Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468
του Γιάννη Βελίκη
Σύμφωνα με τη Wikipedia, ως κοινωνική ιεραρχία ορίζεται μια κοινωνική ή λειτουργική πυραμίδα, που στην κορυφή της συγκεντρώνεται η δύναμη (οικονομική, κοινωνική, πολιτική ή ιδεολογική). Οι πυραμίδες αυτές είναι το αποτέλεσμα πολύπλοκων συμπλεγμάτων σχέσεων σε ανθρώπινες ομάδες με κοινή κοινωνικο – οικονομική κατάσταση. Συνήθως, οι ανώτεροι στη θέση κορυφής αποκαλούνται ως προϊστάμενοι και έχουν περισσότερη δύναμη από τους υφισταμένους τους στη βάση της δομής. Οργανισμοί όπως επιχειρήσεις, εκκλησίες, στρατοί και πολιτικά κόμματα, κ.λπ., είναι δομημένοι ιεραρχικά.
Η κοινωνική θέση του κάθε ατόμου δείχνει τη θέση του σε μια κοινωνική ιεραρχία και αντιπροσωπεύει τη γενική δυνατότητα του ατόμου να ελέγξει ή να επηρεάσει άλλους ανθρώπους και όργανα. Ορίζεται από αντικειμενικά κριτήρια όπως ακαδημαϊκούς τίτλους, οικονομική κατάσταση, κοινωνική τάξη ή μη αντικειμενικά όπως φήμη, δημοτικότητα, πρόσβαση στα Μ.Μ.Ε. κ.α.
Η κοινωνική ιεραρχία, οποιουδήποτε κοινωνικού οργανισμού, δεν είναι μία σταθερή κατάσταση. Για την ακρίβεια είναι ένα δυναμικό σύστημα σχέσεων που συνεχώς αλλάζει, καθώς άλλοι κερδίζουν υψηλότερες βαθμίδες, άλλοι χάνουν τις θέσεις τους και εκπίπτουν σε χαμηλότερες, και άλλοι βρίσκονται σε αναμονή, πιέζοντας ή περιμένοντας τη σειρά τους να ανέβουν (δεδομένου ότι κανείς δε θέλει να κατέβει). Η δυναμικότητα αυτή των σχέσεων, και η παντοδυναμία της επιθυμίας για κοινωνική άνοδο, εξηγεί σχεδόν απόλυτα ή τουλάχιστον σε πολύ μεγάλο βαθμό τις εκάστοτε κοινωνικές συμπεριφορές των ατόμων μιας κοινωνικής ομάδας.
Έτσι, μια ερωτική – συναισθηματική σχέση δύο ανθρώπων μπορεί να σταματήσει, αν απαξιωθεί από το κοινωνικό περιβάλλον τους. Οι προσπάθειες ενός νέου επιστήμονα να προχωρήσει σε μεταδιδακτορικές έρευνες μπορεί να τορπιλιστούν από τον επιβλέποντα καθηγητή του, γιατί αυτός απειλείται. Στο Δημόσιο τομέα η προαγωγή προϊσταμένων μπορεί να γίνει όχι με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά σε αυτούς που δεν θα απειλήσουν τη θέση των διευθυντών.
Η κοινωνική θέση μπορεί, εξελικτικά, να γίνει κίνητρο ή αντικίνητρο προσωπικής ανάπτυξης. Έτσι ένας οικονομικά εύρωστος νέος μπορεί να εκμεταλλευτεί τον πλούτο του και να σπουδάσει, ενώ ένας αντίστοιχος άπορος νέος να αναγκαστεί να ακολουθήσει ένα χειρωνακτικό επάγγελμα διά βίου. Ωστόσο, μπορεί να συμβεί και το ακριβώς αντίθετο. Ένας φτωχός νέος να σπουδάσει με πολλές θυσίες προκειμένου να αλλάξει την κοινωνική του κατάσταση, και ένας πλούσιος νέος να παραμείνει αδρανής κοινωνικά, καταναλώνοντας τα πλούτη της οικογένειας του. Η συμπεριφορά αυτή είναι τόσο γνωστή που λέγεται ότι «τα τέκνα των ισχυρών πατεράδων μένουν για πάντα στη σκιά τους», μιας και αυτά τα παιδιά δεν έχουν το κίνητρο να παλέψουν για την απόκτηση μεγαλύτερης κοινωνικής δύναμης.
Οι κοινωνικές ιεραρχίες είναι τόσο σημαντικές, που εφόσον ισορροπούν, αυτοί που ηγούνται προσπαθούν να τις διατηρήσουν με κάθε κόστος. Παράδειγμα είναι η λυσσαλέα πολεμική εναντίον των χίπις στα τέλη της δεκαετίας του 60, που αμφισβητούσαν τις τότε κοινωνικές εξουσίες, ώστε να περιορισθούν και να μην αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση για τους υπόλοιπους νέους.
Ο τρόπος ντυσίματος, η ομορφιά, η κατοχή ακριβού αυτοκινήτου, τα πανεπιστημιακά πτυχία, οι τρόποι τήρησης του savoir vivre, η επιδεξιότητα στην άρθρωση ξένων γλωσσών, ο τρόπος χτενίσματος, η στάση σώματος, το ύφος, η έκφραση συναισθημάτων κ.α. δηλώνουν και σε ποια κοινωνική θέση είναι ο καθένας, και σε ποια κοινωνική θέση θέλει να είναι. Έτσι, ο λόγος ύπαρξης πολλών υπηρεσιών του σύγχρονου κόσμου (π.χ. κομμωτήρια) είναι να βοηθήσουν τους πελάτες τους να εκπέμψουν στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνικής ομάδας τη θέση που ήδη έχουν, ή τη θέση που θέλουν να καταλάβουν.
Σε πολλές κοινωνικές ομάδες η κοινωνική ιεραρχία αποφασίζεται από τον αρχηγό. Και φυσικά η απόφαση αυτή συνήθως είναι τέτοια ώστε να προσδοκά ο αρχηγός ότι θα τον βοηθήσει να παραμείνει στην εξουσία. Σε αυτήν την περίπτωση, τα μέλη έχουν κάθε συμφέρον να είναι αρεστά στον αρχηγό, ώστε να έχουν την πιθανότητα να οριστούν σε καλύτερη κοινωνική θέση από τους άλλους. Το φαινόμενο αυτό δημιουργεί πολύπλοκες συμπεριφορές ίντριγκας, συκοφάντησης, αθέμιτου ανταγωνισμού και παρασκηνίου γύρω από τον αρχηγό, συμπεριφορές εκπληκτικής σύλληψης σαν αυτές που έχουν υπέροχα περιγραφεί στα έργα του Σαίξπηρ.
Μεγάλο πρόβλημα στη μελέτη του φαινομένου αποτελεί η ύπαρξη πολλών, ταυτόχρονα, κοινωνικών ιεραρχιών που δρουν αθροιστικά. Π.χ. ένα μέλος μπορεί να είναι χαμηλόβαθμος υπάλληλος του δημοσίου, αλλά ταυτόχρονα να κατέχει πολλά ενοικιαζόμενα ακίνητα και μετοχές που του φέρνουν τεράστια έσοδα, να πολιτεύεται και να έχει εκλεγεί δημοτικός σύμβουλος, να γνωρίζει προσωπικά βουλευτές, υπουργούς, και ιεράρχες, να είναι μέλος πολλών σωματείων, και να έχει ανώτατη μόρφωση. Η σχέση του με τον προϊστάμενο της υπηρεσίας του θα είναι, ενδεχομένως, προβληματική, μιας και η κοινωνική δύναμη που κατέχει θα είναι μεγαλύτερη από αυτή του προϊσταμένου του, παρά την υπηρεσιακά κατώτερη του κατάσταση.
Ένα δεύτερο πρόβλημα μελέτης του φαινομένου είναι η διαφορετική αντίληψη των μελών για το ποιος κατέχει τη δύναμη, κάτι που προέρχεται από τις διαφορετικές αξίες που έχουν τα επιμέρους μέλη των ομάδων. Έτσι, μπορεί ένα μέλος να επιδεικνύει το καινούργιο του πανάκριβο αυτοκίνητο σε ένα άλλα μέλος, το οποίο όμως να μην πτοείται, γιατί στην αντίληψη του τα λεφτά δεν έχουν σημασία παρά μόνο η πίστη στο Θεό και το πόσο ενάρετος είναι κάποιος. Αποτέλεσμα των διαφορετικών κοινωνικών αξιών των ποικίλων ατόμων και κοινωνικών ομάδων μιας κοινωνίας είναι να παρατηρούνται χαοτικά φαινόμενα κοινωνικής αλληλεπίδρασης, όπου κανείς δεν μπορεί να είναι πάντα σίγουρος αν με τη συμπεριφορά που επιδεικνύει, αντιπροσωπεύει ή επιβάλλει να γίνεται αποδεκτή η κοινωνική του θέση. Έτσι, συχνές είναι και οι παρεξηγήσεις ή οι συγκρούσεις που παρατηρούνται στις ποικίλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και οφείλονται στη διαφορετική αντίληψη των συγκρουόμενων μελών για την κοινωνική θέση που ανήκουν τόσο αυτοί όσο και αυτοί με τους οποίους συγκρούονται.
Αντίθετα κοινωνική αρμονία παρατηρείται όταν αμφότερα τα μέλη αναγνωρίζουν και αποδέχονται με τον ίδιο τρόπο την υφιστάμενη κοινωνική ιεραρχία. Ωστόσο, η ανάγκη των ανθρώπων (όπως άλλωστε και των ανώτερων θηλαστικών) για την επίτευξη καλύτερης θέσης στην εκάστοτε κοινωνική ιεραρχία είναι τόσο έντονη, που σπάνια και για μικρά διαστήματα επιτυγχάνεται η πολυπόθητη αρμονία. Και, φυσικά, η θέση στην κοινωνική ιεραρχία είναι τόσο σημαντική για όλη τη ζωή του καθενός, που ορίζει ακόμη και το νεκροταφείο που θα θαφτεί αφότου πεθάνει (οι άνθρωποι των ανώτερων βαθμίδων θάβονται δημοσία δαπάνη στο Α’ Νεκροταφείο)!
του Γιάννη Βελίκη
Σύμφωνα με τη Wikipedia, ως κοινωνική ιεραρχία ορίζεται μια κοινωνική ή λειτουργική πυραμίδα, που στην κορυφή της συγκεντρώνεται η δύναμη (οικονομική, κοινωνική, πολιτική ή ιδεολογική). Οι πυραμίδες αυτές είναι το αποτέλεσμα πολύπλοκων συμπλεγμάτων σχέσεων σε ανθρώπινες ομάδες με κοινή κοινωνικο – οικονομική κατάσταση. Συνήθως, οι ανώτεροι στη θέση κορυφής αποκαλούνται ως προϊστάμενοι και έχουν περισσότερη δύναμη από τους υφισταμένους τους στη βάση της δομής. Οργανισμοί όπως επιχειρήσεις, εκκλησίες, στρατοί και πολιτικά κόμματα, κ.λπ., είναι δομημένοι ιεραρχικά.
Η κοινωνική θέση του κάθε ατόμου δείχνει τη θέση του σε μια κοινωνική ιεραρχία και αντιπροσωπεύει τη γενική δυνατότητα του ατόμου να ελέγξει ή να επηρεάσει άλλους ανθρώπους και όργανα. Ορίζεται από αντικειμενικά κριτήρια όπως ακαδημαϊκούς τίτλους, οικονομική κατάσταση, κοινωνική τάξη ή μη αντικειμενικά όπως φήμη, δημοτικότητα, πρόσβαση στα Μ.Μ.Ε. κ.α.
Η κοινωνική ιεραρχία, οποιουδήποτε κοινωνικού οργανισμού, δεν είναι μία σταθερή κατάσταση. Για την ακρίβεια είναι ένα δυναμικό σύστημα σχέσεων που συνεχώς αλλάζει, καθώς άλλοι κερδίζουν υψηλότερες βαθμίδες, άλλοι χάνουν τις θέσεις τους και εκπίπτουν σε χαμηλότερες, και άλλοι βρίσκονται σε αναμονή, πιέζοντας ή περιμένοντας τη σειρά τους να ανέβουν (δεδομένου ότι κανείς δε θέλει να κατέβει). Η δυναμικότητα αυτή των σχέσεων, και η παντοδυναμία της επιθυμίας για κοινωνική άνοδο, εξηγεί σχεδόν απόλυτα ή τουλάχιστον σε πολύ μεγάλο βαθμό τις εκάστοτε κοινωνικές συμπεριφορές των ατόμων μιας κοινωνικής ομάδας.
Έτσι, μια ερωτική – συναισθηματική σχέση δύο ανθρώπων μπορεί να σταματήσει, αν απαξιωθεί από το κοινωνικό περιβάλλον τους. Οι προσπάθειες ενός νέου επιστήμονα να προχωρήσει σε μεταδιδακτορικές έρευνες μπορεί να τορπιλιστούν από τον επιβλέποντα καθηγητή του, γιατί αυτός απειλείται. Στο Δημόσιο τομέα η προαγωγή προϊσταμένων μπορεί να γίνει όχι με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά σε αυτούς που δεν θα απειλήσουν τη θέση των διευθυντών.
Η κοινωνική θέση μπορεί, εξελικτικά, να γίνει κίνητρο ή αντικίνητρο προσωπικής ανάπτυξης. Έτσι ένας οικονομικά εύρωστος νέος μπορεί να εκμεταλλευτεί τον πλούτο του και να σπουδάσει, ενώ ένας αντίστοιχος άπορος νέος να αναγκαστεί να ακολουθήσει ένα χειρωνακτικό επάγγελμα διά βίου. Ωστόσο, μπορεί να συμβεί και το ακριβώς αντίθετο. Ένας φτωχός νέος να σπουδάσει με πολλές θυσίες προκειμένου να αλλάξει την κοινωνική του κατάσταση, και ένας πλούσιος νέος να παραμείνει αδρανής κοινωνικά, καταναλώνοντας τα πλούτη της οικογένειας του. Η συμπεριφορά αυτή είναι τόσο γνωστή που λέγεται ότι «τα τέκνα των ισχυρών πατεράδων μένουν για πάντα στη σκιά τους», μιας και αυτά τα παιδιά δεν έχουν το κίνητρο να παλέψουν για την απόκτηση μεγαλύτερης κοινωνικής δύναμης.
Οι κοινωνικές ιεραρχίες είναι τόσο σημαντικές, που εφόσον ισορροπούν, αυτοί που ηγούνται προσπαθούν να τις διατηρήσουν με κάθε κόστος. Παράδειγμα είναι η λυσσαλέα πολεμική εναντίον των χίπις στα τέλη της δεκαετίας του 60, που αμφισβητούσαν τις τότε κοινωνικές εξουσίες, ώστε να περιορισθούν και να μην αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση για τους υπόλοιπους νέους.
Ο τρόπος ντυσίματος, η ομορφιά, η κατοχή ακριβού αυτοκινήτου, τα πανεπιστημιακά πτυχία, οι τρόποι τήρησης του savoir vivre, η επιδεξιότητα στην άρθρωση ξένων γλωσσών, ο τρόπος χτενίσματος, η στάση σώματος, το ύφος, η έκφραση συναισθημάτων κ.α. δηλώνουν και σε ποια κοινωνική θέση είναι ο καθένας, και σε ποια κοινωνική θέση θέλει να είναι. Έτσι, ο λόγος ύπαρξης πολλών υπηρεσιών του σύγχρονου κόσμου (π.χ. κομμωτήρια) είναι να βοηθήσουν τους πελάτες τους να εκπέμψουν στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνικής ομάδας τη θέση που ήδη έχουν, ή τη θέση που θέλουν να καταλάβουν.
Σε πολλές κοινωνικές ομάδες η κοινωνική ιεραρχία αποφασίζεται από τον αρχηγό. Και φυσικά η απόφαση αυτή συνήθως είναι τέτοια ώστε να προσδοκά ο αρχηγός ότι θα τον βοηθήσει να παραμείνει στην εξουσία. Σε αυτήν την περίπτωση, τα μέλη έχουν κάθε συμφέρον να είναι αρεστά στον αρχηγό, ώστε να έχουν την πιθανότητα να οριστούν σε καλύτερη κοινωνική θέση από τους άλλους. Το φαινόμενο αυτό δημιουργεί πολύπλοκες συμπεριφορές ίντριγκας, συκοφάντησης, αθέμιτου ανταγωνισμού και παρασκηνίου γύρω από τον αρχηγό, συμπεριφορές εκπληκτικής σύλληψης σαν αυτές που έχουν υπέροχα περιγραφεί στα έργα του Σαίξπηρ.
Μεγάλο πρόβλημα στη μελέτη του φαινομένου αποτελεί η ύπαρξη πολλών, ταυτόχρονα, κοινωνικών ιεραρχιών που δρουν αθροιστικά. Π.χ. ένα μέλος μπορεί να είναι χαμηλόβαθμος υπάλληλος του δημοσίου, αλλά ταυτόχρονα να κατέχει πολλά ενοικιαζόμενα ακίνητα και μετοχές που του φέρνουν τεράστια έσοδα, να πολιτεύεται και να έχει εκλεγεί δημοτικός σύμβουλος, να γνωρίζει προσωπικά βουλευτές, υπουργούς, και ιεράρχες, να είναι μέλος πολλών σωματείων, και να έχει ανώτατη μόρφωση. Η σχέση του με τον προϊστάμενο της υπηρεσίας του θα είναι, ενδεχομένως, προβληματική, μιας και η κοινωνική δύναμη που κατέχει θα είναι μεγαλύτερη από αυτή του προϊσταμένου του, παρά την υπηρεσιακά κατώτερη του κατάσταση.
Ένα δεύτερο πρόβλημα μελέτης του φαινομένου είναι η διαφορετική αντίληψη των μελών για το ποιος κατέχει τη δύναμη, κάτι που προέρχεται από τις διαφορετικές αξίες που έχουν τα επιμέρους μέλη των ομάδων. Έτσι, μπορεί ένα μέλος να επιδεικνύει το καινούργιο του πανάκριβο αυτοκίνητο σε ένα άλλα μέλος, το οποίο όμως να μην πτοείται, γιατί στην αντίληψη του τα λεφτά δεν έχουν σημασία παρά μόνο η πίστη στο Θεό και το πόσο ενάρετος είναι κάποιος. Αποτέλεσμα των διαφορετικών κοινωνικών αξιών των ποικίλων ατόμων και κοινωνικών ομάδων μιας κοινωνίας είναι να παρατηρούνται χαοτικά φαινόμενα κοινωνικής αλληλεπίδρασης, όπου κανείς δεν μπορεί να είναι πάντα σίγουρος αν με τη συμπεριφορά που επιδεικνύει, αντιπροσωπεύει ή επιβάλλει να γίνεται αποδεκτή η κοινωνική του θέση. Έτσι, συχνές είναι και οι παρεξηγήσεις ή οι συγκρούσεις που παρατηρούνται στις ποικίλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και οφείλονται στη διαφορετική αντίληψη των συγκρουόμενων μελών για την κοινωνική θέση που ανήκουν τόσο αυτοί όσο και αυτοί με τους οποίους συγκρούονται.
Αντίθετα κοινωνική αρμονία παρατηρείται όταν αμφότερα τα μέλη αναγνωρίζουν και αποδέχονται με τον ίδιο τρόπο την υφιστάμενη κοινωνική ιεραρχία. Ωστόσο, η ανάγκη των ανθρώπων (όπως άλλωστε και των ανώτερων θηλαστικών) για την επίτευξη καλύτερης θέσης στην εκάστοτε κοινωνική ιεραρχία είναι τόσο έντονη, που σπάνια και για μικρά διαστήματα επιτυγχάνεται η πολυπόθητη αρμονία. Και, φυσικά, η θέση στην κοινωνική ιεραρχία είναι τόσο σημαντική για όλη τη ζωή του καθενός, που ορίζει ακόμη και το νεκροταφείο που θα θαφτεί αφότου πεθάνει (οι άνθρωποι των ανώτερων βαθμίδων θάβονται δημοσία δαπάνη στο Α’ Νεκροταφείο)!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου