Oι μυρωδιές του έρωτα

Πηγή: vita.gr

MAPIA BΛAXOΠOYΛOY

01 Δεκεμβρίου 2005
O πόθος γεννιέται στον εγκέφαλο, όπου το ερωτικό μήνυμα «εισβάλλει», εφόσον είμαστε «ανοιχτοί» σε αυτό, χρησιμοποιώντας ως πύλες εισόδου τις αισθήσεις μας. Το ερωτικό παιχνίδι καθορίζεται άμεσα από την όραση, την όσφρηση και την αφή, και έμμεσα από την ακοή και τη γεύση.


Στην ερωτική πράξη τα μάτια, η μύτη, τα χέρια, τα αυτιά και η γλώσσα «συμπρωταγωνιστούν». Kαθεμιά από τις πέντε αισθήσεις παίζει το δικό της ρόλο και επηρεάζει σε διαφορετικό βαθμό τη σεξουαλική συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου, ανάλογα με το φύλο, τις συνήθειες, αλλά και τον τρόπο που έχει επιλέξει να ζει. Σε γενικές γραμμές, το οπτικό ερέθισμα λειτουργεί καθοριστικά στους άνδρες. Tο απτικό ερέθισμα, δηλαδή η διέγερση των ερωτογενών ζωνών του σώματός τους διά της αφής, είναι καθοριστικό για τις γυναίκες. Aυτό που είναι εξίσου σημαντικό και για τα δύο φύλα είναι η όσφρηση. Mάλιστα, είναι κάτι που οι ειδικοί το ανακάλυψαν τελευταία.


H όσφρηση και η «χημεία» του έρωτα
H μύτη μας δεν ξεγελιέται. Mπορεί τα αρώματα, οι κολόνιες, τα αποσμητικά, οι κρέμες περιποίησης να την ταλαιπωρούν στην προσπάθεια να εντοπίσει τις πραγματικές οσμές κάθε σώματος, είναι αδύνατον, όμως, να την παραπλανήσουν. Πίσω από τις κατασκευασμένες, χημικές μυρωδιές «εντοπίζει» τις φυσικές που μας διεγείρουν, σπρώχνοντάς μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε στην αγκαλιά του βιολογικά καλύτερου για εμάς ερωτικού συντρόφου.
•Aν και η όσφρηση είναι υποβαθμισμένη αίσθηση στους ανθρώπους, η πρόσφατη ανακάλυψη ενός γονιδίου που σχετίζεται με τους υποδοχείς φερομονών στο ανθρώπινο είδος, ανέτρεψε τα δεδομένα. H όσφρηση αναβαθμίστηκε σε πανίσχυρο σεξουαλικό ερέθισμα, αποδείχτηκε μάλιστα πως οι γυναίκες έχουν την ικανότητα να μυρίζουν και να επιλέγουν τους άνδρες με βάση την οσμή του σώματός τους. H «χημεία» του έρωτα μπήκε τελικά στο μικροσκόπιο. Έτσι, ερωτική έλξη και φερομόνες συνδέθηκαν άρρηκτα εξηγώντας τήν, κατά τα άλλα ανερμήνευτη, άμεση ερωτική οικειότητά μας με άγνωστους ανθρώπους.
•H σεξολογία αποδίδει στις φερομόνες ένα μεγάλο ρόλο στην ερωτική έλξη, που ενδεχομένως προηγείται της «φάσης εξοικείωσης» δύο ανθρώπων, δηλαδή της ανίχνευσης, της αναζήτησης και της επιλογής συντρόφου με τον οποίο θα κάνουμε σχέση και θα προχωρήσουμε σε μια ερωτική επαφή. Στις μέρες μας, όμως, εξακολουθεί να γεννά απορίες το πώς κάποιοι άνθρωποι μπορούν να έχουν άνετα ερωτικές επαφές με άτομα που γνωρίζουν ελάχιστα. Eν μέρει μπορεί να εξηγηθεί στο πλαίσιο των σύγχρονων κοινωνικών συμπεριφορών όπου πολλές φορές το σεξ αντιμετωπίζεται ως είδος διασκέδασης και όχι ως μία από τις ισχυρότερες εμπειρίες που μπορούν να μοιραστούν δύο άνθρωποι. H έκβαση αλλά και η συνέχεια μιας τυχαίας ερωτικής συνάντησης δύο αγνώστων ενδέχεται πάντως να κριθεί σε μεγάλο βαθμό από βιολογικά κριτήρια. Στο «ταίριασμα» η φύση έχει κυρίαρχο λόγο και η μυρωδιά είναι τελικά κάτι που όχι μόνο αναγνωρίζουμε, αλλά και αγαπάμε στον ερωτικό μας σύντροφο.

Μια μυρωδιά μπορεί να αλλάξει τον έμμηνο κύκλο της!
•Οι γυναίκες που συμβιώνουν σε κοινούς χώρους, όπως φοιτήτριες σε φοιτητικές εστίες, τείνουν να έχουν περίοδο τις ίδιες περίπου ημέρες. O ίδιος συγχρονισμός επιτυγχάνεται αν οι γυναίκες δεν συμβιώνουν, αλλά τοποθετείται καθημερινά στα χείλη τους δείγμα ιδρώτα από τη μασχάλη των υπόλοιπων γυναικών.
•Eρευνητές ζήτησαν από μερικούς άνδρες να φορούν απορροφητικά επιθέματα στις μασχάλες τους. Aφού αφαίρεσαν «ανδρικό άρωμα» από αυτά τα επιθέματα, το ανέμειξαν με οινόπνευμα και το κατέψυξαν. Aργότερα το παγωμένο άρωμα αλείφθηκε στο άνω χείλος γυναικών που έρχονταν στην κλινική τρεις φορές την εβδομάδα. Οι γυναίκες εκτέθηκαν σε αυτό το «ανδρικό άρωμα», και ενώ προηγουμένως είχαν ασταθείς έμμηνους κύκλους, διαπίστωσαν ότι οι κύκλοι τους είχαν αλλάξει και είχαν γίνει φυσιολογικοί.

Kαλύτερο και συχνότερο σεξ
•Οι ανδρικές φερομόνες αυξάνουν τα επίπεδα οιστρογόνων στις γυναίκες. Όσες έχουν τουλάχιστον μία σεξουαλική επαφή την εβδομάδα, έχουν υπερδιπλάσια επίπεδα οιστρογόνων στο αίμα τους σε σχέση με τις γυναίκες που δεν κάνουν τακτικά σεξ. Tα υψηλά επίπεδα οιστρογόνων βοηθούν στην καλή εμφάνιση και υγεία των γυναικών, αλλά συντελούν και στην καθυστέρηση του γήρατος. Έρευνα κατέγραψε ότι οι γυναίκες που περνούν δύο ή περισσότερες νύχτες με άνδρες σε διάστημα τεσσάρων ημερών, έχουν συχνότερη ωορρηξία από ό,τι οι γυναίκες που κοιμούνται με έναν άνδρα μόνο τη μία ή καμία από τις 4 νύχτες.

Oσμές που τον... σέρνουν από τη μύτη
•Οι γυναίκες επιλέγουν άνδρες που η γεννητική οσμή τους είναι κατά κάποιον τρόπο πιο «κοντινή» με τη δική τους. Παλιά, οι Γαλλίδες πόρνες έβαζαν λίγες σταγόνες κολπικού υγρού πίσω από τα αυτιά τους για να προσελκύσουν τους πελάτες τους. Πολύ μετά, ερευνήθηκε το αν οι ιδιοσμίες που παράγονται στις εκκρίσεις των γυναικείων γεννητικών οργάνων συνιστούν όντως χημικά σήματα για την προσέλκυση των ανδρών. H απόκριση του αρσενικού σε αυτές τις μυρωδιές είναι ασταθής και μπορεί να εκφράζεται με έλξη, με αποστροφή, ή και με απέχθεια, ανάλογα με την ορμονική ισορροπία στην πορεία του έμμηνου κύκλου.

Mαντίλι από τον τόπο σου!
•Το άγχος και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα μειώνονται σημαντικά στις γυναίκες, αν τους χορηγηθεί μυρωδιά από ανδρική μασχάλη. Σε ορισμένες περιοχές των Bαλκανίων κάποιοι άνδρες εξακολουθούν ακόμη να τοποθετούν κατά τη διάρκεια γιορτών ένα μαντίλι κάτω από τη μασχάλη τους, το οποίο κουνούν κάτω από τις μύτες των γυναικών από τις οποίες ζητούν να χορέψουν. Oρκίζονται ότι τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά! Το ίδιο ορκίζονται και οι Aμερικανοί μετανάστες από την Kαραϊβική, που έχουν το δικό τους... απαγορευμένο καρπό. Πρόκειται για ένα ψωμάκι εμποτισμένο με ιδρώτα! Aφού ψηθεί το ψωμάκι, ο/η ενδιαφερόμενος/η το προσφέρει στον/στην αγαπημένο/η, με την προσδοκία, δοκιμάζοντάς το, να βρει το μάγειρα... ακαταμάχητο!

Tι ξέρουμε για τις φερομόνες
O όρος «φερομόνες» προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις φέρω και ορμή και χρησιμοποιείται διεθνώς. Οι φερομόνες δημιουργούνται από ορμόνες που παράγονται από κύτταρα και μεταφέρονται στο περιβάλλον είτε σε υγρή είτε σε αέρια μορφή. H πρώτη φερομόνη, που ανακαλύφθηκε το 1956, διαπιστώθηκε ότι ασκούσε ισχυρή σεξουαλική έλξη στους σκόρους! Mόλις όμως την τελευταία δεκαετία ξεκίνησε η έρευνα σχετικά με το ρόλο των φερομονών στην ανθρώπινη λειτουργία και συμπεριφορά. Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία που μας έθεσε υπόψη ο κ. Zήσης Παπαθανασίου, επίκουρος καθηγητής Γυναικολογίας, διευθυντής του Eλληνικού Σεξολογικού Iνστιτούτου, «οι επιστήμονες γνωρίζουν θετικά πως οι φερομόνες επιδρούν στην ερωτική έλξη».
•O μηχανισμός της ερωτικής έλξης -τονίζουν οι ειδικοί- κατά την εφηβεία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός σηματοδοτούνται από τις φερομόνες. Στη συνέχεια, το άτομο εθίζεται και μαθαίνει με τη βοήθεια οπτικών κι ακουστικών ερεθισμάτων να έλκεται από άτομα που εκκρίνουν κοντινές ελκτικές φερομόνες.

Γιατί ο χορός γεννά ειδύλλια;
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί σε κοινωνικές περιστάσεις πουοι άνθρωποι χορεύουν «πλέκονται» πολλά ειδύλλια; H τριβή των τμημάτων του δέρματος με τον αέρα απελευθερώνει γύρω από κάθε χορευτή ένα σύννεφο από αερογενή δερμικά μόρια, τα οποία φέρουν φερομόνες. Tα μόρια μεταδίδονται μεταξύ των χορευτών όταν κινούνται ο ένας κοντά στον άλλον. O γρήγορος χορός παράγει επίσης σωματική θερμότητα και τα βακτήρια του δέρματος μετατρέπουν πολύ γρήγορα σε φερομόνες τα ορμονικά στοιχεία των αυξημένων εκκρίσεων των αδένων. Συχνά ακολουθεί ένας «κολλητός» χορός, που αυξάνει την έκθεση στα μηνύματα των παρτενέρ, καθορίζοντας μαζί με τα βλέμματα που ανταλλάσσουν το «φούντωμα» της ερωτικής έλξης.

Οι αδυναμίες του Ναπολέοντα!
O Nαπολέοντας είχε αδυναμία στον ερωτικό... ιδρώτα, αναφέρει η ανθρωπολόγος Έλεν Φίσερ. Kάποτε, ο Bοναπάρτης έγραψε στην πολυαγαπημένη του Zοζεφίνα: «Θα έλθω στο Παρίσι αύριο το απόγευμα. Mην πλυθείς».

Το επαχθές χρέος και η μυστική βοή

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Πέτρος Παπακωνσταντίνου

Με φόντο την κλιμακούμενη τρομοκρατία των spreads, η κυβέρνηση έθεσε το εκφοβιστικό δίλημμα: είτε τυφλή αποδοχή των δρακόντειων όρων ΔΝΤ και Ε.Ε. είτε επίσημη πτώχευση και εκποίηση εθνικού πλούτου αντί πινακίου φακής, με τις αθρόες απολύσεις που αυτό συνεπάγεται. Τρίτος δρόμος δεν έχει προταθεί, λένε, διότι απλούστατα δεν υπάρχει.
Ουδέν αναληθέστερον. Πολιτικοί και οικονομολόγοι διαφόρων αποχρώσεων είχαν προτείνει προ πολλού ένα είδος σύγχρονης «σεισάχθειαs», ξεκινώντας από μια θεμελιώδη διαπίστωση: ότι το δημόσιο χρέος, όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και πληθώρας ισχυρότερων κρατών, όπως η Ιταλία, η Βρετανία και η Ιαπωνία, απλούστατα είναι αδύνατον να εξυπηρετηθεί ακόμη κι αν ληφθούν τα απεχθέστερα των δυνατών μέτρων, με κίνδυνο ακραίων κοινωνικών εκρήξεων. Την εκτίμηση αυτή μοιράζονται αναλυτές κατ’ εξοχήν φιλελεύθερων εντύπων, όπως οι Financial Times και η Wall Street Journal. Πρόσφατα ο Economist εκτιμούσε πως μόνο οι τόκοι των ελληνικών δανείων θα απορροφούν σύντομα το εξωφρενικό 8,4% του ΑΕΠ, ποσό πολύ μεγαλύτερο από όσα δαπανούμε ετησίως για παιδεία και συντάξεις.
Μια εναλλακτική αντιμετώπιση θα μπορούσε να στηριχθεί σε τρεις θέσεις.

Η πρώτη, εντελώς συντηρητική, ήταν καλύψουμε τις επείγουσες δανειακές ανάγκες είτε με διμερείς συμφωνίες (π.χ. Κίνα, Ρωσία), είτε από τις αγορές, έστω με οδυνηρά επιτόκια, όσο αυτό είναι δυνατό. Το τίμημα από τα «πανωτόκια» για τα 12 δισ. που χρειαζόμαστε τον Μάιο δεν θα ξεπερνούσε το 1 δισ., σταγόνα στον ωκεανό των 300 δισ. του δημοσίου χρέους. Ποια διεστραμμένη λογική νομιμοποιεί την κατάργηση των συντάξεων, μόνο και μόνο για να μη γίνουν τα 300 δισ. 301; Αλλωστε, είναι θέμα χρόνου να εκραγούν οι δημοσιονομικές βόμβες και άλλων χωρών οπότε το ελληνικό πρόβλημα θα πάρει τη φυσιολογική του θέση, ως μέρος του ευρύτερου, ευρωπαϊκού και παγκόσμιου προβλήματος. Ηδη, από προχθές μας ακολουθεί κατά πόδας η Πορτογαλία, ενώ στενότητα δανεισμού αρχίζει να αντιμετωπίζει και αυτή η Γερμανία. Σε επίπεδο ΟΟΣΑ, το χρέος προσεγγίζει το 100% του ΑΕΠ. Είναι παρανοϊκό να μπαίνουν όλοι βαθιά στο κόκκινο και εμείς να τρέχουμε μόνοι μας να ξεπληρώσουμε και το τελευταίο σεντ εδώ και τώρα.

Ο δεύτερος άξονας θα ήταν η διεκδίκηση, σε κοινό μέτωπο με άλλες χώρες, ευρωπαϊκής λύσης στο ευρωπαϊκό πρόβλημα - είτε πρόκειται για ευρωπαϊκό ομόλογο είτε για δανεισμό απευθείας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είτε οτιδήποτε άλλο. Η λογική ότι λαοί ολόκληροι πρέπει να υποβληθούν σε κοινωνικό ολοκαύτωμα για να μην παραβιαστεί το Μάαστριχτ, δεν αξίζει περισσότερο από τη λογική του τροχονόμου που σταματά το ασθενοφόρο για παράβαση του ορίου ταχύτητας. Εφ’ όσον η προσπάθεια αυτή προσέκρουε στον άκαμπτο οικονομικό εθνικισμό της Γερμανίας, θα ωρίμαζαν οι συνθήκες για να πέσει το βάρος στην τρίτη, ριζοσπαστικότερη θέση: την αναδιαπραγμάτευση του χρέους, υπό την απειλή της μονομερούς στάσης πληρωμών.
Στη σκληρή μάχη που θα έπρεπε να δώσει, η Ελλάδα θα είχε ως νομιμοποιητική βάση την καθιερωμένη, διεθνώς, νομική έννοια του «επαχθούς χρέους» (odious debt), την οποία μάλιστα εισήγαγαν οι... Αμερικανοί, όταν απέσπασαν την Κούβα από την ισπανική αυτοκρατορία. Η αρχή αυτή λέει ότι ένα έθνος δεν δεσμεύεται από αβάσταχτα δάνεια τα οποία συνήψε ένα διεφθαρμένο ή τυραννικό καθεστώς σε συνενοχή με τους διεθνείς τραπεζίτες. Κάτι παρεμφερές έγινε και στην Ευρώπη: η Κεντρική Τράπεζα προσέφερε επί σειρά ετών άφθονο, φθηνό χρήμα στις εμπορικές τράπεζες, οι οποίες με τη σειρά τους μας βομβάρδιζαν με κάθε είδους πιστωτικές κάρτες και κάθε είδους δάνεια, διογκώνοντας μια οικονομία-φούσκα προς όφελος των Γερμανών και άλλων βορείων χωρών, που πλημμύρισαν την ελληνική αγορά με τις εξαγωγές τους. Οταν η φούσκα πήγε να σπάσει, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, τα κράτη έσπευσαν να σώσουν τις τράπεζες και τώρα στέλνουν τον λογαριασμό στους πολίτες.
Σε παραπλήσιο μήκος κύματος, ο Γάλλος οικονομολόγος Φιλίπ Σιμονό έγραφε την περασμένη Δευτέρα στη Le Monde: «Η σημερινή κρίση είναι κάτι περισσότερο από κρίση του συστήματος. Είναι κρίση καθεστωτική, ανάλογη με εκείνη που πέρασε η Γαλλία τη δεκαετία του 1780, όταν γονάτισε από το χρέος. Ο μόνος τρόπος να βγούμε από το απίστευτης έκτασης όργιο είναι να βάλουμε φραγμό στο κάλπικο, χωρίς αντίκρισμα χρήμα, που γεννιέται από την αιμομεικτική σχέση τραπεζών- κράτους».
Από χθες, όλα αυτά αποτελούν ιστορία. Αν όμως οι σύγχρονοι Ηγεμόνες δεν μπορούν να ακούσουν «τη μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων», τόσο το χειρότερο γι’ αυτούς.

πηγή: Καθημερινή, 24 Απριλίου 2010

Κοινή Διακήρυξη των Προέδρων Επιστημονικών Φορέων για την κρίση

20 Απριλίου 2010
ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ
Εμείς οι εκπρόσωποι των επιστημονικών φορέων.
Διαπιστώνουμε.
Ζούμε μία κρίση, χωρίς προηγούμενο μετά τη μεταπολίτευση.
Μια κρίση που ξέσπασε το 2008. Απλώθηκε σε όλο τον πλανήτη. Και σήμερα απειλεί με χρεοκοπία τους αδύνατους του συστήματος και, φυσικά, και την χώρα μας.
Τα σταθεροποιητικά προγράμματα της Ε.Ε. δεν μπόρεσαν να αναχαιτίσουν την κρίση. Στηρίζονται σε περιοριστικές πολιτικές, που διευρύνουν τη λιτότητα και την ύφεση.
Τα περισσότερα κράτη της Ε.Ε., έχουν δημοσιονομικά ελλείμματα μεγαλύτερα του 3% και χρέη μεγαλύτερα του 60% του ΑΕΠ. Άλλα έχουν μικρότερες αποκλίσεις από τα κριτήρια του Μάαστριχτ και άλλα πολύ μεγαλύτερες. Το σταθεροποιητικό πρόγραμμα έχει παραβιαστεί από τις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. Η Βρετανία έχει μεγαλύτερο δημοσιονομικό έλλειμμα από την Ελλάδα. Το έλλειμμά της ανέρχεται στο 12,9%.

Διερωτόμαστε και επισημαίνουμε.
Γιατί λοιπόν τόσος δημοσιονομικός πανικός; Γιατί απώλεια εθνικής κυριαρχίας; Γιατί αυτός ο εκφοβισμός;
Διαρκής και μόνιμη λιτότητα η σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν οι εργαζόμενοι, το επιστημονικό δυναμικό, οι συνταξιούχοι, οι χαμηλές και μεσαίες εισοδηματικές τάξεις, της χώρας μας. Διαρκής, αυστηρή επιτήρηση με μια ασφαλή και εύκολη γι’ αυτούς συνταγή:
Φ τον αποπληθωρισμό αμοιβών και τιμών,
Φ την απρογραμμάτιστη και χωρίς μεθόδευση και αρχές απελευθέρωση των αγορών,
Φ τη μείωση των αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων και την μείωση του αριθμού των εργαζομένων στο δημόσιο,
Φ την αύξηση των ορίων ηλικίας για συνταξιοδότηση,
Φ την παραπέρα ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων,
Φ την άφρονα ιδιωτικοποίηση της κρατικής περιουσίας, που κεφαλαιοποίησε τους κόπους και τις καταθέσεις πολλών γενεών στην πορεία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους,
Φ την επαναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος,
Φ την περικοπή των κοινωνικών δαπανών για παιδεία, υγεία, πρόνοια,
Φ την αύξηση των άμεσων και έμμεσων φόρων .
Αυτά τα μέτρα έχουν ήδη επιβληθεί. Αυτά και όμοιά τους θα επιβληθούν στο άμεσο μέλλον. Τα θεωρούν μέτρα άμεσης απόδοσης για να ξεπεραστεί η κρίση, που προκλήθηκε από τον τρόπο διαχείρισης, διακυβέρνησης της χώρας τα τελευταία χρόνια, με το στρεβλό αναπτυξιακό και καταναλωτικό μοντέλο της χώρας και τις μεταρρυθμίσεις, εκσυγχρονισμούς και επανιδρύσεις του κράτους, που έμειναν στα χαρτιά.
Αυτή η διαχείριση, αυτή η διακυβέρνηση και αυτές οι πολιτικές προκάλεσαν τα ελλείμματα και διεύρυναν το δημόσιο χρέος. Κατασκεύασαν μία οικονομία με «γυάλινα πόδια». Με συνθήκες μεγάλης πιστοληπτικής υποβάθμισης.
Η πολιτική «νέων συμπληρωματικών μέτρων», με την «τεχνογνωσία» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου θα προκαλέσει νέα καταιγίδα. Επίταση και νέα ύφεση. Νέο και βαθύτερο βύθισμα της πραγματικής οικονομίας.
Με την τεχνογνωσίας του ΔΝΤ και την εγκατάλειψη των προγραμματικών στόχων της αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δοκιμάζεται η ίδια η δημοκρατική αντίληψη και διάρθρωση της Ελληνικής Πολιτείας. Υφίσταται μια γενικευμένη κρίση πια. Το τελευταίο διάστημα ακυρώθηκε ο ουσιαστικός δημόσιος διάλογος. Επιχειρείται προκλητικά η ακύρωση της δημιουργικής διαβούλευσης των κοινωνικών εταίρων.
Αναβαθμίζοντας την παρέμβαση των επιστημονικών φορέων της χώρας προωθούμε το «Συντονιστικό Συμβούλιο Επιστημονικών Φορέων Ελλάδας» για να συμβάλλουμε στην ολοκληρωμένη και σφαιρική προσέγγιση των θεμάτων που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα του Έλληνα Πολίτη, την ανάπτυξη της χώρας.
Στις κρίσιμες αυτές στιγμές προτείνουμε.
Επιθετική πολιτική με νέα αναπτυξιακά μέτρα, άμεσης απόδοσης και μακρόπνοης λογικής.
Φ ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων και των αυτοαπασχολούμενων επιτηδευματιών, που είναι η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας,
Φ ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων,
Φ στήριξη και ενίσχυση της ελληνικής γεωργίας, του πρωτογενούς τομέα ευρύτερα και της ελληνικής περιφέρειας
Φ στήριξη μιας ελληνικής βιομηχανίας υψηλής προστιθέμενης αξίας και υψηλής εξειδίκευσης
Φ χρήση νέων τεχνολογιών και εισαγωγή καινοτομικών μεθόδων
Φ ενίσχυση του διαθέσιμου εισοδήματος του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού, για να στηριχθεί η συνολική ζήτηση
Φ αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου που οδήγησε στην αύξηση των εξαγωγών και μείωση των εισαγωγών
Φ αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού της χώρας.
Μια νέα δημοσιονομική πολιτική με μέτρα και αυτά άμεσης απόδοσης.
Φ με κτύπημα της παραοικονομίας, της φοροδιαφυγής, της εισφοροδιαφυγής,
Φ των μεσαζόντων και της κρατικής σπατάλης,
Φ με ανακατανομή του Εθνικού Εισοδήματος,
Φ με δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομών για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και
Φ την δημιουργία νέας φορολογικής συνείδησης στον πολίτη.
Δηλώνουμε το δυναμικό και δημιουργικό παρόν μας.
Φ Για να προασπίσουμε την εύρυθμη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών.
Φ Για να υποδείξουμε και να σταθούμε αρωγοί στις απαιτούμενες νέες αποτελεσματικές κυβερνητικές πολιτικές.
Φ Για να προασπίσουμε τα δικαιώματα του έλληνα πολίτη στην ακώλυτη προσφυγή στη δικαιοσύνη.
Φ Για να κατοχυρώσουμε την ασφάλεια των συναλλαγών και των περιουσιακών δικαιωμάτων του.
Φ Για να προασπίσουμε το δικαίωμα του και την πρόσβαση στην υγεία και πρόνοια, στην προστασία του περιβάλλοντος και του δημόσιου πλούτου, στην ακώλυτη οικονομική του δραστηριότητα και όλα τα άλλα συνταγματικά προστατευόμενα αγαθά.
Φ Για να προασπίσουμε την Ελληνική Παιδεία και εκπαίδευση, αποτρέποντας την ισοπέδωση της πανεπιστημιακής παιδείας και την φαλκίδευση των επαγγελματικών και επιστημονικών δικαιωμάτων των αποφοίτων της.
Αυτό επιβάλλει το ελάχιστο χρέος μας απέναντι στη χώρα και τις επόμενες γενιές.
ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ

ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ
Δημήτρης Παξινός
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ
Κώστας Βλαχάκης
ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ
Ευθύμιος Πρεκετές
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
Μανώλης Καλοκαιρινός
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ
Αθανάσιος Κατσίκης
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
Δημήτρης Βαγιωνάς
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ
Κωνσταντίνος Λουράντος
ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ
Θεόδωρος Μαρκόπουλος
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ
Πελοπίδας Καλλίρης
ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ
Γιάννης Αλαβάνος

Το φαινόμενο «Λαζόπουλος»

του Γιάννη Βελίκη

Οι εκπληκτικές εκπομπές του Λάκη Λαζόπουλου συνεχίζουν για δεύτερη χρονιά με την τεράστια επιτυχία του 80 – 85% ποσοστού τηλεθέασης. Ο ίδιος αρχίζει να παίρνει θέση στο διεθνές στίβο πλέον, μιας και τέτοιου τύπου live σατυρικές εκπομπές που να διαρκούν κοντά στις τρεις ώρες σε εβδομαδιαία βάση, είναι σπάνιο κατόρθωμα. Η εξυπνάδα, το θεατρικό ταλέντο, οι γνώσεις νομικής, και κυρίως ο εξαιρετικός αναλυτικός τρόπος που αντιμετωπίζει την πολιτικοοικονομική και πολιτιστική (;) πραγματικότητα της χώρας μας αποτελούν φαινόμενο. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε μία τόσο πλούσια, πρωτότυπη και δυναμική παρουσία από ανθρώπους της σάτιρας (όπως το Χάρυ Κλυν, τον Τζίμη Πανούση, τον Μητσικώστα κ.α.) και μάλιστα μπροστά στην κάμερα που μεταδίδει ζωντανά το πρόγραμμα μετατρέποντας όλους τους τηλεθεατές σε μία παρέα.
Η εκπληκτική αυτή δουλειά έχει δύο, θα μπορούσαμε να πούμε, αδυναμίες:

Α) ενώ κατακεραυνώνει όπως πρέπει πολιτικούς, επιχειρηματίες, πολιτιστικούς παράγοντες, προϊστάμενους δημόσιων υπηρεσιών, καθηγητές και πολλούς άλλους που με τη συμπεριφορά τους βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον, αφήνει στο απυρόβλητο το λαό (τους πολίτες – καταναλωτές), οι οποίοι αποτελούν και την «πελατεία» του.
Αυτοί (οι πολίτες – καταναλωτές) κατά τα λεγόμενα του Λαζόπουλου, δεν ευθύνονται με τις πράξεις τους για τη συμπεριφορά των αρχόντων τους, είναι τα θύματα της αλαζονικής συμπεριφοράς της εξουσίας και μία ημέρα θα «επαναστατήσουν», «θα πάρουν τα όπλα» ή θα «αλλάξουν τα πάντα στο πολιτικό σκηνικό».
Είναι όμως έτσι; Οι στοιχειώδεις γνώσεις της ανθρώπινης ψυχολογίας μας λένε μάλλον το αντίθετο. Ο άνθρωπος, γενικά και κατά πλειοψηφία, είναι εγωϊστής, επιδιώκει το συμφέρον του και σπάνια συνεργάζεται από κοινού για τις καλύτερες λύσεις, ειδικά στην Ελλάδα. Έτσι, αν βρει ευκαιρία να «αυξήσει» το κτήμα του θα καταπατήσει δημόσια περιουσία, αν μπορεί να ζητήσει «φακελάκι» χωρίς να το μάθει κανείς, αν μπορεί να παρκάρει παράνομα επειδή γνωρίζει τον αστυνόμο, αν μπορεί να «φέρει» το παιδί του από το πανεπιστήμιο της επαρχίας στο πανεπιστήμιο της Αθήνας ή το φαντάρο από τον Έβρο στη Θεσσαλονίκη, αν, αν, αν… βεβαίως και θα το κάνει.
Άλλωστε αυτόν το ρόλο δεν παίζουν οι πολιτικοί και γενικότερα οι δημόσιοι παράγοντες στη χώρα μας; Γι’ αυτό δεν είναι γεμάτα τα γραφεία τους από πολίτες σε κάθε προεκλογική και όχι μόνο περίοδο από πολίτες που ζητούν χάρες;
Όπως λέει και ο Λαζόπουλος ότι δεν είναι όλοι οι πολιτικοί ίδιοι (εννοώντας ότι μόνο λίγοι διαφέρουν), κατά τον ίδιο τρόπο δεν είναι και όλοι οι πολίτες ίδιοι. Υπάρχουν και αυτοί που ζουν με αξιοπρέπεια και σύμφωνα με τους νόμους και την έγνοια για τους άλλους, αλλά και αυτοί δυστυχώς δεν είναι πολλοί. Είναι πάρα πολύ λίγοι (ίσως σε ποσοστό λιγότερο του 20%).
Φυσικά, όλα τα παραπάνω ισχύουν και στην καταναλωτική μας συμπεριφορά. Η τάση του νεοέλληνα να ξεπεράσει τους άλλους τον ωθεί να καταναλώνει προϊόντα υπερτιμημένα, μόνο και μόνο για τη φιγούρα. Για παράδειγμα, ένα ιταλικό κοστούμι …., κοστίζει 400 ευρώ στην Ιταλία και 1600 ευρώ στην Ελλάδα. Και οι καταναλωτές το αγοράζουν. Για ποιόν λοιπόν λόγο θα πρέπει ο έμπορος να ρίξει την τιμή; Το ίδιο συμβαίνει σε όλα τα προϊόντα: βενζίνη, καφές στην καφετέρια, γάλα κ.ο.κ.
Στα οικονομικά η συμπεριφορά των ανθρώπων που, αντί να συνεργάζονται για να πετύχουν βέλτιστες συνολικές λύσεις, προτιμούν να μην εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο και να δρουν εγωϊστικά, έχει περιγραφεί με τις θεωρίες παιγνίων. Τη συμπεριφορά αυτήν τη γνωρίζουν καλά οι διοικούντες, και έτσι μέσω της τακτικής «διέραι και βασίλευε» καταφέρνουν να εκμεταλλεύονται πάντα τους πολλούς.
Και όμως… Η επανάσταση είναι τόσο απλή. Μία συνεννόηση απαιτεί και μία συνεργασία. Και όσο δεν συνεργαζόμαστε κανείς εξουσιαστής δεν θα μας λυπηθεί. Ο «λαός» μπορεί να κάνει τα πάντα, αυτός ψηφίζει, αυτός αγοράζει, αυτός επιλέγει κανάλι τηλεόρασης, και αυτός είναι φυσικά συνυπεύθυνος για τη ζωή του.

Β) Συχνά ο Λαζόπουλος αστειεύεται με τη χαζομάρα πολλών τηλεοπτικών προσώπων. Σχολιάζει τις απορίες, την έλλειψη παιδείας και την «ελαφροσύνη» τους. Κανένα πρόβλημα. Πολλά τηλεοπτικά πρόσωπα δείχνουν όντως να είναι ακαλλιέργητα, αμόρφωτα και χωρίς συναίσθηση του πόσο εκθέτουν την προσωπικότητα τους μέσω της τηλεόρασης. Το ερώτημα όμως είναι γιατί ενώ παρουσιάζουν όλη αυτή τη «χαζομάρα» οι τηλεθεατές συνεχίζουν να τους παρακολουθούν!
Για να απαντήσουμε το ερώτημα ας ξεκινήσουμε από τη θεωρία. Γενικά υπάρχουν τριών ειδών εξουσίες: η πολιτική, η οικονομική και η πολιτισμική. Έτσι, ο πρωθυπουργός, ο μεγάλος επιχειρηματίας και ο καθηγητής πανεπιστημίου μπορούν να ασκήσουν μεγάλη επιρροή στους υπολοίπους, αντίθετα με τον άγνωστο αμόρφωτο μεροκαματιάρη της γειτονιάς, που η δυνατότητα του να αλλάξει τα κοινά κοινωνικοοικονομικά πράγματα είναι εξαιρετικά αδύναμη. Ο Λαζόπουλος ανήκει στην πολιτισμική εξουσία και ως εκ θέσεως επιβραβεύει τη μόρφωση, την καλλιέργεια του πνεύματος, τις τέχνες και την εξυπνάδα.
Υπάρχει, ωστόσο, και ένα τέταρτο είδος εξουσίας, που δεν πολυσυζητείται, και ασκεί γοητεία σε ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις παραπάνω «κλασσικές» μορφές εξουσίας. Είναι η εξουσία του «καλού γονιδίου», δηλαδή η εξουσία που ασκεί όποιος ανήκει σε λευκή φυλή, είναι πολύ όμορφος, υγιής, λαμπερός, κούκλος, με «σωστές» σωματικές αναλογίες. Είναι ο τύπος που ασκεί εξουσία – γοητεία σε εφήβους, νοικοκυρές, μητέρες (που θα ήθελαν ένα τέτοιο παιδί), μοναχικούς ανθρώπους (που ονειρεύονται έναν/μια τέτοιο/α σύντροφο) κ.α.
Αυτός ο τύπος εξουσίας δεν απαιτεί καμία άλλη πολιτική, οικονομική ή πολιτιστική δύναμη για να γοητέψει κα να ενδιαφέρει τους ανθρώπους που απευθύνεται. Και πολλές φορές, οι άνθρωποι που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά (και τη συνεπακόλουθη εξουσία), μεγαλώνουν με μία αποδοχή στην κοινωνία, που δεν τους δίνει κίνητρα να αναπτύξουν το μυαλό ή τη συνείδηση τους. Έτσι καταλήγουν να φαίνονται ή και να είναι χαζοί (οι γνωστές «ξανθές», τα γνωστά «χαζά μοντέλα» ή ο ποδοσφαιριστής που "δεν ξέρει να μιλήσει"), χωρίς όμως αυτό να τους επηρεάζει στο ελάχιστο.
Και παρά το ότι ο Λαζόπουλος απορεί πως μπορεί ένας άνθρωπος να ζει με τόση χαζομάρα, τόσο αυτοί όσο και οι θαυμαστές τους δεν παίρνουν χαμπάρι και συνεχίζουν ακάθεκτοι τη «χαζή», πλην όμως λαμπερή πορεία τους.

Όπως και να έχει, η δουλειά του Λαζόπουλου ήταν, είναι και ελπίζουμε να παραμείνει για πάντα στο εκπληκτικό επίπεδο που κάθε Τρίτη μας καθηλώνει και μας αναγκάζει να παραδεχτούμε την πρωτοτυπία και την απροσδόκητα έξυπνη πλευρά της προσέγγισης του.

Θεραπεία για το βυθιζόμενο νότο της Ευρώπης

των Νούριελ Ρουμπίνι και 'Αρναμπ Ντας

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ίσως να απεφεύχθη η προοπτική μιας νέας «μεγάλης ύφεσης», αλλά η κρίση απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει. Ο δανεισμός εξακολουθεί να είναι «σφιχτός» και οι επιπτώσεις της κρίσης επεκτείνονται σε όλο και ευρύτερους κύκλους στην παγκόσμια οικονομία: στα υποθηκευμένα νοικοκυριά (Ισλανδία, ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ιρλανδία και ανατολική Ευρώπη)· στις τράπεζες (Ισλανδία, ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ρωσία, και πρώην Σοβιετική Ένωση) ·στο χρέος κρατικών εταιρειών (ουκρανική «ναφτογκάζ», «Ντουμπάι ουορλντ)· και τώρα στην Ελλάδα και τους υπόλοιπους αδύναμους κρίκους της ευρωζώνης.
Λόγω του μεγάλου χρέους της και της μειούμενης ανταγωνιστικότητάς της, η Ελλάδα ήταν επί μακρόν μια περιφερόμενη οικονομική ωρολογιακή βόμβα. Δεν είναι η μόνη με παρόμοια προβλήματα, αλλά από την επίλυσή τους εξαρτάται η μοίρα των γειτόνων της, της ευρωζώνης και ίσως της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Η δημοσιονομική σπατάλη και η έλλειψη ανταγωνιστικότητας είναι ενδημικές σε ολόκληρη τη νότια Ευρώπη. Η υιοθέτηση του ευρώ και η «προεξοφλητική» άνθηση των χρηματαγορών, κατέστησαν πρόσκαιρα τα ομόλογα της Πορτογαλίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Ισπανίας ισότιμα με τα γερμανικά. Στην Ελλάδα, η αναμενόμενη αύξηση του δανεισμού στήριξε την κατανάλωση, αλλά «κουκούλωσε» τον πληθωρισμό λόγω αύξησης των μισθών και ακύρωσε κάθε δυνατότητα για αύξηση της παραγωγικότητας, εκτοπίζοντας έτσι την Ελλάδα από το σύνολο των παραδοσιακών της εξαγωγικών αγορών.

Εντωμεταξύ η γραφειοκρατία και η ακαμψία των αγορών εργασίας, προϊόντων και υπηρεσιών, αποθάρρυναν τις επενδύσεις σε τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία, έστω κι αν οι μισθοί εξακολουθούσαν να βρίσκονται κάτω από το μέσο όρο της ΕΕ. Ο καταστροφικός συνδυασμός ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου και ελλειμματικών προϋπολογισμών οδήγησε σε αύξηση του δημοσίου χρέους. Οι δραματικές ανατιμήσεις του ευρώ της περιόδου 2008-2009 επιδείνωσαν τα πράγματα.
Καθώς τα επιτόκια των ομολόγων τους ανέβαιναν, η Ελλάδα και οι ομόλογοί της βρέθηκαν μπροστά σε δύσκολες επιλογές.

Η καλύτερη ήταν να ακολουθήσουν την Ιρλανδία, την Ουγγαρία και τη Λετονία, και να προχωρήσουν σε ένα ευρύ πρόγραμμα περικοπών δαπανών, που οι κυβερνήσεις τους μπορούν να φέρουν εις πέρας, αντί να στοιχηματίζουν σε αυξήσεις της φορολογίας και πάταξη της φοροδιαφυγής που συνδέονται με την ιστορικά διαμορφωμένη φορολογική τους χαλαρότητα. Μια τέτοια προσέγγιση θα οδηγούσε σε ένα είδος «εσωτερική υποτίμησης» (σημαντικές περικοπές μισθών και διαρθρωτικές αλλαγές που θα τόνωναν την ανταγωνιστικότητα), ανάλογo με το τι συνέβη στη Γερμανία μετά την επανενοποίησή της.
Η «εύκολη» επιλογή ήταν να προσφύγουν στη δημιουργική λογιστική και τον τεχνητό εξωραϊσμό των ισολογισμών τους, ώστε να αναβάλουν τις αλλαγές. Σε αυτή την περίπτωση, θα έχαναν πιθανότατα την πρόσβαση στις αγορές μέχρι τα μέσα του 2010. Η Ελλάδα θα υποχρεωνόταν τότε να προσφύγει στους εταίρους της ζητώντας τον άμεσο δανεισμό της -που τον αρνείται κατηγορηματικά (προς το παρόν), ή στο «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) -που το αποκλείει (προς το παρόν)- ή προς άλλους, μη-παραδοσιακούς πιστωτές της, σαν την Κίνα -ενδεχόμενο που επίσης διαψεύδεται.
Μια εναλλακτική λύση ήταν να δηλώσει χρεοκοπία, και να υποτιμήσει το νόμισμά της υιοθετώντας μια «νέα δραχμή», α λά Αργεντινή (αδιανόητο).

Ένα αξιόπιστο ελληνικό πρόγραμμα λιτότητας θα αποκαθιστούσε την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, θα βελτίωνε την αξιοπιστία της «ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας» (ΕΚΤ) και των σημαντικών κρατών-μελών της ευρωζώνης και θα προσγείωνε σε λογικά ύψη τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων. Αυτή η προσέγγιση «δούλεψε» στην περίπτωση της Ιρλανδίας. Κι εκεί τα «σπρεντ» είχαν εκτοξευθεί στα ύψη, όταν τα ελλείμματα διογκώθηκαν λόγω της επιχείρησης διάσωσης των τραπεζών της· χρειάστηκε να περικοπούν κατά 20% οι κρατικές δαπάνες για να επανέρθουν τα επιτόκια σε φυσιολογικά επίπεδα. Αλλά παρόμοια εγχειρήματα δεν είναι εύκολα: η Πορτογαλία υποτιμούσε το νόμισμά της επί δέκα χρόνια σε μια προσπάθεια να τονώσει την οικονομία της. Οι επώδυνες θεραπείες όμως «χωνεύονται» καλύτερα όταν δίδονται μονομιάς.
Το ιδεώδες θα ήταν η «διόρθωση» της Ελλάδας να στηριχτεί σε ένα μεγάλο πρόγραμμα του ΔΝΤ. Αυτό θα απέτρεπε την περαιτέρω αύξηση του δημοσίου χρέους και θα επέτρεπε στις ελληνικές τράπεζες να αντεπεξέρθουν στους δύσκολους καιρούς που τις περιμένουν. Σε ένα αποκλειστικά «ευρωπαϊκό» πρόγραμμα, τον έλεγχο υποτίθεται πως θα τον ασκεί η «ευρωπαϊκή επιτροπή» και το δανεισμό θα τον παρέχει η ΕΚΤ. Αλλά κανείς από τους θεσμούς αυτούς δεν ξέρει πώς να θέτει όρους στα μέλη του, σε αντίθεση με το ΔΝΤ, που αυτή είναι η δουλειά του. Η προσφυγή όμως στο ΔΝΤ αποκλείεται, διότι θεωρείται πως «θα έστελνε ένα σήμα αδυναμίας της ευρωζώνης». Από την άλλη όμως, η προσφυγή σε ένα αποκλειστικά «ευρωπαϊκό πρόγραμμα» μπορεί να θεωρηθεί από τις αγορές ως επιχείρηση «κουκουλώματος» των δημοσιονομικών προβλημάτων της Ελλάδας, με δεδομένους τους κινδύνους που απειλούν την ίδια την Ευρώπη σε περίπτωση που χρεοκοπήσει η Αθήνα.
Πιθανή αδυναμία να ληφθούν οι απαραίτητες επώδυνες αποφάσεις θα έστρεφε τα φώτα της δημοσιότητας σε μια άβολη ιστορική αλήθεια: πως ουδέποτε υπήρξε νομισματική ενότητα χωρίς δημοσιονομική και πολιτική ένωση. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα αναδεικνυόταν ανάγλυφα μια μεγάλη διαφορά μεταξύ ευρωζώνης και ΗΠΑ: στις ΗΠΑ επίσης, πολλές πολιτείες βρίσκονται σε δημοσιονομικό αδιέξοδο, αλλά υπάρχει η δυνατότητα τα τοπικά προβλήματα να λύνονται σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Αν δεν δουλέψουν τα πολιτειακά προγράμματα, επεμβαίνει ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός. Η ευρωζώνη δε διαθέτει παρόμοιους μηχανισμούς εκτόνωσης των δημοσιονομικών κρίσεων.
Τα πράγματα για τις υπόλοιπες παραπαίουσες οικονομίες της ευρωζώνης διαφέρουν ποσοτικά, αλλά όχι ποιοτικά από τα προβλήματα της Ελλάδας. Όλες διαθέτουν τομείς βαθιά χρεωμένους, πράγμα που λειτουργεί ως ο βασικός πυροκροτητής κάθε οικονομικής κρίσης.

Στην Ισπανία, όπως την Ιρλανδία, ο τραπεζικός τομέας κλυδωνίζεται από τα ελλείμματα στο χώρο των υποθηκών. Το μοντέλο ανάπτυξής της χώρας, που στηριζόταν στην οικοδομή και στην υπέρογκη αύξηση της τιμής των ακινήτων, μας άφησε χρόνους. Η Ισπανία χρειάζεται επίσης δημοσιονομική εξισορρόπηση και διαθρωτικές αλλαγές ώστε να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητα του δανειστικού της προγράμματος, να τονώσει την ανάπτυξη και να μειώσει την ανεργία, που έχει φθάσει στο 20%.
Το ιταλικό κράτος είναι επίσης καταχρεωμένο, που σημαίνει πως έχουμε άλλη μια περίπτωση κράτους αναγκασμένου να μειώσει τις κρατικές της δαπάνες προκειμένου να αποκαταστήσει την ανταγωνιστικότητά της.
Η Πορτογαλία χρειάζεται επίσης διαρθρωτικές αλλαγές για να αποκαταστήσει τον οικονομικό της δυναμισμό και να εξυγιανθεί δημοσιονομικά.

'Αρα η Ελλάδα βρίσκεται απλά στην πρώτη γραμμή μιας μάχης που δίνουν πολλές χώρες για να αντεπεξέρθουν στις απαιτήσεις της «οικονομικής και νομισματικής ενότητας» (ΟΝΕ). Από πολιτική άποψη, ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός και η δέσμευσή για παραμονή στην ευρωζώνη παραμένει ακλόνητος σε όλες αυτές τις χώρες: δείτε τις μεγάλες περικοπές δαπανών στην Ιρλανδία· την επώδυνη ύφεση στην Πορτογαλία· την απότομη «διόρθωση» υποψηφίων προς ένταξη στην ευρωζώνη σαν την Ουγγαρία ή τη Λετονία.
Αλλά η απουσία πολιτικής και δημοσιονομικής ενότητας των κρατών-μελών της ευρωζώνης, σε συνδυασμό με την περιορισμένη κινητικότητα των εργαζομένων, αλλά και την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων, προοπτικά καθιστά παρόμοιες δημοσιονομικές κρίσεις κρίσιμες για την ίδια την βιωσιμότητα του ευρώ.
Το ιδεώδες θα ήταν να δούμε τις τυπικές διατάξεις περί δημοσιονομικού ελέγχου στην ευρωζώνη να μετατρέπονται σε ολοκληρωμένους μηχανισμούς αναδιάρθρωσης των δημοσίων χρεών των κρατών-μελών της, χωρίς την άμεση οικονομική βοήθειά τους. Αλλιώς κάθε αναταραχή θα αναζωπυρώνει τις αμφιβολίες για την βιωσιμότητα της ΟΝΕ -που κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, θα υλοποιηθούν σε κάτι πολύ πιο πραγματικό από την απλή έκφραση δυσπιστίας.

Μαθαίνοντας τα γουρούνια να πετούν

του Νούριελ Ρουμπίνι

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Όπως έχω υποστηρίξει πολλές φορές, τα δημοσιονομικά προβλήματα της Ελλάδας δεν είναι παρά η κορυφή του παγκοσμίου παγόβουνου. Όλα δείχνουν πως το επόμενο επεισόδιο της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης θα αφορά τα δημόσια χρέη και μάλιστα αναπτυγμένων οικονομιών που συσσωρεύουν μεγάλα ελλείμματα και χρέη καθώς «κοινωνικοποιούν» τις οικονομικές ζημίες των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, σε μια προσπάθειά τους να αναζωπυρώσουν την οικονομική ανάπτυξη.
Πράγματι, η ιστορία διδάσκει πως συχνά η ύφεση και η κοινωνικοποίηση ιδιωτικών ζημιών οδηγούν σε ανεξέλεγκτα δημόσια ελλείμματα. Επιπλέον, οικονομικές κρίσεις που προκαλούνται λόγω παρόμοιων υπερβολικών ελλειμμάτων κι επιδοτήσεων του ιδιωτικού τομέα, συχνά ακολουθούνται από χρεοκοπίες εθνικών οικονομιών και/ή υψηλό πληθωρισμό για να μειωθεί η πραγματική αξία των δημοσίου χρέους.
Κατά τα άλλα, η Ελλάδα παίζει επίσης το ρόλο του «κώδωνα συναγερμού» (του «καναρινιού στο ανθρακωρυχείο») για ολόκληρη την ευρωζώνη, όπου οι «γουρουνοοικονομίες» των κρατών PIIGS (Πορτογαλίας, Ιταλίας, Ιρλανδίας, Ελλάδας, Ισπανίας) υποφέρουν από το διττό πρόβλημα τη μη βιωσιμότητας των ελλειμμάτων αλλά και του δημόσιου χρέους τους. Η ένταξη στο ευρώ και η χρηματιστηριακή άνθηση που γνώρισαν αυτές οι χώρες λόγω της λεγομένης «προσδοκώμενης σύγκλισης» ώθησαν απότομα τα ομόλογά τους προς το επίπεδο των γερμανικών, με αποτέλεσμα την έκρηξη του δανεισμού, που στήριξε την υπέρμετρη αύξηση της κατανάλωσης.
Σήμερα πολλές από αυτές τις οικονομίες υφίστανται την απώλεια των εξαγωγικών τους αγορών από την χαμηλόμισθη Ασία. Μετά από μια δεκαετία μισθολογικών αυξήσεων που υπερέβαιναν κατά πολύ την αύξηση της παραγωγικότητάς τους, οδηγήθηκαν σε μείωση της ανταγωνιστικότητας, μεγάλα ελλείμματα και αναθεώρηση επί τα χείρω της προοπτικής των οικονομιών αυτών.
Στην Ισπανία και την Ιρλανδία, η έκρηξη της αγοράς των ακινήτων χειροτέρεψε τις δημοσιονομικές ανισορροπίες μειώνοντας το ύψος των αποταμιεύσεων και «φουσκώνοντας» την κατανάλωση και τις επενδύσεις σε ακίνητα. Τη χαριστική βολή στην ανταγωνιστικότητα των κρατών αυτών την έριξε η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ), με την υπέρμετρα σφιχτή νομισματική της πολιτική.
Το συμπέρασμα είναι πως για να έχουμε αναβίωση της ανάπτυξης και όχι απλά δημοσιονομική διόρθωση, είναι απαραίτητη η αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας. Υπάρχουν δε μόνο τρεις τρόποι για να γίνει αυτό:

Εσωτερική υποτίμηση: δέκα χρόνια αποπληθωρισμού θα έχουν μεν αποτέλεσμα, αλλά είναι μια προοπτική πολιτικά μη-βιώσιμη, καθώς προϋποθέτει μακρά περίοδο στασιμότητας της οικονομίας, υποτίμηση του εθνικού νομίσματος (έξοδο από το ευρώ) και χρεοκοπία, όπως έδειξε η περίπτωση της Αργεντινής.
Διαρθρωτικές αλλαγές: η ταχεία εφαρμογή ραγδαίων διαρθρωτικών αλλαγών για αύξηση της ανταγωνιστικότητας, με ταυτόχρονη συγκράτηση των μισθών στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα είναι μεν η ιδεώδης προσέγγιση, αλλά κατά πάσα πιθανότητα λείπουν οι πολιτικές προϋποθέσεις της εφαρμογής της.
Υποτίμηση του ευρώ: Η λύση του φθηνότερου ευρώ θα ήταν επίσης καλή, αν η ΕΚΤ (πράγμα πολύ αμφίβολο) συγκατάνευε σε «χαλάρωση» της νομισματικής της πολιτικής και στην πραγματική υποτίμηση του ευρώ. Φυσικά, ακόμα και το φθηνότερο ευρώ δε θα αναπλήρωνε την ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές, αφού σε μια τέτοια περίπτωση από το φθηνότερο χρήμα θα ωφελούνταν κατά πάσα πιθανότητα κυρίως η Γερμανία, που εφάρμοσε επώδυνες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και αποκατέστησε την ανταγωνιστικότητά της μέσω πραγματικής μείωσης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος.

Η αξιοπιστία κάθε πολιτικής δημοσιονομικής αυτοσυγκράτησης και διαρθρωτικών αλλαγών θα επωφελούνταν κατά πολύ από την κάλυψη ενός «σκιώδους» ή πραγματικού προγράμματος του «διεθνούς νομισματικού ταμείου» (ΔΝΤ).
Υπό το σχήμα του «σκιώδους» προγράμματος, η «ευρωπαϊκή επιτροπή» θα επέβαλε στην Ελλάδα δημοσιονομικά και διαρθρωτικά μέτρα, με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ή/και το ΔΝΤ να της παρέχουν δάνειο, πράγμα απολύτως απαραίτητο αφού και το καλύτερο πρόγραμμα σταθερότητας και ανάπτυξης (ΠΣΕ) δεν επαρκεί πλέον για να αποκαταστήσει την αξιοπιστία της στις αγορές.

Οι αγορές θα εξακολουθούν να είναι επιφυλακτικές, ιδίως αν η εφαρμογή του ΠΣΕ συνοδευτεί από διαδηλώσεις, απεργίες, ταραχές και κοινοβουλευτική αργοπορία. Έως ότου αποκατασταθεί η αξιοπιστία της Ελλάδας, και με δεδομένο το ύψος των ελλειμμάτων και τη όλο και δυσκολότερη εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους της, θα εκκρεμεί ο κίνδυνος να υποστεί κερδοσκοπική επίθεση στο δημόσιο χρέος της, κίνδυνος που αντανακλάται ήδη στην τρέχουσα άνοδο των ασφαλίστρων κινδύνου (CDS) του ελληνικού χρέους.
Από τη στιγμή που η ΕΕ δεν έχει εμπειρία να υποβάλει όρους και η χρηματοδότηση εκ μέρους της ΕΚΤ μπορεί να θεωρηθεί ως άμεση επιδότηση ενός κράτους-μέλους, καλύτερη προοπτική παραμένει η προσφυγή στο ΔΝΤ. Εξάλλου, τα πιο πετυχημένα προγράμματα αντιμετώπισης του κινδύνου χρεοκοπίας κρατών/ ή και εξωτερικού δανεισμού προς κλυδωνιζόμενες οικονομίες (του Μεξικό, της Τουρκίας, της Βραζιλίας) ήταν εν πολλοίς προγράμματα του ΔΝΤ, στα οποία ο δανεισμός συνοδεύτηκε από όλο και πιο αξιόπιστες πολιτικές δημοσιονομικής πειθάρχησης και διαρθρωτικών αλλαγών.
Ο δανεισμός της Ελλάδας με εγγύηση της Γερμανίας ή/και της ΕΕ είναι ολιγότερο επιθυμητή από την προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ, καθώς είναι αμφίβολο πως οι όποιες «εγγυήσεις» θα αναπληρώσουν τον άρτιο σχεδιασμό και την πιστή εφαρμογή των όρων που χαρακτηρίζουν τα προγράμματα του ΔΝΤ. Επιπλέον, τα προγράμματα του ΔΝΤ εφαρμόζονται τμηματικά και η εφαρμογή κάθε τμήματός τους προϋποθέτει την εκπλήρωση των όρων και των πολιτικών που προδιαγράφει το προηγούμενο τμήμα.
Μέχρι πρόσφατα οι ελληνικές αρχές και η ΕΕ αρνούνται πως χρειάζεται επιπλέον χρηματοδότηση της Ελλάδας, φοβούμενες πως κάτι τέτοιο θα έστελνε επικίνδυνο σήμα αδυναμίας στις αγορές και θα στιγμάτιζε το ευρώ. Επρόκειτο για σοβαρό σφάλμα. Χωρίς πρόσθετη χρηματοδότηση, κάθε πρόγραμμα δημοσιονομικής πειθάρχησης και διαρθρωτικών αλλαγών γίνεται πιο ευάλωτο και κινδυνεύει με αποτυχία. Ενώ θα εφαρμόζονται οι δέουσες πολιτικές και η Ελλάδα θα αποκαθιστά σταδιακά την αξιοπιστία της, θα χρειαστεί να της παρασχεθεί μια ασπίδα εξασφαλισμένης ρευστότητας, ώστε να αποφύγει την χρεοκοπία.
Από την άλλη, στην περίπτωση που η Ελλάδα δεν προσαρμοστεί πλήρως στην ανάγκη να αποκαταστήσει τη δημοσιονομική της βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητά της, ίσως να αποδειχθεί απαραίτητο να επιδοτηθεί άμεσα από την ΕΕ και την ΕΚΤ, ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος να επεκταθεί η κρίση στο σύνολο της ευρωζώνης, απειλώντας ακόμα και την επιβίωση της νομισματικής ένωσης. Ας έχουμε πάντα υπόψη μας πως μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας θα είχε τις ίδιες παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις με την κατάρρευση της «Λέμαν μπράδερς», το 2008.
Τα «σπρεντ» στα κρατικά ομόλογα αποτυπώνουν ήδη τον κίνδυνο της επέκτασης της δημοσιονομικής κρίσης από την Ελλάδα στην Ισπανία, την Πορτογαλία και άλλα κράτη-μέλη του ευρώ. Οι ΕΕ και η ΕΚΤ ανησυχούν για τις «ηθικές» επιπτώσεις που θα είχε η οικονομική επιβράβευση της άσωτης συμπεριφοράς της Ελλάδας. Αλλά αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που ένα αξιόπιστο πρόγραμμα του ΔΝΤ, που θα συνδέει τη χρηματοδότηση και συγκεκριμένους δημοσιονομικούς και διαρθρωτικούς στόχους, ίσως να είναι το μόνο που θα διδάξει την Ελλάδα, και τα άλλα PIIGS, πώς να πετούν

Η Ελλάδα στην "παγίδα θανάτου" του χρέους

του Ντάνιελ Ρουμπίνι

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Το δημοσιονομικό ελληνικό σίριαλ δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου της μη-βιωσιμότητας των δημοσίων οικονομικών πολλών αναπτυγμένων οικονομικών, και όχι μόνο των λεγομένων PIIGS (Πορτογαλίας, Ιταλίας, Ιρλανδίας, Ελλάδας και Ισπανίας). Πράγματι, ο «οργανισμός οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης» (ΟΟΣΑ) εκτιμά πλέον πως το δημόσιο χρέος των αναπτυγμένων οικονομιών θα υπερβεί κατά μέσο όρο το 100% του ΑΕΠ. Πρόσφατα, σε παρόμοιες εκτιμήσεις προέβη και το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ).
τις PIIGS το πρόβλημα υπερβαίνει, σε διαφορετικό βαθμό για κάθε χώρα, την υπέρμετρη αύξηση των ελλειμμάτων και τη δυσμενή σχέση χρέους-ΑΕΠ. Αφορά επίσης τη πτώση της ανταγωνιστικότητας, την αναιμική ανάπτυξη και το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών.
Πρόκειται για οικονομίες που ακόμα κι εδώ και δέκα χρόνια ήδη έχαναν έδαφος από την Κίνα και την Ασία, λόγω του υψηλού κόστους εργασίας τους και της χαμηλής προστιθέμενης αξίας των εξαγώγιμων προϊόντων τους. Επί μια δεκαετία, οι μισθοί τους αυξάνονταν δυσανάλογα σε σχέση με την παραγωγικότητα, το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (και την πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία, βάσει αυτών των μεγεθών). Η επακόλουθη απώλεια ανταγωνιστικότητας εκδηλώθηκε με μεγάλα (και διαρκώς αυξανόμενα) ελλείμματα και μείωση των ρυθμών ανάπτυξης. Τη χαριστική βολή τους την έδωσε η ανατίμηση του ευρώ ανάμεσα στο 2002 και το 2008.
Οπότε, ακόμα κι αν (και αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο «αν») υποτεθεί πως η Ελλάδα και τα υπόλοιπα κράτη PIIGS διέθεταν την πολιτική αποφασιστικότητα να μειώσουν δραστικά τα μεγάλα τους δημοσιονομικά ελλείμματα (αν ξεχνούσαμε με άλλα λόγια τη μεγάλη αντίσταση που παρατηρείται σε κάθε προσπάθεια περικοπής δαπανών και αύξησης των φόρων) η τρέχουσα ύφεση μπορεί -τουλάχιστο βραχυπρόθεσμα- να επιδεινωθεί, καθώς η αύξηση της φορολογίας και η μείωση των δαπανών πλήττουν την εσωτερική ζήτηση. Όταν πέφτει το ΑΕΠ, η επίτευξη συγκεκριμένων (χαμηλών) στόχων ελλείμματος και χρέους (που εκφράζονται ως ποσοστό του ΑΕΠ) είναι απλά ανέφικτη.

Αυτή ακριβώς ήταν η «παγίδα θανάτου» του ελλείμματος στην οποία έπεσε η Αργεντινή μεταξύ 1998 και 2001.
Η αποκατάσταση της ανάπτυξης απαιτεί πραγματική συναλλαγματική υποτίμηση. Και υπάρχουν μόνο τρεις τρόποι να συμβεί αυτό:

Πρώτος τρόπος είναι ένας αποπληθωριστικός κύκλος που θα μείωνε τους μισθούς και τις τιμές κατά 20%-30%. Αλλά αυτού του είδους οι κύκλοι συνδέονται με εμμένουσα ύφεση (δείτε ξανά την Αργεντινή) και δεν υπάρχει κοινωνία ή πολιτικό σύστημα που να μπορεί να ανεχθεί πολυετή ύφεση και δημοσιονομική αυστηρότητα, στο όνομα της προσπάθειας να επιτευχθεί ένας αποπληθωριστικός κύκλος. Πιθανότατα κάποια στιγμή, πολύ πριν από την ολοκλήρωση αυτού του «κύκλου», θα επέλθει/προτιμηθεί η χρεοκοπία και η έξοδος από το ευρώ.
Δεύτερος τρόπος είναι να ακολουθηθεί το γερμανικό υπόδειγμα της επιτάχυνσης των διαρθρωτικών αλλαγών και της επιχειρηματικής αναδιάρθρωσης, με παράλληλη συγκράτηση του μισθολογικού κόστους. Αλλά η Γερμανία χρειάστηκε δέκα χρόνια πριν κατορθώσει να μειώσει το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος της με αυτόν τον τρόπο. Ακόμα κι αν η Ισπανία ή η Ελλάδα ακολουθούσαν τα βήματά της από σήμερα, το κόστος της αναδιανομής των αγαθών θα ήταν πιθανότατα βαρύ, ενώ τα οφέλη από την αύξηση της ανάπτυξης θα χρειάζονταν υπερβολικά πολλά χρόνια πριν γίνουν ορατά.
Τρίτος τρόπος είναι η απότομη υποτίμηση του ευρώ. Αλλά κάτι τέτοιο θα ευνοούσε και πάλι κυρίως τη Γερμανία. Επιπλέον, προκειμένου να υποτιμηθεί αρκετά το ευρώ, ο κίνδυνος χρεοκοπίας της Ελλάδας θα έπρεπε να γίνει τόσο μεγάλος -και η επέκταση των υψηλών «σπρεντ» στα υπόλοιπα κράτη PIIGS θα είχε τόση σφοδρότητα- που η διεύρυνση των «σπρεντ» θα βύθιζε την ευρωζώνη ξανά σε ύφεση, πριν καν η υποτίμηση του ευρώ παραγάγει τα αναμενόμενα οφέλη της.

Χωρίς κάποιο θαύμα, η Ελλάδα βρίσκεται στο χείλος της χρεοκοπίας. Όταν ξέσπασε η δημοσιονομική κρίση της Αργεντινής, το έλλειμμά της έφτανε το 3%, το δημόσιο χρέος της το 50% και το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών της το 2% (όλοι οι αριθμοί ως ποσοστό του ΑΕΠ). Οι αντίστοιχοι αριθμοί για την Ελλάδα σήμερα είναι πολύ χειρότεροι: 13%, 120% και 10%.
Για να μειωθούν οι πιθανότητες να χρεοκοπήσει η Ελλάδας και να εγκαταλείψει την ευρωζώνη, θα χρειαστεί Ηράκλεια προσπάθεια, πολύ τύχη και υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το ΔΝΤ.
Η Ελλάδα σήμερα είναι υπερβολικά συνδεδεμένη με την παγκόσμια οικονομία για να της επιτραπεί απλά να καταρρεύσει: με δημόσιο χρέος ύψους 300 δις ευρώ (400 δις δολαρίων), εκ των οποίων τα τρία τέταρτα βρίσκονται με τη μορφή χρεογράφων στα χαρτοφυλάκια χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του εξωτερικού, ως επί το πλείστον ευρωπαϊκών, μια άτακτη χρεοκοπία της Ελλάδας θα οδηγούσε σε μαζικές ζημίες και θα κινδύνευε να προκαλέσει μια συστημική κρίση. Επιπλέον, η επέκταση της κρίσης στα «σπρεντ» των υπολοίπων κρατών-PIIGS, θα έπληττε καίρια πλείστες όσες από αυτές τις οικονομίες.
Οπότε, ανεξαρτήτως της απέχθειας που μπορεί να προκαλεί στη Γερμανία ή την «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) η ιδέα να «στηριχθεί» η Ελλάδα, η αλήθεια είναι πως αν δε θέλουμε να δούμε την τρέχουσα αδυναμία δανεισμού της να μετατρέπεται αμέσως σε χρεοκοπία, φέτος η Αθήνα θα χρειαστεί ρευστότητα με βιώσιμα επιτόκια -που δεν μπορεί πια να τα βρει στις αγορές. Αλλά αυτή η βοήθεια το πολύ-πολύ να αναβάλει το μοιραίο έως του χρόνου. Διότι είναι απίθανο να πετύχει η Αθήνα το «τρίπτυχο» βιώσιμο χρέος/έλλειμμα, πραγματικής εσωτερική υποτίμηση κι επάνοδο της ανάπτυξης, όποια βοήθεια κι αν της παρασχεθεί.

Όλες οι πετυχημένες επιχειρήσεις διάσωσης κρατών από την οικονομική κατάρρευση (Μεξικό, Κορέα, Ταϊλάνδη, Βραζιλία, Τουρκία) απαιτούν δύο προϋποθέσεις:

την αξιόπιστη βούληση της ίδιας της χώρας να επιβάλει τη δημοσιονομική πειθάρχηση και τις διαρθρωτικές αλλαγές που απαιτούνται προκειμένου να αποκατασταθεί η δημοσιονομική της βιωσιμότητα και η ανάπτυξη
τη μαζική εισροή ρευστότητας, προκειμένου να αποφευχθεί μια «αυτοεπιβεβαιούμενη» ανατροπή, λόγω της κρίσης που προκαλεί η ωρίμανση δημοσίων ή ιδιωτικών χρεών. Μεταρρύθμιση χωρίς λεφτά δε γίνεται, αφού οι νευρικοί επενδυτές, που έχουν πάντα το δάχτυλο στη σκανδάλη, θα προτιμήσουν να αποσύρουν τα λεφτά τους από μια χώρα που δε θα μπορεί να επιδείξει ικανά συναλλαγματικά αποθέματα.

Οπότε, μετά από ένα παντελώς ανεπαρκές «πρόγραμμα σταθερότητας και ανάπτυξης» που ίσως να απέδιδε πολύ αργά, μόνο όταν η χώρα πλέον θα είχε μπει στη φάση της αυτοτροφοδοτούμενης δημοσιονομικής κρίσης και οι χρηματαγορές θα είχαν καταστήσει μη-βιώσιμη τη συνέχιση της αποπληρωμής του ελληνικού χρέους από τις αγορές, η ΕΕ ήρθε στα συγκαλά της και συνέταξε ένα νέο «μηχανισμό στήριξης», κατ' εικόνα ενός τυπικού προγράμματος του ΔΝΤ, με «εμπροσθοβαρή» βοήθεια και συμπεφωνημένο επιτόκιο.

Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν αυτός ο «μηχανισμός στήριξης» θα δουλέψει, αν δηλαδή αποδειχθεί πως η Ελλάδα -παρά το πρόβλημα ρευστότητάς της- είναι εις θέση να αποπληρώσει το χρέος της, μπορεί να αντεπεξέρθει στους όρους για φορολογική αυστηρότητα και διαρθρωτικές αλλαγές και θα βοηθηθεί με σημαντική ρευστότητα.

Μπορεί αντιθέτως η Ελλάδα (σαν την Αργεντινή, τη Ρωσία, τον Ισημερινό) να αποδειχθεί αναξιόχρεη και να αποτύχει να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητα της εξυπηρέτησης του χρέους της και την ανάπτυξη.

Προς το παρόν, η διεθνής κοινότητα έχει αποφασίσει να μείνει προσηλωμένη στο σχέδιο Α'· αν αυτό αποτύχει, το σχέδιο Β' είναι η στάση πληρωμών εκ μέρους της Ελλάδας και ο διακανονισμός των οφειλών της, ώστε να μειωθεί το μη-βιώσιμο δημόσιο χρέος της, παράλληλα με την έξοδό της από την ευρωζώνη, ώστε να μπορεί να υπάρξει υποτίμηση του νομίσματός της, αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητάς και επάνοδος στην ανάπτυξη.

Δεσμώτες του χώρου

της Λαλίνας Φαφούτη

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Ο χρόνος είναι «μακρύς» για τους Αγγλοσάξονες, αλλά «πολύς» για τους Ελληνες. Ολοι όμως νιώθουμε «στα πάνω μας» ή ευχόμαστε να μας έρθουν «όλα δεξιά». Μυστικά της ακατανίκητης έλξης που ασκούν οι τρεις διαστάσεις στην ψυχολογία και στην αντίληψή μας

Μπορεί ένας Ελληνας να μετράει τον χρόνο μεταφράζοντάς τον νοερά σαν ένα δοχείο που γεμίζει με νερό, ενώ ένας Αμερικανός να τον σκέφτεται σαν μια γραμμή που τρέχει; Και είναι δυνατόν το αν θα καθίσετε στα δεξιά ή στα αριστερά του υποψήφιου εργοδότη σας να επηρεάσει το αν τελικά θα προσληφθείτε, ανεξαρτήτως των προσόντων σας;

Ο τρόπος με τον οποίο το σώμα και η μητρική μας γλώσσα ενδέχεται να επηρεάζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε αφηρημένες έννοιες όπως ο χρόνος, η απέχθεια, το καλό και το κακό, ή το θετικό και το αρνητικό, αποτελεί εδώ και χρόνια αντικείμενο μελέτης από τους γλωσσολόγους και τους ψυχολόγους. Ενα βασικό εμπόδιο στις σχετικές έρευνες ήταν όμως ως τώρα η ίδια η γλώσσα στην οποία καθένας εκφράζει αυτές τις αντιλήψεις. ΟΝτάνιελ Καζασάντο, ψυχολόγος-γλωσσολόγος ως πρόσφατα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ των Ηνωμένων Πολιτειών και σήμερα του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ Ψυχογλωσσολογίας στο Ναϊμέγκεν της Ολλανδίας, ανέπτυξε μερικά από τα πρώτα ερευνητικά εργαλεία που υποσκελίζουν αυτό το εμπόδιο.

Ο χωροχρόνος στο μυαλό μας
«Γλωσσολόγοι και φιλόσοφοι είχαν παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι συνήθως μιλούν για τις αφηρημένες έννοιες με μεταφορές·αναφερόμενοι σε κάτι που μπορούν να αισθανθούν μέσω των αισθητικών αντιλήψεων, του χώρου και της κίνησης» εξηγεί ο αμερικανός επιστήμονας μιλώντας στο «Βήμα».Ετσι άρχισε να διαμορφώνεται η άποψη ότι για να συλλάβουμε τις αφηρημένες έννοιες δανειζόμαστε τους ίδιους νευρωνικούς μηχανισμούς τους οποίους χρησιμοποιούμε και για πιο απτές λειτουργίες, και κυρίως για να αντιληφθούμε τον χώρο.«Το επιχείρημα ήταν: “Εφόσον οι άνθρωποι μιλούν για πράγματα όπως ο χρόνος με όρους του χώρου,μήπως σκέφτονται και τον χρόνο όπως τον χώρο;”.Και αν κάποιος έλεγε: “Ωραία,αλλά ποια είναι η απόδειξη γι΄ αυτό;” η απάντηση ήταν:“Μαδείτε πώς μιλάνε!”.Χρειαζόταν λοιπόν κάποιο μέσο ανεξάρτητο από τη γλώσσα για να ελέγξουμε αυτές τις μεταφορικές έννοιες και να δούμε αν οι άνθρωποι σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο που μιλάνε».

Το πρώτο εξωγλωσσικό τεστ που ανέπτυξε ο κ. Καζασάντο έδειχνε γραμμές που έτρεχαν σε διαφορετικά μήκη στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Οι εθελοντές έπρεπε να εκτιμήσουν πόσο μήκος είχε κάθε γραμμή και για πόσο χρονικό διάστημα έτρεξε στην οθόνη.«Αυτό το οποίο αναζητούσα», λέει,«ήταν πρότυπα αλληλεπίδρασης ανάμεσα στις διαστάσεις: μπορούσε κάποιος να αγνοήσει τον χρόνο στην εκτίμηση του χώρου ή να αγνοήσει τον χώρο στην εκτίμηση του χρόνου;».

Αν και οι γραμμές εμφανίζονταν περίπου το ίδιο χρονικό διάστημα, οι εθελοντές εκτίμησαν ότι εκείνες οι οποίες ήταν μικρότερες σε μήκος διήρκεσαν λιγότερο, ενώ εκείνες που ήταν μεγαλύτερες διήρκεσαν περισσότερο. «Αυτή η ασυμμετρία ανάμεσα στον χώρο και στον χρόνο είναι ενδιαφέρουσα γιατί ακριβώς έτσι μιλάμε»,εξηγεί ο ερευνητής.«Μπορούμε να μιλήσουμε για τον χώρο χωρίς να χρησιμοποιήσουμε χρονικές λέξεις, αλλά είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουμε για τον χρόνο χωρίς να χρησιμοποιήσουμε χωρικές λέξεις». «Πολύς καιρός» στο Ξυλόκαστρο...
Εξηγώντας τα αποτελέσματα των ερευνών του σε ένα συνέδριο στο Ξυλόκαστρο, ο αμερικανός ερευνητής αναφερόταν στις μεταφορές της αγγλικής γλώσσας, στις οποίες οι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιούνται για τον χρόνο, όπως για παράδειγμα «long time» (μακρύς καιρός), έχουν πάντα γραμμική έννοια.«Ανέπτυσσα παλαιές θεωρίες που πίστευα ότι ίσχυαν, λέγοντας ότι δεν μπορεί να μιλήσει κάποιος για τον χρόνο χωρίς να χρησιμοποιήσει γραμμικές χωρικές λέξεις,και αυτό αποδιδόταν στην ίδια τη φύση του χρόνου. Τότε, μια ελληνίδα συνάδελφος πήρε τον λόγο και μου είπε:“Εμείς δεν μιλάμε έτσι για τον χρόνο· και εγώ δεν σκέφτομαι τον χρόνο με αυτόν τον τρόπο. Δεν λέμε:μακρύς καιρός (long time) ή μια μακριά συνάντηση (long meeting) λέμε:πολύς καιρός ή μια συνάντηση που διήρκεσε πολύ».

Αυτό τον έβαλε σε σκέψεις: μήπως τελικά ο χρόνος δεν έχει μία, οικουμενική έννοια, αλλά η αντίληψη που έχουν οι άνθρωποι για αυτόν εξαρτάται από τη γλώσσα που μιλάνε; Τα επόμενα πειράματα αναπτύχθηκαν λαμβάνοντας υπόψη τους ελληνικούς χρονικούς χαρακτηρισμούς και εξέτασαν ελληνόφωνους και αγγλόφωνους εθελοντές, οι οποίοι, εκτός από τις γραμμές, είδαν επίσης στην οθόνη τού υπολογιστή δοχεία που γέμιζαν σε διαφορετικό ύψος με νερό και έπρεπε να εκτιμήσουν τη χρονική διάρκεια και τις ποσότητες. Αν η αντίληψη του χρόνου ήταν η ίδια για όλους τους ανθρώπους, οι επιδόσεις των δύο ομάδων στα τεστ δεν θα έπρεπε να διαφέρουν, παρά τις διαφορές των χρονικών χαρακτηρισμών στη μητρική τους γλώσσα.

Η γλώσσα εκπαιδεύει τη σκέψη
Οι επιδόσεις των Αμερικανών και των Ελλήνων ήταν όμως εμφανώς διαφορετικές: οι πρώτοι μπόρεσαν να εκτιμήσουν καλύτερα τον χρόνο στα έργα με τα δοχεία, ενώ οι δεύτεροι τα κατάφεραν καλύτερα στις γραμμές. «Αυτό»,εξηγεί ο ψυχογλωσσολόγος, «δείχνει έναν συσχετισμό·δείχνει ότι οι άνθρωποι που μιλούν διαφορετικά, ίσως σκέφτονται επίσης διαφορετικά» . Παρόλα αυτά, όπως έδειξαν τα αποτελέσματα, η αντίληψη του χρόνου δεν βασιζόταν σε εντελώς διαφορετικούς μηχανισμούς. Οι ποσοτικές έννοιες που χρησιμοποιούν οι ελληνόφωνοι δεν είναι αφηρημένες, αλλά χωρικές: μεταφράζουν την ποσότητα ως όγκο στον χώρο. Συνεχίζοντας τις μελέτες σε περισσότερες γλώσσες, ο κ. Καζασάντο και οι συνεργάτες του έχουν διαπιστώσει ότι ουσιαστικά και οι δύο αντιλήψεις- η γραμμική και η ποσοτική- συνυπάρχουν, απλώς η μία από αυτές υπερισχύει ανάλογα με τη γλώσσα.

«Το επόμενο που θελήσαμε να δούμε»,εξηγεί,«ήταν αν η γλώσσα ήταν η κύρια αιτία αυτών των διαφοροποιήσεων· αν δηλαδή το γεγονός ότι μιλούν διαφορετικά κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται και διαφορετικά». Για να διαπιστωθεί κάτι τέτοιο δεν μπορούσαν να συγκρίνουν απλώς διαφορετικούς λαούς, εφόσον εδώ υπεισέρχεται και το ζήτημα της διαφορετικής κουλτούρας. Αυτό το οποίο σκέφτηκαν ήταν να εκπαιδεύσουν αγγλόφωνους εθελοντές ώστε να μάθουν να σκέφτονται και να μιλούν για τον χρόνο με τον ελληνικό τρόπο και στη συνέχεια να συγκρίνουν τις επιδόσεις τους με αυτές μιας ομάδας ελέγχου μη εκπαιδευμένων αγγλόφωνων εθελοντών.«Ξαφνικά», λέει ο κ. Καζασάντο,«οι εκπαιδευμένοι αμερικανοί εθελοντές δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν τον χρόνο αγνοώντας πόσο γεμάτο ήταν το δοχείο. Και αυτό είναι μια ένδειξη ότι όχι μόνον οι άνθρωποι που μιλούν διαφορετικά σκέφτονται διαφορετικά, αλλά και ότι η γλώσσα μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται διαφορετικά».

Πάνω- κάτω, αριστερά- δεξιά
Ο χρόνος δεν είναι η μόνη αφηρημένη έννοια την οποία συγκεκριμενοποιούμε και αντιλαμβανόμαστε χρησιμοποιώντας ως μέτρο τον χώρο. Το ίδιο ισχύει και για τη συναισθηματική αξία που αποδίδουμε στα διάφορα ερεθίσματα.«Σχεδόν σε ό,τι υπάρχει γύρω μας αποδίδουμε μια θετική ή μια αρνητική αξία»,επισημαίνει ο κ. Καζασάντο.«Συνήθως γίνεται ασυναίσθητα,όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι χωρίζουμε τον κόσμο σε πράγματα που μας αρέσουν και σε πράγματα που δεν μας αρέσουν.Αυτή η τάση ίσως έχει πολύ βαθιές ρίζες·ίσως η αξία είναι ένας δείκτης του αν θα προσεγγίσουμε ή θα αποφύγουμε κάτι. Ολοι οι οργανισμοί πλησιάζουν τα θετικά ερεθίσματα, όπως η τροφή, και απομακρύνονται από τα αρνητικά, όπως ένα αιχμηρό αντικείμενο».

Αυτή η αξιολόγηση εκφράζεται στις περισσότερες γλώσσες με χωρικές έννοιες: κάτι που μας αρέσει είναι «ελκυστικό», ενώ κάτι που δεν μας αρέσει είναι «απωθητικό», τα θετικά πράγματα μάς «ανεβάζουν», ενώ τα αρνητικά μάς «ρίχνουν». Μεταφράζουν όμως πραγματικά αυτές οι μεταφορές τη σωματική μας εμπειρία ή μήπως, όπως έχει αποδειχθεί από πειράματα, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε επηρεάζει την αξιολόγησή μας και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα; Για να διερευνήσουν αυτό το ζήτημα, ανεξάρτητα από τη γλώσσα, οι ερευνητές σκέφτηκαν να εξετάσουν δύο ομάδες με διαφορετική σωματική εμπειρία του κόσμου, τους αριστερόχειρες και τους δεξιόχειρες.

Δεξιόστροφος πολιτισμός
«Σε όλους τους πολιτισμούς», λέει ο κ. Καζασάντο,«τόσο στον προφορικό λόγο όσο και στα έθιμα, το καλό και το θετικό συνδέονται με το δεξιό, ενώ το κακό και το αρνητικό με το αριστερό».Αποκαλούμε για παράδειγμα έναν στενό συνεργάτη μας “το δεξί μου χέρι”, μπαίνουμε σε ένα κτίριο “με το δεξί”» ή διαβεβαιώνουμε πως όλα “μας ήρθαν δεξιά”. Η κοινωνική ψυχολογία έχει αποδείξει ότι η κινητική ευχέρεια συνδέεται με το σωστό· έτσι, οι ερευνητές θέλησαν να μελετήσουν αν οι δεξιόχειρες- οι οποίοι αποτελούν και τη συντριπτική πλειονότητα του ανθρώπινου πληθυσμού και επομένως έχουν επιβάλει τις λεκτικές εκφράσεις- συνδέουν το καλό με την πλευρά την οποία «ελέγχουν» καλύτερα.«Ο τρόπος για να το δούμε αυτό ήταν να εξετάσουμε πώς οι αριστερόχειρες, ασυνείδητα,τοποθετούν στον χώρο το καλό και το κακό. Και έπρεπε να είναι ασυνείδητα, γιατί συνειδητά όλοι χρησιμοποιούν τις ίδιες εκφράσεις». Ο κ. Καζασάντο και οι συνεργάτες του ανέπτυξαν ειδικά για τον λόγο αυτό τεστ τα οποία δεν ενέπλεκαν στις απαντήσεις τους το στοιχείο της γλώσσας. Οι εξεταζόμενοι έπρεπε να τοποθετήσουν το αγαπημένο τους ζώο στη δεξιά ή στην αριστερή πλευρά, να χαρακτηρίσουν ως έξυπνα ή ανόητα, έντιμα ή ύπουλα, κ.ο.κ, σκίτσα με φανταστικά όντα, τα οποία τους παρουσιάζονταν ανά δύο πλάι πλάι, ή να επιλέξουν διάφορα προϊόντα, ακόμη και συνεργάτες, με βάση μια σύντομη περιγραφή των προσόντων τους, αλλά και με μια διάταξη που τους τοποθετούσε ανά ζεύγη δεξιά και αριστερά στον χώρο.

Ζητήστε άδεια στο δεξί αφτί!
Οπως αποδείχθηκε από τις δοκιμασίες, η χωρική αντίληψη των δεξιόχειρων και των αριστερόχειρων για το θετικό και το αρνητικό ήταν αντιδιαμετρικά αντίθετη, αφού ο καθένας συνέδεε το «καλό» με την πλευρά που αντιστοιχούσε στο «καλό» του χέρι.«Οι δεξιόχειρες» , εξηγεί ο ερευνητής, «ήθελαν πιο συχνά να προσλάβουν τον υποψήφιο που βρισκόταν στη δεξιά πλευρά, να αγοράσουν το δεξιό στρώμα ή αυτοκίνητο, ενώ οι αριστερόχειρες προτιμούσαν αυτά που βρίσκονταν στα αριστερά». Αυτή η διάκριση, τονίζει ο ψυχογλωσσολόγος, μπορεί να πηγάζει μόνο από τη σωματική εμπειρία και τα αποτελέσματα αυτά συνιστούν για την επιστήμη τις πρώτες απτές ενδείξεις ότι τα πρότυπα αλληλεπίδρασης με τον φυσικό κόσμο μπορούν να επηρεάσουν τη σκέψη και τις νοητικές μεταφορές που κάνουμε ανεξάρτητα από τη γλώσσα.

Σημαίνουν όλα αυτά ότι την επόμενη φορά που θα σας καλέσουν για επαγγελματική συνέντευξη θα πρέπει να κατασκοπεύσετε τον συνομιλητή σας για να δείτε αν είναι δεξιόχειρας ή αριστερόχειρας, ώστε να φροντίσετε να καθίσετε στην «καλή» πλευρά του και να πάρετε τη θέση; Ή ότι αν ο αριστερόχειρας συνάδελφός σας εκθειάζει τις ικανότητές σας, αλλά συνοδεύει τα λόγια του και με μια κίνηση του δεξιού χεριού ψεύδεται ασυστόλως; Οι έρευνες του κ. Καζασάντο είναι οι πρώτες του είδους- ορισμένες από αυτές βρίσκονται ακόμη υπό δημοσίευσηοπότε προς το παρόν δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισής τους. Ανοίγουν όμως ένα ενδιαφέρον πεδίο, το οποίο αναμένεται να εμπλουτιστεί στο μέλλον.


ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΑ ΚΑΙ ΧΥΜΟΙ
Τα παιδιά κατέχουν τον χώρο πριν από τον χρόνο
Σ ε συνεργασία με τον Ντάνιελ Καζασάντο και στο πλαίσιο ενός διαπολιτισμικού προγράμματος που συγκρίνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ελλάδα και την Ισπανία, ηΟλγα Φωτακοπούλου , διδάκτωρ Ψυχολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, μελέτησε τις έννοιες του χώρου και του χρόνου σε ελληνόφωνα παιδιά. Τα τεστ αποτελούσαν ουσιαστικά μια προσαρμογή αυτών που έγιναν σε ενηλίκους- αντί για γραμμές έδειχναν στην οθόνη σαλιγκάρια που τρέχουν και αντί για δοχεία ποτήρια που γεμίζουν με χυμούς- και έγιναν σε παιδιά δύο ομάδων, ηλικίας 5 ως 6 ετών και 9 ως 10 ετών.

Τα αποτελέσματα που προέκυψαν ήταν διαφορετικά.«Κατ΄ αρχήν», λέει η κυρία Φωτακοπούλου,«τα παιδιά σημείωσαν υψηλότερες επιδόσεις στα χωρικά έργα συγκριτικά με τα έργα που μελετούσαν την κατανόηση του χρόνου.Αυτό ήταν ένα σημαντικό εύρημα,ότι πρώτα κατακτάται η έννοια του χώρου και έπειτα η έννοια του χρόνου, η οποία αναπαριστάται επάνω σε αυτήν». Επίσης, όπως αναμενόταν όσον αφορά την επίδραση της γλώσσας, οι επιδόσεις των ελληνόφωνων παιδιών διαφοροποιήθηκαν σε σχέση με αυτές των αγγλόφωνων παιδιών.

«Βέβαια», τονίζει η ερευνήτρια,«υπήρξε και κάποια ασυμφωνία.Ενώ σύμφωνα με την υπόθεσή μας περιμέναμε ότι τα αγγλόφωνα παιδιά θα παρουσίαζαν μεγαλύτερη δυσκολία να διαφοροποιήσουν την απόσταση από τον χρόνο αυτό δεν επιβεβαιώθηκε». Αντίθετα με τους ενηλίκους, τα αγγλόφωνα παιδιά σημείωσαν υψηλότερες επιδόσεις στο τεστ της απόστασης με τα σαλιγκάρια, ενώ τα ελληνόφωνα παιδιά ήταν καλύτερα στα τεστ με τους χυμούς. Οπως εξηγούν η κυρία Φωτακοπούλου και ο κ. Καζασάντο, αυτό δείχνει ότι τα παιδιά δεν είχαν ακόμη «χτίσει» την έννοια του χρόνου επάνω στη γλώσσα τους.«Και αυτό»,καταλήγει η ερευνήτρια,«είναι ένα σημαντικό εύρημα και δείχνει ότι ακόμη και όταν δεν επαληθεύονται οι υποθέσεις σε μια έρευνα μπορεί κάποιος να οδηγηθεί σε σημαντικά συμπεράσματα».

ΟΜΠΑΜΑ VS ΜΠΟΥΣ
«Ακούγεται τρελό, όμως αυτά τα μικρά πράγματα μπορεί τελικά να έχουν σημασία»λέει ο κ. Καζασάντο.«Για αυτό με τους φοιτητές μου, σε μια μελέτη που ολοκληρώσαμε πρόσφαταθελήσαμε να δούμε αν πέρα από αυτά τα ερωτηματολόγια, πέρα από αυτά τα τεστ στο εργαστήριο, μπορούμε να βρούμε αντίστοιχες ενδείξεις στον πραγματικό κόσμο».O πραγματικός κόσμος τον οποίο επέλεξαν να μελετήσουν ήταν αυτός της πολιτικής, και συγκεκριμένα το πολιτικό σκηνικό των δύο τελευταίων προεδρικών εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες.«Η Ιστορία»,επισημαίνει ο ερευνητής, «μας πρόσφερε το τέλειο παράδειγμα, αφού υπήρχαν δύο δεξιόχειρες αντίπαλοι (Τζορτζ Μπους καιΤζον Κέρι) και δύο αριστερόχειρες (Μπαράκ ΟμπάμακαιΤζον Μακ Κέιν)».Οι ερευνητές μελέτησαν και συνέκριναν τις κινήσεις και τις χειρονομίες των προεδρικών υποψηφίων προκειμένου να δουν αν όταν μιλούσαν για θετικά πράγματα έτειναν να χρησιμοποιούν το κυρίαρχο χέρι τους, ενώ όταν μιλούσαν για αρνητικά απέφευγαν να το χρησιμοποιήσουν. Και αυτό ακριβώς διαπίστωσαν.«Εντοπίσαμε ακριβώς τα ίδια πρότυπακαι αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον», τονίζει ο κ. Καζασάντο,«γιατί συνήθως δεν προσέχουμε τις κινήσεις μας.

Αυτές όμως δίνουν πληροφορίες για τη διάθεσή μας απέναντι στα πράγματα, για το πώς βλέπουμε τα πράγματα για τα οποία μιλάμε· αν είμαστε θετικοί ή αρνητικοί απέναντί τους».

πηγή: Βήμα, Κυριακή 14 Μαρτίου 2010

Η παραπλανητική αίσθηση του χρόνου

του Σπύρου Μανουσέλη

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Η ιδέα ενός ενιαίου και μοναδικού «βέλους του χρόνου» που υποτίθεται ότι μετρά αδυσώπητα τις ζωές μας ίσως, εν τέλει, αποδειχτεί μια αυταπάτη. Γιατί όταν πλήττουμε έχουμε την αίσθηση ότι ο χρόνος δεν περνά, ενώ όταν κάνουμε κάτι ενδιαφέρον ή όταν διασκεδάζουμε ο χρόνος κυλά χωρίς να το καταλαβαίνουμε; Και γιατί τα άτομα που υποφέρουν από νευροψυχολογικές παθήσεις (κατάθλιψη ή νόσο Πάρκινσον) έχουν μια εμφανώς διαφορετική αντίληψη του χρόνου; Πρόσφατα, χάρη σε κάποιες πρωτοποριακές έρευνες, η επιστήμη άρχισε να κατανοεί τις υποσυνείδητες ψυχολογικές διεργασίες και τους αδιαφανείς εγκεφαλικούς μηχανισμούς που μπορούν να επιβραδύνουν ή να επιταχύνουν το βέλος του χρόνου της ζωής μας.

Ορισμένοι ειδικοί τοποθετούν το εγκεφαλικό μας ρολόι κάπου μεταξύ της παρεγκεφαλίδας και των βασικών γαγγλίων. Αλλοι θεωρούν ότι εντοπίζεται σε ειδικά νευρωνικά κυκλώματα κατανεμημένα στο σύνολο του εγκεφάλου Κάθε πράξη ή σκέψη μας ορίζεται από τον χρόνο: έχει αρχή και τέλος, και συντελείται συνήθως με έναν προσωπικό ρυθμό. Αυτή η ιδιαίτερη ρυθμικότητα εκδηλώνεται στον αργό ή γρήγορο τρόπο που μιλάμε και γράφουμε, στον χαρακτηριστικό τρόπο που χτυπάμε ένα κείμενο στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή ή στον προσωπικό ρυθμό που εκφέρουμε τις λέξεις. Είναι γνωστό επίσης ότι κάποιοι σπουδαίοι καλλιτέχνες (π.χ. μουσικοί ή χορευτές) διαθέτουν και εκφράζουν εκπληκτικές «ρυθμικές» ικανότητες.

Ενα πολύ απλό τεστ για να διαπιστώσουμε πώς ο εγκέφαλος καταμετρά τους χρόνους των πράξεών μας είναι να ζητήσουμε από κάποια άτομα να ακολουθήσουν, χτυπώντας στο τραπέζι π.χ. το μεσαίο δάχτυλό τους, ένα γρήγορο ρυθμό (τρία χτυπήματα ανά δευτερόλεπτο) ή έναν αργό ρυθμό (ένα χτύπημα ανά δευτερόλεπτο). Τα χτυπήματα κάθε ατόμου μπορεί να είναι είτε λίγο πιο γρήγορα είτε λίγο πιο αργά. Ομως, και στις δύο περιπτώσεις το σφάλμα θα είναι παρόμοιο (τα χτυπήματα θα είναι είτε πιο γρήγορα είτε πιο αργά)· λες και ο εγκέφαλος των ατόμων διαθέτει ένα και μόνο εσωτερικό ρολόι που μετρά τον χρόνο είτε υπερβολικά γρήγορα είτε υπερβολικά αργά!

Αν επομένως υπάρχει μέσα μας ένας «μετρονόμος» που προσδίδει σε κάθε μας ενέργεια τον προσωπικό μας ρυθμό, ένα είδος υποκειμενικού χρονικού «στίγματος», τότε η χρονική κλίμακα με την οποία μετράμε την κάθε μας πράξη δεν μπορεί να θεωρείται αντικειμενική αλλά μόνο υποκειμενική, εφόσον μεταβάλλεται από άτομο σε άτομο. Τότε όμως, πώς συνδέεται η υποκειμενική μας αίσθηση του χρόνου με τον ιστορικό χρόνο μέσα στον όποιο ζούμε και ποια σχέση μπορεί να έχει με τον μαθηματικοποιημένο χρόνο της φυσικής ή με τον άχρονο χρόνο της μεταφυσικής;

Η εγκεφαλική κλεψύδρα

Από καιρό οι ερευνητές αναρωτιούνται ποιοι μπορεί να είναι οι νευροψυχολογικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν στους περισσότερους ανθρώπους και ειδικότερα σε διάσημους πιανίστες ή χορευτές να βρίσκουν πάντα τον «σωστό» ρυθμό.

Τα επικρατέστερα σήμερα γνωστικά μοντέλα για την αντίληψη του χρόνου λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις καθημερινές εμπειρίες και ανάγκες των ατόμων καθώς και την επιρροή των συναισθηματικών τους καταστάσεων. Τα περισσότερα όμως από αυτά τα εξηγητικά μοντέλα επικαλούνται την ύπαρξη ενός κεντρικού εγκεφαλικού μηχανισμού για την καταμέτρηση του χρόνου, ένα είδος εγκεφαλικής κλεψύδρας που συσσωρεύει και «καταμετρά» χρονικές στιγμές.

Αυτός ο νευρολογικός «συσσωρευτής δευτερολέπτων», όπως τον αποκαλεί ο Marc Wittmann, επιφανής ερευνητής στην Ψυχιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, παρομοιάζεται με ένα νευρωνικό εκκρεμές που η κάθε του αιώρηση αντιστοιχεί με το τικ-τακ ενός μηχανικού ρολογιού. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για ένα ή περισσότερα νευρωνικά κυκλώματα που αποστολή τους είναι να καταγράφουν νευρικές ώσεις, και ο συνολικός αριθμός των καταγεγραμμένων νευρικών ώσεων αντιστοιχεί στη χρονική διάρκεια στην οποία έλαβε χώρα μια πράξη.

Από τις έρευνες αυτού του μηχανισμού προκύπτουν διάφορα εξαιρετικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα. «Σύμφωνα με το καθιερωμένο γνωστικό μοντέλο, όσο περισσότερη προσοχή δίνουμε στον χρόνο, τόσο αυξάνεται η υποκειμενική αίσθηση της διάρκειάς του», υποστηρίζει ο Wittmann. Αυτό συμβαίνει επειδή τα «τικ-τακ» συσσωρεύονται μονάχα όταν εστιάζουμε την προσοχή μας στον χρόνο. Το ίδιο συμβαίνει επίσης όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση επιφυλακής: επειδή εστιάζουμε την προσοχή μας στα πάντα, η συχνότητα των νευρικών ώσεων αυξάνει, συνεπώς αυξάνει και η συχνότητα των ώσεων που καταγράφονται από την εγκεφαλική κλεψύδρα.

Αρχίζουμε λοιπόν να καταλαβαίνουμε γιατί και πώς η ψυχολογική μας διάθεση μπορεί να επηρεάζει την υποκειμενική μας αντίληψη του χρόνου: αυξάνοντας ή, εναλλακτικά, μειώνοντας τους νευρωνικούς «χρονοδείκτες», δηλαδή σαν να λέμε τους κόκκους άμμου στην εγκεφαλική κλεψύδρα! «Κοντολογίς, ο υποκειμενικός χρόνος αντανακλά τη γνωστική και την ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου», όπως τονίζει ο Wittmann. Ισως γι' αυτό όταν βαριόμαστε ή όταν βιώνουμε κάτι παθητικά έχουμε την αίσθηση ότι ο χρόνος δεν περνά: η προσοχή μας παγιδεύεται σε ένα αέναα επεκτεινόμενο παρόν.

Οπως συμβαίνει συχνά στην επιστήμη, η μελέτη ενός μη φυσιολογικού φαινομένου ή μιας ανώμαλης συμπεριφοράς οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση των φυσιολογικών λειτουργιών. Ετσι, οι διαταραχές στην αντίληψη του χρόνου που διαπιστώνονται συστηματικά σε άτομα που υποφέρουν από κάποια νευροψυχολογική ασθένεια (υπερκινητικότητα, αδυναμία εστίασης της προσοχής, εξάρτηση από ναρκωτικά, κατάθλιψη, νόσο Πάρκινσον) αποτέλεσαν την αφετηρία για την κατανόηση των εγκεφαλικών μηχανισμών που εμπλέκονται άμεσα στην αντίληψη του χρόνου. Για παράδειγμα, από τη μελέτη ασθενών που έπασχαν από τη νόσο Πάρκινσον, μια νευροεκφυλιστική ασθένεια που πλήττει άτομα μέσης ηλικίας (55-60 ετών), οι ειδικοί έμαθαν πολλά για τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς της αίσθησης του χρόνου. Η ασθένεια αυτή πλήττει τους νευρώνες του ραβδωτού σώματος και των βασικών γαγγλίων του εγκεφάλου. Οι νευρώνες αυτοί χρησιμοποιούν ως νευροδιαβιβαστή, δηλαδή ως χημικό αγγελιαφόρο των νευρωνικών πληροφοριών, την ντοπαμίνη. Οι κινητικές δυσλειτουργίες και ανεπάρκειες των ασθενών εξαρτώνται από την καταστροφή αυτού του ντοπαμινεργικού συστήματος επικοινωνίας των νευρώνων.

Ωστόσο, η νόσος Πάρκινσον δεν πλήττει μόνο τις κινητικές ικανότητες των ασθενών αλλά και τις νοητικές: έχουν σοβαρά προβλήματα μνήμης και αίσθησης του χρόνου, γεγονός που, μέχρι πρόσφατα, είχε υποβαθμιστεί από τους κλινικούς γιατρούς. Το ότι όμως οι ασθενείς που υποφέρουν από Πάρκινσον εκδηλώνουν μια σαφή αλλοίωση της αίσθησης του χρόνου οδήγησε κάποιους πρωτοπόρους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι τα μόρια της ντοπαμίνης και γενικότερα το ντοπαμινεργικό σύστημα παίζει αποφασιστικό ρόλο στην αντίληψη του χρόνου!

Πού όμως βρίσκεται το εσωτερικό εγκεφαλικό μας ρολόι; Ποιο ή ποια είναι τα εγκεφαλικά υποστρώματα της αίσθησης του χρόνου; Σε αυτό το αποφασιστικό ερώτημα οι απόψεις των ειδικών ακόμη διίστανται. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εγκεφαλική κλεψύδρα βρίσκεται κάπου μεταξύ της παρεγκεφαλίδας και των βασικών γαγγλίων. Αλλοι θεωρούν ότι τέτοιες «κλεψύδρες» υπάρχουν σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου μας, σε ειδικά νευρωνικά κυκλώματα κατανεμημένα στο σύνολο του εγκεφάλου. *

Ενα συνοπτικό χρονικό των ιδεών μας για τον χρόνο
Τι σχέση μπορεί να έχει η εύπλαστη υποκειμενική εμπειρία του χρόνου που βιώνουμε καθημερινά με τον «απανθρωποποιημένο», δηλαδή τον μαθηματικοποιημένο χρόνο της επιστήμης;

Αρκεί να ανατρέξει κανείς στην ιστορία των ανθρώπινων ιδεών σχετικά με τον χρόνο για να διαπιστώσει τη μετάβαση από τον κυκλικό χρόνο των αρχαίων Ελλήνων στον τελεολογικό και γραμμικό χρόνο των Εβραίων-Χριστιανών, και από αυτόν στον μαθηματικοποιημένο άχρονο χρόνο της κλασικής φυσικής. Είτε ως ποτάμι που ρέει ατέρμονα, όπως ήθελε να τον βλέπει ο Ηράκλειτος, είτε ως ακίνητος σκοτεινός ωκεανός μέσα στον οποίο φαίνεται να ταξιδεύει το Σύμπαν, όπως ακράδαντα πίστευε ο Πλάτωνας, ο «χρόνος» υπήρξε ανέκαθεν η πιο σκοτεινή, ασαφής και αινιγματική κατηγορία της ανθρώπινης σκέψης.

Ο κλασικός αιωνόβιος Χρόνος

Η σύλληψη της έννοιας του «χρόνου» αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά και μεταφυσικά προβλήματα της αρχαιοελληνικής σκέψης. Απ' ό,τι φαίνεται, στην κοσμογονία των Ορφικών υπάρχει ήδη κάποια μυθολογική ταύτιση του Χρόνου με τον Κρόνο (Θεό-πλανήτη), του οποίου η κυκλική περιφορά καθορίζει τη γένεση, τον θάνατο και την αναγέννηση των πάντων.

Κατόπιν, οι Πυθαγόρειοι, πιθανά επηρεασμένοι από τους Ορφικούς, θα περιγράψουν τον χρόνο ως «σφαίρα που περικλείει τα πάντα», τον τοποθετούν δηλαδή στην εξώτερη σφαίρα του ουράνιου θόλου ως σκοτεινό ενορχηστρωτή της κοσμικής αρμονίας των σφαιρών.

Με τον Παρμενίδη αρχίζει η διαφοροποίηση του είναι από το γίγνεσθαι. Ο,τι πραγματικά υπάρχει, το ον σύμφωνα με τον Παρμενίδη, είναι αιώνιο: χωρίς αρχή και τέλος (αγέννητο και άφθαρτο). Μια εντυπωσιακή ιδέα που θα γονιμοποιήσει όλες τις μετέπειτα ιδεαλιστικές αντιλήψεις στην επιστήμη (αστρονομία, μαθηματικά) αλλά και στη φιλοσοφία της αρχαιότητας.

Ωστόσο, το κείμενο όπου το πρόβλημα του χρόνου, δηλαδή της σχέσης τού είναι με το γίγνεσθαι, τίθεται σε όλο του το φιλοσοφικό μεγαλείο είναι ο «Τίμαιος» του Πλάτωνος. Σε αυτό το ύστερο έργο του, ο Πλάτων περιγράφει τον χρόνο ως «κινητή εικόνα της αιωνιότητας». Με αυτή την υποβλητική μεταφορά ο Πλάτων επιχειρεί να αναβαθμίσει, δηλαδή να εκκοσμικεύσει την κυρίαρχη αντίληψη της εποχής περί κυκλικού χρόνου. Και το εντυπωσιακό είναι ότι το πετυχαίνει μαθηματικοποιώντας την!

Το επόμενο βήμα θα το πραγματοποιήσει ο Αριστοτέλης ορίζοντας τον χρόνο ως «τον αριθμό της κίνησης σύμφωνα με το πριν και το μετά»: η ταύτιση του χρόνου με τη μέτρηση της κίνησης στον χώρο έχει ήδη συντελεστεί. Πολύ αργότερα, κατά τον 17ο αιώνα, από αυτή τη γεωμετρικοποίηση της κίνησης θα προκύψει η επαναστατική ιδέα του «απόλυτου χρόνου»!

Ο νεωτερικός άχρονος χρόνος

Ολοι οι πρωταγωνιστές της μεγάλης επιστημονικής επανάστασης (Καρτέσιος, Γαλιλαίος και Νεύτων) θα στηρίξουν το αντιαριστοτελικό οικοδόμημα της νέας φυσικής φιλοσοφίας πάνω σε αυτήν ακριβώς την αριστοτελική ιδέα του χρόνου ως μετρήσιμης ποσότητας της κίνησης στον χώρο. Πρόκειται, ωστόσο, για τη μαθηματικοποίηση μιας γραμμικής και όχι πλέον κυκλικής σύλληψης του χρόνου. Σπάζοντας όμως τον κύκλο του χρόνου αυτοί οι φυσικοί φιλόσοφοι δημιούργησαν μια βαθιά τομή στην ανθρώπινη εμπειρία του χρόνου. Εκτοτε οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να ζουν σε έναν γραμμικό συμμετρικό «φυσικό» χρόνο μολονότι οι ίδιοι εξακολουθούν να βιώνουν την υποκειμενική εμπειρία ενός ασύμμετρου «αφύσικου» χρόνου, όπου το πριν προηγείται πάντοτε του μετά.

Για την κλασική φυσική ο χρόνος δεν κυλάει προς μία κατεύθυνση, δεν παράγει τίποτα νέο. Οπως το έθεσε ο Νεύτων στην εισαγωγή του μεγάλου βιβλίου του «Philosophiae Naturalis Principia Mathematica»: «Ο απόλυτος, αληθινός και μαθηματικός χρόνος, αφ' εαυτού και από την ίδια του τη φύση, ρέει ομοιόμορφα χωρίς να εξαρτάται από τίποτα το εξωτερικό...». Με άλλα λόγια, ο υποκειμενικός χρόνος που βιώνουν οι άνθρωποι, για τον Νεύτωνα αλλά και για ολόκληρη την κλασική επιστήμη, είναι μια ψευδαίσθηση που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τον απόλυτο κοσμικό χώρο και χρόνο. Ετσι όμως στον πυρήνα της νεωτερικής επιστήμης παρεισφρέει δόλια η πλατωνική εικόνα του χρόνου ως κινούμενου ειδώλου της αιωνιότητας.

Η ιδέα ενός απόλυτου χρόνου όχι μόνο άντεξε σθεναρά, αλλά και κυριάρχησε στην επιστημονική σκέψη για περισσότερο από τρεις αιώνες. Ωσπου στις αρχές του εικοστού αιώνα ένας νεαρός φυσικός ανέτρεψε το μεγαλοπρεπές οικοδόμημα της κλασικής φυσικής. Πράγματι, το 1905 η ειδική θεωρία της σχετικότητας του Αλμπερτ Αϊνστάιν ανέτρεψε τις νευτώνειες έννοιες του απόλυτου χώρου και χρόνου. Δεν κατάφερε όμως να αποκαταστήσει τον ενεργό και δημιουργικό ρόλο του χρόνου στη διαμόρφωση της θεμελιώδους δομής της ύλης (υποατομικά σωματίδια) αλλά και στην εξέλιξη του ορατού μας Σύμπαντος! Εξάλλου, όπως θα εκμυστηρευθεί ο ίδιος ο Αϊνστάιν σε ένα περίφημο γράμμα του: «Η διάκριση ανάμεσα σε παρελθόν και σε μέλλον αποτελεί μόνο μια ψευδαίσθηση, έστω κι αν πρόκειται για μια επίμονη ψευδαίσθηση».

Αν όμως ο χρόνος είναι απλώς μια παράμετρος στη φυσική περιγραφή του Σύμπαντος, αν αποτελεί απλώς μία διάσταση στο τετραδιάστατο συνεχές που ονομάζεται «χωρόχρονος», δηλαδή μια επιπλέον μαθηματική συντεταγμένη που αυξάνεται ή μειώνεται από το άπειρο παρελθόν στο άπειρο μέλλον, τότε γιατί το Σύμπαν δεν είναι στατικό αλλά συνεχώς εξελίσσεται; Γιατί ο χρόνος φαίνεται να είναι ασύμμετρος και χωρίζεται σε παρελθόν, παρόν και μέλλον; Τέλος, γιατί όλα τα πολύπλοκα φυσικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, περιέχουν καταγεγραμμένο στη δομή τους μόνο το παρελθόν αλλά όχι το μέλλον τους;

Η συνειδητοποίηση ότι το Σύμπαν δεν είναι στατικό αλλά εξελίσσεται διαρκώς δημιουργώντας νέες πιο σύνθετες δομές υποδεικνύει επίσης τη δημιουργική και απολύτως φυσική δράση του χρόνου πάνω στην οργάνωση του Σύμπαντος. Η μη αναστρεψιμότητα στη φύση αποτελεί όχι μόνο την εκδήλωση της δημιουργικής δράσης του χρόνου πάνω στα πολύπλοκα φυσικά συστήματα, αλλά και την ουσιαστική προϋπόθεση για την εμφάνιση όλων των εξελικτικών φαινομένων: από την κοσμολογική εξέλιξη μέχρι τη βιολογική εξέλιξη της ζωής και από τη νοητική εξέλιξη στο ζωικό βασίλειο μέχρι την ανθρώπινη ιστορία.

πηγή: http://www.enet.gr

Η ανώδυνη βία των καρτούν, κίνδυνος για τα παιδιά

Ευγένιος Τριβιζάς

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Ο κορυφαίος Έλληνας παραμυθάς, ένας σύγχρονος Άντερσεν με αχαλίνωτη φαντασία και μαγικές λύσεις για όλα, είκοσι πέντε χρόνια μετά την κλασική πλέον «Φρουτοπία» και δύο χρόνια μετά «Το ποντικάκι που ήθελε να αγγίξει ένα αστεράκι», ο «ποιητής παραμυθιών» Ευγένιος Τριβιζάς επέστρεψε προ ημερών στην ελληνική τηλεόραση με το «Ένα δέντρο, μια φορά», ένα από τα πιο διαβασμένα βιβλία του, που έγινε ταινία υψηλής ποιότητας τρισδιάστατων κινουμένων σχεδίων (3D animation).

Μια τρυφερή ιστορία που προάγει την οικολογική ευαισθητοποίηση και μεταδίδει επίκαιρα μηνύματα που αφορούν στη ζωή των περιθωριοποιημένων ατόμων στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

Ο συγγραφέας από το Λονδίνο, όπου μένει μόνιμα, καθώς εκτός από διαπρεπής παραμυθάς είναι και καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, μίλησε στα «Επίκαιρα» για τη σχέση της εικόνας με τα παραμύθια, μοιράστηκε μαζί μας μερικά από τα μυστικά της συγγραφής και, βέβαια, έστειλε μερικές πολύ πρωτότυπες ευχές από το νησί των πυροτεχνημάτων.

Ζούμε στην εποχή της εικόνας. Θεωρείτε ότι το πέρασμα των βιβλίων σας στη μικρή οθόνη δημιουργεί μια πιο εύκολη γέφυρα πρόσβασης στα παιδιά;



Ελπίζω ότι οι τηλεοπτικές μεταφορές θα κινήσουν το ενδιαφέρον των παιδιών να διαβάσουν τόσο τα δραματοποιημένα όσο και άλλα βιβλία μου και ενδεχομένως να τους ανοίξουν την όρεξη για το διάβασμα γενικότερα.

Όταν ένα βιβλίο περνάει στην τηλεόραση, τι κερδίζει και τι χάνει συνήθως;

Όπως ακριβώς συμβαίνει με το πέρασμα ενός βιβλίου στη θεατρική σκηνή, έτσι και με αυτό στη μικρή οθόνη, τα κέρδη και οι απώλειες εξαρτώνται από τους εκάστοτε συντελεστές της παραγωγής, το ταλέντο τους, την έμπνευσή τους και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Ενώ η συγγραφή μιας ιστορίας είναι μοναχική δουλειά, οι τηλεοπτικές μεταφορές απαιτούν τη συνεργασία και τη σωστή «χημεία» μεταξύ δεκάδων συντελεστών, με μαέστρο πάντα το σκηνοθέτη. Άλλοι ανάμεσά τους μπορεί να απογειώσουν το έργο κι άλλοι να το καταβαραθρώσουν.

Στο «Ένα δέντρο, μια φορά» δίνονται μηνύματα οικολογικού περιεχομένου. Θεωρείτε ότι ένα καλό παιδικό βιβλίο και μια ταινία για παιδιά κατ’ επέκταση οφείλει να δίνει και μηνύματα στους μικρούς αναγνώστες;

Δεν οφείλει, αλλά καλό θα είναι να μπορεί να το επιτύχει έμμεσα. Πρωταρχικά, ωστόσο, το βιβλίο ή η ταινία πρέπει να ψυχαγωγούν, να προφέρουν αισθητική παιδεία και να εμπλουτίζουν τη φαντασία του παιδιού.

Πώς και σκεφτήκατε τον Διονύση Σαββόπουλο στο κεντρικό ρόλο του «δέντρου»;

Ο Σαββόπουλος δεν είναι μόνο κορυφαίος τραγουδοποιός και απολαυστικός συνομιλητής, αλλά χαρακτηρίζεται από γνήσια ανθρωπιά. Πιστεύω ότι είναι ο ιδανικός ερμηνευτής για τη ζεστή βαθιά και πικραμένη φωνή ενός παραμελημένου δέντρου που «ποτέ δεν έχουν κελαηδήσει στα φύλλα του πουλιά». Η ερμηνεία του είναι συγκλονιστική. Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, και το στίχο του «τη νύχτα αυτή την λέμε εμείς φωτιά, εσύ την είπες δέντρο».

Μπορεί να ξαναζήσει η μικρή οθόνη τις μεγάλες στιγμές της «Φρουτοπίας»;

Μπορεί, αρκεί να το τολμήσει να απαρνηθεί τη νοοτροπία ότι το παιδικό είναι ευκολότερο, απλούστερο και φθηνότερο από το αντίστοιχο πολιτιστικό προϊόν που απευθύνεται σε ενήλικες.

Πιστεύετε ότι η εικόνα έχει περισσότερη δύναμη σήμερα από ένα βιβλίο ή μια θεατρική παράσταση;

Η θεατρική παράσταση προσφέρει κι αυτή στο θεατή όχι μόνο λόγο, αλλά ζωντανές εικόνες. Ούτε οι τηλεοπτικές ούτε οι θεατρικές εικόνες όμως μπορούν να συναγωνιστούν τις εικόνες που έχουν τη δύναμη να ζωντανεύουν στη φαντασία του αναγνώστη οι σελίδες ενός βιβλίου.

Ποια είναι η γνώμη σας για τα παιδικά προγράμματα που προβάλλονται από την τηλεόραση;
Δυσανάλογα πολλές αλλοδαπές παραγωγές και ελάχιστες έως μηδαμινές ευκαιρίες για νέα δικά μας συγγραφικά και άλλα δημιουργικά ταλέντα να δοκιμάσουν τα φτερά τους.

Πόσο επικίνδυνη είναι η βία που έχει μπει στη ζωή των παιδιών τόσο μέσα από την τηλεόραση όσο και μέσα από τις παιχνιδομηχανές;

Η τηλεοπτική βία είναι τεράστιο θέμα και σοβαρό πρόβλημα. Ιδίως οι ανώδυνη βία (happy violence) των παιδικών κινουμένων σχεδίων όπου ο ένας χαρακτήρας σφυροκοπεί ή τεμαχίζει τον άλλο και το επόμενο δευτερόλεπτο το θύμα της βίας εμφανίζεται σώο και αβλαβές, ικανό να συνεχίσει το διασκεδαστικό κυνηγητό, μεταδίδει μια κάθε άλλο παρά ρεαλιστική αντίληψη για τις συνέπειες των βίαιων πράξεων. Ο Τουίτι που χτυπάει τον Συλβέστερ με ένα τεράστιο σφυρί, σε συνδυασμό με το διαταραγμένο οικογενειακό περιβάλλον, μπορεί να διεγείρει την παιδική επιθετικότητα. Γι’ αυτό το λόγο απαιτείται να δοθεί έμφαση στην παραγωγή και επιχορήγηση μη βίαιων ποιοτικών προγραμμάτων για τις μικρές ηλικίες.

Τα παιδιά εθίζονται στη βία που βλέπουν και μπορεί να υιοθετήσουν ανάλογες συμπεριφορές;

Υπάρχουν ψηφιακά παιχνίδια που ενθαρρύνουν τα παιδιά να περνούν τις ώρες τους εξοντώνοντας φανταστικούς αντιπάλους. Όλα αυτά δεν μπορεί παρά να αμβλύνουν την ευαισθησία, να εξοικειώνουν με τη βία και να οδηγούν στη μίμηση των πράξεων βίας. Οφείλω να τονίσω όμως ότι ακόμα κι αν ήταν δυνατό να καταργηθεί ως διά μαγείας η τηλεοπτική και ψηφιακή βία, αυτό σίγουρα δεν θα εξάλειφε τη βία γενικότερα από την κοινωνία. Η τηλεόραση μπορεί να αποτελέσει ένα βολικό αποδιοπομπαίο τράγο και να αποτρέψει την προσοχή μας από τη βία στο άμεσο περιβάλλον του παιδιού, στο σχολείο ή πολλές φορές και μέσα στην ίδια του οικογένεια.

Πώς μπορούν να αντιδράσουν οι γονείς ή οι άνθρωποι του περιβάλλοντός τους, όταν αντιμετωπίζουν βαριά φαινόμενα βίαιης συμπεριφοράς από την πλευρά των παιδιών τους;

Δεν πρέπει να περιμένουν να φτάσουν τα πράγματα σε αυτό το σημείο, αλλά με τα πρώτα σημάδια προβληματικής συμπεριφοράς να προσπαθούν είτε οι ίδιοι είτε, αν είναι απαραίτητο, επικαλούμενοι τη βοήθεια ειδικών να διαπιστώσουν τα αίτια και τους παράγοντες της επιθετικότητας του παιδιού, ώστε να είναι σε θέση να τους αντιμετωπίσουν.


Είστε, παράλληλα, και καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ. Πρόκειται για δύο ασύμβατες μεταξύ τους ιδιότητες. Τι προσφέρει η μία στην άλλη και τι στη ζωή σας;

Η συνεχής εναλλαγή εικόνων, αισθήσεων και παραστάσεων, από νηπιαγωγεία σε φυλακές, από παρασκήνια θεάτρων σε κελιά αστυνομικών σταθμών, από αίθουσες δικαστηρίων σε παιδικές χαρές, από ιπποτικά ανδραγαθήματα σε ειδεχθή εγκλήματα, αποτελεί ανεξάντλητη πηγή εμπειριών και εμπνεύσεων.

Θα θέλατε ένας από τους ήρωές σας, μαζί με μια σειρά βιβλίων σας, να γινόταν ταινία για τη μεγάλη οθόνη;

Συζητάμε με την Τime Lapse Pictures το ενδεχόμενο μιας διεθνούς συμπαραγωγής, βασισμένης στο βιβλίο μου Η τελευταία μαύρη γάτα. Κάτι τέτοιο δεν είναι όμως καθόλου απλό ούτε όσον αφορά στα απαραίτητα κονδύλια, που θα ξεπερνούν τα 6.000.000 ευρώ, ούτε σε ό,τι αφορά στο ανθρώπινο δυναμικό. Απαιτείται μία τριετία περίπου για να γίνουν οι διακρατικές συμφωνίες και άλλα δύο χρόνια για την κυρίως παραγωγή της ταινίας.

πηγή: http://m-epikaira.gr , στη Δέσποινα Σαββοπούλου

Εγκέφαλος και Θρησκεία

του Παναγιώτη Γεωργίου

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Το κλειδί - και το μεγάλο οχυρό κατά του υλισμού - βρίσκεται στο μείζον μυστήριο της συνείδησης. Όλο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες, με την υποστήριξη διαφόρων πειραμάτων, σκιαγραφούν σταδιακά μια άλλη εικόνα: ο εγκέφαλος φαίνεται πια όλο και λιγότερο σαν μια ψυχρή μηχανή που κάνει αδιάκοπους υπολογισμούς όπως ένα κομπιούτερ. Αντίθετα, το νόημα, η πίστη, η θέληση και κυρίως η συνείδηση φαίνεται να ξεπηδούν μυστηριωδώς από τα κυκλώματα των εγκεφαλικών νευρώνων. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη νοημοσύνη, ενώ η αγάπη είναι ζωτική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Από την άλλη, τα γονίδια δεν φαίνεται να είναι απλώς εγωιστικά, όπως ακράδαντα πιστεύει ο Ντόκινς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενστικτωδώς φαίνεται πως έχουν βαθειά ηθικά αισθήματα, όπως η δικαιοσύνη, η στοργή κ.α. Τελικά, αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να εκτιμούν όλο και πιο πολύ τις υπερβατικές πνευματικές εμπειρίες και να μην τις θεωρούν απλώς αυταπάτη. Ο νους, όπως έχουν δείξει διάφορα πειράματα, φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα.

Υπάρχει ελεύθερη βούληση; Ο Θεός υπάρχει ή είναι μια αυταπάτη του μυαλού; Οι σύγχρονοι επιστήμονες δίνουν τις δικές τους απαντήσεις σύμφωνα με τις θεωρίες τους.

Η ραγδαία αύξηση των μελετών και των επιστημονικών ερευνών που αφορούν τον εγκέφαλο, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων χρόνων και ο αντίκτυπος είναι αισθητός σε άλλες επιστήμες και σε άλλα πεδία της γνώσης και της ανθρώπινης ζωής, από την ψυχολογία μέχρι την οικονομία και τη θρησκεία.

Έτσι, μεταξύ άλλων, τα τελευταία χρόνια έχει αναθερμανθεί η παλαιά διαμάχη επιστήμης και θρησκείας με αιχμή το μείζον ερώτημα: Υπάρχει Θεός; Είναι η πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε; Υπάρχει μια πνευματική επικράτεια, αόρατη συνήθως σε μας; Η πιο πρόσφατη και ενδιαφέρουσα εξέλιξη είναι οι διαφοροποιήσεις στο "μέτωπο" του επιστημονικού κόσμου, κυρίως στο χώρο των νευροεπιστημών, ο οποίος κάθε άλλο παρά αρραγής εμφανίζεται, με συνέπεια να τροφοδοτεί με επιχειρήματα και τις δύο πλευρές.

Με αιχμή του δόρατος το βρετανό βιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς, συγγραφέα, μεταξύ άλλων βιβλίων, του μπεστ-σέλερ "Η αυταπάτη του Θεού", μια ομάδα επιστημόνων και άλλων διανοουμένων όπως ο Ντάνιελ Ντένετ και ο Κρίστοφερ Χίτσενς εκπροσωπούν ένα σύγχρονη πλευρά της επιστήμης που θεωρεί αδύνατη -αν όχι γελοία- την ύπαρξη ενός πνεύματος ξέχωρου από την ύλη και το σώμα. Συνοπτικά, οι ρητά αυτοπροσδιοριζόμενοι ως άθεοι επιστήμονες, θεωρούν ότι τα πάντα πηγάζουν από την κίνηση των ατόμων της ύλης και από τα γονίδια, ενώ η συμπεριφορά καθορίζεται από τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου, οι νευρώνες του οποίου δημιουργούν τη συνείδηση σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου.

Η ελεύθερη βούληση είναι ουσιαστικά μια αυταπάτη, καθώς οι άνθρωποι ωθούνται βασικά από τις προϋπάρχουσες βιολογικές-εγκεφαλικές προδιαγραφές της εξέλιξης να κάνουν αυτό ή εκείνο το πράγμα. Η θρησκεία, λένε, δεν είναι παρά μια κοινωνική σύμβαση, χρήσιμη για την εξουσιαστική ελίτ και για την ψυχική ανακούφιση των μαζών από τα υπαρξιακά άγχη - αν δεν είναι ένα ατύχημα κι ένα επικίνδυνο λάθος που μόνο δεινά φέρνει στην ανθρωπότητα (πολέμους, βία, τρομοκρατία κλπ).

Σύμφωνα με αυτό το επιστημονικό σκεπτικό, οι άνθρωποι κατασκευάζουν θρησκευτικές πεποιθήσεις, επειδή οι εγκέφαλοί τους έχουν διαχρονικά εξελιχθεί έτσι ώστε να ακολουθούν τα συστήματα πεποιθήσεων και τις ιδεολογίες του περιβάλλοντός τους. Σε αυτό το μήκος κύματος, ορισμένοι επιστήμονες τονίζουν ότι αρκετά πειράματα στον τομέα των νευροεπιστημών έχουν πλέον δείξει πως αρκεί μια ηλεκτρομαγνητική διέγερση (από ένα ειδικό κράνος) ορισμένων σημείων του εγκεφάλου για να αρχίσουν οι εθελοντές, χωρίς να το επιδιώκουν συνειδητά, να αισθάνονται μυστικιστικές και πνευματικές εμπειρίες, να μιλάνε με το Θεό κ.α.

Έτσι, οι ραγδαίες εξελίξεις στη γενετική και ακόμα περισσότερο στις νευροεπιστήμες που μελετούν τον εγκέφαλο και το νου, τείνουν, κατά την τελευταία δεκαετία, να ενισχύσουν την αντίληψη ότι τελικά όλα είναι υλικά, ότι το πνεύμα είναι νεκρό (και ο Θεός μαζί του;) και ότι τίποτε δεν επιζεί μετά το θάνατο του σώματος.

Η πρόκληση του "νευρωνικού βουδισμού"

Όπως η "Καταγωγή των Ειδών" του Δαρβίνου τον 19ο αιώνα, πέρα από μια επιστημονική επανάσταση, άλλαξε δραματικά τις κοινωνικές και προσωπικές αντιλήψεις της ανθρωπότητας και όπως η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν επηρέασε σημαντικά τη σύγχρονη τέχνη μετά τις αρχές του 20ού αιώνα, έτσι και τώρα, στην αρχή του 21ού αιώνα, διαφαίνεται ότι η εξελισσόμενη επανάσταση της νευροεπιστήμης έχει τη δυνατότητα να δράσει καταλυτικά, όχι μόνο στο χώρο της επιστήμης, αλλά γενικότερα στον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τους εαυτούς τους και τον κόσμο γύρω τους.

Όπως έγραψε ο Ντέηβιντ Μπρουκς σε ένα σημαντικό άρθρο στους New York Times (με τίτλο "Οι νευρωνικοί βουδιστές"), στην πραγματικότητα η περί αθεϊσμού διαμάχη τελικά δεν θα υποσκάψει την πίστη στο Θεό γενικά, αλλά το πολύ - πολύ να υποσκάψει την πίστη στον προσωπικό Θεό της Βίβλου, στον οποίο πιστεύουν -ο καθένας με τον τρόπο του- Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, δηλαδή οι μονοθεϊστικές θρησκείες.

Το κλειδί -και το μεγάλο οχυρό κατά του υλισμού- βρίσκεται στο μείζον μυστήριο της συνείδησης. Όλο και περισσότεροι νευροεπιστήμονες, με την υποστήριξη διαφόρων πειραμάτων, σκιαγραφούν σταδιακά μια άλλη εικόνα: ο εγκέφαλος φαίνεται πια όλο και λιγότερο σαν μια ψυχρή μηχανή που κάνει αδιάκοπους υπολογισμούς όπως ένα κομπιούτερ. Αντίθετα, το νόημα, η πίστη, η θέληση και κυρίως η συνείδηση φαίνεται να ξεπηδούν μυστηριωδώς από τα κυκλώματα των εγκεφαλικών νευρώνων. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη νοημοσύνη, ενώ η αγάπη είναι ζωτική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Από την άλλη, τα γονίδια δεν φαίνεται να είναι απλώς εγωιστικά, όπως ακράδαντα πιστεύει ο Ντόκινς, αλλά αντίθετα οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενστικτωδώς φαίνεται πως έχουν βαθειά ηθικά αισθήματα, όπως η δικαιοσύνη, η στοργή κ.α. Τελικά, αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να εκτιμούν όλο και πιο πολύ τις υπερβατικές πνευματικές εμπειρίες και να μην τις θεωρούν απλώς αυταπάτη. Ο νους, όπως έχουν δείξει διάφορα πειράματα, φαίνεται πως έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τον εαυτό του και να συγχωνεύεται με μια ανώτερη παρουσία (που πολλοί ονομάζουν Θεό), η οποία γίνεται αντιληπτή ως πιο πραγματική από την καθημερινή υλική πραγματικότητα.

Επιστήμονες που ανήκουν σε αυτό το νέο ρεύμα επιστήμης, είναι, μεταξύ άλλων, οι Andrew Newberg, Daniel Siegel, Michael Gazzaniga, Jonathan Haidt, Antonio Damasio, Marc Hauser κ.α., τα πειράματα και τα βιβλία των οποίων επηρεάζουν πλέον όλο και περισσότερο το δημόσιο διάλογο. Με δεδομένο ότι από όλες τις θρησκείες, αυτή που δέχεται μια ανώτερη πραγματικότητα, αλλά δεν την ταυτίζει με ένα προσωπικό Θεό, είναι κατ' εξοχήν ο βουδισμός, το νέο επιστημονικό ρεύμα, σύμφωνα με τον Μπρουκς, θα μπορούσε να αποκληθεί νευρωνικός βουδισμός.

Τι πρεσβεύουν

Ποιές είναι όμως οι βασικές αντιλήψεις του νέου ρεύματος;

Πρώτον, ο εαυτός δεν είναι μια σταθερή και λίγο-πολύ μόνιμη οντότητα, αλλά μια δυναμική διαδικασία αλληλεξαρτώμενων σχέσεων.

Δεύτερον, κάτω από την επιφάνεια των διαφόρων θρησκειών, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν κοινές ηθικές αντιλήψεις, αξίες και ενοράσεις.

Τρίτον, οι άνθρωποι έχουν τον κατάλληλο "εξοπλισμό" για να βιώνουν το ιερό και να έχουν εμπειρίες πνευματικής ανάτασης, στη διάρκεια των οποίων ξεπερνούν στα στενά σύνορα του εαυτού τους και πλημμυρίζουν από αγάπη για τον υπόλοιπο κόσμο.

Τέταρτο, ο Θεός μπορεί καλύτερα να γίνει αντιληπτός ως η φύση αυτού που βιώνει ο άνθρωπος κατά τις ανωτέρω στιγμές και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως "το άγνωστο σύνολο όλων όσων υπάρχουν".

Όπως παρατηρεί ο Μπρουκς στο άρθρο του περί "Νευρωνικών βουδιστών", είναι ευκολότερο για τον Ντόκινς και τους υπόλοιπους μαχητικούς άθεους να επιτίθενται κατά του προσωπικού Θεού στο όνομα της επιστήμης, αλλά θα αποδειχτεί πολύ δυσκολότερο να κάνουν το ίδιο κατά των επιστημόνων συναδέλφων τους (κυρίως των νευροεπιστημόνων), οι πεποιθήσεις των οποίων εν μέρει επικαλύπτονται με το βουδισμό και οι οποίοι, αν και όντως θεωρούν τις θρησκείες πολιτιστικά κατασκευάσματα χτισμένα πάνω στα κοινά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας, σέβονται την αίσθηση του ιερού και το μυστήριο της συνείδησης.

Έτσι, την ίδια στιγμή που ο νέος επιστημονικός αθεϊσμός κάνει μεγάλο "θόρυβο", με απρόσμενο τρόπο, άλλοι επιστήμονες βρίσκουν κοινό έδαφος με το μυστικισμό και την πνευματικότητα του νου, δίνοντας έμφαση στην έμφυτη υπερβατικότητα του ανθρώπινου νου, αλλά όχι στο θείο νόμο ή την άνωθεν αποκάλυψη. Το σκηνικό γίνεται, λοιπόν, όλο και πιο περίπλοκο και τα επόμενα χρόνια, από τη μια οι πιστοί θα πρέπει να υπερασπίζονται την πίστη τους σε ένα προσωπικό Θεό, ενώ παράλληλα οι επιστήμονες θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν μεταξύ τους τι σημαίνουν τα ευρήματά τους στο βασίλειο του νου, αναφορικά με την ύπαρξη ή όχι μιας άλλης πραγματικότητας, πέρα από αυτήν που βλέπουν καθημερινά τα μάτια μας. Εν κατακλείδι, ο "νευρωνικός βουδισμός" μπορεί να υποσκάψει μελλοντικά την πίστη σε ένα Θεό, αλλά όχι στο επέκεινα.

ΠΗΓΗ: 6 Ιανουαρίου 2010, http://www.men24.gr/html/ent/521/ent.90521.asp

Τα Ελληνόπουλα στα καφενεία

του Nίκου Γ. Ξυδάκη

πηγή: Καθημερινή, 11-4-2010

Ο Απρίλης δεν μας διέψευσε. Τα κυκλαδονήσια μεταμορφωμένα, ολοπράσινα, η θάλασσα βαθυγάλαζη, ηλιοφάνεια, δροσιά, τα δειλινά αβάσταχτα γλυκά, σαν ψεύτικα, ρόδιν’ ακρογιάλια, παπαδιαμαντικά.

Ο αστός ξαποσταίνει και παραμιλά με τόση ομορφιά. Από το μπαλκονάκι αγναντεύει πέλαγος και κυκλάδες νήσους, γύρω τριγύρω βραχοσυστάδες, λοφίσκοι, μαλακά βουνά, αμπάσα, κυανό και πράσινο το χρώμα τους. Στ’ ανοιχτά, φουσκώνουν πανιά σε κομψά σκάφη.

Το quai έχει μεταμορφωθεί προ πολλού σε απέραντο καφενείο· οι ομπρέλες κόβουν το βλέμμα προς τη θάλασσα. Γιώτα-χι σουλατσάρουν ασκόπως. Tα Ελληνόπουλα αναδεύουν ηδονικά τον φρέντο και κενώνουν τον νου από λογισμούς. Ξεκούραστοι, χορτασμένοι ύπνο, έχουν ντυθεί τα καλά ανοιξιάτικά τους, τα πασχαλινά, έχουν στιλβωμένη την κόμη με τζελ, γυαλιά προστατεύουν από το ηλιόφως, στο τραπεζάκι αγρυπνά το κινητό, κλειδιά, τσιγάρα, αθλητική, σήμερα και κυριακάτικη.

Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος. Η κατανυκτική αμεριμνησία στα παραλιακά καφενεία κεντρίζει τον κατηφή αστό· του γεννά ζήλεια. Ηρθε από το άστυ φουρτουνιασμένος, σκοτεινός, γεμάτος λογισμούς αδιέξοδους, με άγχος για το μέλλον. Στο νησί αντίκρισε έναν άλλο κόσμο, νωχελικό, ήρεμο, τακτοποιημένο, σχεδόν άφοβο. Αγνοια κινδύνου; Ενδεχομένως. Ομως και άλλη στάση, άλλη βιοσοφία. Μάλλον και τα δύο. Συνυπάρχουν, σε άλλοτε άλλες δόσεις, αντίρροπα ζεύγη: αμεριμνησία και οκνηρία, αφέλεια και ακηδία, χαμηλή φιλοδοξία και αστήρικτη αυτοπεποίθηση, καταναλωτισμός και ολιγάρκεια, εξωστρέφεια στην παρέα και εσωστρέφεια στην εργασία.

Τη Μεγάλη Πέμπτη ένας νεαρός φίλος, μοντέρνο παιδί, στοχαστής και μαχητής της ζωής, περιέγραφε με μελανά χρώματα τη γενιά των τριάντα-παρά-κάτι, τριάντα-και-κάτι, τη γενιά του: Στο πρώτο έτος της Νομικής είδα τα καλύτερα μυαλά της γενιάς μου, είχαν ορμή, είχαν δύναμη, φιλοδοξίες· δέκα χρόνια αργότερα, τους βλέπω σκυμμένους, κρυμμένους από τη ζωή, δεν ερωτοτροπούν, δεν φλερτάρουν, δεν επιτίθενται, δεν διεκδικούν, γκρινιάζουν για τον μισθό των 1.200 ευρώ, όλο γκρινιάζουν, η κουβέντα τους περιστρέφεται γύρω από το ματς του Τσάμπιονς Λιγκ και κανά καφεδάκι· έχουν ηττηθεί χωρίς καν να ρίξουν μια τουφεκιά· μετά τα είκοσι κοιτάνε πώς θα κρυφτούν μέσω ΑΣΕΠ...

Βούιζαν στ’ αυτιά μου τα λόγια του φιλόσοφου φίλου: Πώς θα κρυφτούν απ’ τη ζωή. Αραγε το θαύμα της ευημερούσας και γλεντοκόπου και υπερηφάνου και ισχυράς Ελλάδος, ανέκαθεν, από τα βάθη της χούντας έως τη μέθη του 2004, ήταν αυτό; Πώς θα κρυφτούμε, θα λουφάξουμε, πώς θα τη βολέψουμε; Ηταν και αυτό.

Αλλά όχι μόνο αυτό. Στα χρόνια που κύλησαν, τα Ελληνόπουλα δεν διέτριψαν μόνο στον φραπέ και στο τζελ κοκοράκι. Σπούδασαν· μαζικά, μέτρια εν συνόλω, αλλά αρκετοί έκαναν και καλές σπουδές, μορφώθηκαν ουσιωδώς, συνέχισαν έξω σε απαιτητικά πεδία, πρόκοψαν. Η γνώση και οι σχετικές συζητήσεις δεν υπολείπονται σημαντικά των αντιστοίχων της Εσπερίας σε αρκετούς τομείς, οι εκδόσεις βιβλίων άνθησαν. Ο αστικός βίος, παρ’ όλες τις στρεβλώσεις, απέκτησε σχήματα, εκλεπτύνσεις, χαρακτήρες μητροπολιτικούς, η επαρχία δεν είναι τόσο ασυνάρτητη όσο το ’70-’80, οι άνθρωποι ανοίχτηκαν σ’ έναν ορισμένο κοσμοπολιτισμό· άλλωστε ο κόσμος εισέβαλε φρενήρης και αδόκητος το ’90 στο ομογενές κρατίδιο, η πολυπολιτισμικότητα επεβλήθη υπό όρους ανάγκης ή αδυναμίας. Δεν ήταν όλα λάθος εξαρχής, ούτε τώρα είναι. Κι όμως κάπου, σε κάποια αφανή πεδία, στράβωσε το πράγμα, εξ ου και τώρα βρισκόμαστε εν μέσω βαθιάς και μακράς κρίσης, αμήχανοι και απαράσκευοι. Η ανάγκη, ο πόνος, η κρίση, θα φανερώσουν τα αίτια των στρεβλώσεων· και θα ‘ναι χρήσιμη γνώση. Το κύριο όμως, τούτη την ώρα, είναι: Υπάρχουν δυνάμεις; Τα Ελληνόπουλα αυτά των είκοσι και τριάντα και σαράντα άντε και πενήντα-παρά, αυτά τα τέκνα της αμεριμνησίας και της βολής, των επιλεγμένων αψιμαχιών χωρίς ρίσκο, γενιές του ΑΣΕΠ και του αορίστου χρόνου, τα τέκνα του Εχει ο Θεός και Αύριο Μέρα Είναι, τα τρυφηλομεγαλωμένα με διά βίου χαρτζιλίκια από γονείς, παππούδες και νονούς, τα κακομαθημένα με κρατικά συσσίτια και επιδοτήσεις, αυτά τα Ελληνόπουλα, αυτός ο μαστροπός λαός και όχλος, πώς μπορεί να αντέξει τούτο το χτύπημα της ιστορίας, να αντεπεξέλθει τα δεινά της μοίρας που ο ίδιος παρασκεύασε, που ο ίδιος επέτρεψε να του παρασκευάσουν;

Μπορεί. Στο σχετικά βραχύ παρελθόν, οι προηγούμενες δυο-τρεις γενιές προσέκρουσαν σε μεγάλους πολέμους και καταστροφές, σε εκατόμβες, σε αλλεπάλληλες πτωχεύσεις, λιμούς και εμφύλιους. Και επέζησαν. Θα επιζήσουν και τα Ελληνόπουλα των απεράντων καφενείων.

Το αβάσταχτο βάρος της γνώσης

του Γιάννη Μανουσάκη*

πηγή: Ελευθεροτυπία, Τρίτη 6 Απριλίου 2010

«Η μοιρολατρία θριαμβεύει μονάχα εάν πιστέψεις σ' αυτήν» Simone de Beauvoir

Πώς κατάντησε έτσι το ελληνικό σχολείο; Πού είναι ο Πλάτωνας, ο Ξενοφώντας, ο Αριστοτέλης; Είναι σίγουρο ότι όλους αυτούς τους σκεπάζει χώμα ελληνικό; Πυθαγόρας, Ιπποκράτης, Ευκλείδης... Τι γυρεύουν τόσα λαμπρά κρανία σ' ένα τέτοιο έρημο μέρος;

Εμείς, «οι μη βάρβαροι», ανοίξαμε διακριτικά την πόρτα και χαθήκαμε μέσα στη νύχτα χωρίς καν να κοιτάξουμε πίσω μας. Τελευταία στις γνώσεις βρίσκονται μόνιμα τα Ελληνόπουλα στη διεθνή κατάταξη κατά τις μελέτες PISA του ΟΟΣΑ. Αφήνοντας πίσω μόνον την Τουρκία και το Μεξικό ανάμεσα από τα 30 κράτη-μέλη του διεθνούς οργανισμού. Ομως η επιστήμη προχωράει. Εξισώσεις, πλανήτες, ενέργεια, δύναμη, ηλεκτρόνια, φωτόνια, Big Bang... Ο άνθρωπος είναι η ταυτοποίηση του δημιουργικού συναγωνισμού, της μόνιμης πάλης για γνώση, για παραγωγή. Αλλα εμείς φαίνεται κουραστήκαμε να σκεφτόμαστε, να παράγουμε. Μας στέρεψε η επιθυμία για ακραία πειράματα, εξαντλήσαμε τους μαθηματικούς συνδυασμούς. Το βάρος των ανακαλύψεων μας λύγισε. Μήπως τελικά ήρθε η ώρα να παρατήσουμε τις υπέρμετρες υποχρεώσεις, τις μεγαλειώδεις φιλοδοξίες; Να υιοθετήσουμε μια πιο... ήσυχη ζωή;

- Αντίο φαντάσματα, η Ελλάδα δεν σας χρειάζεται άλλο. Πληρώσαμε τον βαρκάρη να σας περάσει στην απέναντι όχθη. Μην πληρώσουμε τώρα και την επιστροφή! Φτάνουν οι αργοναυτικές εκστρατείες στα ανεξερεύνητα της γνώσης. Οχι άλλες τύψεις για τις περασμένες δόξες. Οι μεγαλειώδεις τριήρεις γεμάτες σοφία και πολιτισμό ναυάγησαν, οι φωτεινές λάμπες απολαμπίζουν, τα ένδοξα έργα έφυγαν από τη θέση τους. Οι τριήρεις ας μείνουν στα γαλάζια βάθη των αιώνων, οι λάμπες χωρίς λάδι, τα έργα πεσμένα στο έδαφος. Αντίο κι εσύ μέλλον, έπαψες να μας απασχολείς. Κι ας γυρίζει ο μύλος της καινοτομίας ασταμάτητα. Το μέλλον χρειάζεται ελπίδα. Αλλά τελικά με τι όραμα να μαθαίνεις, να δημιουργείς, αφού η ελευθερία πνίγεται, τα ιδανικά βρίζονται, η αξιοκρατία κατακουρελιάζεται. Καλός μαθητής, καλή συμπεριφορά, καλοί νόμοι, καλή διατροφή, καλό περιβάλλον, καλός πολίτης. Λέξεις όλο υποκρισία και ψέμα...

Ετσι αθόρυβα ξεθώριασε το παρελθόν, διαγράφτηκε το μέλλον. Εμεινε όμως το «σήμερα». Μισοζαλισμένος, όπως όλοι, μέσα σ' αυτό το ελληνικό σήμερα, περνώ τελευταία μπροστά από την «Ακαδημία του Πλάτωνα». Αλλά δεν τολμώ να μπω μέσα. Πάνω από την είσοδο γράφει ότι αυτοί που δεν ξέρουν γεωμετρία να απομακρυνθούν από τον χώρο. Κι εγώ δεν είμαι σίγουρος ότι ξέρω γεωμετρία. Ούτε και για τους υπόλοιπους είμαι πλέον σίγουρος. Γιατί το έγραφε αυτό ο Πλάτωνας; Μπορεί από υπέρμετρο εγωισμό· ίσως γιατί ήταν ενάντια στην αμάθεια. Μπορεί ακόμη να ήταν επηρεασμένος από τον ελιτισμό του Σωκράτη, που θεωρούσε ότι η πρωτοπορία και το σχολείο πάνε μαζί. Δεν έχει σημασία πια. Ομως μάλλον πρέπει όλοι να απομακρυνθούμε απ' αυτό τον χώρο. Οι διάδρομοι του καλλιμάρμαρου κτιρίου στένεψαν επικίνδυνα. Αλλωστε απέναντι υπάρχει η μεγάλη της Ελλάδος πύλη. Που γράφει αυτό που επιτρέπει στους περισσότερους να σεργιανίσουν ελεύθερα στους κήπους της: τηλεόραση, καφενείο, διαφθορά, αυτοκίνητο, τράπεζα, ταβέρνα, βία, πλουτισμός, κομμωτήριο, γυμναστήριο... Μέσα σε μια τέτοια «φιλοσοφημένη» καθημερινότητα δεν παραλείψαμε να ληστέψουμε και τη νιότη των παιδιών μας.

Το πρωί σε σχολεία που θυμίζουν πάρκινγκ αυτοκινήτων. Παιδαγωγικές μέθοδοι χωρίς αποτελέσματα και καθηγητές χωρίς όρεξη. Το απόγευμα σαν τρελά από το ένα φροντιστήριο στο άλλο. Το βράδυ εξαντλημένα μπροστά στην τηλεόραση μέχρι να τα πάρει ο ύπνος. Το χάπι για το άγχος, η ηλεκτρονική κονσόλα. Οποιος σημερινός μεσήλικας έκανε αυτή την άχαρη ζωή σαν παιδί, να σηκώσει το χέρι.

Σίγουρα η οικονομική κρίση μάς λύγισε. Οι κρίσεις των αξιών, του περιβάλλοντος, της συμπεριφοράς, της πολιτικής μάς περικύκλωσαν. Ομως η κρίση του πνεύματος και της διανόησης, πανούργα και διπρόσωπη, άπλωσε τα πλοκάμια της και μας άρπαξε από τον λαιμό. Αυτή είναι το όπλο, σφαίρες οι υπόλοιπες κρίσεις. Εμείς «οι διαφορετικοί» ας καταλάβουμε επιτέλους ότι κανένας λαός δεν γεννιέται με προδιάθεση να κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Οτι ο κάθε πολιτισμός είναι θνητός, εύθραυστος όπως η ζωή. Αυτοκρατορίες με βασιλιάδες, με σκλάβους, με πολεμικές μηχανές βούλιαξαν αύτανδρες. Και μαζί τους, εκεί στα βάθη του παρελθόντος, παρέσυραν θεούς, νόμους, γλώσσες, τέχνες, αγάλματα. Αλλοι πήραν τη θέση τους.

Οι λεωφόροι της Ιστορίας είναι μεγάλες για να παρελάσουν όλοι. Η γη είναι γεμάτη τέτοιες στάχτες· αλλά ακόμη κι αυτές οι στάχτες έχουν κάποια προειδοποίηση να στείλουν. Ως λαός, δεν εξαντλήσαμε μονάχα τα χρηματικά μας αποθέματα αλλά και τα ιστορικά. Ας μην ψάχνουμε συστηματικά στο μέλλον αυτά που βρίσκονται οριστικά στο παρελθόν. Τα παλιά ένδοξα έργα δεν μας προστατεύουν πια. Γιατί έπαψαν να μας ανήκουν. Ανήκουν στην ανθρωπότητα. Πέρασαν στην αιωνιότητα, ενώ εμείς παραμένουμε θνητοί. Για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε πρέπει να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε, να δημιουργούμε. Η χειμερία νάρκη κράτησε αιώνες, ο χειμώνας έπαψε να 'ναι η δικαιολογία. Η άνοιξη δεν είναι μακριά, ώρα να την πάρουμε στα χέρια μας.

* Καθηγητής πανεπιστημίου στο Παρίσι