσιμη, αειφόρος κ.λπ.- ο οποίος θα αποκαθιστούσε στα μάτια μας την ανάπτυξη με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή ως φορέα της δυτικής κυριαρχίας στον κόσμο. Έτσι, ο Γκίλμπερτ Ριστ καταγγέλλει την ανάπτυξη ως « λέξη φετίχ », [13] ενώ ο Σερζ Λατούς απορρίπτει τη βιώσιμη ανάπτυξη ως « σχήμα οξύμωρο ». [14]
Γιατί, όμως, δεν μας πείθει η απόρριψη της ανάπτυξης στην οποία προχωρούν, τη στιγμή που ασκούμε, όπως κι αυτοί, σφοδρή κριτική στον παραγωγισμό, που αποτελεί προϋπόθεση της εμπορευματοποιημένης παραγωγής ;
Το δικαίωμα των φτωχών
Στο πολιτικό επίπεδο, δεν είναι δίκαιο να διατάξουμε την ομοιόμορφη ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, τόσο σε εκείνους που ζουν μέσα στην αφθονία όσο και σε εκείνους που στερούνται τα στοιχειώδη. Οι φτωχοί πληθυσμοί δικαιούνται να συνεχίσουν για ένα διάστημα την οικονομική μεγέθυνση των οικονομιών τους και είναι απαράδεκτη η ιδέα ότι η απόλυτη φτώχεια αποτελεί απλά μια προβολή των δυτικών αντιλήψεων ή ότι είναι απλά ένα κατασκεύασμα της φαντασίας των Δυτικών. Θα πρέπει να χτιστούν σχολεία για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, κέντρα υγείας που θα προσφέρουν περίθαλψη στο σύνολο του πληθυσμού, και δίκτυα ύδρευσης που θα προσφέρουν σε όλους νερό.
Είναι, λοιπόν, απόλυτα θεμιτό να εξακολουθήσουμε να αποκαλούμε ανάπτυξη τη δυνατότητα για όλους τους κατοίκους του πλανήτη να έχουν πόσιμο νερό, ισορροπημένη διατροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση και δημοκρατία. Το να διακηρύξουμε ότι η ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών αποτελεί οικουμενικό δικαίωμα του ανθρώπου δεν σημαίνει ότι πριμοδοτούμε την κυριαρχία της δυτικής κουλτούρας, ούτε ότι συμμεριζόμαστε τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις περί φυσικών δικαιωμάτων όπως η ατομική ιδιοκτησία. Πράγματι, τα οικουμενικά δικαιώματα του ανθρώπου αποτελούν κοινωνική κατασκευή η οποία απορρέει από ένα πολιτικό πρόγραμμα χειραφέτησης που επιτρέπει την εγκαθίδρυση ενός νέου φαντασιακού, το οποίο ωστόσο δεν περιορίζεται στο « ... φαντασιακό των "φυσικών δικαιωμάτων" » στο οποίο ασκούσε κριτική ο Κορνήλιος Καστοριάδης. [15]
Από την άλλη πλευρά, δεν είναι λογικό να αντιπαραθέτουμε στην οικονομική μεγέθυνση, την οποία ο καπιταλισμός ανάγει σε απόλυτο στόχο (η μεγέθυνση για τη μεγέθυνση), την ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, την οποία οι πολέμιοι της ανάπτυξης ανάγουν επίσης σε απόλυτο στόχο. [16] Πρόκειται για δύο διαμετρικά αντίθετους σκοπέλους : αφενός, η οικονομική μεγέθυνση έχει στόχο την επ’ άπειρον αύξηση της παραγωγής και, αφετέρου, λογικά, η ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας έχει την τάση να οδηγήσει την παραγωγή σε μηδενικά επίπεδα, εφόσον δεν τίθεται κανένα όριο.
Ο Σερζ Λατούς, ο κυριότερος θεωρητικός της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας στη Γαλλία, φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει αυτόν τον κίνδυνο όταν γράφει : « Το σύνθημα της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας έχει ως κύριο στόχο να σηματοδοτήσει με έντονο τρόπο την εγκατάλειψη του παράλογου στόχου της οικονομικής μεγέθυνσης για τη μεγέθυνση, γιατί το μοναδικό κίνητρο αυτού του στόχου είναι η ξέφρενη επιδίωξη του κέρδους για τους κατόχους του κεφαλαίου. Φυσικά, αυτό το σύνθημα δεν έχει ως στόχο την αντιστροφή σε γελοίο βαθμό του προηγούμενου στόχου, η οποία θα οδηγούσε στην επιδίωξη της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας για την ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας. Πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας δεν αποτελεί "αρνητική οικονομική μεγέθυνση", δεδομένου ότι αυτή η έκφραση είναι αντιφατική και παράλογη και εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την κυριαρχία του φαντασιακού της οικονομικής μεγέθυνσης ». [17]
Όμως, τι θα μπορούσε να σημαίνει μια ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας η οποία δεν θα μεταφραζόταν σε μείωση της παραγωγής ; Ο Σερζ Λατούς προσπαθεί να αποφύγει την παγίδα υποστηρίζοντας ότι πρέπει να « ξεφύγουμε από την οικονομία της οικονομικής μεγέθυνσης και να περάσουμε σε μια "κοινωνία της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας" ».
Ύμνοι στην παραοικονομία
Αυτό θα σήμαινε ότι η παραγωγή θα συνεχίσει να αυξάνεται ; Σε αυτήν την περίπτωση αδυνατούμε να κατανοήσουμε την έννοια της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας. Ή μήπως η παραγωγή θα τεθεί υπό έλεγχο, οπότε και η διαφωνία θα αμβλυνθεί ; Εξάλλου, ο Σερζ Λατούς καταλήγει να συμφωνήσει ότι το σύνθημα της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας δεν ενδείκνυται για όλους τους κατοίκους της Γης : « Όσον αφορά τις κοινωνίες του Νότου, αυτός ο στόχος δεν είναι πραγματικά στην ημερήσια διάταξη : ακόμα κι αν διαπνέονται από την ιδεολογία της οικονομικής μεγέθυνσης, οι περισσότερες από αυτές τις κοινωνίες δεν είναι πραγματικές "κοινωνίες της οικονομικής μεγέθυνσης" ». [18]
Όμως, σ’ αυτή τη φράση εντοπίζεται μια τρομερή αμφισημία : οι φτωχές χώρες θα έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν την παραγωγή τους ή μήπως οι κοινωνίες της « μη οικονομικής μεγέθυνσης » πρέπει να παραμείνουν φτωχές ; Οι πολέμιοι της « αναπτυξιολαγνίας » αποδίδουν την αποτυχία των αναπτυξιακών στρατηγικών στο θεμελιώδες ελάττωμα που υποτίθεται ότι περιέχει κάθε είδος ανάπτυξης. Αντίθετα, αποφεύγουν να την αποδώσουν στους συσχετισμούς των κοινωνικών δυνάμεων (για παράδειγμα στις ανισότητες του ιδιοκτησιακού συστήματος της γης, οι οποίες δημιουργούν ακτήμονες). Σε όλα αυτά οφείλεται η ένθερμη κι ανεπιφύλακτη εξύμνηση της παραοικονομίας.
Αλλά ξεχνούν ότι πολύ συχνά σ’ αυτές τις χώρες η παραοικονομία τρέφεται με τα απομεινάρια της επίσημης οικονομίας. Σε αυτά οφείλεται επίσης η άποψη ότι η εγκατάλειψη της ανάπτυξης αποτελεί μια έξοδο από την οικονομία, επειδή θεωρούν ότι η οικονομία δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από το δημιούργημα του καπιταλισμού που γνωρίζουμε. Ο ορθολογισμός της « οικονομίας », με την έννοια της εξοικονόμησης εργατικής δύναμης και φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή, εξισώνεται με τον ορθολογισμό της οικονομικής αποδοτικότητας, δηλαδή του κέρδους. Έτσι, κάθε βελτίωση της παραγωγικότητας εξομοιώνεται με τον παραγωγισμό.
Με λίγα λόγια, με πρόσχημα ότι πολλοί πολιτισμοί δεν γνωρίζουν τις οικείες σ’ εμάς λέξεις « οικονομία » και « ανάπτυξη », υποστηρίζουν ότι η οικονομία δεν υπάρχει έξω από το δυτικό φαντασιακό. Όμως, αν απουσιάζουν οι λέξεις η υλική πραγματικότητα -δηλαδή η παραγωγή μέσων για τη συντήρηση του ανθρώπου- είναι παρούσα και σ’ αυτούς τους πολιτισμούς. Η παραγωγή είναι μια ανθρωπολογική κατηγορία, ακόμα κι όταν το πλαίσιο και οι σχέσεις με τις οποίες πραγματοποιείται είναι κοινωνικές.
Από αυτή τη σύγχυση -η οποία καταλήγει να θεωρεί τον καπιταλισμό οικουμενικό δεδομένο και όχι απλά ιστορικό, πράγμα που θυμίζει κατά παράδοξο τρόπο το φιλελεύθερο δόγμα- προκύπτει μια ανικανότητα άσκησης κριτικής τόσο στον παραγωγισμό όσο και στον καπιταλισμό ταυτόχρονα : επιχειρείται μονάχα η πρώτη, χωρίς ωστόσο να συνδέεται με τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις. Η επιθυμία για « εγκατάλειψη της οικονομίας », [19] τη στιγμή που επιδιώκεται « η επαναπρόσδεση της οικονομίας στην κοινωνία », [20] είναι τουλάχιστον περίεργη.
Στο θεωρητικό επίπεδο, είτε θεωρεί κανείς ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη είτε βλέπει και στα δύο αυτά φαινόμενα την ίδια λογική αέναης επέκτασης της οικονομικής δραστηριότητας, που οδηγεί σε αδιέξοδο.
Η δεύτερη άποψη εντοπίζεται εύκολα, καθώς την υιοθετούν οι οπαδοί της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας, οι οποίοι είναι ταυτόχρονα αντίθετοι με κάθε μορφή ανάπτυξης. Όμως, την πρώτη άποψη ενστερνίζονται τόσο ορισμένοι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι όσο και αντίπαλοι του φιλελευθερισμού.
Δεν ρυπαίνουν όλοι
Οι φιλελεύθεροι υποστηρίζουν ότι επιδιώκουν ποιοτικούς στόχους που δεν περιορίζονται μονάχα στην οικονομική μεγέθυνση, ιδιαίτερα μετά την αποτυχία των σχεδίων δομικής αναδιάρθρωσης που προωθούσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Όμως, αυτή η διάκριση ανάμεσα στην οικονομική μεγέθυνση (ποσοτική) και στην ανάπτυξη (ποιοτική) αποτελεί μια απάτη της φιλελεύθερης λογικής, δεδομένου ότι η οικονομική μεγέθυνση θεωρείται αναγκαία και επαρκής προϋπόθεση για να επιτευχθεί η ανάπτυξη. Επιπλέον, πιστεύεται ότι η οικονομική μεγέθυνση είναι δυνατή επ’ άπειρον.
Από την πλευρά τους, δεδομένων των οικολογικών και κοινωνικών επιπτώσεων που προκάλεσε ο τρόπος ανάπτυξης που ακολουθήθηκε, ο οποίος φαίνεται να είναι άρρηκτα δεμένος με την οικονομική μεγέθυνση, οι οικονομολόγοι που αντιτίθενται στον φιλελευθερισμό -οι οποίοι προέρχονται από τον μαρξισμό, τον στρουκτουραλισμό και τους οπαδούς των τριτοκοσμικών ιδεών των δεκαετιών 1960 και 1970- δυσκολεύονται ιδιαίτερα να υποστηρίξουν ότι μπορεί να γίνει διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες. Έτσι, είναι εύκολο για όσους είναι αντίθετοι με κάθε μορφή ανάπτυξης να απορρίπτουν και την ανάπτυξη και την οικονομική μεγέθυνση, αρνούμενοι κάθε δυνατότητα διαχωρισμού τους.
Μπορούμε άραγε να υπερβούμε αυτήν την αντίφαση ;
Ο καπιταλισμός έχει κάθε συμφέρον να μας κάνει να πιστέψουμε ότι η οικονομική μεγέθυνση και η ανάπτυξη πηγαίνουν πάντα χέρι χέρι και ότι ο μοναδικός δρόμος για την ευημερία των ανθρώπων είναι η διαρκής αύξηση των εμπορευμάτων.
Συνεπώς, οφείλουμε να δημιουργήσουμε για το μέλλον μια ριζική διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες : η ευημερία και η ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου θα πραγματοποιηθούν έξω από το πλαίσιο της απεριόριστης αύξησης των ποσοτήτων που παράγονται και καταναλώνονται, έξω από το πλαίσιο του εμπορεύματος και της ανταλλακτικής αξίας του, [21] αλλά μέσα στο πλαίσιο της αξίας χρήσης των παραγόμενων προϊόντων και της ποιότητας του κοινωνικού ιστού που μπορεί να δημιουργηθεί.
Ο τομέας των υπηρεσιών
Το σύνθημα της ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας, εάν εφαρμοζόταν αδιακρίτως για όλους τους λαούς και για όλους τους τύπους παραγωγής, θα ήταν άδικο και αναποτελεσματικό. Κατ’ αρχάς, επειδή ο καπιταλισμός μάς επιβάλλει αυτή τη στιγμή μια ιδιαίτερου τύπου ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία αφορά κυρίως τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειαζόμαστε περισσότερο από κοινωνική άποψη : μέσα μαζικής μεταφοράς, υγεία, παιδεία, βοήθεια προς τους ηλικιωμένους κ.λπ. Επίσης, θα ήταν άδικη γιατί δεν ρυπαίνουν ή δεν οδηγούν αναγκαστικά στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος όλοι οι τύποι παραγωγής.
Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, το οποίο υπολογίζεται σε χρήμα, περιλαμβάνει και την αύξηση των δραστηριοτήτων στον τομέα των υπηρεσιών : η πίεση που ασκούν οι υπηρεσίες στο περιβάλλον είναι συνήθως κατώτερη των πιέσεων της βιομηχανίας και της γεωργίας. Συνεπώς, η φύση της οικονομικής μεγέθυνσης παρουσιάζει ενδιαφέρον τουλάχιστον εξίσου με την έκταση της μεγέθυνσης. Η επείγουσα ανάγκη για μείωση του « οικολογικού αποτυπώματος » της οικονομικής δραστηριότητας δεν προϋποθέτει την ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους, χωρίς να γίνει προηγουμένως διάκριση τόσο της φύσης της παραγωγής όσο και του αποδέκτη στον οποίο προορίζεται αυτή η παραγωγή.
Η χρήση των φυσικών πόρων σε πλανητικό επίπεδο θα πρέπει να οργανωθεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε οι φτωχές χώρες να έχουν τη δυνατότητα να δρομολογήσουν την οικονομική μεγέθυνση που είναι αναγκαία για την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών τους, ενώ οι πλουσιότερες χώρες πρέπει να μάθουν να εξοικονομούν πόρους.
Επιλεκτική ελάττωση
Στις φτωχές χώρες, οποιοδήποτε μοντέλο κι αν επιβληθεί, θα έχει οπωσδήποτε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των πολιτιστικών ριζών τους και θα αποτελέσει εμπόδιο στην ανάπτυξή τους, από την οποία εν μέρει εξαρτάται η χειραφέτησή τους. Όσον αφορά τις πλούσιες χώρες, εκεί θα πρέπει να σχεδιαστούν οι πολιτικές με βάση τις οποίες θα επιτευχθεί η σταδιακή αποσύνδεση της οικονομικής μεγέθυνσης.
Αυτή η αλλαγή δεν θα πραγματοποιηθεί μέσα από μια τυφλή ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία θα ήταν απαράδεκτη για την πλειονότητα των πολιτών, αλλά μέσα από μια προσεκτικά οργανωμένη και στοχευμένη μείωση του ρυθμού της οικονομικής μεγέθυνσης, αλλάζοντας τις διαδικασίες παραγωγής, αλλά και την εικόνα που έχουμε για τον κόσμο.
Η επιβράδυνση της οικονομικής μεγέθυνσης θα αποτελέσει το πρώτο βήμα για την εφαρμογή της επιλεκτικής ελάττωσης της οικονομικής δραστηριότητας, κυρίως στους κλάδους όπου αυτή προξενεί βλάβες στο περιβάλλον, αλλά και για τον επαναπροσανατολισμό της οικονομίας προς την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και συλλογικών υπηρεσιών, για τη δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων στους εργαζόμενους και για τη σταδιακή μείωση του χρόνου εργασίας, στο βαθμό που επιτυγχάνονται κέρδη παραγωγικότητας. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο μοναδικός τρόπος για να διαφυλαχθεί η απασχόληση έξω από το πλαίσιο της οικονομικής μεγέθυνσης. Πρέπει δε να γνωρίζουμε ότι καμία αμφισβήτηση του σημερινού αναπτυξιακού μοντέλου δεν είναι ρεαλιστική εάν δεν αμφισβητηθούν ταυτόχρονα οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις. [22]
Εάν ορίσουμε ως ανάπτυξη την εξέλιξη μιας κοινωνίας που θα χρησιμοποιούσε τα κέρδη παραγωγικότητας που θα επιτύγχανε όχι για την αέναη αύξηση της παραγωγής, που δημιουργεί ρύπανση, υποβάθμιση του περιβάλλοντος, αίσθηση του ανικανοποίητου, καταπιεσμένες επιθυμίες, ανισότητες και αδικίες, αλλά για τη μείωση του χρόνου εργασίας όλων των εργαζομένων, με δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων, τότε δεν υπάρχει οπισθοδρόμηση σε σχέση με την κριτική που ασκείται στο σημερινό αναπτυξιακό μοντέλο. Αυτό δεν μας καταδικάζει να παραμείνουμε δέσμιοι στο εσωτερικό του χρησιμοθηρικού μοντέλου, υπό τον όρο ότι τα κέρδη παραγωγικότητας θα επιτυγχάνονται χωρίς υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας ή του περιβάλλοντος.
Από τη στιγμή που παραδεχόμαστε ότι η ανθρωπότητα δεν θα επιστρέψει στο στάδιο που βρισκόταν πριν εμφανιστεί η έννοια της ανάπτυξης, οπότε παραδεχόμαστε επίσης ότι τα κέρδη της παραγωγικότητας υπάρχουν, και θα υπάρχουν στο μέλλον, πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά η χρήση τους και να γίνει συμβατή με την αναπαραγωγή των ζωντανών συστημάτων.
Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η μείωση του χρόνου εργασίας θα συμβάλει, αφενός στο να αποβάλλουμε από το μυαλό μας τη φαντασίωση ότι ευημερία ισοδυναμεί με την κατοχή περισσότερων αγαθών και, αφετέρου, στη συνειδητοποίηση ότι εάν η επέκταση των συλλογικών υπηρεσιών και της κοινωνικής προστασίας και η ανάπτυξη του πολιτισμού ξεφύγουν από τα χέρια του κεφαλαίου, τότε θα μπορέσουν να αποτελέσουν μια πηγή πλούτου ασύγκριτα ανώτερη από εκείνον που ευνοεί η αγορά.
Πίσω από το ζήτημα της ανάπτυξης κρύβεται το ζήτημα του σκοπού της εργασίας και, συνεπώς, το ζήτημα της μετάβασης προς μια κοινωνία της εξοικονόμησης και της αλληλεγγύης.
« Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία »
Notes
[1] Gro Harlem Brundtland, « Notre avenir à tous », « Rapport de la commission mondiale pour l’environnement et le développement », Fleuve, Μόντρεαλ, 1987.
[2] Όπ.π. σελ. ΧΧΙΙΙ. ΣτΜ : Στα ελληνικά χρησιμοποιούμε τους όρους « ρυθμός ανάπτυξης » και « ανάπτυξης »
[3] « Rapport mondial sur le développement humain 2002 », De Boeck, 2002, Βρυξέλλες, σελ. 28.
[4] Η ενεργειακή ένταση (και γενικότερα η ένταση της χρήσης των φυσικών πόρων) ορίζεται ως η ποσότητα ενέργειας ή φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή 1 ευρώ ΑΕΠ.
[5] ΙΕΑ, « Oil Crisis and Climate Challenges : 30 Years of Energy Use in ΙΕΑ Countries », Βιέννη, 2004, www.iea.org.
[6] Δήλωση του προέδρου της, Τζέιμς Γούλφενσον, η οποία αναφέρεται στο « Les objectifs de réduction de la pauvreté ne seront plus atteints », « Le Monde », 24 Απριλίου 2004.
[7] UNCTD, « The Least Developed Countries, Report 2004 », ΟΗΕ, Γενεύη, Μάιος 2004, σελ. 362.
[8] Ο Εμίλ Ντιρκχάιμ όριζε ως ανομία την απουσία ή την εξαφάνιση των αξιών της κοινότητας ή των κοινωνικών κανόνων.
[9] Jacques Attali, « Un agenda de croissance fabuleux », « Le Monde », « 2004, l’année du rebond », 4-5 Ιανουαρίου 2004.
[10] Με την εντροπία ορίζεται η υποβάθμιση της ενέργειας.
[11] Redefining Progress, www.progress.org.
[12] Nicholas Georgescu-Roegen, « La Décroissance », Sang de la Terre, Παρίσι, 1995.
[13] Gilbert Rist, « Le "développement" : la violence symbolique d’une croyance », στο συλλογικό έργο υπό τη διεύθυνση του Christian Comeliau « Brouillons pour l’avenir, Contribuons au débat sur les alternatives », « Les Nouveaux Cahiers de l’IUED », Γενεύη, no 14, PUF, Παρίσι 2003, σελ. 147.
[14] Serge Latouche, « Να τελειώνουμε μια για πάντα με την ανάπτυξη », « Le Monde diplomatique » -« Κ.Ε. », 10-6-01. Βλ. http://monde-diplomatique.gr/spip.php ?article215.
[15] Κορνήλιος Καστοριάδης, « Le Monde morcelé. Les carrefours du labyrinthe 3 », Seuil, Παρίσι, 1990, σελ. 193.
[16] Silence, « Objectif décroissance. Vers une société harmonieuse », Parangon, Παρίσι, 2003.
[17] Serge Latouche, « Il faut jeter le bébé plutôt que l’eau du bain », στο συλλογικό έργο υπό τη διεύθυνση του Christian Comeliau, όπ.π. σελ. 127.
[18] Serge Latouche, « Κοινωνία της ποσότητας ή της ποιότητας ; » -« Κ.Ε. »-« Le Monde diplomatique », 22-2-04, σημείωση 12. Βλ. http://monde-diplomatique.gr/spip.php ?article216.
[19] Serge Latouche, « Justice sans limites, Le défi de l’éthique dans une économie mondialisée », Fayard, Παρίσι, 2003, σελ. 275.
[20] Serge Latouche, όπ.π. σελ. 278.
[21] Η αξία χρήσης είναι η χρησιμότητα ενός προϊόντος ή ενός αγαθού. Πρόκειται για ποιοτική αξία, η οποία δεν είναι μετρήσιμη και δεν μπορεί να περιοριστεί στην ανταλλακτική αξία, που εκφράζεται σε χρήμα. Η τελευταία είναι η σχέση με την οποία θα ανταλλαγούν δύο εμπορεύματα, μέσω του χρήματος. Η υπογράμμιση αυτής της διάκρισης σηματοδοτεί την άρνηση της εμπορευματοποίησης των πάντων.
[22] « L’économie économe. Le développement soutenable par la réduction du temps de travail », L’Harmattan, Παρίσι, 1997. « La Démence sénile du capital. Fragments d’économie », Éditions du Passant, Μπεγκλ, 2η έκδοση, 2004.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)