Το ΔΝΤ αλώνει την Ευρώπη

του Κένεθ Ρόγκοφ

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Τώρα που ανατέθηκε στο «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) πρωταγωνιστικός ρόλος στο ευρωπαϊκό σχέδιο δανεισμού της Ελλάδας, ο πολυμερής δανειστικός οργανισμός κλείνει ένα πλήρη κύκλο. Τις πρώτες ημέρες μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο βασικός ρόλος του ΔΝΤ ήταν να βοηθάει τις ευρωπαϊκές χώρες να ανορθωθούν από τα χαλάσματα του πολέμου. Μια φορά κι έναν καιρό, το ΔΝΤ υλοποιούσε πολυάριθμα προγράμματα στην Ευρώπη -όπως δείξαμε ο Ρονγκ Τσιαν (Rong Qian), η Κάρμεν Ράινχαρτ (Carmen Reinhart) κι εγώ σε μια νέα έρευνά μας για τους τρόπους «αποφοίτησης» από δημοσιονομικές κρίσεις. Αλλά μέχρι να ξεσπάσει η παγκόσμια οικονομική κρίση οι Ευρωπαίοι υπέθεταν πως παραήταν εύποροι ώστε να χρειαστεί να ξαναζήσουν τον εξευτελισμό της προσφυγής στο ΔΝΤ για οικονομική βοήθεια.
Ε, καλώς ήρθατε σε μια νέα εποχή.
Η Ευρώπη μετεξελίσσεται στο επίκεντρο της μεγαλύτερης επέκτασης επιρροής και δανεισμού του ΔΝΤ εδώ και χρόνια. Μια σειρά από μεγάλες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουκρανίας εφαρμόζουν ήδη σημαντικά προγράμματα δανεισμού τους από το ΔΝΤ. Και να που τώρα μια σειρά από κράτη-μέλη της ευρωζώνης ετοιμάζονται να διαβούν το Ρουβίκωνα: αν κάτι τέτοιο αποδειχθεί απαραίτητο, την Ελλάδα αναμένεται να την ακολουθήσουν η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ιρλανδία.
Την περασμένη χρονιά, η επέλαση του ΔΝΤ ήταν εκθαμβωτική. «Ευνουχισμένο» από τη λαϊκιστική ρητορική που κυριάρχησε στην ασιατική κρίση δανεισμού του τέλους της δεκαετίας του '90, το ΔΝΤ αγκομαχούσε να αποκαταστήσει την εικόνα του και να λειτουργήσει ξανά τα προγράμματά του. Όταν, το φθινόπωρο του 2007, τα ηνία του ανάλαβε ο Γάλλος Ντομινίκ Στρος-Καν (Dominique Strauss-Kahn) ακόμα και οι φτωχές αφρικανικές χώρες απέφευγαν το ΔΝΤ σα λεπρό, επιλέγοντας να βρίσκουν δανεικά από μη παραδοσιακές πηγές, σαν την Κίνα. Χωρίς νέες δουλειές και έσοδα, προκειμένου να επιβιώσει το ΔΝΤ αναγκαζόταν να προχωρήσει σε επώδυνες περικοπές του κόστους λειτουργίας του.

Πόσα πράγματα άλλαξε αυτή η κρίση!

Σήμερα το ΔΝΤ αναρριχάται στην κορυφή του Ολύμπου. Τον Απρίλιο του 2009, οι ηγέτες του G20 αποφάσισαν να παράσχουν αυξημένους πόρους στο ΔΝΤ. Μέσα στον ορυμαγδό εκείνων των ημερών, πιθανότατα η αύξηση να ήταν υπερβολική, αλλά εν πολλοίς αυτά τα λεφτά από τότε «έπιασαν τόπο». Όσο για την Ευρώπη, η βοήθεια έφτασε απάνω στην ώρα.
Σημαίνει άραγε η αποβίβαση του ΔΝΤ στην Ευρώπη πως τελειώνουν επιτέλους τα δημοσιονομικά βάσανα της γηραιάς ηπείρου; Δύσκολο. Το ΔΝΤ δε χαρίζει τίποτα· απλά προσφέρει στις χρεοκοπημένες χώρες έγκαιρη πρόσβαση σε ρευστότητα -και χρόνο, για να λύσουν τα δημοσιονομικά τους προβλήματα.
Αν και υπάρχουν χώρες που κατάφεραν να αντεπεξέρθουν μόνες τους σε δημοσιονομικά προβλήματα, όπως π.χ. το πέτυχε η Κίνα στην τραπεζική κρίση τη δεκαετία του 1990, συνήθως οι χρεοκοπημένες χώρες βρίσκονται μπροστά σε φοβερά επώδυνες δημοσιονομικές επιλογές. Πέραν της πτώχευσής τους ή του πληθωρισμού, οι χώρες αυτές αναγκάζονται να «καταπιούν» μεγάλες φορολογικές αυξήσεις και περικοπές δαπανών, βυθιζόμενες σε ολοένα και βαθύτερη ύφεση.
Για να είμαστε δίκαιοι, η φήμη πως το ΔΝΤ επιβάλει προγράμματα λιτότητας, είναι εν πολλοίς μύθος. Απλά συνήθως οι κυβερνήσεις προσφεύγουν στο ΔΝΤ όταν έχουν καταστεί ανεπιθύμητες από τις διεθνείς χρηματαγορές, και αντιμετωπίζουν αναπόφευκτα προγράμματα λιτότητας «της απελπισίας», ανεξαρτήτως της προσφυγής τους -ή μη- στο ΔΝΤ.
Ας μην ξεχνάμε πως οι χώρες καταφεύγουν στο ΔΝΤ διότι εκείνο επιβάλει πιο ανώδυνες θεραπείες από εκείνες των διεθνών αγορών.
Αλλά φυσικά, η καλοσύνη είναι πράγμα σχετικό. Θα είναι εξαιρετικά επώδυνο, και όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για όλες τις άλλες υπερδανεισμένες ευρωπαϊκές χώρες, να αναγκαστούν να επιβάλουν σκληρά προγράμματα λιτότητας εν μέσω παγκόσμιας οικονομική κρίσης, και ταυτόχρονα να βυθίζονται σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης.
Για να το πούμε απλά, κανείς δε θέλει να είναι ο επόμενος που θα χτυπήσει το κουδούνι του ΔΝΤ.
Αλλά η έλευση του ΔΝΤ δε σημαίνει πως οι κάτοχοι κρατικών ομολόγων έχουν εξασφαλίσει τα λεφτά τους. Όπως δείξαμε ο Τσιαν, Ράινχαρτ κι εγώ, υπάρχουν πολυάριθμες περιπτώσεις όπου διάφορα κράτη υιοθέτησαν προγράμματα του ΔΝΤ, χωρίς μολοταύτα να αποφύγουν τη χρεοκοπία. Η πιο διάσημη τέτοια περίπτωση είναι εκείνη της Αργεντινής, το 2002, χωρίς όμως να ξεχνάμε τις περιπτώσεις της Ινδονησίας, της Ουρουγουάης και της Δομινικανής Δημοκρατίας.

Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι το ίδιο για πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η Ουκρανία ήδη παραπαίει. Αλλά συνήθως η διαδικασία χρεοκοπίας μοιάζει με παράσταση σε αργή κίνηση, κάτι σαν χορόδραμα Καμπούκι. Γιατί να επιλέξει μια χώρα τη χρεοκοπία, εφόσον συνεχίζει να βρίσκει πλούσιους δανειστές πρόθυμους να της δανείσουν λεφτά και να της επιτρέπουν έτσι να συντηρεί μια αυταπάτη ομαλότητας; Οι χρηματαγορές καθησυχάζονται εύκολα.

Για το ΔΝΤ, το διακύβευμα της ευρωπαϊκής του περιπέτειας είναι τεράστιο. Θα πρόκειται για δύσκολη σχοινοβασία. Αν το ΔΝΤ υιοθετήσει σκληρούς, «γερμανικού τύπου», όρους στα προγράμματα του δανεισμού του, κινδυνεύει να πυροδοτήσει αμέσως κοινωνικές συγκρούσεις και χρεοκοπίες. Αυτό είναι το τελευταίο που χρειαζόμαστε αυτή τη στιγμή. Προς το παρόν, στην ανατολική Ευρώπη, το ΔΝΤ έχει προτιμήσει να υιοθετήσει ήπιες προσεγγίσεις, που στηρίζονται στα πιο αισιόδοξα σενάρια για την οικονομική ανάπτυξή τους και τις δημοσιονομικές τους ισορροπίες.

Αλλά το πρόβλημα με αυτή την «καλοσυνάτη» στρατηγική είναι πως το ΔΝΤ, ακόμα και με τους νέους, πλουσιοπάροχους πόρους του, δεν είναι εις θέση να συντηρεί επ' άπειρον τους νέους του πελάτες. Αν το κάνει, μπορεί να ξεμείνει από ρευστότητα και να βρεθεί ανέτοιμο για την επόμενη κρίση, που είναι αναπόφευκτη, και θα προέρθει μάλλον από κάποια απρόσμενα κακά νέα από την Ιαπωνία ή την Κίνα.
Επιπλέον, αν το ΔΝΤ χάσει την αξιοπιστία του όσον αφορά τη λειτουργία του ως καταλύτη για δημοσιονομική εξυγίανση, τα υπέρογκα προγράμματά του θα χρησιμεύουν απλά για να τροφοδοτούν ακόμα μεγαλύτερα δημοσιονομικά ελλείμματα, και όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και αλλού. Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, η γήρανση του πληθυσμού και η εκτόξευση των ελλειμμάτων στα ύψη, είναι επικίνδυνο μείγμα.
Οπότε για το ΔΝΤ το βασικό ερώτημα δεν είναι αν διαθέτει ένα βιώσιμο σχέδιο για να εκπορθήσει εκ νέου τις πύλες της Ευρώπης. Αυτό θεωρείται δεδομένο. Το πρόβλημά του είναι πλέον αν διαθέτει κάποια ρεαλιστική στρατηγική εξόδου από την ευρωπαϊκή σφηκοφωλιά.