Η μυστήρια σχέση του διαλογισμού με τον εγκέφαλο μας

ΤΥΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΛΛΙΝΗ

Σκεφτείτε μια μέρα που δουλεύετε πολλές ώρες, τα τηλέφωνα χτυπάνε αδιάκοπα και η σκέψη σας είναι μοιρασμένη σε 10 διαφορετικά πράγματα. Τέτοιες μέρες μπορούν να μας προκαλέσουν μεγάλη πίεση και στρες. Οι καλοί μας ερευνητές- επιστήμονες που μιλούν στο CNN, όμως, εξετάζουν μια πιθανή λύση στα καθημερινά μας προβλήματα: τον διαλογισμό. Διαλογισμός, υπεραπλουστευμένα, θα μπορούσε να είναι να συγκεντρωθούμε πάνω σε μια πολύ απλή διαδικασία, όπως η αναπνοή μας. Η καινούργια μελέτη εστιάζει στο σχετίζεται ο διαλογισμός με τις εγκεφαλικές μας λειτουργίες. Τα πρώτα συμπεράσματα υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που είναι πεπειραμένοι στον διαλογισμό, καταγράφουν μικρότερη δραστηριότητα στο δίκτυο αυτόματης λειτουργίας του εγκεφάλου μας, όταν αυτός δεν είναι συγκεντρωμένος. Πιο απλά, αφαιρούνται λιγότερο.

Το δίκτυο αυτόματης λειτουργίας σχετίζεται με την ενδοσκόπηση και την αφηρημάδα. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Focus, το εγκεφαλικό σύστημα DMN (Default Μode Νetwork, Δίκτυο Αυτόματης Λειτουργίας), μοιάζει να έχει το ρόλο του συντονισμού, του κρυφού σκηνοθέτη στις χιλιάδες εργασίες με τις οποίες η φαιά ουσία μας είναι απασχολημένη στη ζωή μας. Οι βάσεις αυτής της ανακάλυψης ανάγονται στο 1929, όταν ο Χανς Μπέργκερ, εφευρέτης του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, εντόπισε συνεχείς ηλεκτρικές διακυμάνσεις στον εγκέφαλο: «Το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι διαρκώς ενεργό, όχι μόνο όταν είμαστε ξύπνιοι», είχε πει.

Συνήθως όμως, όταν αφαιρούμαστε και το μυαλό μας ταξιδεύει, επικεντρωνόμαστε σε αρνητικές σκέψεις, κάτι που δημιουργεί άγχος και στρες. Επίσης, η ονειροπόληση έχει συνδεθεί με το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και με το Αλτσχάιμερ. Οι ερευνητές λοιπόν, εξέτασαν 12 έμπειρους διαλογιστές, που είχαν καταναλώσει πάνω από 10.000 ώρες στο διαλογισμό και 12 «πρωτάρηδες». Συζητήθηκε στους 24 συμμετέχοντες να κάνουν 3 διαφορετικά πράγματα: να συγκεντρωθούν στην αναπνοή τους, να συγκεντρωθούν σε θετικές σκέψεις και τέλος να συγκεντρωθούν σε κάτι τυχαίο από τον περιβάλλοντα χώρο. Παράλληλα, οι ερευνητές κατέγραφαν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του διαλογισμού με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) από εγκεφαλογραφήματα των εθελοντών.



Αισιοδοξούν για τη θεραπευτική ιδιότητα του διαλογισμού

Το συμπέρασμα που βγήκε είναι ότι οι έμπειροι διαλογιστές έδειξαν μικρότερη δραστηριότητα στο δίκτυο αυτόματης λειτουργίας του εγκεφάλου τους, από τους αρχάριους. Επίσης, αφαιρούνταν πολύ λιγότερο και είχαν αυξημένη σύνδεση σε ορισμένα εγκεφαλικά δίκτυα κατά τη διάρκεια του διαλογισμού αλλά και την υπόλοιπη ώρα που δεν συγκεντρώνονταν. Ο συγγραφέας της μελέτης, Judson Brewer, διευθυντής της θεραπευτικής νευρολογικής κλινικής του πανεπιστημίου του Yale, εξηγεί ότι το μυαλό των έμπειρων διαλογιστών απλά λειτουργεί διαφορετικά: «Είμαστε πραγματικά ενθουσιασμένοι με αυτή την ανακάλυψη, γιατί δείχνει ότι μπορεί ένας άνθρωπος να δώσει πολύ προσοχή, αν εκπαιδευτεί σωστά».

Φυσικά, οι ερευνητές δεν βγάζουν γρήγορα συμπεράσματα και τονίζουν η συγκεκριμένη μελέτη δεν αποδεικνύει αν ο διαλογισμός είναι ωφέλιμος για τον εγκέφαλο μας. Αλλά επειδή ο διαλογισμός έχει δώσει κάποια θετικά αποτελέσματα, σαν εναλλακτική θεραπεία κατά της κατάθλιψης, των εθισμών και των αγχωδών διαταραχών, οι επιστήμονες είναι αισιόδοξοι ότι μπορούν να διαλευκάνουν τη μυστηριώδη λειτουργία του. Η ερώτηση που προκύπτει από την έρευνα είναι αν ο διαλογισμός αλλάζει τον εγκέφαλο ή αν υπάρχουν άνθρωποι που είναι πιο πιθανό να ωφεληθούν από το διαλογισμό, λόγω συγκεκριμένων εγκεφαλικών δομών; Ο δρ. Charles Raison, καθηγητής ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο της Αριζόνα, θεωρεί ότι ο διαλογισμός όντως αλλάζει τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος μας. «Κάποια μέρα που τα εγκεφαλογραφήματα θα είναι πιο φτηνά, θα μπορούμε να μελετήσουμε ποιοι άνθρωποι μπορούν να ωφεληθούν από τον διαλογισμό», ολοκληρώνει ο καθηγητής. Μέχρι τότε, το τρίπτυχο της επιτυχίας είναι έρευνα, έρευνα, έρευνα, συμπληρώνουμε εμείς.



Διαλογισμός βασισμένος στη γνώση και συναίσθηση

Ο βασισμένος στη γνώση και συναίσθηση διαλογισμός, στον οποίο αναφέρεται η έρευνα, προήλθε από τη βουδιστική παράδοση, σύμφωνα με την καθηγήτρια ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ, Sharon Mijares και το βιβλίο της για τη Μοντέρνα Ψυχολογία και τις θεραπευτικές μεθόδους που πηγάζουν από τις θρησκευτικές παραδόσεις. Σήμερα όμως ο συγκεκριμένος διαλογισμός δεν ταυτίζεται με τη θρησκεία αυτή στα θεραπευτικά περιβάλλοντα, παρότι συνεχίζει να βασίζεται, έμμεσα ή φανερά, στις βουδιστικές ιδέες. Η απόσταση του βασισμένου στη γνώση και συναίσθηση διαλογισμού από το θρησκευτικό του πρόδρομο ίσως τον καθιστά πιο ελκυστικό στους δυτικούς ασθενείς. Ο Jon Kabat-Zinn, μια από τις πλέον σημαίνουσες φυσιογνωμίες στην ανάπτυξη της βασισμένης στη γνώση και συναίσθηση εκπαίδευσης, έχει υποστηρίξει ότι η πρακτική της γνώσης και συναίσθησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναπτυχθεί αυτή η ικανότητα που λέγεται ότι προάγει την υγεία σε ανθρώπους οι οποίοι διαφορετικά θα ήταν απρόθυμοι να υιοθετήσουν τις βουδιστικές παραδόσεις ή το βουδιστικό λεξιλόγιο.

Η γνώση και συναίσθηση (mindfulness) έχει περιγραφεί ως η χωρίς εκφορά κρίσης (nonjudgmental) παρατήρηση του συνεχούς ρεύματος των εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων (stimuli) καθώς προκύπτουν, ως η στροφή της πλήρους προσοχής στην παρούσα εμπειρία σε βάση λεπτού προς λεπτό και ως η επίδειξη προσοχής με συγκεκριμένο τρόπο: ηθελημένα, την παρούσα στιγμή και χωρίς εκφορά κρίσης. Έχουν αναπτυχθεί πολυάριθμες ασκήσεις διαλογισμού για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων γνώσης και συναίσθησης και η εκπαίδευση γνώσης και συναίσθησης έχει ενσωματωθεί σε ποικίλες θεραπευτικές μεθόδους, όπως η βασισμένη στη γνώση και συναίσθηση μείωση του στρες (mindfulness-based stress reduction, MBSR) και η διαλεκτική-συμπεριφορική θεραπεία (dialectical-behavioral therapy, DBT).

Ο βασισμένος στη γνώση και συναίσθηση διαλογισμός αποτελεί μια μη θρησκευτική εναλλακτική λύση αντί των πρακτικών διαλογισμού του βουδισμού και μπορεί να είναι πιο αποδεκτός στους ασθενείς που δεν είναι πρόθυμοι να εμπλακούν σε αυτή τη θρησκευτική παράδοση. Οι μηχανισμοί δράσης του υποδεικνύουν πιθανό ρόλο του στην αντιμετώπιση των οφειλόμενων στη χρήση ουσιών διαταραχών. Πολλές μελέτες έχουν διεξαχθεί για να αξιολογήσουν την αποτελεσματικότητα της βασισμένης στη γνώση και συναίσθηση θεραπείας, αλλά είναι δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα από αυτές σχετικά με την αποτελεσματικότητα του βασισμένου στη γνώση και συναίσθηση διαλογισμού μεμονωμένα επειδή περιλαμβάνουν και άλλα στοιχεία τα οποία είναι επίσης δυνατό να έχουν θεραπευτική επίδραση, όπως είναι η σχέση θεραπευτή/ασθενούς, η ψυχοθεραπευτική διερεύνηση (psychotherapeutic exploration) και η γνωσιακή θεραπεία. Θυμίζουμε, όμως ότι χωρίς τις συμβουλές ειδικού, καμία μέθοδος δεν είναι ασφαλής!