Ανταγωνισμός παντού! Θα αντέξουμε;

του Γιάννη Βελίκη*

Κάτι σήμερα «πάει στραβά»! Το ξέρουμε, το καταλαβαίνουμε… Όλοι ανταγωνίζονται όλους. Ο επιχειρηματίας τους επιχειρηματίες του κλάδου του, ο μαθητής τους συμμαθητές του, οι γονείς τους άλλους γονείς, ο υπάλληλος τους συναδέλφους του. Και φυσικά ανταγωνισμός υπήρχε πάντα. Όχι όμως σε τέτοια κλίμακα και σε τέτοιο βαθμό. Το κακό νέο μάλιστα είναι, ότι αυτή η συνολική κατάσταση συνεχώς επιδεινώνεται. Πού θα φτάσουμε;
Ο ανταγωνισμός όταν γίνεται με κανόνες και σε δεδομένο και από όλους αποδεκτό πλαίσιο δεν βλάπτει, το αντίθετο, προάγει την πρόοδο. Η άμιλλα όταν καλλιεργηθεί προσεκτικά από το δάσκαλο σε μία σχολική τάξη, από το λοχαγό σε ένα λόχο, από το διευθυντή σε μία επιχείρηση μπορεί να αποφέρει πολλαπλά οφέλη. Τόσο για το κάθε μέλος της ομάδας, που σε ένα τέτοιο περιβάλλον του καλλιεργείται η επιθυμία να γίνει καλύτερο, όσο και για τον διευθυντή ή για την ομάδα στο σύνολο της. Έτσι, η ομάδα αποκτά καλή φήμη στο γενικότερο κοινωνικό σύνολο και ανατροφοδοτεί τα μέλη της που θέλουν να γίνουν ακόμη καλύτερα, κάτι που βελτιώνει περισσότερο την απόδοση της ομάδας ως σύνολο κ.ο.κ. Οι φήμες για καταπληκτικά σχολεία, για υπέροχους θεατρικούς θιάσους, για ανίκητες αθλητικές ομάδες, για πετυχημένες επιχειρήσεις συνήθως οφείλονται στην ορθή διαχείριση του ανταγωνισμού των μελών αυτών των ομάδων. Το αποτέλεσμα είναι η πρόοδος μελών και ομάδας, που αν συμβαίνει σε γενικότερο επίπεδο μπορεί να αποβεί σε πρόοδο της γενικότερης κοινωνίας.
Τί όμως συμβαίνει σήμερα; Αντί της άμιλλας καλλιεργείται ένας ανταγωνισμός χωρίς όρια, χωρίς κανόνες, χωρίς αναφορά σε κοινωνικές σχέσεις. Ένας ανταγωνισμός που στοχεύει σε μια πρωτιά απροσδιόριστη, σκληρή απέναντι στους άλλους προκειμένου να διατηρηθεί και συνεπώς απομονωμένη, σχεδόν παρανοϊκή, γεμάτη απαιτήσεις για πιο έντονη εργασία, λιγότερη χαλάρωση και συνεχείς μάχες για αύξηση της κυριαρχικότητας και την επίδειξη της «ανωτερότητας» της.
Ο ανταγωνισμός αυτός ξεκινά από την επιλογή μαιευτηρίου για να γεννηθεί ένας άνθρωπος. Οι γονείς ανταγωνίζονται για μια θέση στο «πιο καλό» μαιευτήριο, αγοράζουν το «πιο ακριβό» καροτσάκι, ζητούν εγγραφή στον «καλύτερο» παιδικό σταθμό, πάνε διακοπές «στο πιο μοδάτο» θέρετρο. Αργότερα απαιτούν από τα παιδιά τους να είναι οι καλύτεροι μαθητές, χορευτές, ποδοσφαιριστές, μουσικοί, ή γνώστες Αγγλικών, αργότερα οι καλύτεροι φοιτητές, επαγγελματίες, νέοι γονείς.
Από τη μία, είναι φυσικό ο κάθε γονιός να επιδιώκει το καλύτερο για το παιδί του. Ωστόσο, το καλύτερο, για να μπορέσει να υπάρξει, να αναπτυχθεί και να επιτευχθεί, χρειάζεται μία σαφή κοινωνική ομάδα αναφοράς (π.χ. μία οικογένεια, μία σχολική τάξη) όπου υπάρχει μέριμνα για την πρόοδο όλων των μελών ξεχωριστά και της ομάδας γενικότερα. Έτσι συνδυάζεται το ακατανίκητο ένστικτο της φυσικής υπεροχής (Δαρβινικό ένστικτο) με την φροντίδα του υπόλοιπου περιβάλλοντος (οικολογία), και το αποτέλεσμα είναι μία ανάπτυξη των δεξιοτήτων (στα σχολικά μαθήματα, στη μουσική στον αθλητισμό κ.α.) με την ταυτόχρονη ολοκλήρωση της προσωπικότητας και την συνεπαγόμενη ψυχική υγεία του κάθε μέλους. Το συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς απαντάται πολύ συχνά σε ομάδες κοινωνικών ζώων (λιοντάρια, χιμπαντζήδες, χελιδόνια) και είναι η μόνη οδός που εγγυάται τη γενικότερη κοινωνική πρόοδο.
Όταν, από την άλλη, επιδιώκεται μία πρωτιά, χωρίς αναφορά σε κοινωνική ομάδα αλλά σε μία απροσδιόριστη «κοινωνία», όπως αυτή των πολύ ανταγωνιστικών τηλεπαιχνιδιών, εκπομπών με διαγωνισμούς χορού, τραγουδιού, αθλημάτων, όπου ο στόχος είναι για τον καθένα μόνο του να πετύχει, χωρίς να νοιάζεται για τους συν - διαγωνιζόμενους, χωρίς να γνωρίζει το ποιοι τον παρακολουθούν από την τηλεόραση και τι αισθήματα του γεννά, ακόμη και η νίκη είναι ψυχικά επίπονη, πόσο μάλλον η αποτυχία.
Το ίδιο συμβαίνει στον κόσμο των επιχειρήσεων. Όταν μία επιχείρηση επιβραβεύεται επειδή κατάφερε να έχει κέρδη, ανεξάρτητα αν εξαπάτησε πελάτες, αν μόλυνε το περιβάλλον, αν εξάντλησε τους εργαζόμενους της, το μήνυμα εξακολουθεί να είναι «πάτησε πριν σε πατήσουν». Είναι βέβαιο ότι, τέτοιου είδους τακτικές – συμπεριφορές «αρρωσταίνουν» την κοινωνία, συνθλίβουν ανθρώπους και ψυχικούς κόσμους, δημιουργούν απάνθρωπους νέους ανθρώπους, αποκλείουν κοινωνικά τους αδύναμους, και αυξάνουν τους πελάτες των ψυχιάτρων - ψυχολόγων.
Η αιτία του φαινομένου δεν είναι μία:
Α) ο υπερπληθυσμός της γης, και των σύγχρονων πόλεων δημιουργεί μία αίσθηση πανικού και ασημαντότητας στους ανθρώπους, που με κάθε τρόπο επιδιώκουν να ξεφύγουν ώστε να έχουν «μια ταυτότητα», «να είναι κάτι».
Β) η τηλεόραση δημιουργεί την αίσθηση μιας φανταστικής κοινωνίας, με τους δικούς της όρους, που παρακολουθεί, εγκρίνει, απορρίπτει, ψηφίζει υπέρ, ψηφίζει κατά προσώπων, καλλιτεχνών, αθλητών, νέων δημιουργών και γενικά οποιουδήποτε αποζητά δημοσιότητα. Η κοινωνία αυτή είναι φανταστική, γιατί αφενός αναφέρεται σε μία μειοψηφία της κοινωνίας που παρακολουθεί και ψηφίζει το συγκεκριμένο πρόγραμμα, αφετέρου γιατί οι παραγωγοί της εκπομπής αποφασίζουν αν και πότε θα δημοσιοποιήσουν τα έγκυρα αποτελέσματα της τηλεψηφοφορίας ή θα «μαγειρέψουν» τα αποτελέσματα.
Γ) η αγορά, προσκείμενου να λειτουργεί και να έχει πωλήσεις, δημιουργεί συνεχώς ανάγκες στα μέλη της κοινωνίας να καταναλώνουν προϊόντα για να «γίνουν καλύτεροι» ή «ανώτεροι» των άλλων.
Ο ανταγωνισμός καλλιεργείται στο σχολείο, με τη αυστηρή βαθμολογία, τις Πανελλήνιες, στο Πανεπιστήμιο με τις «στείρες» φοιτητικές εξετάσεις, συνεχίζεται με την ανεύρεση και την εξάσκηση σε κάποιο επάγγελμα, περνάει στην ανατροφή των παιδιών, και τελειώνει με την «καλύτερη» επιλογή τελετής θανάτου!
Σκοπός παραμένει πάντα ο ίδιος. Να γίνει κανείς απροσδιόριστα «πρώτος». Να γίνει αντικείμενο ζήλιας όλων των άλλων. Και ας ζει στο τέλος απομονωμένος όπως η μικρή Ωνάση, που μόνο φυσιολογική εφηβεία δεν έζησε!
Όπως προαναφέρθηκε, ο ανταγωνισμός είναι υγιής μόνο σε συνδυασμό με την οικολογία (φροντίδα των υπολοίπων της ομάδας και του περιβάλλοντος), και όλοι, γονείς, δάσκαλοι, εκπαιδευτικοί, διευθυντές επιχειρήσεων, πολιτικοί απαιτείται να το εφαρμόσουν για να συνεχίσουν στην κοινωνία να ζουν ολοκληρωμένοι, ευτυχισμένοι και εκπαιδευμένοι με ειδικές ικανότητες άνθρωποι.

--------------------------------------------
* Ευχαριστώ τον κύριο IOANNI D. KERAMARIDI που μου έδωσε την πρώτη ιδέα γι’ αυτό το άρθρο