Στο τσιγκέλι της TV

της Λορέλα Ζανάρντο

Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Γυναίκες αντικείμενα, διαθέσιμες για κάθε εξευτελισμό για χάρη των σεξιστικών διαθέσεων μιας ανδροκρατούμενης μικροαστικής κοινωνίας. Αυτά είναι όσα επέβαλε η καρικατούρα του «Λατίνου εραστή» Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Silvio Belrusconi) στον τηλεοπτικό «πολιτισμό» της Ιταλίας, βρίσκοντας πρόθυμους μιμητές σε χώρες του ευρωπαϊκού νότου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Κι ένα κοινό που καταναλώνει την porca miseria της μικρής οθόνης αδιαμαρτύρητα. Που «διδάσκεται» διά της επαναλήψεως πόσο χαμηλά πρέπει να πέσουν οι γυναίκες για να αρέσουν στους άντρες και τι πρέπει οι άντρες να λατρεύουν στις γυναίκες: χυμώδεις καμπύλες, ερωτική παθητικότητα, βλακεία.
Μια υπέροχη Ιταλίδα, η Λορέλα Ζανάρντο (Lorella Zanardo, LZ), φωνάζει «basta»! Και με το ντοκιμαντέρ της «το σώμα των γυναικών» δείχνει τον τηλεοπτικό ξεπεσμό. Μας μίλησε γι' αυτόν, αλλά και για το πώς αντιστρέφεται.

Η πολυτάλαντη Ζανάρντο, για χρόνια ανώτερο στέλεχος διοίκησης και μάρκετινγκ σε πολυεθνικές εταιρείες εντός και εκτός Ιταλίας, δεν αδιαφορούσε ποτέ για όσα συνέβαιναν γύρω της. Σκηνοθέτης ήδη ενός ντοκιμαντέρ με τίτλο «το Ιράκ πριν από τον πόλεμο» και με θέμα το εμπάργκο που επιβλήθηκε σ' αυτήν τη χώρα, έχει επίσης γράψει πολλά άρθρα γύρω από την ισότητα των δύο φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών, πριν ασχοληθεί με το σεξιστικό τοπίο της ιταλικής τηλεόρασης -αλλά και κάθε παρόμοιας, όπως η ελληνική. Στο «σώμα των γυναικών» θέτει καίρια ερωτήματα που σοκάρουν το θεατή, καθώς δείχνει πώς οι γυναίκες ταπεινώνονται σε εκπομπές της ιταλικής τηλεόρασης: τις βλέπουμε άλλοτε να κάνουν ντους μπροστά στην κάμερα, άλλοτε να παριστάνουν το πόδι ενός τραπεζιού κι άλλοτε να ακούν τους άντρες τηλεπαρουσιαστές να σχολιάζουν το σώμα τους, λες και είναι ένα κομμάτι κρέας. Η ταινία της Ζανάρντο γνώρισε τεράστια επιτυχία εντός και εκτός Ιταλίας, μέσα από την ομώνυμη ιστοσελίδα, όπου μπορεί να τη δει κανείς δωρεάν, και έφερε στην επιφάνεια ένα νέο και δυναμικό γυναικείο κίνημα που θέλει να δώσει τέλος στην ντροπιαστική αυτήν τηλεοπτική κουλτούρα.
Σπύρος Χατζηγιάννης (ΣΧ)
Μια νεαρή κοπέλα κρέμεται σαν ένα κομμάτι ζαμπόν σ' ένα κελάρι, ανάμεσα σε δεκάδες αληθινά κομμάτια ζαμπόν, ενώ ένας άντρας βάζει μια στάμπα στα οπίσθιά της (σκηνή από ιταλικό τηλεοπτικό σόου)
ΣΧ: Πώς ξεκίνησε το φαινόμενο της σεξιστικής παρουσίασης των γυναικών στην ιταλική τηλεόραση;
LZ: Τα προγράμματα που παρουσιάζουν με εξευτελιστικό τρόπο τις γυναίκες γεννήθηκαν στα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια στα μέσα της δεκαετίας του '80. Το πρόβλημα εντάθηκε από τη δημόσια τηλεόραση της RΑΙ, που ακολούθησε κι αυτή το θλιβερό μονοπάτι των ιδιωτικών καναλιών, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί στις μέρες μας ένα μονοπώλιο από σεξιστικές εκπομπές. Το πιο επικίνδυνο στοιχείο τους είναι ότι παρουσιάζουν αποκλειστικά και μόνο έναν τύπο γυναίκας, αυτόν του σεξουαλικού αντικειμένου. Μια γυναίκα παθητική και αδύναμη. Κι αυτό δημιουργεί επικίνδυνα πρότυπα συμπεριφοράς τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες που τα παρακολουθούν Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη, όμως, τα τηλεοπτικά προγράμματα αντικατοπτρίζουν πραγματικά όσα συμβαίνουν στην κοινωνία: οι γυναίκες είναι και δικηγόροι, δικαστές, καθηγήτριες, επιστήμονες κ.λπ.
ΣΧ: Δώστε μας κάποιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της ταπείνωσης των γυναικών στην ιταλικό τηλεόραση.
LZ: Είναι η τελευταία εικόνα που έχουμε στο ντοκιμαντέρ μας, η οποία συνοψίζει, πιστεύω, το κύμα του μισογυνισμού στην ιταλική ΤV. Θα μείνει για πάντα χαραγμένη μέσα μου και πάντα θα με σοκάρει: είναι η εικόνα μιας νεαρής κοπέλας που κρέμεται σαν ένα κομμάτι ζαμπόν σ' ένα κελάρι, ενώ δεκάδες άλλα αληθινά κομμάτια ζαμπόν είναι κρεμασμένα γύρω της. Στη συνέχεια, ένας άντρας βάζει μια στάμπα στα οπίσθιά της. Αυτό συνέβη στο «κανάλε 5» του «μίντιασετ γκρουπ», ιδιοκτησίας Μπερλουσκόνι -αν και θα μπορούσε να έχει συμβεί και στη δημόσια τηλεόραση. Την πρώτη φορά που το παρακολούθησα με πιάσανε τα κλάματα...
ΣΧ: Η μεσογειακή κουλτούρα χωρών σαν την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα, που διαπερνάται από τη δύναμη της θρησκείας και της πατριαρχίας, συνδέεται με την εικόνα και τη μεταχείριση των γυναικών στις οθόνες;
LZ: Ο οργανισμός CENSIS πραγματοποίησε πρόσφατα μια έρευνα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) με τίτλο «γυναίκες και μίντια στην Ευρώπη». Η έρευνα έδειξε ότι η ιταλική και η ελληνική τηλεόραση παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες. Και οι δύο λατρεύουν να παρουσιάζουν τις γυναίκες σαν αντικείμενα και βρίσκονται πολύ πίσω σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Η συντηρητική μεσογειακή κουλτούρα, που παρουσιάζει τη γυναίκα σαν μια παθητική κομπάρσο της κοινωνίας, σίγουρα παίζει κάποιο ρόλο στον τηλεοπτικό εξευτελισμό των γυναικών σε Ιταλία και Ελλάδα, αλλά μην ξεχνάτε ότι στην Ισπανία υπάρχει ένα μαζικό κύμα αντίδρασης των γυναικών ενάντια στο φαινόμενο αυτό. Η Ισπανία έχει αφήσει σήμερα πολύ πίσω τις χώρες μας στο ζήτημα της ισότητας των δύο φύλων.
ΣΧ: Γιατί στις χώρες μας ο κόσμος δεν αντιδρά;
LZ: Αυτά τα προγράμματα μοιάζουν με ναρκωτικό. Και όταν εθίζεσαι σ' αυτά, δεν το συνειδητοποιείς. Στην αρχή, αλλά και πιο μετά, κανείς δεν καταλαβαίνει ότι γίνεται παθητικός δέκτης. Είναι φυσικό να συμβεί κάτι τέτοιο όταν σπαταλάς 3-4 ώρες καθημερινά κοιτώντας μια οθόνη γεμάτη λαμπερά στερεότυπα. Και όταν είσαι εξαρτημένος, θες ακόμα περισσότερες τηλεοπτικές ουσίες. Η δυσκολία που έχουμε στην Ιταλία αυτήν τη στιγμή είναι ότι ένα μικρό μόνο ποσοστό του πληθυσμού έχει καταλάβει πόσο επικίνδυνο είναι το φαινόμενο αυτό για την κοινωνία μας. Στατιστικά στοιχεία μάς δείχνουν ότι 80% των Ιταλών που παρακολουθούν τηλεόραση τη χρησιμοποιούν ως το αποκλειστικό μέσο ενημέρωσής τους. Το 60% τον κοινού αυτού είναι γυναίκες. Και 80% των γυναικών που βγαίνουν στις οθόνες παρουσιάζονται είτε ως σεξουαλικά αντικείμενα είτε ως μέρος της διακόσμησης του στούντιο. Και το θλιβερό είναι ότι πολλά νέα κορίτσια που έχουν γαλουχηθεί μ' αυτήν την τηλεόραση ονειρεύονται να γίνουν μια μέρα αστραφτερά σόου γκερλ...
ΣΧ: Επηρεάζουν οι επιθυμίες των στελεχών των ανδροκρατούμενων καναλιών την εικόνα των γυναικών σ' αυτά;
LZ: Ο μεγάλος κίνδυνος είναι ότι στις μέρες μας εμείς οι γυναίκες κοιτάμε τον εαυτό μας με τον τρόπο με τον οποίο νομίζουμε ότι μας κοιτάνε οι άντρες. Και επειδή δεν είμαστε άντρες, μπορούμε μόνο να υποθέσουμε τι βλέπουν. Είναι πολύ μεγάλο ψυχολογικό βάρος να χρησιμοποιούμε τα αντρικά μάτια για να δούμε τον εαυτό μας. Γι' αυτό και πάντα αναρωτιέμαι: όλη αυτή η γυναικεία εμμονή με το μεγάλο στήθος, που τονίζεται συνεχώς μέσα από την ιταλική τηλεόραση, είναι δικιά μας επιθυμία ή είναι απλώς αυτό που θέλει το αντρικό μάτι να δει... Νομίζω ότι μεταφράζουμε αυτά που νομίζουμε ότι είναι αντρικές επιθυμίες -λες και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουρες για το τι θέλουν οι άντρες από εμάς.
Και είναι τραγικό το ότι οι τηλεοπτικές διαφημίσεις χρησιμοποιούν γυναικείες εικόνες που αντανακλούν τα αντρικά σεξουαλικά γούστα προκειμένου να πουλήσουν τα προϊόντα τους σε γυναίκες!
ΣΧ: Πώς και οι γυναίκες δεν αντέδρασαν εδώ και χρόνια στο φαινόμενο αυτό;
LZ: Οι λόγοι για την έλλειψη αντίδρασης των γυναικών είναι πολλοί και σύνθετοι. Πρώτα απ' όλα, οι Ιταλίδες δεν είναι τόσο ήσυχες απέναντι στο ζήτημα αυτό. Αλλά μιλάνε σε μέρη στα οποία οι πολιτικοί δεν πάνε να ακούσουν τις απόψεις μας. Τα κύρια πολιτικά κόμματα δεν νοιάζονται για την ισότητα των γυναικών. Ακόμα και η αριστερά εδώ δεν κοιτάζει το ζήτημα με προσοχή. Τα κόμματα είναι ευχαριστημένα όταν υιοθετούμε την παθητική στάση των σεξουαλικών αντικειμένων
Ένας άλλος σημαντικός λόγος που οι Ιταλίδες δεν αντέδρασαν δυναμικότερα πιο νωρίς είναι το γεγονός ότι εργάζονται κατά μέσον όρο δύο ώρες παραπάνω από άλλες Ευρωπαίες σε χώρες όπως η Αγγλία και η Νορβηγία. Όπως μου είπε και μια φίλη μου, «αν έχεις να σιδερώσεις μέχρι τις 11 το βράδυ, δεν έχεις καιρό να παλέψεις για τα δικαιώματά σου...». Επί πλέον, στις νότιες ευρωπαϊκές χώρες σαν την Ελλάδα και την Ιταλία, έχει πολύ μεγάλη σημασία για τις γυναίκες η αποδοχή τους από τους άντρες. Πολλές γυναίκες φοβούνται ότι αν εξεγερθούν και αρχίσουν να λένε «δεν μ' αρέσει να εξευτελίζομαι», θα χάσουν την έγκριση των αντρών.
Αυτό που λέμε τώρα στις Ιταλίδες στην εκστρατεία μας είναι: «δεχόμαστε να μην αρέσουμε στους άντρες για όσο διαρκεί ο αγώνας μας. Και μπορούμε να το κάνουμε...»
ΣΧ: Υπάρχουν, ωστόσο, γυναίκες τηλεπαρουσιάστριες στη χώρα σας με δύναμη στα χέρια τους. Ποιες είναι οι δικές τους ευθύνες στο ζήτημα αυτό;
LZ: Νομίζω ότι η ουδέτερη στάση τους εξηγείται με βάση αυτά που βιώνουν οι γυναίκες σε κάθε εργασιακό χώρο στον οποίο αποτελούν μειονότητα, όπως στις μεγάλες εταιρείες, ας πούμε. Ως εργαζόμενη εκεί, ακολουθείς την επικρατούσα συμπεριφορά, την αντρική, και την ακολουθείς πιστά ως τηλεοπτική παραγωγός. Είναι σχεδόν αδύνατο μια γυναίκα να δημιουργήσει τον δικό της τρόπο συμπεριφοράς σε μια κοινωνία που tα μοντέλα συμπεριφοράς που επικρατούν είναι τα αντρικά. Οπότε αυτές οι τηλεπαρουσιάστριες βρήκαν ευκολότερα να αντιγράψουν τα αντρικά τηλεοπτικά πρότυπα, με αποτέλεσμα να ταπεινώνουν στις εκπομπές τους νεαρά κορίτσια. Δεν μπορείς να κάνεις μια τέτοια επανάσταση αν είσαι μόνη σου...
ΣΧ: Ποιες είναι οι ευθύνες του Σίλβιο Μπερλουσκόνι για το κύμα του σεξισμού στις ιταλικές οθόνες;
LZ: Είναι πολύ μεγάλες. Και είναι πολύ επικίνδυνο το γεγονός ότι αυτήν τη στιγμή στην Ιταλία έχουμε ετούτο το μείγμα της τηλεόρασης με την πολιτική. Είναι τεράστιο σκάνδαλο το γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες που συμμετέχουν στην πολιτική ζωή της χώρας βρίσκονται εκεί όχι με βάση τα προσόντα και τις ικανότητές τους, αλλά επειδή νωρίτερα δούλευαν για την τηλεόραση και ήταν σόου γκερλ. Φυσικά, και ο κύριος Μπερλουσκόνι είναι ένοχος γι' αυτό, αλλά και η αριστερά δεν πήρε στα σοβαρά το πρόβλημα αυτό.
ΣΧ: Πώς η εμμονή της τηλεόρασης με το τέλειο και νεανικό γυναικείο πρόσωπο επηρεάζει την παρουσία των πιο ώριμων γυναικών στις εκπομπές της και τη σχέση της τηλεόρασης με την κοινωνική πραγματικότητα;
LZ: Όπως αναφέρω στο ντοκιμαντέρ μου, η παλιά ιταλίδα ηθοποιός 'Αννα Μανιάνι (Anna Magnani) που πρωταγωνιστούσε στην ταινία του Παζολίνι (Pasolini) «μάμα Ρόμα», έλεγε στον υπεύθυνο του μέικ απ πριν από μια σκηνή, ενώ ήταν έτοιμος να καμουφλάρει τις ρυτίδες της: «ασ' τες να υπάρχουν, μην κρύψεις ούτε μία, μου πήρε μια ολόκληρη ζωή για να τις αποκτήσω!»
Όπως είχε προβλέψει ο Παζολίνι, «η τηλεόραση σκοτώνει την ποίηση του ανθρώπινου προσώπου». Στο ντοκιμαντέρ μου χρησιμοποιώ εικόνες τόσο της Μανιάνι όσο και της Μαρίας Κάλλας, γιατί ήταν πρότυπα, αρχέτυπα δυνατών γυναικείων προσώπων και προσωπικοτήτων Η παρουσία των πραγματικών γυναικείων προσώπων στην τηλεόραση είναι σημαντική για την κοινωνία μας, γιατί τα πρόσωπα αυτά δίνουν στους νέους την εντύπωση μιας ιστορικής συνέχειας. Δεν είμαι ενάντια στις πλαστικές εγχειρήσεις.
Είμαι ενάντια στο ότι η τηλεόραση δίνει μόνο ένα πρότυπο για το πώς πρέπει να είναι οι μεγαλύτερες γυναίκες τις παρουσιάζει πάντα νέες, τέλειες και αστραφτερές. Είναι πολύ δύσκολο για τις γυναίκες σήμερα να αποδεχτούν το πρόσωπό τους όπως είναι, γιατί είναι σαν να κοιτάνε μια εικόνα που θα τις κάνει τελείως ευάλωτες. Αλλά αυτές ακριβώς οι «ατέλειες» του ανθρώπινου προσώπου το κάνουν πιο συναρπαστικό και αληθινό. Με το να μιμούμαστε και να κρυβόμαστε πίσω από τη μάσκα της τηλεοπτικής γυναικείας τελειότητας, κρύβουμε από τον εαυτό μας το αυθεντικό κομμάτι της ύπαρξής μας που έχουμε αμελήσει.
ΣΧ: Πόσο δύσκολο ήταν να στήσετε αυτό το ντοκιμαντέρ;
LZ: Δεν ήταν τόσο δύσκολο, διότι όταν ξεκινήσαμε να το φτιάχνουμε θέλαμε οι ιδέες μας να έχουν απήχηση στην κοινωνία και δεν σκεφτόμασταν καθόλου τα πιθανά προβλήματα. Λέγαμε ότι θα το κάνουμε, θα το βάλουμε στο διαδίκτυο και θ' αφήσουμε τα πράγματα να κυλήσουν Μέσα σε μόλις έξι μήνες 850,000 άτομα το παρακολούθησαν στο δίκτυο, και δεν ήταν μόνο Ιταλοί. Σήμερα υπάρχει και με ελληνικούς υποτίτλους.
ΣΧ: Η ιταλική κοινωνία θα παρουσίαζε λιγότερα στερεότυπα προς τις γυναίκες αν δεν είχε εφευρεθεί η τηλεόραση;
LZ: Ναι, γιατί η τηλεόραση διεύρυνε τη συντηρητική και πατριαρχική κουλτούρα της χώρας.
ΣΧ: Πώς βλέπετε το μέλλον των γυναικών στην TV;
LZ: Πιστεύω ακράδαντα ότι σε είκοσι χρόνια από τώρα, αυτά που συμβαίνουν σήμερα στην τηλεόρασή μας θα αποτελούν πολύ μακρινό παρελθόν. Γι' αυτές τις βαθιές αλλαγές μαχόμαστε τώρα και ελπίζουμε ότι πολύ σύντομα θα τα καταφέρουμε.