Η παγκόσμια υπερχρέωση

του Αθανάσιου Παπανδρόπουλου

Αναδημοσίευση από την «Εστία»

Ο αναπτυγμένος κόσμος πιέζεται αφόρητα από τα χρέη του. Και για να ακριβολογήσουμε, μιλάμε για τον κόσμο που πάει από το Βερολίνο στο Τόκιο, περνώντας από ολόκληρη τη δυτική Ευρώπη και φθάνοντας μέχρι την Ουάσινγκτον. Σε αυτή την τεράστια μπανάνα της «μοχλεύσεως», η οποία επεκτείνεται σε 15,000 χιλιόμετρα, η συνολική υπερχρέωση κρατών, επιχειρήσεων και Ιδιωτών είναι απίστευτη. Μόνον στην Ελλάδα φθάνει τα 1,000 δις ευρώ και, στην Γαλλία για παράδειγμα, μέσα στα καλοκαίρι θα ξεπεράσει τα 4,000 δις ευρώ.
Τα αίτια αυτής της απίστευτης υπερχρέωσης είναι γνωστά: πλανητικές νομισματικές ανισορροπίες, χρηματοοικονομικοί νεωτερισμοί, αχαλίνωτη κερδοσκοπία, ασύδοτη -ειδικά στις ΗΠΑ- δημιουργία πιστώσεων και δημόσιες παρεμβάσεις που κατέστρεψαν τούς κρατικούς προϋπολογισμούς.
Οι συνέπειες αυτής της καταστάσεως στην δύση θα γίνονται όλο και πιο αρνητικά αισθητές, όσο περνά ο καιρός, στο μέτρο που θα πνίγεται η οικονομική δραστηριότητα. Το χρέος είναι ένα θανατηφόρο δηλητήριο που καταστρέφει αυτοκρατορίες και προκαλεί επαναστάσεις. Η μελέτη της ιστορίας επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Για να ξεπεραστεί η κατάσταση αυτή, πέρα από τις φαντασιώσεις περί «πράσινης ανάπτυξης» και άλλων παρομοίων, υπάρχουν τρεις λύσεις:
1. Η αποπληρωμή των χρεών μήνα με τον μήνα, υπό καθεστώς λιτότητας, που θα μπορούσε να οδηγήσει και στην πλήρη εξάντληση, όπως συνέβη με τον αρωματοπώλη που περιέγραψε ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ (Honoré de Balzac). Η λύση αυτή προβάλλεται εσχάτως, αλλά είναι δύσκολη στην εφαρμογή της διότι στο παραμικρό παραπάτημα η οικονομία μπορεί να μπει σε φάση δυσπραγίας, όπως την περιέγραψε το 1933 ο οικονομολόγος Ίρβινγκ Φίσερ (Irving Fisher).
2. Αυτή που εφήρμοσε ο Λένιν (Lenin): δεν δέχθηκε την αποπληρωμή των χρεών της Ρωσίας το 1917, άνοιξε τα πρώτα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και εξόντωσε στην Κρονστάνδη 16,000 ναύτες που επιμόνως ζητούσαν κάτι να φόνε. Ειρήσθω εν παρόδω, μετά την πολύ «επαναστατική» πρωτοβουλία του Λένιν, που ονειρεύεται το ΚΚΕ για την Ελλάδα, η Σοβιετική Ένωση άρχισε πάλι να δανείζεται, μετά το τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις της Αργεντινής και του Μεξικού. Οι χώρες αυτές επαναδιαπραγματεύθηκαν τα δημόσια χρέη τους, προκαλώντας σοβαρές αναταραχές στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, αποκομίζοντας σε τελευταία ανάλυση μηδενικά οφέλη.
3. Υπάρχει τέλος και η λύση Τρούμαν (Truman), που είναι ο πληθωρισμός. Η λύση αυτή συνίσταται στο ροκάνισμα του χρέους μέσω της αυξήσεως των τιμών. Έτσι, οι oφειλέτες πληρώνουν τα χρέη τους με το αποκαλούμενο «πέτσινο χρήμα». Αυτή την λύση επέλεξε ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν μετά τον θάνατο του Φραγκλίνου Ρούσβελτ (Franklin Roosevelt), σε μία περίοδο που οι ΗΠΑ είχαν 110% δημόσιο χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ τους. Μέσα σε μία δεκαετία το χρέος αυτό ροκανίστηκε 40% περίπου. O πληθωρισμός δεν είναι μόνον μία αυτοτροφοδοτούμενη γενική άνοδος των τιμών. Είναι επίσης ένας μηχανισμός διανομής εισοδημάτων μεταξύ οφειλετών και πιστωτών. Όσο υψηλότερος είναι ο πληθωρισμός, τόσο χάνουν οι δανειστές -εκτός και αν έχουν τιμαριθμοποιήσει τις δόσεις με βάση την άνοδο των τιμών. Αυτή την λύση, εξάλλου, πρότεινε με θεωρητικά επιχειρήματα και ο Τζoν Μέιναρντ Κέινς (John Maynard Keynes) στην «γενική θεωρία» του, προτείνοντας και το ριζικό μέτρο της «ευθανασίας των ραντιέρηδων».

Όμως, όταν έγραφε την «γενική θεωρία», η δομή της παγκόσμιας οικονομίας ήταν πολύ πιο διαφορετική απ' ό,τι σήμερα. Στην εποχή μας, το πρόβλημα είναι ότι -το λιγότερο για τέσσερις λόγους- δεν μπορούμε να προκαλέσουμε πληθωρισμό.

Ο πρώτος λόγος είναι πως σε έναν ανοικτό κόσμο, όπου οι καταναλωτές έχουν πολλές εξουσίες και η παραγωγή είναι σε ύφεση, είναι δύσκολο να αυξηθούν οι τιμές. Μια τέτοια λύση είναι ευκολότερη σε μία πιο κλειστή οικονομία.
Ο δεύτερος λόγος είναι χρηματοοικονομικός. Οι επενδυτές μπορούν πλέον να προστατεύονται. Έχουν την δυνατότητα να πάνε αλλού (το 70% του ελληνικού δημόσιου χρέους το κατέχουν ξένοι). Έτσι, στον παραμικρό πληθωριστικό θόρυβο, βάζουν πλώρη γι' αλλού.
Ο τρίτος λόγος είναι θεσμικός. Μετά τις πληθωριστικές εξάρσεις της δεκαετίας του '70, οι κυβερνήσεις εμπιστεύτηκαν την εποπτεία των τιμών σε ανεξάρτητους κεντρικούς τραπεζίτες. Αυτός είναι ο ρόλος και του προέδρου της «ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας» (ΕΚΤ) κ. Ζαν-Κλοντ Τρισέ (Jean Claude Trichet), παρά το γεγονός ότι εσχάτως μάλλον υπερέβη τα καθήκοντά του.
Ο τέταρτος λόγος είναι πολιτικός -γι' αυτό και είναι ο σημαντικότερος. Όταν ο Κέινς ήθελε να περιορίσει τους εισοδηματίες, ο αριθμός τους ήταν μικρός. Σήμερα είναι αρκετές δεκάδες εκατομμύρια και θέλουν αποδόσεις. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία είναι κορυφαίοι παγκόσμιοι επενδυτές, με πολλά εκατομμύρια μέλη. Πολλά εκατομμύρια είναι επίσης και οι μεριδιούχοι αμοιβαίων κεφαλαίων και οι εν γένει αποταμιευτές. Συμβαίνει, όμως, όλος αυτός ά κόσμος να έχει και μια κάποια ηλικία, όπως και ανάλογο πολιτικό βάρος. Συμβάλλει έτσι στον αποκαλούμενο εκδημοκρατισμό του κεφαλαίου, που αποτελεί τείχος κατά του πληθωρισμού.

Μία μόνον πηγή πληθωρισμού υπάρχει στην παγκόσμια οικονομία: οι πρώτες ύλες. Τα τελευταία μεγάλα πληθωριστικά κύματα από εκεί προέρχονται -πόλεμος της Κορέας το 1950, πετρελαϊκές κρίσεις 1973, 1979. Συνεπώς, πληθωρισμός μπορεί να προκύψει μόνον αν οι αναδυόμενες οικονομίες, που έχουν μεγάλες ανάγκες σε βασικά προϊόντα, δημιουργήσουν υπερβάλλουσα ζήτηση. Στην περίπτωση αυτή, ίσως το κοκτέιλ να ήταν σωτήριο για έναν κόσμο γερασμένο.