Η μεγάλη αναδιανομή: από το δημόσιο... στο ιδιωτικό!

του Νίκου Γεωργιόπουλου

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Σε αυτό το σημείωμα θα έρθω σε μια επί της αρχής ιδεολογική διαφωνία με τον διαχειριστή της «προοδευτικής πολιτικής». Το ζήτημα το οποίο αναπτύσσεται ολοένα και πιο έντονα εν μέσω κρίσης είναι το στρεβλό οικονομικό μοντέλο της νεότερης Ελλάδας, που στηρίχτηκε στον κρατισμό.
Αντίθετα με ό,τι λέγεται, το μέγεθος του ελληνικού κράτους δεν θα πρέπει να το κρίνουμε αποκλειστικά με το πόσο δαπανά, άλλα και με το πόσο παρεμβαίνει στην οικονομία γενικότερα. Αν αποτιμήσουμε την αξία το ελληνικού δημοσίου, οι δαπάνες από μόνες τους δεν είναι το σωστότερο μέγεθος. Αντίθετα η χρηματοοικονομική αποτίμηση μιας οποιασδήποτε παραγωγικής μονάδας γίνεται με βάση το μέγεθος του παθητικού της. Εδώ το δημόσιο χρέος της χώρας μας δίνει μιας πρώτης τάξεως εικόνα για το μέγεθος του κράτους: υπερμεγέθες! Για να είναι βιώσιμο το δημόσιο θα έπρεπε είτε να φορολογεί πολύ περισσότερο, με κίνδυνο η καμπύλη του Λαφέρ να κινηθεί δεξιότερα του ολικού μεγίστου της είτε να μικρύνει σε τέτοιο βαθμό ώστε τουλάχιστον να μην «μπαίνει» πολύ «μέσα».
Αλλά σε αυτά τα αποτιμητικά μοντέλα αγνοούμε σε μεγάλο βαθμό το σύνολο των ευκαιριακών κοστών, που σχετίζονται με την συνολική παρέμβαση του κράτους στην οικονομία. Ειδικά σε αυτόν τον τομέα, η διανομή είναι υπέρ του δημοσίου εις βάρος του ιδιωτικού. Η Ελλάδα είναι χαρακτηριστικό υπόδειγμα κρατικοποιημένης οικονομίας με ανυπαρξία ανεπτυγμένων ιδιωτικών θεσμών και αγορών.
Πριν κάποια χρόνια, ένας πολίτης δεν μπορούσε να κάνει μόνος του οικοδομικές εργασίες στο σπίτι του, χωρίς να κατηγορηθεί επίσημα από την πολιτεία ότι έκλεβε μεροκάματα από το ΙΚΑ.
Οι ημιυπαίθριοι χώροι είναι ένα άλλο παράδειγμα κρατικής αυθαιρεσίας επί του ιδιωτικού χώρου. Προσέξτε πώς στους ημιυπαίθριους το κράτος δεν απαγορεύει την κάλυψη ενός κενού χώρου με τσιμέντο, αλλά το να μπει παράθυρο σε αυτόν τον χώρο! Το ίδιο συμβαίνει με τα υπόγεια και τις πυλωτές.
Πρόσφατα έχει κηρυχθεί πόλεμος κατά της πισίνας. Ή αλλιώς, φορολογείται ο πολίτης που σκάβει μια γράνα στην κήπο του και την γεμίζει με νερό! Αν μπορεί να δικαιολογηθεί μια αρνητική εξωτερικότητα της χρήσης νερού για μη χρήσιμο σκοπό (πέραν της πόσης) αυτό το κόστος θα έπρεπε να εξειδικεύεται στην τιμή του νερού, και όχι σε αυτήν της... γράνας. Γιατί αν θέλει κάποιος μπορεί να γεμίζει την γράνα με πορτοκαλάδα, σαμπάνια ή οποιοδήποτε άλλο υγρό, χωρίς να υπάρχει κάποια αρνητική εξωτερικότητα.
Να πούμε για τις δημόσιες γαίες μια ιστορία; Ε, λοιπόν ακόμα και σε χώρες ακραίας σοσιαλδημοκρατίας (Σουηδία, Φιλανδία) τα δάση και οι δασικές εκτάσεις είναι ιδιωτικές γαίες και όχι κρατικές, όπως στην Ελλάδα.
Ο κατάλογος του κρατισμού είναι ατελείωτος, με άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα την απουσία έλεγχου του σχολείου από τους γονείς, την κρατικοποιημένη-κρατικοδίαιτη τοπική αυτοδιοίκηση, τον κρατικοδίαιτο αθλητισμό, την κρατικοποιημένη εκκλησία που γράφει τους πιστούς της στα παλαιότερα των υποδημάτων της. Πότε ήταν η τελευταία φορά που συμμετείχε το σώμα της εκκλησίας στην εκλογή των επισκόπων;

Η ανάγκη αποκρατικοποίησης της κοινωνίας

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον άκρατου κρατισμού, είναι ανάγκη για μια συνολική αποκρατικοποίηση της κοινωνίας προς την κατεύθυνση της αυτονομίας, της συμμετοχικής δημοκρατίας «από τα κάτω» (grassroots) και της εξασφάλισης των κοινωνικών θεσμών και προτύπων.
Η διανομή δικαιωμάτων ιδιοκτησίας εσωτερικεύει τα κόστη των αποφάσεων και κάνει τους πολίτες πιο ευαίσθητους στην διαδικασία λήψης των αποφάσεων.
Αν για παράδειγμα δοθούν τα σχολειά στους πραγματικά ενδιαφερόμενους, στους γονείς δηλαδή, η ευθύνη της μάθησης και της διαπαιδαγώγησης δίνεται στους μόνους που οφείλουν να έχουν ενδιαφέρον για αυτήν. Δηλαδή στους γονείς. Πρόσφατα, με το ζήτημα των σχολικών βιβλίων της ιστορίας υπήρχε η εκ των άνω «σοφία» της επιβολής μιας νέας μετα-ιδεολογίας, αυτής του μετα-εθνικού κράτους. Ανεξάρτητα με το αν συμφωνεί κάνεις ή διαφωνεί με την ιδεολογία αυτή, το μόνο σίγουρο είναι πως δικαιούνται οι γονείς να ερωτηθούν αν θέλουν τα παιδιά τους να είναι κοινωνοί της ιδεολογίας του μετα-εθνικού κράτους. Βλέπουμε δηλαδή πως η αποκρατικοποίηση της σχολικής διαδικασίας και τα δικαιώματα της επιλογής που απορρέουν, είναι ο καλύτερος προστάτης των παραδοσιακών αξιών της κοινωνίας. Οι γονείς που θα επιθυμούσαν μια πιο εθνοκεντρική αντίληψη της ιστορίας θα επέστρεφαν στις κούτες του το νέο βιβλίο της ιστορίας. Και επειδή επρόκειτο για την συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων, κανένα θέμα δεν θα είχε δημιουργηθεί με το συγκεκριμένο βιβλίο. Αντίθετα όσο η παιδεία θα είναι εκ των άνω εκπορευόμενη και κρατικοποιημένη, πάντα κάποιος πωρωμένος γραφειοκράτης θα θελήσει να «πουλήσει» την ιδεολογική του πραμάτεια στους ιθαγενείς.
Το ίδιο θα πρέπει να άφορα την τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία πρέπει να έχει πλήρη αυτονομία από το κεντρικό κράτος, μαζί με την θεσμική διαφάνεια προς τους πολίτες. Ιδανικά το κράτος θα έπρεπε να έχει θεσπισμένους δυο φόρους. Έναν τοπικό-αυτοδιοικητικό και έναν ομοσπονδιακό, για τις ανάγκες της κεντρικής κυβέρνησης. Ο τοπικός φόρος θα είναι διαπραγματεύσιμος μεταξύ δημοτών και αυτοδιοικητικών οργάνων με βάση τις δαπάνες που θα κάνει ο δήμος και οι οποίες θα εγκρίνονται από τα αιρετά δημοτικά συμβούλια. Μονό με αυτόν το τρόπο ο δημότης μπαίνει στην πολιτική αγορά με βάση μετρήσιμα και διεκδικημένα αιτήματα, άμεσα αποτιμημένα επί του νομισματικού κόστους των!

Μια παράδοση αντί κρατισμού
Είναι ένα ιστορικό ατύχημα πως ο ελληνισμός, που ήταν ανέκαθεν εναντίον του κρατισμού, ξέπεσε σε αυτό το μοντέλο κρατικού συγκεντρωτισμού. Από την εποχή των «θεωρικών», έπρεπε να πειστούμε πως δεν υπάρχει καμιά ανάγκη κρατικής στήριξης του πολιτισμού. Αντίθετα ο κρατικοδίαιτος πολιτισμός μας επέδειξε την Καλομοίρα στο Ηρώδειο, μια κυρία Στεφανή να παρουσιάζει μια αυνανιζόμενη κυρία και ένα «ελληνικό κέντρο κινηματογράφου» να προωθεί κάποιον Οικονομίδη με μια ταινία «η ψυχή στο στόμα» στην οποία κάποιοι ψυχανώμαλοι βρίζουν συνέχεια.
Ο κρατικοδίαιτος αθλητισμός επέδειξε τα ανατολικογερμανικού τύπου ντοπαρισμένα μετάλλια.
Ο ελληνισμός δεν χρειαζόταν υπουργεία για να γράψει ο Αισχύλος τραγωδίες, ούτε οι Κλέοβις και Βίτωνας χρειάστηκαν κανέναν Ορφανό να τους κάνει νικητές στους αγώνες.
Στην συνεχεία της ιστορίας, ο ελληνικός κοινοτισμός της τουρκοκρατίας, ήταν με τα σημερινά κριτήρια ακραία νεοφιλελεύθερος. Πλήρης ιδιωτική διαχείριση της κοινότητας με βάση ιδιωτικούς θεσμούς και χρηματοδότηση, αλληλασφάλιση της εσοδείας, αυτοχρηματοδοτούμενα δημόσια έργα, συνεισφορά των πλουσίων στην κατασκευή σχολείων και πλήρης αυτονομία από το κεντρικό κράτος, όσον αφορά τους θεσμούς.
Ήδη ο Ίων Δραγούμης στις αρχές του 20ού αιώνα εμφορούμενος από την παράδοση του κοινοτικού ελληνισμού περιγράφει στο έργο του «ελληνικός πολιτισμός» μια φιλελεύθερη δομή του κράτους, που περιλαμβάνει από συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού, μείωση του αριθμού των βουλευτών και διευρυμένη αυτονομία στην αυτοδιοίκηση.
Ο ξεπεσμός του ελληνικού κρατισμού περιγράφεται στο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη, «παναγιά γοργόνα» όταν παρουσιάζει τους πρόσφυγες αδιάφορους στην κατασκευή της κρατικής στέγασης που εν τελεί θα γινόταν δικιά τους, αλλά φιλόπονους στην εργασία τους και αλτρουιστές στις αναμεταξύ τους ιδιωτικές σχέσεις. Ο αδιάφορος κρατικά στεγαζόμενος πρόσφυγας, αδιαφορούσε για την κατασκευή του σπιτιού του, άλλα ανέπτυσσε ιδιωτικές εθελοντικές συμβάσεις για την καθημερινή φροντίδα των παιδιών του. Χωρίς καμιά ανάγκη βρεφονηπιακού σταθμού, οι ιδιωτικές συμφωνίες μεταξύ των προσφύγων μοίραζαν το βάρος της ανατροφής των παιδιών, με το να υπάρχει εναλλάξ φύλαξη των παιδιών από τους γηραιότερους. Η «ανταμοιβή» των γηραιότερων ήταν η φροντίδα τους από τους νεότερους, χωρίς να υπάρχουν γηροκομεία και ιδιωτικές νοσοκόμες.
Είναι ένα ασυγχώρητο σφάλμα η ύπαρξη του διατάγματος του 1833 «περί δήμων και κοινοτήτων», που κατέστρεψε εν μια νυκτί το θαυμαστό σύστημα των άτυπων ιδιωτικών θεσμών που είχαν οι κοινότητες. Αποτέλεσμα ήταν ο κρατισμός με όλα τα σημερινά χάλια που βλέπουμε.

Μια πρόταση ενός νέου αντικρατισμού
Στην παρούσα οικονομική συγκυρία, πρέπει να αναδυθεί ένα νέο μοντέλο κοινωνικό-οικονομικής οργάνωσης. Αυτό θα πρέπει να βασίζεται στις αγορές, στην ανάπτυξη των εθελοντικών ιδιωτικών θεσμών και στο δικαίωμα της επιλογής. Ένας νέος αντικρατισμός είναι αυτός που θα εξασφαλίσει την συνεχεία των παραδοσιακών κοινωνικών θεσμών, αλλά και τον αναγκαίο εκμοντερνισμό της οικονομίας.
Ένα οικονομικό πρόταγμα για την Ελλάδα του 21ου αιώνα, μια νέα θέαση της οικονομίας, μακριά από τον ξοφλημένο κρατισμό. Ένας φιλελεύθερος κοινοτισμός, προσαρμοσμένος στις νέες συνθήκες, αξίζει να εξεταστεί ως μια εναλλακτική λύση.