Ένας καλύτερος κόσμος. Μπορεί να υπάρξει και αν ναι πώς; (μέρος δεύτερο)

 Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468

του Γιάννη Βελίκη

Γ) Η χειραγώγηση των κοινωνικών ομάδων

Και ενώ η κοινωνία στο σύνολο της έχει άμεσο συμφέρον να δράσει συνολικά για να επιδιώξει την ανάπτυξη και την ευημερία της, η πολιτική τάξη και η αγορά αποσκοπεί στο να τη διασπάσουν ώστε να γίνει το υποχείριο τους και να την εκμεταλλευτούν. Μερικές από τις πιο γνωστές τακτικές είναι:

1.      Διαίρεση: η γνωστή ρήση «διαίρει και βασίλευε» αναφέρεται σε αυτήν ακριβώς την τακτική. Η κοινωνία χωρίζεται σε δεξιούς και αριστερούς, σε Ολυμπιακούς και Παναθηναϊκούς, σε ορθόδοξους και καθολικούς, σε άσπρους και σε μαύρους. Τόσο η πολιτική όσο και η επιχειρηματική τάξη (δυνάμεις της αγοράς) αναπτύσσουν μία τόσο εξειδικευμένη επικοινωνία (με τη βοήθεια καλοπληρωμένων επικοινωνιολόγων), που από τη μία ενισχύουν τη διάσπαση της κοινωνίας σε ομάδες και από την άλλη εκμεταλλεύονται τις διαφορές αυτές για να κυριαρχήσουν. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τακτικής είναι η εκμετάλλευση του ανταγωνισμού μεταξύ παράδοσης και εκκοσμίκευσης καθώς επίσης και ο ανταγωνισμός μεταξύ Σηιτών και Σουννιτών Μουσουλμάνων στο Ιράκ πριν τον πόλεμο του 2003, με αποτέλεσμα την παράδοση της χώρας πριν καν αρχίσει ο πόλεμος. Σε δημοσίευμα στην Ελευθεροτυπία (29/6/2008) διαβάζουμε ότι χρησιμοποιήθηκε ομάδα ανθρωπολόγων και ψυχολόγων προκειμένου «να συγκεντρώσουν, αποθηκεύσουν, χειριστούν και παρέχουν πολιτισμικά δεδομένα εκατοντάδων κατηγοριών, όσον αφορά σε κοινωνικές δομές, δεσμούς μεταξύ φυλών και οικογενειών, οικονομικά ζητήματα, δημόσιες επικοινωνίες, αγροτική παραγωγή κ.ο.κ.». Όλες αυτές οι πληροφορίες «μεταφέρθηκαν στα μετόπισθεν για να επιτρέψουν πιο προχωρημένη ανάλυση κι ευρύτερη χρήση τους από τις στρατιωτικές και άλλες υπηρεσίες». Σε αυτό το κεντρικό αρχείο θα έχουν άλλωστε πρόσβαση όχι μόνο ο στρατός αλλά και «άλλες κρατικές υπηρεσίες των ΗΠΑ». Με τον ίδιο τρόπο οι δυνάμεις της αγοράς χρησιμοποιούν το μάρκετινγκ, προκειμένου να συγκεντρώσουν πολύ ακριβή στοιχεία για το ποιοί καταναλώνουν τί,  σε ποιες ηλικίες απευθύνονται τα προϊόντα τους, σε ποιές κοινωνικές ομάδες, τί είδους νοοτροπίες και επιδιώξεις έχουν αυτές οι ομάδες και με ποιό τρόπο το προϊόν τους θα μπορούσε να γίνει ελκυστικό γι’ αυτούς.

2.      Διάκριση σε καλύτερους και χειρότερους: από τη στιγμή που η κοινωνία εμπεδώσει και αποδεχτεί τη διάσπαση της, το επόμενο βήμα θα αφορά στο ποιά ή ποιές από τις κοινωνικές ομάδες είναι οι ισχυρότερες, οι καλύτερες ή οι πιο ευνοημένες. Αυτήν ακριβώς την τεχνική χρησιμοποιούν πολιτικοί, επιχειρηματίες και επικοινωνιολόγοι για να διαιωνίσουν την κυριαρχία τους! Μέσω των μηνυμάτων τους «ανεβάζουν» τη μία από τις δύο ή από τις πολλές ομάδες και καρπώνονται την εύνοια και την αφοσίωση της. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι επιχειρηματίες που γίνονται μεγαλομέτοχοι ποδοσφαιρικών ομάδων: με τον τρόπο αυτόν εξασφαλίζουν μία τεράστια διαφήμιση των εταιριών τους και μία μεγάλη πελατεία από τους οπαδούς της ομάδας που χρηματοδοτούν. Σύμφωνα με αυτήν την τακτική οι δεξιοί είναι καλύτεροι των αριστερών (ή το αντίθετο), οι εθνικιστές καλύτεροι των κοσμοπολιτών (ή το αντίθετο) κ.ο.κ. Και οι κοινωνικές ομάδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους, την ώρα που πολιτικοί, κράτος και επιχειρηματικοί κύκλοι συνεχίζουν να επωφελούνται.

3.      Υποβάθμιση ή υπερεκτίμηση της αξίας ενός γεγονότος: προκειμένου να αποφύγουν την πιθανή δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης για ένα σημαντικό γεγονός, πολιτικοί και επιχειρηματικοί κύκλοι υποβαθμίζουν την αξία του. Π.χ. οι αποκαλύψεις του Wikileaks σπάνια αναφέρονται ως σημαντικές από τους πολιτικούς παρά το γεγονός ότι τους απασχολεί βασανιστικά. Ή το σκάνδαλο μιας μεγάλη πολυεθνικής όπως της Lidl που παρακολουθούσε με κάμερες τους εργαζόμενους θα περάσει στα «ψιλά» με την κατάλληλη χρηματοδότηση των ΜΜΕ. Από την άλλη, αν ένα γεγονός όπως αυτό του «βιασμού» της καμαριέρας του  Στρος-Καν έχει σημασία για τους σκοπούς της πολιτικής υπερτονίζεται, για να αποφευχθεί η κάθοδος του ισχυρού τότε άνδρα στις βουλευτικές εκλογές του 2011 στη Γαλλία και να γίνει η αλλαγή προέδρου στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

4.      Ηθική απαξίωση: αν μία συμπεριφορά συναντά ισχυρούς ηθικούς περιορισμούς, όπως αυτή της εκτέλεσης αιχμαλώτων, ξυλοδαρμού μεταναστών και προσφύγων, διαφθοράς και διασπάθισης δημόσιου χρήματος κ.α., αυτή η συμπεριφορά μπορεί να υιοθετηθεί αν την κάνουν οι αρχηγοί της κοινωνίας ή τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνικής ομάδας. Σε μία υπηρεσία π.χ. σε ένα νοσοκομείο, όπου οι περισσότεροι γιατροί για να προβούν σε ιατρική πράξη «παίρνουν φακελάκι», είναι πολύ δύσκολο για τους λίγους να μην συναινέσουν σε αυτήν την συμπεριφορά. Είναι πολύ γνωστό το πείραμα του Milgram.  

Δ) Η αφύπνιση της Κοινωνίας

Παρ’ αυτά η κοινωνία στο σύνολο τις, και οι επιμέρους κοινωνικές δυνάμεις που την αποτελούν ΕΧΕΙ τεράστια δύναμη! Αποτελεί το 99% του σύγχρονου κόσμου. Αν αποφάσιζε αύριο να πάρει τα όπλα, κανένας στρατός, κανένα πολιτικό ή επιχειρηματικό σύστημα δεν θα μπορούσε να τη σταματήσει. Και ενδόμυχα την προοπτική αυτή φοβάται όλη η παγκόσμια ελίτ, ειδικά καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται.

Ωστόσο, η κοινωνία και οι κοινωνικές ομάδες έχουν στη διάθεση τους πολύ πιο ισχυρά «όπλα» από αυτά που πυροβολούν, όπλα ίδιας σύνθεσης με αυτά που χρησιμοποίησε ο Γκάντι για να διώξει την πανίσχυρη Βρετανική Αυτοκρατορία από την Ινδία. Ο περίφημος ειρηνικός ηγέτης των Ινδών κατάφερε τα κυριότερα πλήγματα στην Βρετανική υποδούλωση πείθοντας τους Ινδούς να μην αγοράζουν αλάτι και ρούχα από τη Βρετανία. Με τον ίδιο τρόπο και σήμερα, αν η κοινωνία αποφασίσει να απέχει από τις «στημένες» εκλογές ή να ψηφίσει κυβερνήτες που τάσσονται υπέρ των συμφερόντων της, ή αν αποφασίσει να σταματήσει να αγοράζει τα πράγματα που ουσιαστικά δεν χρειάζεται, όλο το πολιτικό – κρατικό και επιχειρηματικό σύστημα θα καταρρεύσει «εν μία νυκτί».

Το ακόμη ισχυρότερο «όπλο» της, αν θελήσει ποτέ να το χρησιμοποιήσει, θα είναι η αμφισβήτηση της αξίας του ισχύοντος χρήματος. Αν το 99% του πλανήτη αποφασίσει ότι τα χρέη, το χρήμα και η ισχύουσα οικονομική δύναμη του 2% των πλουσίων είναι λάθος, μπορεί να αμφισβητήσει στην πράξη το ισχύον καθεστώς, να εκδώσει καινούργιο χρήμα, να φροντίσει για τις ανάγκες της κοινωνίας (και όχι της πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ) και να πορεύεται με κοινωνικά δίκαιους νόμους χωρίς τα «καρκινώματα» του παρελθόντος. Και αυτή είναι η πιο εύκολη τακτική, αρκεί όλες οι κοινωνικές ομάδες να δεχτούν τον απλό κανόνα: ελευθερία – ισότητα – αδελφοσύνη, και να μην αποδεχτούν τις τεχνητές διαιρέσεις στις οποίες τους υποβάλλουν οι ισχυροί του σήμερα!

Τις λεπτομέρειες αυτής της υγιούς κοινωνίας αναλύονται και στο Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα ο Χάρτης προβλέπει:

I: αξιοπρέπεια (ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δικαίωμα στη ζωή, δικαίωμα στην ακεραιότητα του προσώπου, απαγόρευση των βασανιστηρίων και των απάνθρωπων εξευτελιστικών ποινών ή μεταχείρισης, απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας).

II: ελευθερία (δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια, σεβασμός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δικαίωμα γάμου και δικαίωμα ίδρυσης οικογένειας, ελευθερία σκέψης συνείδησης και θρησκείας, ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, ελευθερία των τεχνών και των επιστημών, δικαίωμα εκπαίδευσης, επαγγελματική ελευθερία και δικαίωμα στην εργασία, ελευθερία ίδρυσης επιχείρησης δικαίωμα ιδιοκτησίας, δικαίωμα ασύλου, προστασία σε περίπτωση απομάκρυνσης, επαναπροώθησης και απέλασης).

III: ισότητα (ισότητα έναντι του νόμου, μη διάκριση, πολιτισμική, θρησκευτική και γλωσσική πολυμορφία, ισότητα ανδρών και γυναικών, δικαιώματα του παιδιού, δικαιώματα των ηλικιωμένων, ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες).

IV: αλληλεγγύη (δικαίωμα στην πληροφόρηση και στη διαβούλευση με τους εργαζομένους στο πλαίσιο της επιχείρησης, δικαίωμα διαπραγματεύσεων και συλλογικών ενεργειών, δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες ευρέσεως εργασίας, προστασία έναντι αδικαιολόγητης απόλυσης, δίκαιοι και ισότιμοι όροι εργασίας, απαγόρευση της εργασίας των παιδιών και προστασία των εργαζόμενων νέων, οικογενειακή και επαγγελματική ζωή, κοινωνική ασφάλεια και κοινωνική αρωγή, προστασία της υγείας, πρόσβαση σε υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος, προστασία του περιβάλλοντος, προστασία των καταναλωτών).

V: ιθαγένεια (δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι κατά τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τις δημοτικές εκλογές, δικαίωμα χρηστής διαχείρισης, δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, δικαίωμα αναφοράς, ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή, διπλωματική και προξενική προστασία).

και VI: δικαιοσύνη (δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου, τεκμήριο αθωότητας και δικαιώματα υπεράσπισης, αρχές νομιμότητας και αναλογικότητας αξιόποινων πράξεων και ποινών, δικαίωμα του προσώπου να μην δικάζεται ή να μην τιμωρείται ποινικά δύο φορές για την ίδια αξιόποινη πράξη).

Ε) Περαιτέρω μέτρα που θα πρέπει να ισχύσουν σε μία μελλοντική υγιή κοινωνία

Οι σημερινές ιστορικές στιγμές των αρχών του 21^ου αιώνα καλούν σε διαφορετική προσέγγιση, σε σχέση με παλαιότερες, σχετικά με την ευημερία και μακροημέρευση της παγκόσμιας κοινωνίας. Τα παλαιότερα χρόνια, όταν μειώνονταν οι πόροι ενός κράτους (ομάδας, φυλής, ή έθνους) τότε αυτό επιτίθονταν στους γείτονες για να τους εξασφαλίσει. Η πρακτική αυτή δημιούργησε τις μεγάλες αυτοκρατορίες του παρελθόντος με τις απέραντες αποικίες και τους σκλάβους εργάτες τους. Σήμερα, ωστόσο, ο πλανήτης Γη είναι πια χαρτογραφημένος, μικρός και περιορισμένος. Όλες οι ιδεολογίες του παρελθόντος περί περιχαράκωσης των εθνών, του καπιταλισμού, του κουμμουνισμού, της αναρχίας κ.ο.κ. δεν ισχύουν, δεδομένων της δυνατότητας των παγκόσμιων επικοινωνιών και μεταφορών, των περιορισμένων εδαφικών, διατροφικών και ορυκτών πηγών και της ύπαρξης τόσο καταστροφικών όπλων σε όλον τον πλανήτη.

Οι κοινωνικές ομάδες, οι κοινωνίες και οι πολίτες του πλανητικού χωριού έχουν δύο λύσεις:

i) Να συνεχίσουν να ζουν και να ανέχονται τον άνισο, άδικο, επικίνδυνο και αυτοκαταστροφικό κόσμο στον οποίο ζουν. Οι συνέπειες αυτής της λύσης θα είναι οδυνηρές: η ψαλίδα πλουσίων και φτωχών θα συνεχίσει να αυξάνεται, οι άνθρωποι που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας (2 δισεκατομμύρια) θα πληθήνουν, οι ελευθερίες θα περιοριστούν (θα εμφυτεύονται τσιπάκια για την παρακολούθηση των πολιτών, θα χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα συστήματα στις τηλεπικοινωνίες και στις διαδικτυακές επαφές τύπου ΕΣΕΛΟΝ), θα επανδρωθούν και θα γίνουν ακόμη πιο βίαιες οι αστυνομίες για να προφυλάσουν τον πλούτο των ελίτ, θα απομονώνονται περισσότεροι άνθρωποι σε φυλακές και ψυχιατρεία, οι τροφές και το νερό θα δίνονται μόνο σε όσους υποτάσσονται στο σύστημα και έχουν την απαραίτητη κάρτα, το διαδίκτυο θα περιοριστεί, οι ασθένειες (σωματικές, ψυχολογικές) θα πολλαπλασιαστούν, τα κοινωνικά προβλήματα θα εκτοξευθούν, και η ανθρώπινη ζωή θα ευτελιστεί.

ii) Να αποφασίσουν να πάρουν τη λύση στα χέρια τους, να εφαρμόσουν στην πράξη το σύνθημα ελευθερία, ισότητα και αδερφοσύνη και να καταργήσουν όλα αυτά που μας χωρίζουν άμεσα, πριν να είναι πολύ αργά!

Μερικές επιπλέον ιδέες που μπορούν χρησιμοποιηθούν σε αυτή τη λογική είναι και οι παρακάτω:

1)       Αποτροπή του υπερπληθυσμού: στη Γη ζουν σήμερα άνω των 7 δισεκατομμυρίων άνθρωποι, ανώμαλα διανεμημένοι (υπάρχουν μέρη στον κόσμο που στοιβάζονται πολλοί άνθρωποι σε εξαιρετικά λίγο χώρο) και με ελάχιστους πόρους ζωής (το φαινόμενο αυτό ισχύει στις χώρες του Τρίτου Κόσμου εξαιτίας των ελλιπών πόρων, προκειμένου να επιβιώσουν στο τέλος κάποια από αυτά τα πολλά παιδιά). Πέραν της καλύτερης διανομής νερού, τροφίμων και ιατρικών υπηρεσιών, θα πρέπει να συμφωνηθεί ένα όριο στο οποίο επιτρέπεται να αναπαράγεται ο πληθυσμός. Π.χ. τα δύο παιδιά ανά μητέρα. Αν μία μητέρα υπερβαίνει αυτό το όριο, μπορεί να αποφασιστούν κανόνες του τύπου τα επόμενα παιδιά θα πρέπει να δίνονται για υιοθεσία, ή κάτι ανάλογο. Το σημαντικό, βεβαίως, είναι να συμφωνήσουν οι άνθρωποι ότι ο πλανήτης μας δεν θα μπορέσει να «φιλοξενήσει» απεριόριστα όλο και περισσότερους ανθρώπους, και όποια λύση και αν είναι η καλύτερη θα χρειαστεί να τηρηθεί από όλους.

2)      Πλουτισμός και υπερκατανάλωση: δεν μπορεί να είναι πλέον αποδεκτό ότι κάποιοι τα έχουν όλα και οι άλλοι δεν έχουν τίποτα. Θα χρειαστεί να θεσπιστούν και εδώ κανόνες. Για παράδειγμα, ένας τέτοιου τύπου κανόνας θα μπορούσε να είναι ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να κατέχει ως ένα ποσό χρήματος (σε καταθέσεις, ιδιοκτησίες, μετοχές και τίτλους) και όχι μεγαλύτερο. Ας πούμε ως 30.000 δολάρια.  Το κάθε δολάριο πέραν αυτών των 30.000, μπορεί να το δώσει σε όποιον επιθυμεί (π.χ. στο παιδί του) αλλά δεν μπορεί να το κατέχει. Αν και το παιδί του συμπληρώσει το παραπάνω συμφωνημένο ποσό, και αυτός ο άνθρωπος έχει ακόμη μεγαλύτερη περιουσία, θα πρέπει να τη δώσει σε κάποιον άλλο (π.χ. σε συγγενή του). Με τον τρόπο αυτό θα διαχέεται ο πλούτος σε όλους, χωρίς να καταργεί το κίνητρο για τη δημιουργία του, αφού θα δίνεται σε αυτούς που ο παραγωγός του πλούτου επιθυμεί να τον δώσει. Με έναν τέτοιο νόμο το 2% των ανθρώπων που κατέχει το μισό παγκόσμιο πλούτο θα το μεταβίβαζε στο υπόλοιπο 98%. Επίσης θα εξέλειπαν οι λόγοι για κλοπή, διασπάθιση δημόσιου χρήματος, πολέμων και ανεξάντλητης επιχειρηματικής δραστηριότητας, αφού δεν θα υπήρχε το κίνητρο του υπερπλουτισμού!

3)      Πολλά ακόμη θα πρέπει να γίνουν στα πλαίσια μίας ευνομούμενης, ελεύθερης, ίσης και αδερφωμένης κοινωνίας: να βελτιωθεί η εκπαίδευση, να δίνεται πρόνοια μόνο σε όσους το έχουν ανάγκη, να επιτηρείτε και να προφυλάσσεται ως «κόρη οφθαλμού» το περιβάλλον (ενάντια στη μόλυνση, το παράνομο κυνήγι και αλιεία, στην κατάχρηση ορυκτών πόρων κ.α.), να υπάρχει στην πράξη ισότητα των φύλων (υπολογίζεται ότι σήμερα 12,3 - 27 εκατ. γυναίκες της Ανατολικής Ασίας στερούνται των βασικών τους δικαιωμάτων), να προστατεύεται η τρίτη ηλικία, οι πρόσφυγες, τα ΑΜΕΑ, τα παιδιά, τα ζώα (όχι σε τσίρκα και σε κλουβιά), τα τρόφιμα (όχι μεταλλαγμένα), τα φάρμακα (μόνο εγκεκριμένα και ασφαλή),  και το νερό (σε όλο τον πλανήτη).

4)      Επίσης θα πρέπει να συζητηθούν πολύ σοβαρά ζητήματα όπως η λειτουργία του χρηματιστηρίου (για ποιό λόγο να γίνεται αποδεκτή η χρηματιστηριακή συναλλαγή  τροφίμων, νερού ή αποθεματικών ασφαλιστικών ταμείων), η αξία και το νόημα της «λευκής ψήφου» (που μάλλον σημαίνει ότι κανείς από τους υποψηφίους δεν μπορεί να κυβερνήσει), το ποιός έχει το δικαίωμα να τυπώνει χρήμα (ειδικά όταν μέτοχοι των κεντρικών τραπεζών είναι  ιδιώτες επιχειρηματίες), ο έλεγχος των βουλευτών και των πολιτευτών να γίνεται ανά τρίμηνο από τους ψηφοφόρους τους, οι δικαστές να εκλέγονται απευθείας από το λαό κ.ο.κ.

5)      Τέλος θα πρέπει να αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομία, με δυνατούς και υγιείς κοινωνικούς συνεταιρισμούς (ήδη σε χώρες της Ευρώπης λειτουργούν πολλοί τέτοιοι επιτυχημένοι) και να λειτουργούν οι βασικές κρατικές υποδομές υπό το δημόσιο έλεγχο των πολιτών.

ΣΤ)  Σε κάθε περίπτωση η κοινωνία έχει τη δύναμη να αλλάξει τον πολύ κακό κόσμο στον οποίο ζούμε και να ελπίζει. Οι διαφορές που μας χωρίζουν (τους ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες) είναι ελάχιστες. Κατά τον Γιανναρά οι πολιτισμικές διαφορές των κοινωνικών ομάδων δεν σημαίνει αντιπαλότητα, αλλά δημιουργική ετερότητα, αυτοσεβασμό, αξιοπρέπεια, χαρά της ζωής. Και επιπλέον πρέπει, όπως λέει ο Ράμφος, να συνειδητοποιήσουμε ότι όταν δεν έχεις υποχρεώσεις, φέρεσαι σαν ζώο, ενώ όταν δεν έχεις δικαιώματα, σου φέρονται σα να είσαι ζώο. Πρέπει να φτάσουμε στο σημείο να συνδυάσουμε τα δικαιώματα με τις υποχρεώσεις, να γίνουμε δηλαδή σωστοί πολίτες.