ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468
 
Πηγή: iatriko-forum.blogspot.gr

Στις αρχές του 20^ου αιώνα ο φημισμένος καρδιολόγος Osler διατύπωνε την άποψη ότι το έμφραγμα του μυοκαρδίου ήταν πολύ συχνότερο στις υψηλές κοινωνικο-οικονομικές τάξεις και αυτή ή άποψη είχε κυριαρχήσει μεταξύ των ειδικών ίσως μέχρι και την δεκαετία του 70. Όμως η συστηματική επιστημονική έρευνα τις τελευταίες δεκαετίες απέδειξε ότι η άποψη του μεγάλου Osler δεν ισχύει πλέον και σήμερα παθαίνουν πολύ συχνότερα έμφραγμα όσοι ανήκουν στις χαμηλές κοινωνικά και εισοδηματικά τάξεις. Μάλιστα φαίνεται ξεκάθαρα ότι σήμερα η γενική νοσηρότητα και θνησιμότητα (όχι μόνο στη στεφανιαία νόσο αλλά και σε πολλές άλλες ασθένειες) αυξάνονται παράλληλα με την αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων και το άνοιγμα της ψαλίδας.

Οι βρετανοί επιδημιολόγοι Richard Wilkinson και Kate Pickett μελετούν εδώ και πολλές δεκαετίες την σχέση μεταξύ κοινωνικών παραμέτρων και της υγείας των διαφόρων λαών και έχουν αποδείξει ότι σε περιοχές της γής με μεγάλη κοινωνικο-οικονομική ανισότητα μειώνεται το προσδώκιμο της επιβίωσης, αυξάνεται η επίπτωση των λοιμώξεων, αυξάνεται η συχνότητα της παχυσαρκίας και της κατάθλιψης, αυξάνεται η συχνότητα χρήσης ναρκωτικών και η εγκληματικότητα. Έτσι σε κράτη όπως πχ οι ΗΠΑ, η Μ.Βρετανία και η Πορτογαλία που εμφανίζουν μεγάλο δείκτη κοινωνικής ανισότητας (εκεί περίπου το 20% των πλουσιωτέρων έχει εισόδημα κατά 9 φορές μεγαλύτερο του 20% των φτωχότερων στρωμάτων) όλοι οι δείκτες υγείας είναι πολύ χειρότεροι σε σχέση με χώρες όπως πχ η Ιαπωνία, η Φινλανδία, η Νορβηγία και η Σουηδία που έχουν πολύ μικρότερο δείκτη ανισότητας και συνολικά πολύ καλύτερη υγεία. Σύμφωνα με τον καθηγητή Wilkinson ένα μωρό που θα γεννηθεί σήμερα στην Ελλάδα (με δεδομένα βέβαια πριν από την οικονομική κρίση) προβλέπεται ότι θα ζήσει πολύ περισσότερο από ένα μωρό που θα γεννηθεί στις ΗΠΑ παρόλο που οι ΗΠΑ είναι από τα πλουσιώτερα έθνη στον κόσμο και ξοδεύουν τεράστια ποσά στην υγεία. Ας μην θεωρείται λοιπόν αυτονόητο ότι κάποια ισχυρή και πλούσια χώρα κατοικείται από υγιείς πολίτες πριν κανείς εξετάσει πόσο διαφέρουν εισοδηματικά και κοινωνικά μεταξύ τους οι πολίτες αυτής της χώρας.

Στο πρόσφατο βιβλίο τους με τίτλο The Spirit Level: Why greater equality makes societies stronger (2009) (μτφρ. Το Αλφάδι: Γιατί η μεγαλύτερη ισότητα δημιουργεί πιο δυνατές κοινωνίες) οι δύο προαναφερθέντες επιδημιολόγοι ισχυρίζονται ότι οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες δημιουργούν στα άτομα έντονο χρόνιο άγχος και κατάθλιψη, δύο παράγοντες οι οποίοι προδιαθέτουν σε μεγάλη γενική νοσηρότητα. Είναι επίσης βέβαιο ότι χώρες (όπως πχ οι Σκανδιναβικές) οι οποίες πιστεύουν στην άνευ όρων, έστω και με μεγάλη κρατική φορολογία, συντήρηση ενός αξιόπιστου συστήματος εθνικής υγείας δημιουργούν συνολικά μια μελλοντική κοινωνία υγιών πολιτών. Όσο λοιπόν γίνεται φτωχότερο ένα σύστημα εθνικής υγείας τόσο επιδεινώνεται η υγεία των φτωχότερων αρχικά αλλά σταδιακά όλων των πολιτών μιας χώρας.

Είναι επίσης διαπιστωμένο ότι όσο αυξάνεται η κοινωνικο-οικονομική ψαλίδα τόσο περισσότερο αυξάνονται τα ποινικά αδικήματα, πολύ περισσότεροι άνθρωποι κλείνονται στη φυλακή και πολύ λιγώτερες δαπάνες γίνονται για μόρφωση και παιδεία. Ακόμη έχει αποδειχθεί ότι όσο αυξάνεται ο βαθμός της οικονομικής ανισότητας και ανοίγει η ψαλίδα μεταξύ πλούσιων και φτωχών τόσο αυξάνεται ο βαθμός ανασφάλειας των πολιτών και η δυσπιστία προς τον συνάνθρωπο με αποτέλεσμα να κλονίζεται το αίσθημα αλληλεγύης και η κοινωνική συμπαράσταση. Αυτό το αίσθημα αλληλεγύης και εμπιστοσύνης προς τον συμπολίτη έχει αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντικό για την επιβίωση στα πλαίσια μαζικών καταστροφών και θεομηνιών. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρει ο αμερικανός κοινωνιολόγος Eric Klinenberg στο βιβλίο του σχετικά με τις κοινωνικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του φονικού καύσωνα που χτύπησε το Σικάγο των ΗΠΑ το 1995. Κατά τη διάρκεια του καύσωνα σε περιοχές όπου ζούσαν φτωχοί Αφρο-αμερικανοί η θνητότητα υπήρξε πολύ υψηλή, λόγω του φόβου των κατοίκων να ανοίξουν τις πόρτες των σπιτιών τους και να μετακινηθούν προς κοινοτικά κέντρα όπου υπήρχε κλιματισμός. Τη φοβία των ανθρώπων αυτών να κάνουν ένα αποφασιστικό βήμα προς τη σωτηρία τους είχε προκαλέσει η αυξημένη εγκληματικότητα και η κοινωνική δυσπιστία που τυπικά χαρακτηρίζουν ζώνες του πλανήτη με μεγάλη κοινωνική-οικονομική ανισότητα. Ακόμη η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον συνάνθρωπο είχε σαν αποτέλεσμα να μην ενδιαφερθούν οι πολίτες να ελέγξουν γειτονικές κατοικίες ηλικιωμένων ή ασθενικών ατόμων τα οποία τελικά κατέληξαν από τον καύσωνα χωρίς καμμία βοήθεια.

Πρόσφατες μεγάλες κλινικές μελέτες όπως η βρετανική Whitehall II (συμμετοχή 10000 ατόμων) και η σκανδιναβική μελέτη SHEEP (Stockholm Heart Epidemiology Program) έδειξαν ότι η εργασία τύπου υψηλών απαιτήσεων-χαμηλού ελέγχου απόφασης (high demand-low decision control) και η εργασία τύπου υψηλών απαιτήσεων-χαμηλής απολαβής (high demand-low reward) αυξάνουν σημαντικά το εργασιακό άγχος και έτσι αυξάνουν την πιθανότητα να πάθει κανείς έμφραγμα. Η έννοια της εργασίας χαμηλής απολαβής στις μελέτες αυτές δεν ορίζεται μόνον ως χαμηλή χρηματική αμοιβή αλλά επίσης και ως χαμηλή πιθανότητα προαγωγής και εξέλιξης. Τα ευρήματα των μελετών αυτών δείχνουν ξεκάθαρα ότι το μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης καρδιαγγειακών παθήσεων εμφανίζουν τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. Ισως ακόμη μία σημαντική αρνητική παράμετρος που προστίθεται σε αυτά τα κοινωνικά στρώματα είναι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και η έλλειψη παιδείας, δεδομένα τα οποία ελαχιστοποιούν την δυνατότητα επαρκούς ενημέρωσης γύρω από την πρόληψη. Ακόμη είναι πιθανό οτι οι κορυφές της πυραμίδας, δηλ. τα υψηλότερα οικονομικά στρώματα, μεταθέτουν το εργασιακό άγχος πρός την βάση της πυραμίδας. Ιδιαίτερα στις μέρες μας λόγω ανταγωνιστικής αγοράς και εκρηκτικής αύξησης της ανεργίας αυξάνονται βαθμιαία οι εργασίες τύπου μεγάλων απαιτήσεων-χαμηλών αμοιβών. Έτσι με βάση όσα προαναφέρθηκαν αναμένεται μεγάλη αύξηση της συχνότητας των καρδιαγγειακών παθήσεων (βλ. στεφανιαία νόσος) κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.

Αν κανείς δεν παραμένει εντελώς αδιάφορος και μπορεί ακόμη να παρατηρεί λεπτομέρειες της καθημερινότητας, θα διαπιστώσει ότι σε κάποιες γειτονιές της Αθήνας έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπων που αναζητούν συστηματικά την τροφή τους σε κάδους απορριμάτων. Παράλληλα αποτελεί στις μέρες μας κοινό μυστικό ότι έχουν αρχίσει να αυξάνονται ραγδαία οι πληθυσμοί των ποντικών σε όλες τις πόλεις του πλανήτη και υπάρχουν αδιάψευστες μαρτυρίες ότι άνθρωποι και τρωκτικά ψάχνουν ταυτόχρονα για σκουπιδοτροφή στον ίδιο κάδο απορριμάτων. Είναι ενδιαφέρον να αναζητήσει κανείς ομοιότητες ανάμεσα στα αίτια που οδηγούν σε παράλληλη αύξηση αρουραίων και ανθρώπινων τρωκτικών.

Σημαντικοί λόγοι της εξάπλωσης των αρουραίων σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης (πχ. Λονδίνο) θεωρούνται η αύξηση κατανάλωσης τροφών ταχυφαγείων σκουπιδοφαγητού (junk-food)(βλ.MacDonald), η αύξηση των ραδιενεργών ακτινοβολιών και διαφαίνεται επίσης κάποια συσχέτιση με τη διάδοση της σκληροπυρηνικής ραπ μουσικής. Το άνοιγμα της ψαλίδας και η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων στις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες οδηγεί τις φτωχότερες τάξεις σε αύξηση της κατανάλωσης φθηνού-ανθυγιεινού φαγητού με αποτέλεσμα έκρηξη παχυσαρκίας και όλα τα αρνητικά επακόλουθα στην υγεία. Όπως το λιπαρό κίτρινο τυρί των περισσευμάτων χάμπουργκερ αποτελεί εκλεκτό έδεσμα των τρωκτικών παρομοίως και οι άνθρωποι κάτω από την επίδραση του άγχους και της κατάθλιψης αναζητούν τη γρήγορη λυτρωτική απόδραση, την οποία συνηθέστερα ανακαλύπτουν σε ταχυφαγεία τα προιόντα των οποίων είναι πλούσια σε λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη. Και βέβαια η έκρηκτική αύξηση της φτώχειας και της ανεργίας οδηγεί σε σημαντική αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης όπως και σε μείωση της αυτοεκτίμησης με επακόλουθα την άνοδο της εγκληματικότητας, της επιθετικότητας και της βίας. Δεν έχει ακόμη αποδειχθεί για ποιό λόγο η εξάπλωση των τρωκτικών συνδέεται με την διάδοση της σκληρής ραπ μουσικής. Αυτό όμως που γνωρίζουμε από κοινωνιολογικές μελέτες στις ΗΠΑ είναι ότι η μουσική ραπ συγκεντρώνει εξαιρετικά υψηλό ποσοστό προτίμησης μεταξύ νέων ανθρώπων (15-25 ετών) που έχουν περιθωριοποιηθεί από την κοινωνία (βλ χρόνια φυλακισμένοι και ποινικά καταδικασμένοι) και οι οποίοι ζούν, κινούνται και συμπεριφέρονται ως «τρωκτικά» σε σκοτεινές και υπόγειες διαδρομές.

Σε μια πρωτότυπη έκδοση με τίτλο Banksy, Wall and Piece (ελλ. εκδόσεις Μεταίχμιο με τίτλο Ραδιενεργά Γκράφιτι) η οποία εκθέτει κοινωνικούς προβληματισμούς μέσα από παραστάσεις σε τοίχο (γκράφιτι), απεικονίζεται και η συμβολική επιστροφή των αρουραίων στη ζωή των πόλεων (μάλιστα o αναγραμματισμός της λέξης rat που σημαίνει αρουραίος οδηγεί στη λέξη art που σημαίνει τέχνη). Σε γκράφιτι εικόνας αρουραίων υπάρχει το εξής κοινωνικά προφητικό κείμενο: Οι αρουραίοι υπάρχουν δίχως την έγκριση κανενός. Τους μισούν, τους κυνηγούν και τους καταδιώκουν. Ζούν ανάμεσα μας σε σιωπηλή απόγνωση. Και όμως έχουν τη δύναμη να γονατίζουν ολόκληρους πολιτισμούς. Αν είσαι βρώμικος, άσημος και δεν σε αγαπάει κανείς, τότε οι αρουραίοι είναι για σένα το πρότυπο ζωής. Μπορείς να βγείς νικητής στον αγώνα των αρουραίων αλλά θα παραμείνεις ένας αρουραίος. Ο αγώνας των ανθρώπων είναι ένας ηλίθιος και άδικος ανταγωνισμός. Δεν είναι να απορείς που τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τον αγώνα και έχουν αποσυρθεί στις κερκίδες όπου τρώνε σκουπιδοφαγητό και φωνάζουν βρωμόλογα. Οι αρουραίοι βρίσκονται εδώ και οι ίδιοι λόγοι που έφεραν πίσω τους αρουραίους προκαλούν και στους ανθρώπους συμπεριφορά τρωκτικών. Αν δεν καταφέρουμε να αλλάξουμε τις κοινωνικές συνθήκες που γεννούν τρωκτικά πολύ σύντομα θα εμφανισθεί μια νέα πανδημία «πανούκλας», με την ευρύτερα κοινωνική αλλά ίσως και την καθαρά ιατρική της έννοια.

Η χώρα μας σύμφωνα με τις επιστημονικές εργασίες του Richard Wilkinson είχε μέχρι σήμερα ταξινομηθεί μεταξύ των προνομιούχων χωρών όσον αφορά τους δείκτες υγείας αλλά είναι πλέον βέβαιο ότι αφενός το άνοιγμα της εισοδηματικής ψαλίδας, που ήδη συμβαίνει ταχύτατα στην μετά ΔΝΤ εποχή, αφετέρου η κατάρρευση του Εθνικού Συστήματος Υγείας θα επιδεινώσουν σημαντικά την υγεία των ελλήνων πολιτών στα χρόνια που έρχονται. Ίσως μοναδική μας ελπίδα να παραμένει ο μεσογειακός ήλιος, η αισιόδοξη σκέψη, η επανάκτηση της χαμένης κοινωνικής αλληλεγύης και η επιστροφή στη μεσογειακή διατροφή. Ακόμη φαίνεται ότι η αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών και η προσπάθεια μεγαλύτερης εξίσωσης των οικονομικών ανισοτήτων θα αποτελούσε ένα περισσότερο ουσιώδες βήμα για τη βελτίωση της υγείας των λαών σε σχέση την μαζική παραγωγή εξειδικευμένων επιστημόνων της υγείας (πχ. ψυχιάτρων, ψυχολόγων). Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι πάρα την αυξημένη συνταγογράφηση ψυχιατρικών φαρμάκων καί την ειδική φροντίδα για το άγχος και την κατάθλιψη οι διαταραχές αυτές συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται ανησυχητικά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.