Ο νέος Καπιταλισμός

του Ιωάννη Π. Ζώη

Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Αντιμετωπίζουμε την μεγαλύτερη διεθνή οιονομική κρίση από το Β'ΠΠ. Θα προκύψει ένας νέος καπιταλισμός και υπάρχουν ελπίδες πως θα είναι (θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε) πιο δίκαιο, πιο ευγενικό, λιγότερο διχαστικό και λιγότερο “τζογαδόρικο” (“you have a problem, make it an opportunity” λένε οι Αμερικάνοι). Οι πρακτικές συνέπειες της κρίσης για εμάς στις δυτικές χώρες πιθανόν να είναι πιο σημαντικές από την πώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. (Στην χώρα μας όταν ακούω ή βλέπω ορισμένoυς πολιτικούς και συνδικαλιστές της αριστεράς γενικά να μιλάνε για την προσφατή οικονομική κρίση, διακρίνω σε μερικούς μια δόση χαιρεκακίας,

ας τους ενημερώσει κάποιος ότι τα κομμουνιστικά και άλλα μοντέλα--όπως των κόκκινων χμερ στην καμπότζη που κατήργησαν τελείως το χρήμα (!), τα σχολεία κλπ και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια αταξική κοινωνία εξολοθρεύοντας το 1/3 του πληθυσμού της χώρας σε στρατόπεδα εργασίας--έχουν εξαφανισθεί ανεπιστρεπτί, όπως είχε πει και ο κεϋνσιανιστής Galbraith σε μια ομιλία στην Οξφόρδη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, “...ο καπιταλισμός νίκησε αλλά δεν έχω καμία διάθεση για πανηγυρισμούς”...).

Παρότι στα περισσότερα άρθρα επί του θέματος (και γράφηκαν πάρα πολλά), αναφέρεται, με μια εμφανή διάθεση λαϊκής αποενοχοποίησης να στηριχθεί το απλοϊκό επιχείρημα πως για όλα φταίνε οι κακές τράπεζες, η αλήθεια είναι κάπως πιο πολύπλοκη: Η βαθύτερη αιτία της κρίσης θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στην εξής φράση:

Η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση οφείλεται κυρίως στην ανισορροπία των οικονομιών της ανατολής και της δύσης.

Η ανάπτυξη του βιωτικού επιπέδου ημών των κατοίκων της δύσης στον μεγαλύτερο βαθμό τροφοδοτείται από την εργασία των κατοίκων των (απω)-ανατολικών ασιατικών χωρών, και όχι από την εργασία ή την παραγωγικότητά μας, (στην νεο-ελλάδα αυτό ισχύει a fortiori--ενισχυμένα--καθότι συν τοις άλλοις έχουμε από τις χαμηλώτερες παραγωγικότητες στον ΟΟΣΑ, την υψηλώτερη την έχει η Μ. Βρετανία και από τους υψηλότερους δείκτες διαφθοράς). Οι ανατολικές οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Ταϊβάν, Κορέα, κράτη Μ. Ανατολής κλπ) παράγουν και αποταμιεύουν. Τα κεφάλαια αυτά αποταμιεύονται κυρίως σε τράπεζες της δύσης. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια τεράστια ποσότητα διαθέσιμου χρήματος για να δανείζονται οι κάτοικοι των δυτικών χωρών. Αυτό δημιούργησε υπερ-χρέη στις δυτικές οικονομίες. Για παράδειγμα το άθροισμα καταναλωτικού, εταιρικού και δημοσίου χρέους της Μ. Βρετανίας είναι περίπου 300% του ΑΕΠ της χώρας αυτής (παρόμοιο είναι και των ΗΠΑ, της χώρας μας δεν τολμώ να το υπολογήσω...) Άρα λοιπόν το πρώτο μάθημα είναι ότι οι μεν Κινέζοι πχ κλπ θα πρέπει να αρχίσουν να καταναλώνουν κάποιο μέρος του πλούτου που παράγουν και εμείς να μάθουμε να περνάμε με λιγότερα (διότι παράγουμε πολύ λιγότερα από όσα ξοδεύουμε). Ο πρώτος που φταίει συνεπώς είναι οι δυτικές κοινωνίες και οι ηγεσίες τους.

Ας δούμε τώρα τον ρόλο των τραπεζών: Τα διαθέσιμα χρήματα των τραπεζών προέρχονται από δύο πηγές (κατηγορίες), τις καταθέσεις των πελατών (μικροκαταθέτες) και τα χρήματα που προέρχονται από διεθνείς πηγές (διαχειριστές διεθνών κεφαλαίων, διεθνή ιδρύματα, πολυεθνικές κλπ, όλες αυτές οι πηγές της δεύτερης κατηγορίας λέγονται wholesales sources). Υπάρχει ένα μέγεθος που λέγεται customer funding gap (cfg) και βασικά προσμετρά την διαφορά μεταξύ δανείων που έχει δώσει η τράπεζα και των καταθέσεων από μικροκαταθέτες. Το 2001 στις τράπεζες της βρετανίας αυτό το μέγεθος ήταν περίπου μηδέν, κάτι που σημαίνει ότι τα παρεχόμενα δάνεια προέρχονταν από τις καταθέσεις των μικροκαταθετών και ΟΧΙ από wholesales sources ενώ αντίθετα το 2007 τα δάνεια ήταν περίπου διπλάσια από τις μικροκαταθέσεις, που σημαίνει ότι το 50% των χρημάτων προέρχονταν πια από wholesales sources (δηλαδή ουσιαστικά από τις αποταμιεύσεις των κινέζων κλπ...) Οι τράπεζες λοιπόν αφού υπήρχε περίσσεια διαθέσιμου χρήματος (από wholesales sources) άρχισαν να δανείζουν απερίσκεπτα (εδώ φταίνε αυτές αλλά και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί των κρατών που δεν έβαλαν φρένο στο δανεισμό πχ με κατάλληλη ρύθμιση επιτοκίων) αλλά υπήρχε και μεγάλη ζήτηση για δάνεια (εδώ φταίμε εμείς ως επίσης απερίσκεπτοι καταναλωτές/πελάτες—είναι απίθανο στο μέλλον να εμφανισθεί παρόμοια “ρευστότητα”). [Οι τράπεζες στην χώρα μας, εν μέρει λόγω της μεγάλης διαφοράς επιτοκίων δανεισμού και καταθέσεων, σε αυτό τον τομέα του cfg τα πάνε καλύτερα σε σχέση με τις τράπεζες του εξωτερικού, ουδέν κακόν αμιγές καλού!] Αφού υπήρχε διαθέσιμο χρήμα, υπήρχε ζήτηση και άρα εκτοξεύθηκαν και οι τιμές, γεγονός που οδηγούσε σε επιπλέον δανεισμό κοκ, συνεπώς έχουμε δύο παράλληλες φούσκες που τροφοδοτούσε η μία την άλλη, μια φούσκα τιμών και μια φούσκα δανεισμού. Παράλληλα οι υπουργοί οικονομικών και οι κυβερνήσεις “έκαναν την...πάπια” διότι από τις συναλλαγές υπήρχαν φόροι και άρα αυξημένα κρατικά έσοδα. Οι φούσκες όμως κάποτε σκάνε!

Η στιγμή που έσκασαν ήταν τον Αύγουστο του 2007 (εμείς το πληροφορηθήκαμε ένα χρόνο μετά) όταν πολλοί παγκόσμιοι οικονομικοί οργανισμοί άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ πηγαίνουν άσχημα και πως υπήρχε πρόβλημα αποπληρωμής των δανείων. Oι wholesales sources άρχισαν να ζητούν τα χρήματα πίσω από τις τράπεζες οι οποίες έτσι στερήθηκαν την κότα με τα χρυσά αυγά. Ακόμη χειρώτερα, δεν μπορούσαν να τα επιστρέψουν διότι τα είχαν ήδη δανείσει σε επισφαλή δάνεια. To φθινόπωρο πια του 2008 η Αμερικανική κυβέρνηση αρνήθηκε να στηρίξει μια από τις μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες, την Lehman Brothers η οποία χεοκόπησε (αυτό ήταν σημαντικό λάθος της Αμερικανικής κυβέρνησης όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, αν βοηθούσαν τότε να σωθεί η Lehman Brothers, το κόστος και για τον Αμερικανό φορολογούμενο θα ήταν μικρότερο από το ντόμινο που ακολούθησε). Το διεθνές τραπεζικό σύστημα βρέθηκε κοντά στην κατάρρευση. Και τότε οι τράπεζες στράφηκαν για στήριξη στις κυβερνήσεις (και στον φορολογούμενο)...Τα χρήματα που έχουν διατεθεί για την στήριξη των τραπεζών μέχρι στιγμής διεθνώς υπολογίζεται στο ¼ του παγκοσμίου ΑΕΠ! Στην χώρα μας τα πράγματα δεν είναι τόσο δραματικά όσο αλλού, οι τράπεζες δεν “ξανοίχτηκαν” υπερβολικά και δεν ζήτησαν υπερβολικά ποσά για στήριξη από την κυβέρνηση (σε καμία περίπτωση το ¼ του ΑΕΠ).

Η ανάγκη αποπληρωμής αναγκάζει σε πωλήσεις και άρα πτώση τιμών, η κρίση θα σταματήσει όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων φτάσουν στο “σωστό” επίπεδο. Μετά θα αρχίσει η ανάκαμψη και ελπίζουμε να οικοδομηθεί ένα δικαιότερο σύστημα.

Ας ελπίσουμε ότι το πάθημα θα μας γίνει μάθημα. Φταίμε όλοι για την κρίση (σε διαφορετικό βαθμό βέβαια ο καθένας). Στην ανάκαμψη θα πρέπει να προσέξουμε να μην το “παρακάνουμε” με τον προστατευτισμό αλλα να διατηρήσουμε ισορροπίες μεταξύ ελεύθερης αγοράς και ελεγκτικών μηχανισμών