Πηγή: zougla.gr
Οι μολύνσεις, η ηπατίτιδα Β και C και πιθανόν ακόμη και ο ιός του AIDS, HIV, μπορούν να μεταδοθούν μέσω του βελονισμού με τη χρήση μολυσμένης βελόνας, απορροφητικού βαμβακιού και καυτών επιθεμάτων, προειδοποίησαν σήμερα ειδικοί. Σε άρθρο τους που δημοσιεύθηκε στην Βρετανική Ιατρική Επιθεώρηση, μικροβιολόγοι του πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ ανακοίνωσαν ότι ο αριθμός των κρουσμάτων μολύνσεων που συνδέονται με το βελονισμό παγκοσμίως είναι η κορυφή του παγόβουνου και απηύθυναν έκκληση για τη λήψη αυστηρότερων μέτρων ελέγχου.
Ο βελονισμός είναι μία από τις πιο διαδεδομένες εναλλακτικές μορφές ιατρικής και βασίζεται στη θεωρία ότι, εισάγοντας και καθοδηγώντας λεπτές βελόνες σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος του ασθενούς, ο βελονιστής συμβάλλει στην τόνωση της ροής του σώματος της ενέργειας ζωής, που είναι γνωστή ως Qi. Οι ρίζες του βρίσκονται στην αρχαία Κίνα και είναι μία πρακτική ευρέως διαδεδομένη στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως για την αντιμετώπιση του πόνου.
Μεταξύ άλλων, χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, των εντερικών διαταραχών και της αρθρίτιδας, παρ'ότι οι τεκμηριωμένες επιστημονικές αποδείξεις είναι αντιφατικές. Ο Γου και οι συνεργάτες του αναφέρουν ότι ο βελονισμός μπορεί να είναι επικίνδυνος, καθώς οι βελόνες εισέρχονται σε βάθος πολλών εκατοστών κάτω από το δέρμα και προειδοποιούν για την εμφάνιση ενός νέου συνδρόμου για τον 21ο αιώνα, που ονομάζεται «μυκοβακτηριδιακή νόσος από βελονισμό».
Ενώ οι περισσότεροι ασθενείς απαλλάσσονται από αυτές τις βακτηριδιακές μολύνσεις με την κατάλληλη θεραπεία, ένα ποσοστό 5 με 10% των καταγεγραμμένων μολύνσεων καταλήγουν σε σοβαρά προβλήματα, μεταξύ των οποίων καταστροφή των συνδέσμων, πολυοργανική κατάρρευση, νόσος που προκαλεί νέκρωση του δέρματος και παράλυση.
Έχουν καταγραφεί τουλάχιστον πέντε επιδημίες ηπατίτιδας B που συνδέονται με τον βελονισμό. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι επιδημίες προήλθαν από επιμολυσμένους ασθενείς και ο ιός μεταδόθηκε μέσω βρώμικων βελονών, παρ'ότι σε μία περίπτωση, ο βελονιστής ήταν η πηγή της μόλυνσης, ανέφεραν οι επιστήμονες. Στο άρθρο τους αναφέρεται ακόμη και η πιθανότητα μετάδοσης ηπατίτιδας C και HIV μέσω του βελονισμού. «Παρότι δεν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις που να αποδεικνύουν ότι ο βελονισμός συνδέεται με τη μόλυνση με τον ιό HIV, υπάρχουν αναφορές για ασθενείς επιμολυσμένους με τον ιό που δεν κινδύνευαν να μολυνθούν από τον ιό, παρά μόνο λόγω βελονισμού».
Δευτέρα 22 Μαρτίου 2010
Ο ελληνικός λαός πρέπει να προετοιμάζεται για μακροχρόνια προσαρμογή
του Γεώργιου Κασκαρέλη
Αναδημοσίευση από τον «Κόσμο του Επενδυτή». Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Πολιτική εξαπάτηση του λαού Ο λαός δεν έχει αντιληφθεί το μέγεθος της κρίσης που διανύουμε και τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας -ή μάλλον κάτι έχει υποπτευθεί και δεν θέλει να το πιστέψει. Αρέσκεται ακόμα στις λαϊκίστικες εξάρσεις και σε ό,τι του αρέσει να του λένε. Και μέσα στη θύελλα, ορισμένοι επιμένουν να εξαπατούν τον λαό και να διαμορφώνουν την άποψή του με βάση τις δημοσκοπήσεις. Έστω και αν υποθέσουμε ότι έπειτα από τρία χρόνια θα πετύχουμε να μειώσουμε το ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα από 12.7% στο 3%... Πώς θα αναπτυχθεί η ελληνική οικονομία όταν θα συνεχίσουμε να δανειζόμαστε για να εξυπηρετήσουμε το δημόσιο χρέος, που έφθασε τα 300 δις ευρώ και μέχρι το 2013 με τις καλύτερες προϋποθέσεις θα έχει αγγίξει τα 350 δις; Αυτό το εφιαλτικό σενάριο ποιος θα το αντιμετωπίσει; Οι κυβερνήσεις που, αδιαφορώντας για την κατάρρευση που ερχόταν, έμεναν άπραγες ή η δήθεν κοινωνική αντιπολίτευση που μιλά για «άλλη πολιτική» χωρίς να την προσδιορίζει; Ο ελληνικός λαός πρέπει να προετοιμάζεται για μακροχρόνια προσαρμογή. Είναι αυτό που δεν τολμούν να του πουν οι Έλληνες πολιτικοί που οδήγησαν τον τόπο στη σημερινή απογοητευτική κατάσταση. Σαθρή και αντιπαραγωγική οικονομία Τι οικονομία έχουμε είναι γνωστό. Σχεδόν δεν παράγουμε τίποτα. Όλα εισάγονται από το εξωτερικό, την ίδια στιγμή που η Τουρκία δημιουργεί ανταγωνιστικές και εξαγωγικές επιχειρήσεις, νέα τεχνολογία και αμυντική βιομηχανία. Δεν ενημέρωσαν και τους αγρότες τι σημαίνει η προσχώρηση στις συμφωνίες του «παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου» (ΠΟΕ), με αποτέλεσμα το σημερινό αδιέξοδο. Κάποτε εξάγαμε γεωργικά προϊόντα. Τώρα τα ελληνικά γεωργικά προϊόντα μένουν στα δέντρα και εισάγουμε από την Τουρκία, τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο και τόσες άλλες χώρες. Παράγουμε λίγα και το πενιχρό εισόδημα που παράγεται κατευθύνεται στο εξωτερικό. Σε 10 δις ευρώ υπολογίζεται η εξαγωγή με μεταναστευτικά εμβάσματα. Η φτωχή και αγωνιζόμενη να αποφύγει τη χρεοκοπία Ελλάδα συντηρεί 2,500,000 μετανάστες και την οικονομία των χωρών τους. Και ένα μέρος από αυτούς να ασχολούνται με το υπαίθριο εμπόριο, δοξάζοντες τη φοροδιαφυγή. Αληθινός παραλογισμός. Μία οικονομία μεταπρατική, με πλήθος αυτοαπασχολουμένων, που ένα προϊόν μέχρι να φθάσει στον τελικό καταναλωτή περνά από πολλά χέρια, με αποτέλεσμα να εκτοξεύονται οι τιμές και μετά απορούμε γιατί έχουμε ταυτόχρονα ύφεση και πληθωρισμό. Αδιέξοδο και στην παιδεία: οι πολιτικοί έσπρωξαν τις ελληνικές οικογένειες να διαθέσουν ένα μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους, ακόμα και με δανεικά, για να σπουδάσουν τα παιδιά τους (πάρτε «μάστερ» με την... οκά) που τώρα δε βρίσκουν εργασία ή στην καλύτερη περίπτωση προσλαμβάνονται με 800 ευρώ. Η προλεταριοποίηση του επιστημονικού δυναμικού της χώρας και η πλήρης κατάργηση της «δωρεάν παιδείας», προς δόξα του πλήθους των πανεπιστημιακών και τεχνολογικών ιδρυμάτων που παράγουν ανέργους και επιτείνουν το δημοσιονομικό αδιέξοδο! Μία δημόσια διοίκηση που αντί να έχει 400,000 υπαλλήλους στον ευρύτερα δημόσιο τομέα προσεγγίζει τους 900,000 και μετά απορούμε γιατί βρισκόμαστε στο χείλος της χρεοκοπίας. Μία τοπική αυτοδιοίκηση που χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τις εκθέσεις των ελεγκτών, από διαφθορά και με ορισμένους δημάρχους να ομολογούν ότι έστησαν ζημιογόνες και άχρηστες δημοτικές επιχειρήσεις για να διορίσουν τους ψηφοφόρους τους. Με κάθε διοριζόμενο στη «δημοτική αστυνομία» του δήμου Αθηναίων να παίρνει 1,200 ευρώ τον μήνα και να ανέχεται να στήνεται ανατολίτικο παζάρι μπροστά από τα εθνικά μας μνημεία, ενώ ο πρωτοδιοριζόμενος με δύο μάστερ σε μία ιδιωτική εμπορική τράπεζα αμείβεται μόνο με 950 ευρώ. Με την πλειοψηφία των δημοτικών συμβούλων να είναι εν ενεργεία εφοριακοί και γενικά δημόσιοι υπάλληλοι και μετά αναρωτιέται κανείς γιατί έχουν καταρρεύσει τα έσοδα του κράτους και θεριεύει η συναλλαγή. Με συνταξιούχους και αργόμισθους συμβούλους στις δημόσιες επιχειρήσεις που εξακολουθούν να λεηλατούν το δημόσιο χρήμα ακόμα και επί των ημερών του Γεωργίου Παπανδρέου. Αλήθεια, γιατί ο υπουργός οικονομικών δεν ζητά από κάθε οργανισμό του ευρύτερου δημόσιου τομέα και από τις κρατικές τράπεζες μια κατάσταση των απασχολούμενων μεγαλοσυνταξιούχων; Τον προειδοποιούμε ότι, αν τη ζητήσει, θα εκπλαγεί. Και θα διαπιστώσει ότι η διαφθορά και η σπατάλη συνεχίζονται και σήμερα. Είναι πολιτικά βιώσιμη η αλλαγή; Θα αντέξει ο ελληνικός λαός μια μακρόχρονη και γενναία προσαρμογή; Το θέμα, όμως, δεν είναι αυτό. Εάν δεν προχωρήσει η κυβέρνηση στις αναγκαίες αλλαγές για να εξαλείψει τα παραπάνω προβλήματα και να δημιουργήσει μία οικονομία η οποία επιτέλους κάτι θα παράγει, τότε η νύχτα θα είναι βαθιά. Αποδείχτηκε ότι ούτε γενικά οι υπηρεσίες ούτε ο τουρισμός ειδικότερα δεν μπορούν πλέον να συντηρήσουν την ελληνική οικονομία. Αποδείχτηκε, επίσης, ότι ούτε η σημερινή κυβέρνηση, τουλάχιστον μέχρι αυτή τη στιγμή, έχει αρχίσει τον πόλεμο εναντίον της διαφθοράς και της σπατάλης. Γιατί, όταν ο υπουργός των οικονομικών δηλώνει ότι οι περισσότερες δαπάνες είναι ανελαστικές, μάλλον δεν είναι ενημερωμένος για την πραγματικότητα. Μήπως θα έπρεπε να εφαρμόσει τους «προϋπολογισμούς μηδενικής βάσης» για το επόμενο έτος, οπότε με την εποπτεία ελεγκτών να αξιολογηθεί η σκοπιμότητα κάθε κρατικής δαπάνης; Διαβούλευση για τη σπατάλη Υπάρχει όμως και μια πιο πρακτική μέθοδος. Επειδή είναι της μόδας οι δημόσιες διαβουλεύσεις, γιατί ο υπουργός δεν προβαίνει σε μια διαβούλευση για τον εντοπισμό της σπατάλης και την περικοπή της; Όχι γενικά και αόριστα, αλλά με συγκεκριμένα ονομαστικά παραδείγματα. θα του είναι πολύ χρήσιμο και θα χειροκροτηθεί από τον ελληνικό λαό, ενώ ταυτόχρονα θα προκαλέσει μια αύρα αισιοδοξίας, ότι επιτέλους κάτι το σωστό πάει να γίνει σε αυτόν τον τόπο.
Αναδημοσίευση από τον «Κόσμο του Επενδυτή». Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Πολιτική εξαπάτηση του λαού Ο λαός δεν έχει αντιληφθεί το μέγεθος της κρίσης που διανύουμε και τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας -ή μάλλον κάτι έχει υποπτευθεί και δεν θέλει να το πιστέψει. Αρέσκεται ακόμα στις λαϊκίστικες εξάρσεις και σε ό,τι του αρέσει να του λένε. Και μέσα στη θύελλα, ορισμένοι επιμένουν να εξαπατούν τον λαό και να διαμορφώνουν την άποψή του με βάση τις δημοσκοπήσεις. Έστω και αν υποθέσουμε ότι έπειτα από τρία χρόνια θα πετύχουμε να μειώσουμε το ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα από 12.7% στο 3%... Πώς θα αναπτυχθεί η ελληνική οικονομία όταν θα συνεχίσουμε να δανειζόμαστε για να εξυπηρετήσουμε το δημόσιο χρέος, που έφθασε τα 300 δις ευρώ και μέχρι το 2013 με τις καλύτερες προϋποθέσεις θα έχει αγγίξει τα 350 δις; Αυτό το εφιαλτικό σενάριο ποιος θα το αντιμετωπίσει; Οι κυβερνήσεις που, αδιαφορώντας για την κατάρρευση που ερχόταν, έμεναν άπραγες ή η δήθεν κοινωνική αντιπολίτευση που μιλά για «άλλη πολιτική» χωρίς να την προσδιορίζει; Ο ελληνικός λαός πρέπει να προετοιμάζεται για μακροχρόνια προσαρμογή. Είναι αυτό που δεν τολμούν να του πουν οι Έλληνες πολιτικοί που οδήγησαν τον τόπο στη σημερινή απογοητευτική κατάσταση. Σαθρή και αντιπαραγωγική οικονομία Τι οικονομία έχουμε είναι γνωστό. Σχεδόν δεν παράγουμε τίποτα. Όλα εισάγονται από το εξωτερικό, την ίδια στιγμή που η Τουρκία δημιουργεί ανταγωνιστικές και εξαγωγικές επιχειρήσεις, νέα τεχνολογία και αμυντική βιομηχανία. Δεν ενημέρωσαν και τους αγρότες τι σημαίνει η προσχώρηση στις συμφωνίες του «παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου» (ΠΟΕ), με αποτέλεσμα το σημερινό αδιέξοδο. Κάποτε εξάγαμε γεωργικά προϊόντα. Τώρα τα ελληνικά γεωργικά προϊόντα μένουν στα δέντρα και εισάγουμε από την Τουρκία, τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο και τόσες άλλες χώρες. Παράγουμε λίγα και το πενιχρό εισόδημα που παράγεται κατευθύνεται στο εξωτερικό. Σε 10 δις ευρώ υπολογίζεται η εξαγωγή με μεταναστευτικά εμβάσματα. Η φτωχή και αγωνιζόμενη να αποφύγει τη χρεοκοπία Ελλάδα συντηρεί 2,500,000 μετανάστες και την οικονομία των χωρών τους. Και ένα μέρος από αυτούς να ασχολούνται με το υπαίθριο εμπόριο, δοξάζοντες τη φοροδιαφυγή. Αληθινός παραλογισμός. Μία οικονομία μεταπρατική, με πλήθος αυτοαπασχολουμένων, που ένα προϊόν μέχρι να φθάσει στον τελικό καταναλωτή περνά από πολλά χέρια, με αποτέλεσμα να εκτοξεύονται οι τιμές και μετά απορούμε γιατί έχουμε ταυτόχρονα ύφεση και πληθωρισμό. Αδιέξοδο και στην παιδεία: οι πολιτικοί έσπρωξαν τις ελληνικές οικογένειες να διαθέσουν ένα μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους, ακόμα και με δανεικά, για να σπουδάσουν τα παιδιά τους (πάρτε «μάστερ» με την... οκά) που τώρα δε βρίσκουν εργασία ή στην καλύτερη περίπτωση προσλαμβάνονται με 800 ευρώ. Η προλεταριοποίηση του επιστημονικού δυναμικού της χώρας και η πλήρης κατάργηση της «δωρεάν παιδείας», προς δόξα του πλήθους των πανεπιστημιακών και τεχνολογικών ιδρυμάτων που παράγουν ανέργους και επιτείνουν το δημοσιονομικό αδιέξοδο! Μία δημόσια διοίκηση που αντί να έχει 400,000 υπαλλήλους στον ευρύτερα δημόσιο τομέα προσεγγίζει τους 900,000 και μετά απορούμε γιατί βρισκόμαστε στο χείλος της χρεοκοπίας. Μία τοπική αυτοδιοίκηση που χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τις εκθέσεις των ελεγκτών, από διαφθορά και με ορισμένους δημάρχους να ομολογούν ότι έστησαν ζημιογόνες και άχρηστες δημοτικές επιχειρήσεις για να διορίσουν τους ψηφοφόρους τους. Με κάθε διοριζόμενο στη «δημοτική αστυνομία» του δήμου Αθηναίων να παίρνει 1,200 ευρώ τον μήνα και να ανέχεται να στήνεται ανατολίτικο παζάρι μπροστά από τα εθνικά μας μνημεία, ενώ ο πρωτοδιοριζόμενος με δύο μάστερ σε μία ιδιωτική εμπορική τράπεζα αμείβεται μόνο με 950 ευρώ. Με την πλειοψηφία των δημοτικών συμβούλων να είναι εν ενεργεία εφοριακοί και γενικά δημόσιοι υπάλληλοι και μετά αναρωτιέται κανείς γιατί έχουν καταρρεύσει τα έσοδα του κράτους και θεριεύει η συναλλαγή. Με συνταξιούχους και αργόμισθους συμβούλους στις δημόσιες επιχειρήσεις που εξακολουθούν να λεηλατούν το δημόσιο χρήμα ακόμα και επί των ημερών του Γεωργίου Παπανδρέου. Αλήθεια, γιατί ο υπουργός οικονομικών δεν ζητά από κάθε οργανισμό του ευρύτερου δημόσιου τομέα και από τις κρατικές τράπεζες μια κατάσταση των απασχολούμενων μεγαλοσυνταξιούχων; Τον προειδοποιούμε ότι, αν τη ζητήσει, θα εκπλαγεί. Και θα διαπιστώσει ότι η διαφθορά και η σπατάλη συνεχίζονται και σήμερα. Είναι πολιτικά βιώσιμη η αλλαγή; Θα αντέξει ο ελληνικός λαός μια μακρόχρονη και γενναία προσαρμογή; Το θέμα, όμως, δεν είναι αυτό. Εάν δεν προχωρήσει η κυβέρνηση στις αναγκαίες αλλαγές για να εξαλείψει τα παραπάνω προβλήματα και να δημιουργήσει μία οικονομία η οποία επιτέλους κάτι θα παράγει, τότε η νύχτα θα είναι βαθιά. Αποδείχτηκε ότι ούτε γενικά οι υπηρεσίες ούτε ο τουρισμός ειδικότερα δεν μπορούν πλέον να συντηρήσουν την ελληνική οικονομία. Αποδείχτηκε, επίσης, ότι ούτε η σημερινή κυβέρνηση, τουλάχιστον μέχρι αυτή τη στιγμή, έχει αρχίσει τον πόλεμο εναντίον της διαφθοράς και της σπατάλης. Γιατί, όταν ο υπουργός των οικονομικών δηλώνει ότι οι περισσότερες δαπάνες είναι ανελαστικές, μάλλον δεν είναι ενημερωμένος για την πραγματικότητα. Μήπως θα έπρεπε να εφαρμόσει τους «προϋπολογισμούς μηδενικής βάσης» για το επόμενο έτος, οπότε με την εποπτεία ελεγκτών να αξιολογηθεί η σκοπιμότητα κάθε κρατικής δαπάνης; Διαβούλευση για τη σπατάλη Υπάρχει όμως και μια πιο πρακτική μέθοδος. Επειδή είναι της μόδας οι δημόσιες διαβουλεύσεις, γιατί ο υπουργός δεν προβαίνει σε μια διαβούλευση για τον εντοπισμό της σπατάλης και την περικοπή της; Όχι γενικά και αόριστα, αλλά με συγκεκριμένα ονομαστικά παραδείγματα. θα του είναι πολύ χρήσιμο και θα χειροκροτηθεί από τον ελληνικό λαό, ενώ ταυτόχρονα θα προκαλέσει μια αύρα αισιοδοξίας, ότι επιτέλους κάτι το σωστό πάει να γίνει σε αυτόν τον τόπο.
Παρασκευή 19 Μαρτίου 2010
O Ομπάμα έχει συνειδητοποιήσει πως οι δάσκαλοι πρέπει να δουλέψουν περισσότερο
του Νίαλ Στάνειτζ
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Η πιο άδικη κατηγορία κατά της διακυβέρνησης Μπάρακ Ομπάμα (Barack Obama) είναι πιθανότατα πως της λείπει το πολιτικό θάρρος. Την Κυριακή (14/3) ο Αμερικανός πρόεδρος απέστειλε στο κογκρέσο τις «θέσεις» του για τη δημόσια εκπαίδευση. Το πιο αξιοσημείωτο αυτού του κειμένου είναι η εκπεφρασμένη θέληση του Ομπάμα να συγκρουστεί με ένα από τα πιο ακλόνητα προπύργια του Δημοκρατικού κόμματος: τα συνδικάτα των εκπαιδευτικών.
Το 41 σελίδων κείμενο καλείται να αντικαταστήσει το νόμο «κανένα παιδί να μη μείνει πίσω» (NCLB), που τον ψήφισε το 2002 ο πρόεδρος Μπους (Bush). Ο NCLB είχε υποστηριχτεί από τον αείμνηστο γερουσιαστή Τεντ Κένεντι (Ted Kennedy) ένα από τα εμβλήματα της προοδευτικής παράταξης, αλλά στην πράξη απέτυχε να πείσει, ιδίως την αριστερά.
Μερικές από τις αλλαγές που προτείνει ο Ομπάμα είναι προωθημένες, αλλά αναγκαίες. Αντί π.χ. της διαδικασίας δημόσιας αξιολόγησης των σχολείων, με βάση αποκλειστικά τον έλεγχο στις επιδόσεις των μαθητών του στη γλώσσα και τα μαθηματικά, προτείνεται οι εκπαιδευτικοί να αξιολογούνται και με άλλα κριτήρια, όπως π.χ. η άνοδος της συχνότητας της παρουσίας των μαθητών στα μαθήματα ή η αύξηση των ποσοστών επιτυχούς τους αποφοίτησης.
Αλλά ο πυρήνας των αλλαγών βρίσκεται αλλού, και είναι πράγματι συγκρουσιακός και αξιοθαύμαστος. Αναφέρεται στις στρατηγικές αντιμετώπισης των σχολείων που δεν έχουν καλά αποτελέσματα: συγκαταλέγονται το πλήρες κλείσιμό τους ή η απόλυση τουλάχιστο του 50% του διδακτικού προσωπικού• η συνεχής αξιολόγηση της επίδοσης των εκπαιδευτικών• η επέκταση των «καταστατικών σχολείων» (σχολείων που χρηματοδοτούνται από το κράτος, αλλά λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, επιλέγοντας εντελώς ελεύθερα το προσωπικό τους).
Στο παρελθόν όλα αυτά τα μέτρα αποδοκιμάστηκαν έντονα από τα βασικά εκπαιδευτικά συνδικάτα, την «εθνική εκπαιδευτική ομοσπονδία» (NEA) και την «αμερικανική διδασκαλική ομοσπονδία» (AFT). Αντιδρώντας στην κοινοποίηση των προεδρικών «θέσεων», η πρόεδρος της AFT Ράντι Ουαϊνγκάρτεν (Randi Weingarten) δήλωσε «έκπληκτη και απογοητευμένη», ενώ ο Ντένις Βαν Ρέκελ (Dennis Van Roekel) δήλωσε συντετριμμένος για την εμμονή της κυβέρνησης στη χρήση «σταθμισμένων τεστ προκειμένου να γίνεται διάκριση των μαθητών σε "νικητές" και "χαμένους"».
Αυτές οι αντιδράσεις είναι αδιάψευστο σημάδι πως ο Ομπάμα ακολουθεί σωστή πορεία. Τα εκπαιδευτικά συνδικάτα έχουν εδώ και πολύ καιρό κουρελιάσει την αξιοπιστία τους επιμένοντας τους να υποστηρίζουν κάθε εκπαιδευτικό, σε κάθε περίσταση και προσπαθώντας ασταμάτητα να αποδείξουν πως για τις χαμηλές επιδόσεις των σχολείων φταίνε οι πάντες εκτός από τους... εκπαιδευτικούς.
Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Αύγουστο στο «Νιου Γιόρκερ» αποκάλυψε τα απίστευτα γραφειοκρατικά εμπόδια που έχει να αντιμετωπίσει όποιο σχολείο επιθυμεί να απολύσει έναν άχρηστο εκπαιδευτικό. Το άρθρο σημείωνε πως πριν καταφέρει το 2002 ο δήμαρχος Μάικλ Μπλούμπεργκ (Michael Bloomberg) να αναλάβει τον έλεγχο των σχολείων της πόλης, το 97% των εκπαιδευτικών αποκτούσε το καθεστώς της απασχόλησης «αορίστου διαρκείας» (στην πράξη ταυτόσημο με τη μονιμότητα) μετά από τρία μόλις χρόνια διδασκαλίας, ενώ το 99% κρινόταν «ικανοποιητικό» στις ετήσιες αξιολογήσεις. Το πόσο εκτός πραγματικότητας ήταν αυτοί οι αριθμοί το ήξερε εκ πείρας και ο τελευταίος γονέας της πόλης.
Ο Ομπάμα έχει ιστορία προσωπικής εμπλοκής με αυτά τα ζητήματα. Από τη θητεία του ως βουλευτής του Ιλινόις ήταν πάντα υποστηρικτής των «καταστατικών σχολείων». Και το 2007, όταν μόλις ξεκίναγε την προεκλογική του εκστρατεία για την προεδρία, επέλεξε να εκφράσει την υποστήριξή του προς τη διαφοροποίηση της αμοιβής των δασκάλων ανάλογα με τις επιδόσεις τους από το βήμα του (αφιλόξενου περιβάλλοντος για παρόμοιες τοποθετήσεις) συνεδρίου της NEA.
Οι θέσεις του Ομπάμα δεν προκύπτουν από την αρρωστημένη του επιθυμία να παιδεύει τους δασκάλους. Διευκρίνισε με κρυστάλλινη διαύγεια τη θέση του στη σημαντικότερη, από την ημέρα της εκλογής του στην προεδρία ομιλία του για την εκπαίδευση, στο «επιμελητήριο ισπανόφωνων εμπόρων», εδώ κι ένα χρόνο: «από τη στιγμή που οι μαθητές περνούν την πύλη ενός σχολείου, καθοριστικός παράγοντας της επιτυχίας ή της αποτυχίας τους δεν είναι το χρώμα του δέρματός τους ή το εισόδημα των γονιών τους, αλλά ο δάσκαλος που στέκεται εμπρός τους στην τάξη», δήλωσε. «Οι καλοί εκπαιδευτικοί που οι επιδόσεις των μαθητών τους βελτιώνονται περισσότερο, θα αμείβονται καλύτερα... Και είμαι σαφής πως δεν υπάρχει καμία δικαιολογία να συνεχίσουν να διδάσκουν άνθρωποι που τους έχει δοθεί μία ευκαιρία, δύο ευκαιρίες, τρεις ευκαιρίες για να βελτιωθούν -και δεν το κάνουν»..
Αυτή η σαφής τοποθέτηση μετουσιώθηκε σε πράξεις στο -δυστυχώς αδικημένο ως προς τη δημόσια του εκτίμηση- πρόγραμμα «κούρσα προς την κορυφή», που ανακοίνωσαν πέρυσι ο Ομπάμα και ο υπουργός εκπαίδευσής του (και συμπαίκτης του στο μπάσκετ) 'Αρνι Ντάνκαν (Arne Duncan). Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση διέθεσε έναν πακτωλό 4 δις δολαρίων στη διάθεση των πολιτειών που θα επιδείκνυαν πραγματική βελτίωση στις σχολικές τους επιδόσεις. Αλλά το πραγματικά αξιοσημείωτο με αυτό το πρόγραμμα ήταν ένα σύστημα «πόντων» που επιβράβευε τις πολιτείες που θα αναλάμβαναν καινοτόμα θεσμικά μέτρα ώστε να αναμορφώσουν τα αποτυχημένα σχολεία, να προσλάβουν τους καλύτερους δασκάλους και να θέσουν σε εφαρμογή ένα σύστημα εκπόνησης αξιόπιστων στατιστικών δεδομένων για την ποιότητα των εκπαιδευτικών τους ιδρυμάτων.
Οι Ομπάμα και Ντάνκαν επέδειξαν νωρίτερα αυτό το μήνα για άλλη μια φορά τη διάθεσή τους να δυσαρεστήσουν τους παραδοσιακούς τους συμμάχους σε ένα άλλο, ακόμα πιο ευαίσθητο ζήτημα, όταν απολύθηκαν και οι 93 εκπαιδευτικοί ενός σχολείου στο Ρον 'Αιλαντ που είχε τόσο κακά αποτελέσματα ώστε μόλις το 7% των μαθητών της Β' λυκείου περνούσε τη βάση των τεστ στα μαθηματικά! Τα συνδικάτα εξοργίστηκαν με τις μαζικές απολύσεις, αλλά ο υπουργός εκπαίδευσης υπερασπίστηκε την απόφαση των προϊσταμένων του σχολείου, χαρακτηρίζοντάς την «πράξη που δείχνει θάρρος και έγνοια για την πρόοδο των παιδιών»
Για το ίδιο ζήτημα, ο Ομπάμα δήλωσε: «αν ένα σχολείο συνεχίζει να αποτυχαίνει επί χρόνια, αν δε δείχνει κανένα σημάδι βελτίωσης, τότε κάποια στιγμή θα πρέπει να λογοδοτεί για τα αποτελέσματά του. Αυτό ακριβώς συνέβη στο Ροντ 'Αιλαντ την προηγούμενη εβδομάδα».
Το αληθινά απίστευτο, είναι πως παρόμοιες θέσεις φαντάζουν σχεδόν ριζοσπαστικές. Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα πάει επί χρόνια από το κακό στο χειρότερο. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Ομπάμα σημείωσε πως πάνω από ένα εκατομμύριο μαθητές γυμνασίου, σχεδόν ο ένας στους τρεις, εγκαταλείπουν κάθε χρόνο το σχολείο. Ο πρόεδρος καταβάλει μια σοβαρή προσπάθεια να θεραπεύσει αυτό το πρόβλημα.
Του αξίζει χειροκρότημα για αυτή του την προσπάθεια, ιδίως αν, παράλληλα, καταφέρει να αφυπνίσει τα εκπαιδευτικά συνδικάτα από το πολυετή τους λήθαργο, που έχει βλάψει το μέλλον τόσο πολλών νέων ανθρώπων.
Πηγή: ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Η πιο άδικη κατηγορία κατά της διακυβέρνησης Μπάρακ Ομπάμα (Barack Obama) είναι πιθανότατα πως της λείπει το πολιτικό θάρρος. Την Κυριακή (14/3) ο Αμερικανός πρόεδρος απέστειλε στο κογκρέσο τις «θέσεις» του για τη δημόσια εκπαίδευση. Το πιο αξιοσημείωτο αυτού του κειμένου είναι η εκπεφρασμένη θέληση του Ομπάμα να συγκρουστεί με ένα από τα πιο ακλόνητα προπύργια του Δημοκρατικού κόμματος: τα συνδικάτα των εκπαιδευτικών.
Το 41 σελίδων κείμενο καλείται να αντικαταστήσει το νόμο «κανένα παιδί να μη μείνει πίσω» (NCLB), που τον ψήφισε το 2002 ο πρόεδρος Μπους (Bush). Ο NCLB είχε υποστηριχτεί από τον αείμνηστο γερουσιαστή Τεντ Κένεντι (Ted Kennedy) ένα από τα εμβλήματα της προοδευτικής παράταξης, αλλά στην πράξη απέτυχε να πείσει, ιδίως την αριστερά.
Μερικές από τις αλλαγές που προτείνει ο Ομπάμα είναι προωθημένες, αλλά αναγκαίες. Αντί π.χ. της διαδικασίας δημόσιας αξιολόγησης των σχολείων, με βάση αποκλειστικά τον έλεγχο στις επιδόσεις των μαθητών του στη γλώσσα και τα μαθηματικά, προτείνεται οι εκπαιδευτικοί να αξιολογούνται και με άλλα κριτήρια, όπως π.χ. η άνοδος της συχνότητας της παρουσίας των μαθητών στα μαθήματα ή η αύξηση των ποσοστών επιτυχούς τους αποφοίτησης.
Αλλά ο πυρήνας των αλλαγών βρίσκεται αλλού, και είναι πράγματι συγκρουσιακός και αξιοθαύμαστος. Αναφέρεται στις στρατηγικές αντιμετώπισης των σχολείων που δεν έχουν καλά αποτελέσματα: συγκαταλέγονται το πλήρες κλείσιμό τους ή η απόλυση τουλάχιστο του 50% του διδακτικού προσωπικού• η συνεχής αξιολόγηση της επίδοσης των εκπαιδευτικών• η επέκταση των «καταστατικών σχολείων» (σχολείων που χρηματοδοτούνται από το κράτος, αλλά λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, επιλέγοντας εντελώς ελεύθερα το προσωπικό τους).
Στο παρελθόν όλα αυτά τα μέτρα αποδοκιμάστηκαν έντονα από τα βασικά εκπαιδευτικά συνδικάτα, την «εθνική εκπαιδευτική ομοσπονδία» (NEA) και την «αμερικανική διδασκαλική ομοσπονδία» (AFT). Αντιδρώντας στην κοινοποίηση των προεδρικών «θέσεων», η πρόεδρος της AFT Ράντι Ουαϊνγκάρτεν (Randi Weingarten) δήλωσε «έκπληκτη και απογοητευμένη», ενώ ο Ντένις Βαν Ρέκελ (Dennis Van Roekel) δήλωσε συντετριμμένος για την εμμονή της κυβέρνησης στη χρήση «σταθμισμένων τεστ προκειμένου να γίνεται διάκριση των μαθητών σε "νικητές" και "χαμένους"».
Αυτές οι αντιδράσεις είναι αδιάψευστο σημάδι πως ο Ομπάμα ακολουθεί σωστή πορεία. Τα εκπαιδευτικά συνδικάτα έχουν εδώ και πολύ καιρό κουρελιάσει την αξιοπιστία τους επιμένοντας τους να υποστηρίζουν κάθε εκπαιδευτικό, σε κάθε περίσταση και προσπαθώντας ασταμάτητα να αποδείξουν πως για τις χαμηλές επιδόσεις των σχολείων φταίνε οι πάντες εκτός από τους... εκπαιδευτικούς.
Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Αύγουστο στο «Νιου Γιόρκερ» αποκάλυψε τα απίστευτα γραφειοκρατικά εμπόδια που έχει να αντιμετωπίσει όποιο σχολείο επιθυμεί να απολύσει έναν άχρηστο εκπαιδευτικό. Το άρθρο σημείωνε πως πριν καταφέρει το 2002 ο δήμαρχος Μάικλ Μπλούμπεργκ (Michael Bloomberg) να αναλάβει τον έλεγχο των σχολείων της πόλης, το 97% των εκπαιδευτικών αποκτούσε το καθεστώς της απασχόλησης «αορίστου διαρκείας» (στην πράξη ταυτόσημο με τη μονιμότητα) μετά από τρία μόλις χρόνια διδασκαλίας, ενώ το 99% κρινόταν «ικανοποιητικό» στις ετήσιες αξιολογήσεις. Το πόσο εκτός πραγματικότητας ήταν αυτοί οι αριθμοί το ήξερε εκ πείρας και ο τελευταίος γονέας της πόλης.
Ο Ομπάμα έχει ιστορία προσωπικής εμπλοκής με αυτά τα ζητήματα. Από τη θητεία του ως βουλευτής του Ιλινόις ήταν πάντα υποστηρικτής των «καταστατικών σχολείων». Και το 2007, όταν μόλις ξεκίναγε την προεκλογική του εκστρατεία για την προεδρία, επέλεξε να εκφράσει την υποστήριξή του προς τη διαφοροποίηση της αμοιβής των δασκάλων ανάλογα με τις επιδόσεις τους από το βήμα του (αφιλόξενου περιβάλλοντος για παρόμοιες τοποθετήσεις) συνεδρίου της NEA.
Οι θέσεις του Ομπάμα δεν προκύπτουν από την αρρωστημένη του επιθυμία να παιδεύει τους δασκάλους. Διευκρίνισε με κρυστάλλινη διαύγεια τη θέση του στη σημαντικότερη, από την ημέρα της εκλογής του στην προεδρία ομιλία του για την εκπαίδευση, στο «επιμελητήριο ισπανόφωνων εμπόρων», εδώ κι ένα χρόνο: «από τη στιγμή που οι μαθητές περνούν την πύλη ενός σχολείου, καθοριστικός παράγοντας της επιτυχίας ή της αποτυχίας τους δεν είναι το χρώμα του δέρματός τους ή το εισόδημα των γονιών τους, αλλά ο δάσκαλος που στέκεται εμπρός τους στην τάξη», δήλωσε. «Οι καλοί εκπαιδευτικοί που οι επιδόσεις των μαθητών τους βελτιώνονται περισσότερο, θα αμείβονται καλύτερα... Και είμαι σαφής πως δεν υπάρχει καμία δικαιολογία να συνεχίσουν να διδάσκουν άνθρωποι που τους έχει δοθεί μία ευκαιρία, δύο ευκαιρίες, τρεις ευκαιρίες για να βελτιωθούν -και δεν το κάνουν»..
Αυτή η σαφής τοποθέτηση μετουσιώθηκε σε πράξεις στο -δυστυχώς αδικημένο ως προς τη δημόσια του εκτίμηση- πρόγραμμα «κούρσα προς την κορυφή», που ανακοίνωσαν πέρυσι ο Ομπάμα και ο υπουργός εκπαίδευσής του (και συμπαίκτης του στο μπάσκετ) 'Αρνι Ντάνκαν (Arne Duncan). Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση διέθεσε έναν πακτωλό 4 δις δολαρίων στη διάθεση των πολιτειών που θα επιδείκνυαν πραγματική βελτίωση στις σχολικές τους επιδόσεις. Αλλά το πραγματικά αξιοσημείωτο με αυτό το πρόγραμμα ήταν ένα σύστημα «πόντων» που επιβράβευε τις πολιτείες που θα αναλάμβαναν καινοτόμα θεσμικά μέτρα ώστε να αναμορφώσουν τα αποτυχημένα σχολεία, να προσλάβουν τους καλύτερους δασκάλους και να θέσουν σε εφαρμογή ένα σύστημα εκπόνησης αξιόπιστων στατιστικών δεδομένων για την ποιότητα των εκπαιδευτικών τους ιδρυμάτων.
Οι Ομπάμα και Ντάνκαν επέδειξαν νωρίτερα αυτό το μήνα για άλλη μια φορά τη διάθεσή τους να δυσαρεστήσουν τους παραδοσιακούς τους συμμάχους σε ένα άλλο, ακόμα πιο ευαίσθητο ζήτημα, όταν απολύθηκαν και οι 93 εκπαιδευτικοί ενός σχολείου στο Ρον 'Αιλαντ που είχε τόσο κακά αποτελέσματα ώστε μόλις το 7% των μαθητών της Β' λυκείου περνούσε τη βάση των τεστ στα μαθηματικά! Τα συνδικάτα εξοργίστηκαν με τις μαζικές απολύσεις, αλλά ο υπουργός εκπαίδευσης υπερασπίστηκε την απόφαση των προϊσταμένων του σχολείου, χαρακτηρίζοντάς την «πράξη που δείχνει θάρρος και έγνοια για την πρόοδο των παιδιών»
Για το ίδιο ζήτημα, ο Ομπάμα δήλωσε: «αν ένα σχολείο συνεχίζει να αποτυχαίνει επί χρόνια, αν δε δείχνει κανένα σημάδι βελτίωσης, τότε κάποια στιγμή θα πρέπει να λογοδοτεί για τα αποτελέσματά του. Αυτό ακριβώς συνέβη στο Ροντ 'Αιλαντ την προηγούμενη εβδομάδα».
Το αληθινά απίστευτο, είναι πως παρόμοιες θέσεις φαντάζουν σχεδόν ριζοσπαστικές. Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα πάει επί χρόνια από το κακό στο χειρότερο. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Ομπάμα σημείωσε πως πάνω από ένα εκατομμύριο μαθητές γυμνασίου, σχεδόν ο ένας στους τρεις, εγκαταλείπουν κάθε χρόνο το σχολείο. Ο πρόεδρος καταβάλει μια σοβαρή προσπάθεια να θεραπεύσει αυτό το πρόβλημα.
Του αξίζει χειροκρότημα για αυτή του την προσπάθεια, ιδίως αν, παράλληλα, καταφέρει να αφυπνίσει τα εκπαιδευτικά συνδικάτα από το πολυετή τους λήθαργο, που έχει βλάψει το μέλλον τόσο πολλών νέων ανθρώπων.
Χρεοκοπεί η Ελλάδα ή η... ΕΕ;
Γράφει ο Γιώργος Δελαστίκ
Στην πολιτική επίθεση εναντίον της χώρας μας που έχει εξαπολύσει η Γερμανία και άλλες δυνάμεις της ΕΕ και στην κερδοσκοπική επίθεση που τη συνοδεύει, χρησιμοποιούνται ένα σωρό προπαγανδιστικοί μύθοι και ανακρίβειες, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους Ελληνες εργαζόμενους και να παραλύσουν εκ των προτέρων τις όποιες αντιδράσεις τους στα μέτρα στραγγαλιστικής λιτότητας που υποχρέωσαν τον πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου να εξαγγείλει. Επικεντρώνοντας όλη τη συζήτηση στο ύψος του ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, επιχειρείται η παραπλάνηση της ανενημέρωτης κοινής γνώμης.
Χρεοκοπεί άραγε μια χώρα όταν επί σειρά ετών έχει ελλείμματα; Ναι, είναι η απάντηση που προσπαθούν να υποβάλουν. Οχι, είναι η σωστή απάντηση. Σε καμιά περίπτωση δεν αρκούν τα ελλείμματα
για να οδηγηθεί μια χώρα σε χρεοκοπία.
Για του λόγου το αληθές, ας δούμε τι γίνεται στις οικονομικές υπερδυνάμεις του πλανήτη - την ευρωζώνη, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία.
Και οι τρεις, ολόκληρη τη δεκαετία 2001 - 2010 (εννοείται ότι για το 2010 αναφερόμαστε σε προβλέψεις) είχαν ελλείμματα και μόνο ελλείμματα και τα δέκα ανεξαιρέτως συνεχή χρόνια!
Η ευρωζώνη 6,6% για το 2010 και 6,2% για το 2009, αλλά και 2,5% το 2002 ή 3% το 2003.
Πολύ χειρότερη η κατάσταση στις ΗΠΑ: έλλειμμα 10% το 2010 και 12,5% το 2009 ή 5,9% το 2008. Επίσης 3,7% το 2002 και 4,8% το 2003.
Στην Ιαπωνία απερίγραπτα χειρότερα τα πράγματα: έλλειμμα 8% το 2002 και επίσης 8% το 2003, αλλά και 5,8% το 2008 και 10,5% το 2009 ή 10,2% το 2010! Για ολόκληρη τη δεκαετία, τα ελλείμματα της Ιαπωνίας ήταν σαφώς χειρότερα από αυτά της Ελλάδας!
Ναι, λένε κάποιοι, όμως η Ελλάδα δεν έχει μόνο υψηλά ελλείμματα έχει και υψηλό δημόσιο χρέος.
Η Ιαπωνία να δείτε! Στο 135,4% (!) του ΑΕΠ της βρισκόταν το δημόσιο χρέος της ήδη από το 2000 και καθόλου δεν έχει μειωθεί στη διάρκεια της δεκαετίας. Αντιθέτως έχει εκτοξευθεί στο 197,2% (!), όταν το ελληνικό δημόσιο χρέος ήταν 112,6% το 2009
και εκτιμάται ότι θα φτάσει στο 125% το 2010.
Επειτα, ο περιορισμός της συζήτησης στο δημόσιο χρέος δεν επιτρέπει την πλήρη απεικόνιση της κατάστασης.
Αν επεκτείνουμε την ανάλυση στο συνολικό χρέος κάθε χώρας (το σύνολο του ποσού δηλαδή που έχει δανειστεί το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι ιδιώτες, άρα δημόσιο συν ιδιωτικό χρέος), η εικόνα αλλάζει εντυπωσιακά.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το συνολικό χρέος της Ελλάδας είναι στο ύψος του 179% του ΑΕΠ. Εξαιρετικά υψηλό, μπορεί να νομίσει κανείς. Ισως, αλλά ο μέσος όρος της ΕΕ είναι... 175%! Ιδιο δηλαδή με της Ελλάδας.
Στο συνολικό χρέος δε καθόλου «πρωταθλήτρια» της ευρωζώνης δεν είναι η Ελλάδα. Την ξεπερνούν η Ολλανδία (!) με 234%, η Ιρλανδία με 222%, το Βέλγιο με 219%, η Ισπανία με 207%, η Πορτογαλία με 197%, η Ιταλία με 194% και πάει λέγοντας.
Εντυπωσιακά στοιχεία προκύπτουν επίσης όταν ασχοληθεί κανείς με το εξωτερικό χρέος μιας χώρας (πόσα χρωστούν δηλαδή το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι ιδιώτες μιας χώρας σε ξένες τράπεζες, δεδομένου ότι πάντα ένα τμήμα του χρέους αναφέρεται σε τράπεζες της ίδιας της χώρας).
Περιορίζοντας το δείγμα στις βαλλόμενες μεσογειακές χώρες (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία) και στην Ιρλανδία, η οποία ως... χώρα-φούσκα του νεοφιλελευθερισμού έχει συρρικνωμένο σχετικά δημόσιο χρέος αλλά αστρονομικό χρέος επιχειρήσεων και ιδιωτών, προκύπτει μια εντελώς διαφορετική κατάταξη αυτών των χωρών.
Στο εξωτερικό χρέος, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η Ιρλανδία χρωστάει στους ξένους το... 414% του ΑΕΠ της και η Πορτογαλία το 130% του δικού της ΑΕΠ.
Σε σαφώς καλύτερη μοίρα βρίσκονται η Ελλάδα με 89,5% του ΑΕΠ και η Ισπανία με 80% βάσει των στοιχείων που δίνει η γερμανική εφημερίδα «Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε».
Υπάρχουν κι άλλες χώρες της ευρωζώνης, λοιπόν, που στην πραγματικότητα χρωστούν περισσότερα στις τράπεζες ή στους ξένους από την Ελλάδα.
ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ
Κερδοσκοπικά και πολιτικά τα αίτια
Εξι χώρες της ευρωζώνης τουλάχιστον με επικεφαλής την Ολλανδία και το Βέλγιο, έχουν συνολικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) μεγαλύτερο από αυτό της Ελλάδας! Δέκα ολόκληρα χρόνια η Ιαπωνία έχει δημόσιο χρέος τρομερά μεγαλύτερο από αυτό της Ελλάδας και παράλληλα την ίδια δεκαετία έχει ελλείμματα κατά μέσο όρο πολύ χειρότερα από τα ελληνικά!
Ο κατά κεφαλήν εξωτερικός δανεισμός της Ιρλανδίας είναι σχεδόν οκταπλάσιος (!) από της Ελλάδας. Το γεγονός ότι για καμιά από αυτές τις χώρες δεν λένε ότι χρεοκοπεί (πολύ σωστά, άλλωστε), ενώ το λένε για την Ελλάδα (εντελώς αβάσιμα), αποδεικνύει ότι η χώρα μας βρίσκεται στο επίκεντρο πολιτικών και κερδοσκοπικών επιθέσεων.
ΑΠΟΨΕΙΣ :: ΑΡΘΡΟΓΡΑΦOI:: ΔΕΛΑΣΤΙΚ
Πώς μας πούλησαν και μας αγόρασαν Γράφει ο Γιώργος Δελαστίκ
Ανατριχιαστικός είναι ο μηχανισμός με τον οποίον συγκεκριμένοι τραπεζικοί κολοσσοί κερδοσκόπησαν εναντίον της χώρας μας, με αποτέλεσμα αυτοί μεν να κερδίσουν ποσά ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, η Ελλάδα δε να τεθεί υπό ξένη οικονομική
κηδεμονία. Αξίζει να τον περιγράψουμε σε αδρές γραμμές. Το αποφασιστικό εργαλείο στο παιχνίδι που παίχτηκε εναντίον της Ελλάδας είναι ένα εντελώς πρόσφατο χρηματοπιστωτικό προϊόν που ονομάζεται CDS (από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων creditdefaultswaps).
Πρόκειται για ασφάλιση κατά της περίπτωσης μη αποπληρωμής ενός χρέους. Μια τράπεζα π.χ. που αγοράζει ομόλογα ενός κράτους ασφαλίζει το ποσό που έδωσε σε μια άλλη τράπεζα, η οποία είναι υποχρεωμένη να της δώσει αυτή τα λεφτά της, αν το κράτος χρεοκοπήσει και βρεθεί σε αδυναμία να εξοφλήσει τα ομόλογά του όταν λήξουν ή να πληρώσει
ενδιαμέσως τους τόκους.
Εννοείται ότι όσο πιο επισφαλής είναι η οικονομική κατάσταση μιας χώρας τόσο υψηλότερα ασφάλιστρα θα απαιτήσει η τράπεζα που ασφαλίζει το χρέος.
Το στοιχείο που σοκάρει είναι ότι τρεις και μόνο τραπεζικοί κολοσσοί, η γερμανική Ντόιτσε Μπανκ και οι αμερικανικές Γκόλντμαν Ζαξ και Τζ. Π. Μόργκαν ελέγχουν τον 75% (!) της παγκόσμιας αγοράς των CDS.
Πάμε τώρα στην περίπτωση της Ελλάδας. Περί τα μέσα Γενάρη, περίπου δέκα ημέρες πριν η χώρα μας αναζητήσει αγοραστές για το πενταετές ομόλογό της, η Ντόιτσε Μπανκ δημοσιοποιεί μια έκθεση - φωτιά για την ελληνική οικονομία, όπου αναφέρει πως πάμε χάλια και δεν αποκλείεται κατάρρευση.
Αμέσως μετά κινητοποιείται το τμήμα της CDSτης Ντόιτσε Μπανκ. Ζητάει πολύ υψηλότερα ασφάλιστρα για το ελληνικό χρέος, αφού υποτίθεται ότι η χώρα μας βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση, όπως λέει το τμήμα μελετών της... ίδιας τράπεζας!
Αφού το επιτόκιο των CDSγια την Ελλάδα ανεβαίνει, περνάει αμέσως το μήνυμα παγκοσμίως στο χρηματοπιστωτικό σύστημα: τα
διεθνή ΜΜΕ που δρουν ως «παπαγαλάκια» των κερδοσκόπων ουρλιάζουν ότι η ελληνική οικονομία παραπαίει, η ανενημέρωτη κοινή γνώμη τρομοκρατείται και οι επαΐοντες καταλαβαίνουν ότι στοχοποιήθηκε η Ελλάδα και οδεύει προς οικονομικό «γδάρσιμο».
Εν συνεχεία η ίδια η Ντόιτσε Μπανκ μαζί με την Γκόλντμαν Ζαξ αναλαμβάνουν να... πουλήσουν τα ελληνικά ομόλογα! Να τα προωθήσουν στους υποψήφιους αγοραστές! Ναι, αυτοί ακριβώς που συμμετείχαν ενεργά στην οργάνωση του κλίματος καταρράκωσης της
ελληνικής οικονομίας για να διευκολυνθούν οι κερδοσκοπικές επιθέσεις!
Δεν πρόκειται περί κακόγουστου αστείου. Μιλάμε εντελώς σοβαρά. Η ελληνική κυβέρνηση, όπως και πάμπολλες άλλες κυβερνήσεις, υποχρεώνεται αντικειμενικά να προστρέξει στις τράπεζες που ελέγχουν την αγορά CDS, παρ' όλο που υπονομεύουν την Ελλάδα. Τους πληρώνει ουσιαστικά «προστασία», με τη χυδαία έννοια του όρου, ελπίζοντας να
τις εξευμενίσει ώστε να την βοηθήσουν να δανειστεί με ανεκτά επιτόκια.
Η Ντόιτσε Μπανκ λοιπόν ως ανάδοχος τράπεζα μαζί με την Γκόλντμαν Ζαξ και άλλες, που παίζουν πολύ δευτερεύοντα ρόλο, καθορίζουν ουσιαστικά το επιτόκιο με το οποίο θα διαθέσει τα ομόλογά της η κυβέρνηση Παπανδρέου, η οποία στην πραγματικότητα δεν έχει
περιθώρια να μη συμμορφωθεί στις υποδείξεις τους.
Εννοείται ότι η Ντόιτσε Μπανκ και η Γκόλντμαν Ζαξ έχουν ενημερώσει τους πελάτες τους, οι οποίοι τρέχουν σαν τρελοί να αγοράσουν ελληνικά ομόλογα με επιτόκιο 6,2%, γιατί φυσικά οι τράπεζες αυτές γνωρίζουν εκ των ένδον πως έχει στηθεί το παραμύθι της δήθεν επαπειλούμενης χρεοκοπίας.
Η Ντόιτσε Μπανκ και η Γκόλντμαν Ζαξ εισπράττουν παχυλές προμήθειες εκατομμυρίων ευρώ από τους πελάτες τους, ενώ αγοράζουν και οι ίδιες μεγάλες ποσότητες χρυσοφόρων ελληνικών ομολόγων.
Τώρα ετοιμάζουν τον επόμενο γύρο ελληνικού δανεισμού, στήνοντας σκηνικό για ακόμη μεγαλύτερα κέρδη φυσικά...
ΤΩΡΑ ΤΡΕΜΟΥΝ Τα κράτη, όμηροι των τραπεζών
ΚΑΘΥΒΡΙΖΟΥΝ την Ελλάδα οι Γερμανοί. Εχουν όμως ταραχθεί ακόμη και αυτοί από την επίδειξη δύναμης των τραπεζών. «Η Κοινότητα θα έπρεπε να σκεφθεί πώς θα μπορέσει να αποξηράνει αυτόν τον βάλτο (των τραπεζών) που πιάνει ομήρους ολόκληρες χώρες» έγραψε σε πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο της η «Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε». Η «Μοντ» είναι εξοργισμένη: «Μόλις έναν χρόνο αφότου τα κράτη έσωσαν τις τράπεζες αφιερώνοντας κολοσσιαία ποσά και στις δύο όχθες του Ατλαντικού -25% του ΑΕΠ σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- τα χρεωμένα κράτη πέφτουν θύματα επιθέσεων από τα ίδια τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που διέσωσαν. Αυτό είναι ένα από τα πικρά μαθήματα της ελληνικής κρίσης» ομολογεί η γαλλική εφημερίδα.
Στην πολιτική επίθεση εναντίον της χώρας μας που έχει εξαπολύσει η Γερμανία και άλλες δυνάμεις της ΕΕ και στην κερδοσκοπική επίθεση που τη συνοδεύει, χρησιμοποιούνται ένα σωρό προπαγανδιστικοί μύθοι και ανακρίβειες, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους Ελληνες εργαζόμενους και να παραλύσουν εκ των προτέρων τις όποιες αντιδράσεις τους στα μέτρα στραγγαλιστικής λιτότητας που υποχρέωσαν τον πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου να εξαγγείλει. Επικεντρώνοντας όλη τη συζήτηση στο ύψος του ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, επιχειρείται η παραπλάνηση της ανενημέρωτης κοινής γνώμης.
Χρεοκοπεί άραγε μια χώρα όταν επί σειρά ετών έχει ελλείμματα; Ναι, είναι η απάντηση που προσπαθούν να υποβάλουν. Οχι, είναι η σωστή απάντηση. Σε καμιά περίπτωση δεν αρκούν τα ελλείμματα
για να οδηγηθεί μια χώρα σε χρεοκοπία.
Για του λόγου το αληθές, ας δούμε τι γίνεται στις οικονομικές υπερδυνάμεις του πλανήτη - την ευρωζώνη, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία.
Και οι τρεις, ολόκληρη τη δεκαετία 2001 - 2010 (εννοείται ότι για το 2010 αναφερόμαστε σε προβλέψεις) είχαν ελλείμματα και μόνο ελλείμματα και τα δέκα ανεξαιρέτως συνεχή χρόνια!
Η ευρωζώνη 6,6% για το 2010 και 6,2% για το 2009, αλλά και 2,5% το 2002 ή 3% το 2003.
Πολύ χειρότερη η κατάσταση στις ΗΠΑ: έλλειμμα 10% το 2010 και 12,5% το 2009 ή 5,9% το 2008. Επίσης 3,7% το 2002 και 4,8% το 2003.
Στην Ιαπωνία απερίγραπτα χειρότερα τα πράγματα: έλλειμμα 8% το 2002 και επίσης 8% το 2003, αλλά και 5,8% το 2008 και 10,5% το 2009 ή 10,2% το 2010! Για ολόκληρη τη δεκαετία, τα ελλείμματα της Ιαπωνίας ήταν σαφώς χειρότερα από αυτά της Ελλάδας!
Ναι, λένε κάποιοι, όμως η Ελλάδα δεν έχει μόνο υψηλά ελλείμματα έχει και υψηλό δημόσιο χρέος.
Η Ιαπωνία να δείτε! Στο 135,4% (!) του ΑΕΠ της βρισκόταν το δημόσιο χρέος της ήδη από το 2000 και καθόλου δεν έχει μειωθεί στη διάρκεια της δεκαετίας. Αντιθέτως έχει εκτοξευθεί στο 197,2% (!), όταν το ελληνικό δημόσιο χρέος ήταν 112,6% το 2009
και εκτιμάται ότι θα φτάσει στο 125% το 2010.
Επειτα, ο περιορισμός της συζήτησης στο δημόσιο χρέος δεν επιτρέπει την πλήρη απεικόνιση της κατάστασης.
Αν επεκτείνουμε την ανάλυση στο συνολικό χρέος κάθε χώρας (το σύνολο του ποσού δηλαδή που έχει δανειστεί το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι ιδιώτες, άρα δημόσιο συν ιδιωτικό χρέος), η εικόνα αλλάζει εντυπωσιακά.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το συνολικό χρέος της Ελλάδας είναι στο ύψος του 179% του ΑΕΠ. Εξαιρετικά υψηλό, μπορεί να νομίσει κανείς. Ισως, αλλά ο μέσος όρος της ΕΕ είναι... 175%! Ιδιο δηλαδή με της Ελλάδας.
Στο συνολικό χρέος δε καθόλου «πρωταθλήτρια» της ευρωζώνης δεν είναι η Ελλάδα. Την ξεπερνούν η Ολλανδία (!) με 234%, η Ιρλανδία με 222%, το Βέλγιο με 219%, η Ισπανία με 207%, η Πορτογαλία με 197%, η Ιταλία με 194% και πάει λέγοντας.
Εντυπωσιακά στοιχεία προκύπτουν επίσης όταν ασχοληθεί κανείς με το εξωτερικό χρέος μιας χώρας (πόσα χρωστούν δηλαδή το κράτος, οι επιχειρήσεις και οι ιδιώτες μιας χώρας σε ξένες τράπεζες, δεδομένου ότι πάντα ένα τμήμα του χρέους αναφέρεται σε τράπεζες της ίδιας της χώρας).
Περιορίζοντας το δείγμα στις βαλλόμενες μεσογειακές χώρες (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία) και στην Ιρλανδία, η οποία ως... χώρα-φούσκα του νεοφιλελευθερισμού έχει συρρικνωμένο σχετικά δημόσιο χρέος αλλά αστρονομικό χρέος επιχειρήσεων και ιδιωτών, προκύπτει μια εντελώς διαφορετική κατάταξη αυτών των χωρών.
Στο εξωτερικό χρέος, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η Ιρλανδία χρωστάει στους ξένους το... 414% του ΑΕΠ της και η Πορτογαλία το 130% του δικού της ΑΕΠ.
Σε σαφώς καλύτερη μοίρα βρίσκονται η Ελλάδα με 89,5% του ΑΕΠ και η Ισπανία με 80% βάσει των στοιχείων που δίνει η γερμανική εφημερίδα «Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε».
Υπάρχουν κι άλλες χώρες της ευρωζώνης, λοιπόν, που στην πραγματικότητα χρωστούν περισσότερα στις τράπεζες ή στους ξένους από την Ελλάδα.
ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ
Κερδοσκοπικά και πολιτικά τα αίτια
Εξι χώρες της ευρωζώνης τουλάχιστον με επικεφαλής την Ολλανδία και το Βέλγιο, έχουν συνολικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) μεγαλύτερο από αυτό της Ελλάδας! Δέκα ολόκληρα χρόνια η Ιαπωνία έχει δημόσιο χρέος τρομερά μεγαλύτερο από αυτό της Ελλάδας και παράλληλα την ίδια δεκαετία έχει ελλείμματα κατά μέσο όρο πολύ χειρότερα από τα ελληνικά!
Ο κατά κεφαλήν εξωτερικός δανεισμός της Ιρλανδίας είναι σχεδόν οκταπλάσιος (!) από της Ελλάδας. Το γεγονός ότι για καμιά από αυτές τις χώρες δεν λένε ότι χρεοκοπεί (πολύ σωστά, άλλωστε), ενώ το λένε για την Ελλάδα (εντελώς αβάσιμα), αποδεικνύει ότι η χώρα μας βρίσκεται στο επίκεντρο πολιτικών και κερδοσκοπικών επιθέσεων.
ΑΠΟΨΕΙΣ :: ΑΡΘΡΟΓΡΑΦOI:: ΔΕΛΑΣΤΙΚ
Πώς μας πούλησαν και μας αγόρασαν Γράφει ο Γιώργος Δελαστίκ
Ανατριχιαστικός είναι ο μηχανισμός με τον οποίον συγκεκριμένοι τραπεζικοί κολοσσοί κερδοσκόπησαν εναντίον της χώρας μας, με αποτέλεσμα αυτοί μεν να κερδίσουν ποσά ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, η Ελλάδα δε να τεθεί υπό ξένη οικονομική
κηδεμονία. Αξίζει να τον περιγράψουμε σε αδρές γραμμές. Το αποφασιστικό εργαλείο στο παιχνίδι που παίχτηκε εναντίον της Ελλάδας είναι ένα εντελώς πρόσφατο χρηματοπιστωτικό προϊόν που ονομάζεται CDS (από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων creditdefaultswaps).
Πρόκειται για ασφάλιση κατά της περίπτωσης μη αποπληρωμής ενός χρέους. Μια τράπεζα π.χ. που αγοράζει ομόλογα ενός κράτους ασφαλίζει το ποσό που έδωσε σε μια άλλη τράπεζα, η οποία είναι υποχρεωμένη να της δώσει αυτή τα λεφτά της, αν το κράτος χρεοκοπήσει και βρεθεί σε αδυναμία να εξοφλήσει τα ομόλογά του όταν λήξουν ή να πληρώσει
ενδιαμέσως τους τόκους.
Εννοείται ότι όσο πιο επισφαλής είναι η οικονομική κατάσταση μιας χώρας τόσο υψηλότερα ασφάλιστρα θα απαιτήσει η τράπεζα που ασφαλίζει το χρέος.
Το στοιχείο που σοκάρει είναι ότι τρεις και μόνο τραπεζικοί κολοσσοί, η γερμανική Ντόιτσε Μπανκ και οι αμερικανικές Γκόλντμαν Ζαξ και Τζ. Π. Μόργκαν ελέγχουν τον 75% (!) της παγκόσμιας αγοράς των CDS.
Πάμε τώρα στην περίπτωση της Ελλάδας. Περί τα μέσα Γενάρη, περίπου δέκα ημέρες πριν η χώρα μας αναζητήσει αγοραστές για το πενταετές ομόλογό της, η Ντόιτσε Μπανκ δημοσιοποιεί μια έκθεση - φωτιά για την ελληνική οικονομία, όπου αναφέρει πως πάμε χάλια και δεν αποκλείεται κατάρρευση.
Αμέσως μετά κινητοποιείται το τμήμα της CDSτης Ντόιτσε Μπανκ. Ζητάει πολύ υψηλότερα ασφάλιστρα για το ελληνικό χρέος, αφού υποτίθεται ότι η χώρα μας βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση, όπως λέει το τμήμα μελετών της... ίδιας τράπεζας!
Αφού το επιτόκιο των CDSγια την Ελλάδα ανεβαίνει, περνάει αμέσως το μήνυμα παγκοσμίως στο χρηματοπιστωτικό σύστημα: τα
διεθνή ΜΜΕ που δρουν ως «παπαγαλάκια» των κερδοσκόπων ουρλιάζουν ότι η ελληνική οικονομία παραπαίει, η ανενημέρωτη κοινή γνώμη τρομοκρατείται και οι επαΐοντες καταλαβαίνουν ότι στοχοποιήθηκε η Ελλάδα και οδεύει προς οικονομικό «γδάρσιμο».
Εν συνεχεία η ίδια η Ντόιτσε Μπανκ μαζί με την Γκόλντμαν Ζαξ αναλαμβάνουν να... πουλήσουν τα ελληνικά ομόλογα! Να τα προωθήσουν στους υποψήφιους αγοραστές! Ναι, αυτοί ακριβώς που συμμετείχαν ενεργά στην οργάνωση του κλίματος καταρράκωσης της
ελληνικής οικονομίας για να διευκολυνθούν οι κερδοσκοπικές επιθέσεις!
Δεν πρόκειται περί κακόγουστου αστείου. Μιλάμε εντελώς σοβαρά. Η ελληνική κυβέρνηση, όπως και πάμπολλες άλλες κυβερνήσεις, υποχρεώνεται αντικειμενικά να προστρέξει στις τράπεζες που ελέγχουν την αγορά CDS, παρ' όλο που υπονομεύουν την Ελλάδα. Τους πληρώνει ουσιαστικά «προστασία», με τη χυδαία έννοια του όρου, ελπίζοντας να
τις εξευμενίσει ώστε να την βοηθήσουν να δανειστεί με ανεκτά επιτόκια.
Η Ντόιτσε Μπανκ λοιπόν ως ανάδοχος τράπεζα μαζί με την Γκόλντμαν Ζαξ και άλλες, που παίζουν πολύ δευτερεύοντα ρόλο, καθορίζουν ουσιαστικά το επιτόκιο με το οποίο θα διαθέσει τα ομόλογά της η κυβέρνηση Παπανδρέου, η οποία στην πραγματικότητα δεν έχει
περιθώρια να μη συμμορφωθεί στις υποδείξεις τους.
Εννοείται ότι η Ντόιτσε Μπανκ και η Γκόλντμαν Ζαξ έχουν ενημερώσει τους πελάτες τους, οι οποίοι τρέχουν σαν τρελοί να αγοράσουν ελληνικά ομόλογα με επιτόκιο 6,2%, γιατί φυσικά οι τράπεζες αυτές γνωρίζουν εκ των ένδον πως έχει στηθεί το παραμύθι της δήθεν επαπειλούμενης χρεοκοπίας.
Η Ντόιτσε Μπανκ και η Γκόλντμαν Ζαξ εισπράττουν παχυλές προμήθειες εκατομμυρίων ευρώ από τους πελάτες τους, ενώ αγοράζουν και οι ίδιες μεγάλες ποσότητες χρυσοφόρων ελληνικών ομολόγων.
Τώρα ετοιμάζουν τον επόμενο γύρο ελληνικού δανεισμού, στήνοντας σκηνικό για ακόμη μεγαλύτερα κέρδη φυσικά...
ΤΩΡΑ ΤΡΕΜΟΥΝ Τα κράτη, όμηροι των τραπεζών
ΚΑΘΥΒΡΙΖΟΥΝ την Ελλάδα οι Γερμανοί. Εχουν όμως ταραχθεί ακόμη και αυτοί από την επίδειξη δύναμης των τραπεζών. «Η Κοινότητα θα έπρεπε να σκεφθεί πώς θα μπορέσει να αποξηράνει αυτόν τον βάλτο (των τραπεζών) που πιάνει ομήρους ολόκληρες χώρες» έγραψε σε πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο της η «Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε». Η «Μοντ» είναι εξοργισμένη: «Μόλις έναν χρόνο αφότου τα κράτη έσωσαν τις τράπεζες αφιερώνοντας κολοσσιαία ποσά και στις δύο όχθες του Ατλαντικού -25% του ΑΕΠ σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- τα χρεωμένα κράτη πέφτουν θύματα επιθέσεων από τα ίδια τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που διέσωσαν. Αυτό είναι ένα από τα πικρά μαθήματα της ελληνικής κρίσης» ομολογεί η γαλλική εφημερίδα.
Παρασκευή 12 Μαρτίου 2010
«Τα πάντα ρει…»! Άλυτα επιστημονικά προβλήματα
του Γιάννη Βελίκη
Ως γνωστόν, τα άλυτα επιστημονικά ζητήματα είναι ακόμη πολλά. Τρία όμως εξ’ αυτών, εκτός του ότι παραμένουν ακατανόητα για την ανθρώπινη λογική, παρουσιάζουν ορισμένες ομοιότητες που ξαφνιάζουν.
Και πρώτα από όλα η «συνείδηση». Η μοναδική αυτή ιδιότητα της μεταγνώσης, της γνώσης ότι γνωρίζουμε, δεν μπορεί ακόμη να «χωρέσει» σε κάποιον ορισμό. Μάλιστα η προσπάθεια ή ο ισχυρισμός κάποιων φιλοσόφων ότι ασχολούνται με αυτό το θέμα προκαλεί την καχυποψία και τον κακό χαρακτηρισμό τους από τους υπολοίπους, μιας και «το πρόβλημα της συνείδησης δεν λύνεται». Το σημείο που συμφωνούν οι περισσότεροι επιστήμονες (φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, θεολόγοι, νευροεπιστήμονες) είναι ότι όσον αφορά στη συνείδηση, αυτή περιλαμβάνει ένα συνεχές ξεδίπλωμα σκέψεων, αντιλήψεων, συναισθημάτων, μνημών κ.α. για τα οποία είμαστε ενήμεροι. Μόλις εστιάσουμε σε κάποιο στοιχείο από αυτά, π.χ. σε μία σκέψη, τότε παύει η ροή της συνείδησης και αρχίζει η αναλυτική σκέψη περί του θέματος που επιλέξαμε.
Ένα δεύτερο άλυτο πρόβλημα αφορά στην «ύλη». Το πρόβλημα του τί πραγματικά είναι ύλη έχει απασχολήσει τους Έλληνες φιλόσοφους από πολύ παλιά. Και ενώ ως τις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν κάποιοι κατανοητοί ορισμοί της, με την έλευση της κβαντομηχανικής το πρόβλημα ξανατέθηκε. Σύμφωνα με τους πιο σύγχρονους και αποδεκτούς σήμερα ορισμούς, η ύλη, αυτή καθεαυτή, δεν υπάρχει. Πρόκειται μάλλον για αέναη κίνηση στοιχειωδών σωματιδίων, που κινούνται σε ταχύτατα σε ορισμένες διαδρομές, σχηματίζοντας κάτι που μοιάζει με χορδή. Το περίεργο είναι ότι τα στοιχειώδη αυτά σωματίδια βρίσκονται ταυτόχρονα σε όλα τα σημεία αυτών των χορδών. Αν προσπαθήσουμε να τα μελετήσουμε θα τα βρούμε σε ένα μόνο σημείο, ωστόσο αυτό είναι τόσο μικρό που δεν δικαιολογεί την παρουσία της ύλης. Επομένως η ύλη είναι μάλλον ενέργεια και κίνηση, παρά συμπαγή μικρά υλικά.
Τελευταίο από τα προαναφερθέντα προβλήματα, αποτελεί το πρόβλημα του ορισμού του χρόνου. Το τί είναι χρόνος και πως αυτός συνδέεται με τις τρεις διαστάσεις της ύλης στο χωροχρόνο, είναι κάτι που μοιάζει ακατανόητο και αδιανόητο για τον άνθρωπο. Τόσο οι αισθήσεις μας, όσο και η σκέψη μας αδυνατεί να συλλάβει αυτό το μίγμα διαστάσεων. Στο μόνο που συμφωνούν οι φυσικοί είναι ότι ο χρόνος δεν έχει πάντα την ίδια βαρύτητα και διάρκεια. Π.χ. πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, μία δική μας ημέρα 24 ωρών θα ισοδυναμούσε με άπειρα έτη, ενώ μετά από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, το 24ωρό μας θα ισοδυναμεί με λίγα λεπτά. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ο «χρόνος» δεν μπορεί να οριστεί. Όπως έλεγε και ένας ανατολικός φιλόσοφος «ξέρω πολύ καλά τί είναι χρόνος. Μόλις όμως πάω να το εξηγήσω σε κάποιον άλλο, χάνω τα λόγια μου».
Συνεπώς, και τα τρία άλυτα επιστημονικά προβλήματα (η συνείδηση, η ύλη και ο χρόνος), δεν μπορούν να οριστούν. Και τα τρία κατά κάποιο τρόπο κινούνται, τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας αλλά δεν μπορούν να αναλυθούν, αφού μόλις σταματήσει η κίνηση τους παύουν και να υφίστανται. Και εδώ είναι η συναρπαστική κοινή τους ιδιότητα. Γίνονται αντιληπτά μόνο εν κινήσει και ίσως κάποτε, ίσως και ποτέ να μην αναλυθούν με κάποιον επιστημονικό τρόπο. «Τα πάντα…» άλλωστε «ρει». Ίσως αυτό να είναι και το μεγάλο μυστήριο της ίδιας της ζωής!
Δεν θα ήταν φυσικά άτοπο να συσχετίσουμε τα τρία αυτά ζητήματα με το αιώνιο πρόβλημα της ψυχής – σώματος. Το σώμα είναι ύλη (σε αυτό συμφωνούν όλοι) και η ψυχή είναι συνείδηση (σύμφωνα με τους περισσότερους φιλοσόφους). Αυτό που τα ενώνει είναι φυσικά ο χρόνος, μιας και τίποτα από τα δύο δεν θα μπορούσε να υπάρχει έξω από το χρόνο! Συνεπώς, στις τέσσερις διαστάσεις του χωροχρόνου μπορεί να προστεθεί και η πέμπτη ψυχική διάσταση της συνείδησης!
Ως γνωστόν, τα άλυτα επιστημονικά ζητήματα είναι ακόμη πολλά. Τρία όμως εξ’ αυτών, εκτός του ότι παραμένουν ακατανόητα για την ανθρώπινη λογική, παρουσιάζουν ορισμένες ομοιότητες που ξαφνιάζουν.
Και πρώτα από όλα η «συνείδηση». Η μοναδική αυτή ιδιότητα της μεταγνώσης, της γνώσης ότι γνωρίζουμε, δεν μπορεί ακόμη να «χωρέσει» σε κάποιον ορισμό. Μάλιστα η προσπάθεια ή ο ισχυρισμός κάποιων φιλοσόφων ότι ασχολούνται με αυτό το θέμα προκαλεί την καχυποψία και τον κακό χαρακτηρισμό τους από τους υπολοίπους, μιας και «το πρόβλημα της συνείδησης δεν λύνεται». Το σημείο που συμφωνούν οι περισσότεροι επιστήμονες (φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, θεολόγοι, νευροεπιστήμονες) είναι ότι όσον αφορά στη συνείδηση, αυτή περιλαμβάνει ένα συνεχές ξεδίπλωμα σκέψεων, αντιλήψεων, συναισθημάτων, μνημών κ.α. για τα οποία είμαστε ενήμεροι. Μόλις εστιάσουμε σε κάποιο στοιχείο από αυτά, π.χ. σε μία σκέψη, τότε παύει η ροή της συνείδησης και αρχίζει η αναλυτική σκέψη περί του θέματος που επιλέξαμε.
Ένα δεύτερο άλυτο πρόβλημα αφορά στην «ύλη». Το πρόβλημα του τί πραγματικά είναι ύλη έχει απασχολήσει τους Έλληνες φιλόσοφους από πολύ παλιά. Και ενώ ως τις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν κάποιοι κατανοητοί ορισμοί της, με την έλευση της κβαντομηχανικής το πρόβλημα ξανατέθηκε. Σύμφωνα με τους πιο σύγχρονους και αποδεκτούς σήμερα ορισμούς, η ύλη, αυτή καθεαυτή, δεν υπάρχει. Πρόκειται μάλλον για αέναη κίνηση στοιχειωδών σωματιδίων, που κινούνται σε ταχύτατα σε ορισμένες διαδρομές, σχηματίζοντας κάτι που μοιάζει με χορδή. Το περίεργο είναι ότι τα στοιχειώδη αυτά σωματίδια βρίσκονται ταυτόχρονα σε όλα τα σημεία αυτών των χορδών. Αν προσπαθήσουμε να τα μελετήσουμε θα τα βρούμε σε ένα μόνο σημείο, ωστόσο αυτό είναι τόσο μικρό που δεν δικαιολογεί την παρουσία της ύλης. Επομένως η ύλη είναι μάλλον ενέργεια και κίνηση, παρά συμπαγή μικρά υλικά.
Τελευταίο από τα προαναφερθέντα προβλήματα, αποτελεί το πρόβλημα του ορισμού του χρόνου. Το τί είναι χρόνος και πως αυτός συνδέεται με τις τρεις διαστάσεις της ύλης στο χωροχρόνο, είναι κάτι που μοιάζει ακατανόητο και αδιανόητο για τον άνθρωπο. Τόσο οι αισθήσεις μας, όσο και η σκέψη μας αδυνατεί να συλλάβει αυτό το μίγμα διαστάσεων. Στο μόνο που συμφωνούν οι φυσικοί είναι ότι ο χρόνος δεν έχει πάντα την ίδια βαρύτητα και διάρκεια. Π.χ. πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, μία δική μας ημέρα 24 ωρών θα ισοδυναμούσε με άπειρα έτη, ενώ μετά από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, το 24ωρό μας θα ισοδυναμεί με λίγα λεπτά. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ο «χρόνος» δεν μπορεί να οριστεί. Όπως έλεγε και ένας ανατολικός φιλόσοφος «ξέρω πολύ καλά τί είναι χρόνος. Μόλις όμως πάω να το εξηγήσω σε κάποιον άλλο, χάνω τα λόγια μου».
Συνεπώς, και τα τρία άλυτα επιστημονικά προβλήματα (η συνείδηση, η ύλη και ο χρόνος), δεν μπορούν να οριστούν. Και τα τρία κατά κάποιο τρόπο κινούνται, τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας αλλά δεν μπορούν να αναλυθούν, αφού μόλις σταματήσει η κίνηση τους παύουν και να υφίστανται. Και εδώ είναι η συναρπαστική κοινή τους ιδιότητα. Γίνονται αντιληπτά μόνο εν κινήσει και ίσως κάποτε, ίσως και ποτέ να μην αναλυθούν με κάποιον επιστημονικό τρόπο. «Τα πάντα…» άλλωστε «ρει». Ίσως αυτό να είναι και το μεγάλο μυστήριο της ίδιας της ζωής!
Δεν θα ήταν φυσικά άτοπο να συσχετίσουμε τα τρία αυτά ζητήματα με το αιώνιο πρόβλημα της ψυχής – σώματος. Το σώμα είναι ύλη (σε αυτό συμφωνούν όλοι) και η ψυχή είναι συνείδηση (σύμφωνα με τους περισσότερους φιλοσόφους). Αυτό που τα ενώνει είναι φυσικά ο χρόνος, μιας και τίποτα από τα δύο δεν θα μπορούσε να υπάρχει έξω από το χρόνο! Συνεπώς, στις τέσσερις διαστάσεις του χωροχρόνου μπορεί να προστεθεί και η πέμπτη ψυχική διάσταση της συνείδησης!
Πρόσφυγες του ’22 στη «μητέρα-πατρίδα». Η αντιμετώπιση των προσφύγων. Οι δικοί μας Παλαιστίνιοι
του Βλ. Αγτζίδη
Το κείμενο που δημοσιεύω είναι το πρώτο μέρος (“Η αντιμετώπιση των προσφύγων”) από τό κεφάλαιο: Πρόσφυγες του ’22 στη «μητέρα-πατρίδα». Συμπεριλαμβάνεται στο υπό έκδοση βιβλίο:
Γιώργος Κόκκινος – Βλάσης Αγτζίδης – Έλλη Λεμονίδου, Η μνήμη και το τραύμα. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη σε όλο τον κόσμο, εκδ. Ταξιδευτής, Αθήνα.
Η ελλαδική κοινωνία είχε ήδη διαμορφώσει τις εικόνες της για τους ομοεθνείς της απ’ την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Και οι εικόνες αυτές ήταν ήδη αρνητικές απ΄ την εποχή του ’16, που απ’ τη μια το Εργατικό Κέντρο Αθηνών ζητούσε να απαγορευτεί η πρόσληψη προσφύγων εργατών και απ’ την άλλη οι πρωτοφασιστικές ομάδες των «Επίστρατων» του Δ. Γούναρη και του Ι. Μεταξά οργάνωναν το πογκρόμ κατά των προσφύγων ως βενιζελικών.[1]
Το αρνητικό στερεότυπο που είχε δημιουργηθεί στην ελλαδική κοινωνία από τη φιλομοναρχική προπαγάνδα θα επιβεβαιωθεί πλήρως από έναν κορυφαίο διανοούμενο, εκφραστή του βαλκανικού ελληνικού εθνικισμού, τον Ίωνα Δραγούμη, ο οποίος το 1919 θεωρούσε ότι οι Μικρασιάτες, όπως και οι Κρητικοί, ήταν τα όργανα υποταγής της Παλαιάς Ελλάδας στον «αγγλογαλλικό ιμπεριαλισμό».[2]
[Στη φωτογραφία: Το Ανάθεμα κατά του Βενιζέλου το 1916.Η Ελλάδα βρισκόταν στον αστερισμό ενός απόλυτου διχασμού. Τη στιγμή που οι Έλληνες της Ανατολής καταδιώκονταν από τους νεότουρκους στις πατρίδες τους και κατέφευγαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα , την ίδια στιγμή εξαπέλυαν εναντίον τους (ως βενιζελικών) θανατηφόρα πογκρόμ οι "Επίστρατοι" των Μεταξά και Γούναρη στην Αθήνα]
Η αρχική μαζική εγκατάσταση Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα θα σημειωθεί κατά τρία κύματα: κατά την πρώτη φάση της γενοκτονίας στον Πόντο (1916-1918), μετά την αποχώρηση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από τη Νότια Ρωσία τον Ιούνιο του 1919 και μετά την εκκένωση του Καρς και Αρνταχάν και τη δημιουργία ενός σημαντικού ελληνικού προσφυγικού ζητήματος στη Νότια Ρωσία.[3] Χιλιάδες απ’ αυτούς θα έρθουν στην Ελλάδα την περίοδο 1919-1920. Η κατάσταση όπως αποτυπώνεται στις ανταποκρίσεις της εποχής είναι κακή: «Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιμοκτονούν και πάλιν, παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις, ότι ελήφθη πάσα φροντίς να μη μένωσι νηστικοί, ότι θα γίνουν πρατήρια, ότι τέλος δεν θ’ αποθάνουν από την πείναν και το κρύο… Μετά φρίκης μανθάνομεν ότι αποθνήσκουν 44 καθ’ εκάστην…. Εμάθομεν ακόμη ότι τα δήθεν Νοσοκομεία των προσφύγων είναι σε αθλία κατάστασιν, υπάρχουν μόνον δύο ιατροί, οι οποίοι μόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτους, Δεν θέλομεν να είπωμεν περισσότερα, νομίζομεν όμως ότι αν τους παραδίδομεν εις τον Μουσταφά Κεμάλ, θα τους μεταχειρίζετο ίσως καλύτερον…»[4].
Μετά τις εκλογές του 1920 η Μικρασιατική Εκστρατεία μετατράπηκε σε μια άχαρη στρατιωτική εμπλοκή, από την οποία οι κρατούντες προσπαθούσαν συνεχώς, και ανεπιτυχώς, να απεμπλακούν. Πριν ακόμα από την Καταστροφή οι μοναρχικές εφημερίδες ζητούσαν να επιστρέψει ο στρατός «Οίκαδε» και καλούσαν να σταματήσει να χύνεται το αίμα των «Πομερανών» τους στην άξενη Μικρά Ασία.[5] Οι Μικρασιάτες ήταν ήδη ανεπιθύμητοι στην Ελλάδα και αυτό εκφράστηκε στο υψηλότατο δυνατό επίπεδο τον Ιούλιο του 1922, όταν με το νόμο 2670/1922 και με τις υπογραφές του βασιλιά Κωσταντίνου, Γούναρη και Ρούφου απαγορεύτηκε στον ελληνικό πληθυσμό της Ιωνίας να αποχωρήσει, ενώ είχε ήδη αποφασιστεί η εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό. Αυτό συνέβη τη στιγμή που η ίδια κυβέρνηση είχε απαγορεύσει τον εξοπλισμό των Μικρασιατών και τη δημιουργία μικρασιατικού στρατού με στόχο την αυτονόμηση της Ιωνίας θέτοντας εκτός του πλαισίου της νομιμότητας και τη δράση της Μικρασιατικής Άμυνας. Αλλά και μετά την κατάρρευση του Μετώπου τον Αύγουστο του ΄22, η ελληνική κυβέρνηση με τηλεγράφημά της προς τον αρμοστή στη Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη του ζητά να μην επιτρέψει τους Έλληνες της Ιωνίας να φύγουν για την Ελλάδα και δημιουργηθεί έτσι «προσφυγικό πρόβλημα». Χαρακτηριστικό είναι το στιγμιότυπο που διασώζει ο Γρηγόρης Δαφνής: Λίγο πριν την αναχώρηση από τη Σμύρνη των ελληνικών υπηρεσιών και ενώ το μέτωπο είχε σπάσει, ο νεαρός πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου ενημερώνεται από τον Στεργιάδη για την επερχόμενη καταστροφή. Στην ερώτηση του Παπανδρέου «Γιατί δεν ειδοποιείται τον κόσμο να φύγει;», ο Στεργιάδης απαντά: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα».[6]
Ως αποτέλεσμα της πολιτικής εθνικής εκκαθάρισης που επέλεξαν οι νικητές και εκφράστηκε, πραγματικά αλλά και συμβολικά, με τη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης, οι ακτές της Ελλάδας γέμισαν από τους δεκάδες χιλιάδες απόκληρους πρόσφυγες της Καταστροφής.[7] Η παρακάτω εικόνα από τις πρώτες μέρες της ήττας, είναι χαρακτηριστική: «Δεν άκουγε κανείς εκείνες τις μέρες τίποτα άλλο από τα στόματα όλων αυτών παρά κατάρες στο Βενιζέλο και βλαστήμιες: ‘’Αχ αυτοί οι τουρκοσπορίτες Έλληνες της Μικράς Ασίας μας πήραν στο λαιμό τους. Μακάρι να τους σφάξει όλους ο Κεμάλ και να μη μείνει ούτε ποδάρι από δαύτους’’…»[8] Η μοναρχική παράταξη θεωρούσε τους πρόσφυγες «ξένο σώμα» στην Ελλάδα.[9]
Ο αρχικός εκνευρισμός που ένοιωσαν οι ντόπιοι για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής πήρε σύντομα τη μορφή εχθρότητας.[10] Η ρατσιστική συμπεριφορά κατά των προσφύγων θα αποτελέσει γενικευμένη κοινωνική συμπεριφορά, τόσο των ελλαδιτών Ελλήνων, όσο και των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων που κατοικούσαν τότε στην Ελλάδα. Δεν θα υπάρξουν σημαντικές εκδηλώσεις κοινωνικής αλληλεγγύης.[11] «Η βρισιά ΄΄τουρκόσπορος΄΄ μαζί με σωρό ανάλογες βρισιές, όπως ΄΄σκατοουγλούδες΄΄, ΄΄παληοαούτηδες΄΄ κ.λπ. ήταν στην ημερήσια διάταξη, από ανώτερα και κατώτερα κυβερνητικά όργανα…»[12] Το συναίσθημα αυτό περιγράφεται από τον Π. Κανελλόπουλο: «Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, που από το 1915 είχε διχασθεί δεν αντίκρυσε τους πρόσφυγες με συμπάθεια, όταν τα αδυσώπητα κύματα της ιστορίας τους έριξαν πάνω στους βράχους της Ελλάδας. Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια.».[13] Για τους ίδιους τους πρόσφυγες, η επαφή με τους γηγενείς υπήρξε ένα τραυματικό πολιτισμικό σοκ.[14]
Με την έναρξη της ανταλλαγής των πληθυσμών, ως απόρροια της συνθήκης της Λωζάννης, θα αρχίσει η ολοκλήρωση της μετακίνησης. Στα λοιμοκαθαρτήρια της Μακρονήσου, του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, του Καραμπουρνού στη Θεσσαλονίκη, στο Βίδο, γνωστό και ως «νησί του θανάτου» στην Κέρκυρα και άλλού θα επαναληφθούν οι σκηνές του 1920. Χιλιάδες εξαθλιωμένοι πρόσφυγες θα χάσουν τη ζωή τους στον προθάλαμο της «μητέρας-πατρίδας».[15] Ο Κώστας Γαβριηλίδης θα γράψει: «Γεμάτη από στερήσεις η ζωή. Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καμιά. Δουλειά δεν υπήρχε πουθενά. Ζώα και γεωργικά εργαλεία για να επιδοθούμε στην καλλιέργεια δεν είχαμε… Περάσαμε μια ζωή δραματική. Ο κόσμος λιποθυμούσε από την πείνα. Τα παιδιά μας είχαν μείνει πετσί και κόκαλο…»[16].
Οι γηγενείς της υπαίθρου θα ανταγωνιστούν τους πρόσφυγες προσπαθώντας να καταπατήσουν τα Ανταλλάξιμα κτήματα. Συνήθως οι πρόσφυγες δέχονται οργανωμένες επιθέσεις από ομάδες γηγενών, που προσπαθούσαν να τους εκδιώξουν από τα μέρη τους. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του κλίματος στο χωριό Ροδολείβος της Δράμας όπου φανατισμένοι ντόπιοι απειλούσαν ότι: «θα σφάξωσι, θα εκδιώξουσι τους πρόσφυγας δι’ όπλων, μαχαίρων, και ροπάλων».[17] Οι συγκρούσεις θα είναι πολλές, όπως και τα ρατσιστικά συναισθήματα, τα οποία πολλές φορές θα είναι η αιτία των επιθέσων. Χαρακτηριστική είναι η εξήγηση που δίνεται για τη δολοφονία ενός πρόσφυγα από ένα γηγενή στη Νιγρήτα Σερρών: «Τα πραγματικά ελατήρια του φόνου δεν είναι, ως ταύτα μας παρουσιάζονται, η κλοπή ή η ανεύρεσις ενός απωλεσθέντος σχοινίου. Είναι το μίσος, τα πάθη τα οποία εδημιουργήθησαν μεταξύ των εντοπίων και των προσφύγων δια την κατάληψιν των υπό των Οθωμανών καταληφθέντων κτημάτων και γαιών».[18]
Οι μεγαλύτερης έκτασης συγκρούσεις για τη νομή της ανταλλάξιμης Περιουσίας έγιναν στο Κιούπκιοϊ (νυν Πρώτη) Σερρών. Σε συζήτηση για τα επεισόδια, ο Φ. Μανουηλίδης, αρχηγός της προσφυγικής κοινοβουλευτικής ομάδας θα αναφέρει κατά τη συζήτηση που θα γίνει στη Βουλή των Ελλήνων: «Κατόπιν αιματηράς και προμελετημένης συγκρούσεως εχύθη αθώον και άφθονον αίμα, τα ατυχή δε θύματα της αδελφοκτόνου συγκρούσεως αριθμούνται κατά δεκάδας. Η υπολανθάνουσα αντιζηλία και έχθρα μεταξύ των προσφύγων και εντοπίων… εγκυμονεί κίνδυνον εξαιρετικής σοβαρότητας.» Τα γεγονότα συνέβησαν το φθινόπωρο του 1924, όταν οπλισμένες ομάδες γηγενών επιτέθηκαν στον οικισμό των προσφύγων. Ο Τύπος της εποχής αναφέρει ότι: «ετραυμάτισαν 17 πρόσφυγας, το πλείστον γυναίκας, πυρπολήσαντες τας σκηνάς, τους σταύλους, τους αχυρώνας, λεηλατήσαντες τας αποσκευάς…»[19] Αιτία ήταν η προσπάθεια των γηγενών να εκδιώξουν τους πρόσφυγες από Ανταλλάξιμα κτήματα, ώστε να τα καρπωθούν οι ίδιοι.
Ο Οδ. Λαμψίδης υπολογίζει ότι από το 1.5 εκατομμύριο προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής οι Πόντιοι πρόσφυγες από τον Πόντο, τον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία που ήρθαν στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 400.000.[20] Καθ’ όλη την πρώτη περίδο εγκατάστασης η θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη. Αυξήθηκε επίσης κατά πολύ το ποσοστό αυτοκτονιών. Η R. Hirschon εκτιμά ότι αντιστοιχούσαν τρεις θάνατοι σε μια γέννηση.[21] Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής (Ίωνες, Πόντιοι, Καππαδόκες, Ανατολικοθρακιώτες) που εγκαθίστανται στις πόλεις, κατοικούν σε ειδικούς συνοικισμούς που ανεγείρονται με φτηνά υλικά και παρέχουν στοιχειώδεις συνθήκες διαμονής. Ειδικά στο λεκανοπέδιο θα συμβεί ο πρώτος μεγάλος κοινωνικός διαχωρισμός που θα απεικονιστεί και στο γεωγραφικό χάρτη.[22] Οι πρόσφυγες θα εγκατασταθούν κυρίως στις γειτονιές του Πειραιά, στις περιφερειακές συνοικίες της Αθήνας και σε κάποιους οικισμούς που θα δημιουργηθούν στην Αττική (Άγιος Στέφανος, Κρυονέρι). Οι ντόπιοι θα αποσυρθούν στις δικές τους γειτονιές και συνοικίες.[23] Η αντιπροσφυγική στάση της συντηρητικής παράταξης θα διατηρηθεί για αρκετά χρόνια μετά την Καταστροφή.[24]
Έξι χρόνια μετά θα υπάρχουν κείμενα με τα οποία επιζητούσαν τον «εξαγνισμό της πρωτεύουσας», τον διαχωρισμό των «καθαρόαιμων Ελλήνων» από τους «Τουρκόσπορους».[25] Παράδειγμα της αντιπροσφυγικής υστερίας που διακατείχε τους φιλομοναρχικούς πολίτες ήταν τα συνθήματα που ακούστηκαν στις 9 Νοεμβρίου 1923 στο συλλαλητήριο των μοναρχικών στις στήλες του Ολυμπίου Διός, όπου το χαρακτηριστικότερο ήταν: «Φωτιά στους τουρκόσπορους πρόσφυγες». Η στάση αυτή δεν περιορίζεται μόνο στον αμαθή «αυτόχθονα» λαό που φανατίζεται από τους επιτήδειους μοναρχικούς πολιτικούς, αλλά χαρακτηρίζει και τη διανόηση του ελλαδικού Βασιλείου.[26]Χαρακτηριστικές είναι οι εξάρσεις του Γεωργίου Βλάχου στην εφημερίδα«Καθημερινή», ο οποίος ακόμη και το 1928 αποκαλεί τους πρόσφυγες ως «προσφυγική αγέλη». Ο Νίκος Κρανιωτάκης, φιλομοναρχικός εκδότης του Πρωινού Τύπου, θα απαιτήσει το 1933, στην εφημερίδα του, να επιβληθεί στους πρόσφυγες να φορέσουν κίτρινα περιβραχιόνια για να τους διακρίνουν και να τους αποφεύγουν οι Έλληνες.[27] Ενώ ο βουλευτής Σπετσών Περικής Μπουρμπούλης θα πεί το 1934 στους πρόσφυγες βουλευτές ότι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης «είναι πιο Ρωμιοί από σας».[28]
Χαρακτηριστική της νοοτροπίας της ηγετικής τάξης των μοναρχικών αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα: «Συμπονούμεν και συμπαθούμεν τους πρόσφυγας ως ανθρώπους και αδελφούς δυστυχήσαντας και παθόντας, αλλά δεν τους θέλομεν ούτε ως ψηφοφόρους, ούτε ως εκλογείς, ούτε ως εκλεξίμους, ούτε ως πολίτας δικαιουμένους να κυβερνήσουν την Ελλάδα»[29].
Ακραία εκδοχή της αντιπροσφυγικής υστερίας θα αποτελέσει η φιλοβασιλική «Μακεδονική Ένωση» του Σ. Γκοτζαμάνη, που προέρχεται από το χώρο του Λαϊκού Κόμματος. Η «Μακεδονική Ένωση» θέτει δύο στόχους: την αυτονόμηση της Μακεδονίας και την εκδίωξη των προσφύγων. Στις εκλογές του 1935 θα καταφέρει να συγκεντρώσει το 14,8% των ψήφων στην Μακεδονία.[30] Ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα των βενιζελικών του 1935 οι επιθέσεις κατά των προσφύγων οξύνονται και περιλαμβάνουν ακόμα και πυρπολήσεις προσφυγικών οικισμών. Ο εμπρησμός του προσφυγικού οικισμού του Βόλου περιγράφεται ως εξής: «Αντιβενιζελικοί μπράβοι βάζουν φωτιά στα προσφυγικά παραπήγματα και γίνεται στάχτη μαζί με την περιουσία των προσφύγων κι ένας νεαρός πρόσφυγας που δεν πρόλαβε να φύγει…»[31]
Παρότι τις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν τα ραγδαία γεγονότα θα μεταβάλουν τις αντιλήψεις, εν τούτοις η πρωταρχική αντιπάθεια θα εξακολουθήσει να εκφράζεται με διάφορους τρόπους. Τα παλιά εχθρικά συναισθήματα και αρνητικά στερεότυπα θα παραχωρήσουν τη θέση τους στην υποτίμηση. Στα νέα στερεότυπα, τη θέση του «τουρκόσπορου» καταλαμβάνει πλέον ο γελοιοποιημένος «Πόντιος». Ο λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος υποστηρίζει: «Οι ελλαδικοί νεοέλληνες δεν συμπαθούν τους πρόσφυγες. Και ακριβώς: “τα αντιποντιακά ανέκδοτα που σήμερα κυκλοφορούν, εκφράζουν (σε τελικήν ανάλυση) την αντιπάθεια των γηγενών κατά της πολυπληθέστερης προσφυγικής ομάδας που εγκαταστάθηκε στη χώρα μας…Τα αντιποντιακά ανέκδοτα αποτελούν ένα τυπικό δείγμα προφορικού ενδορατσισμού.»[32]
Κατά των νέων προσφύγων από την πρώην ΕΣΣΔ
Και αν για τους ενσωματωμένους Πόντιους πρόσφυγες του ’22, η κοινωνική απαξίωση θα περιοριστεί στο χώρο των στερεοτύπων, για τους νέους Πόντιους πρόσφυγες από την Σοβιετική Ένωση η κοινωνική περιθωριοποίηση θα είναι η κύρια συμπεριφορά της ελλαδικής κοινωνίας. Μόνο που αυτή τη φορά με τον όρο ελλαδική κοινωνία δεν εννοούνται μόνο οι παλιοί γηγενείς, αλλά και οι νέοι, οι ενσωματωμένοι πλέον απόγονοι των πρσφύγων του ’22. Στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν τα προσφυγικά-μεταναστευτικά κύματα από την πρώην ΕΣΣΔ θα υπάρξουν παρόμοια προβλήματα μ’ αυτά της δεκαετίας του ’20. Σε εφημερίδα του Μενιδίου το 1989 θα γραφτεί: «Έντονο κύμα διαμαρτυριών εναντίον των Ποντίων προσφύγων που κατοικούν στην πόλη μας και πολύ περισσότερο εναντίον εκείνων που θα έρθουν σύντομα από Σοβιετική Ένωση ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα από τους ντόπιους κατοίκους του Μενιδίου. … Απειλούν να προβούν σε δραστηριότητες τέτοιες εναντίον των προσφύγων… ώστε να τους αποβάλλουν.»[33] Τα συναισθήματα των γηγενών περιγράφονται σε άρθρο που δημοσίευσε η ίδια εφημερίδα με τον τίτλο «Θαρραλέα φωνή», στο οποίο οι νέοι Πόντιοι πρόσφυγες αποκαλούνται «τυχών Έλληνες» και θεωρεί ότι λόγω της έλευσής τους «η πατρίδα μας κατάντησε η σαβουροχώρα της Ευρώπης.»[34]
Στην Αττική, οι μετανάστες-πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στο Μενίδι, στον Ασπρόπυργο (στην περιφέρεια του οποίου ιδρύθηκαν νέα χωριά προσφύγων, όπως η Γκοριτσά, η Άνω και η Κάτω Φούσα), στην Ελευσίνα, στις Τζιτζιφιές της Καλλιθέας κ.ά. Στη Θεσσαλονίκη, στη Σταυρούπολη, στην Πολίχνη, στον Εύοσμο, στο Κορδελιό, στη Μενεμένη, στην Ιωνία και σε άλλες περιοχές της δυτικής περιοχής.[35] Αρκετοί πήγαν στην Κομοτηνή και εγκαταστάθηκαν στα άδεια σπίτια της Εκτενεπόλ.[36] Σε μερικές περιοχές, όπου υπήρχε από πριν ποντιακή εγκατάσταση, οι μετανάστες-πρόσφυγες αποκαταστάθηκαν ευκολότερα.[37] Από τις στήλες του Τύπου άρχισε να εμφανίζεται ένας ιδιότυπος ρατσισμός κατά των Ποντίων.[38] Η αρχή ανιχνεύεται στην αντίθεση των ντόπιων στις περιοχές όπου εγκαθίσταντο.[39]
Αποκορύφωμα της ρατσιστικής στάσης ήταν η άρνηση της Κοινότητας του χωριού Μεταμόρφωση της Χαλκιδικής να εγγράψει τους μετανάστες-πρόσφυγες, που είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτό, στα δημοτολόγια. Στην απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου χρησιμοποιήθηκαν οι όροι “Ρωσότουρκοι” και “Ρωσοπόντιοι”, ενώ γράφτηκε και η εξής πρόταση: “Οι Ρωσότουρκοι να πάνε στο νομό Ξάνθης”.[40] Αντίστοιχο επεισόδιο συνέβη στο χωριό Λητή, έξω από τη Θεσσαλονίκη, όπου δέκα οικογένειες μεταναστών-προσφύγων θέλησαν να δημιουργήσουν τον οικισμό “Νέος Πόντος Μακεδονίας”. Ο πρόεδρος της κοινότητας απευθυνόμενος προς αυτούς είπε: “Να σηκωθείτε να φύγετε. Είστε Ρώσοι, να πάτε στη Ρωσία…”[41] Μεγάλες διαμαρτυρίες από την πλευρά των ποντιακών οργανώσεων προκάλεσε η παρουσίαση καταλόγου ξένων που φιλοξενούνταν στην Ελλάδα. Στον κατάλογο αυτό, που εκδόθηκε στο πλαίσιο της Πανευρωπαϊκής Αντιρατσιστικής Εκστρατείας με τη συμμετοχή της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, του Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ.ά., μεταξύ των Αλβανών, Σέρβων, Βούλγαρων, Πολωνών, Κούρδων, Τούρκων, Φιλιππινέζων, Πακιστανών και μαύρων, συμπεριλαμβάνονταν και οι Πόντιοι.[42] Επίσης, πολλές φορές οι Έλληνες από την Τσάλκα αντιμετωπίζονταν ρατσιστικά εξαιτίας της τουρκοφωνίας τους.[43]
Κρούσμα μαζικής ρατσιστικής συμπεριφοράς υπήρξε η κατάληψη του 3ου Γυμνασίου-Λυκείου Θεσσαλονίκης από τους μαθητές και τους γονείς τους με την υποκίνηση των καθηγητών τους. Αιτία ήταν η συστέγαση με το σχολείο “παλιννοστούντων”, στο οποίο φοιτούσαν 500 μαθητές. Το αίτημα των καταληψιών ήταν να σταματήσει η συστέγαση και να μετεστεγαστεί το σχολείο “παλιννοστούντων”.[44] Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτό το κρούσμα είναι ότι έγινε σε μία περιοχή που κατοικείται από πρόσφυγες παλαιότερων εποχών και κυρίως του ‘22, καθώς και η υποτονική αντίδραση των αρχών της πόλης, των προσφυγικών οργανώσεων και των ποντιακών συλλόγων.[45] Στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκαν και κρούσματα, τα οποία λίγο απέχουν από το να χαρακτηριστούν “απαρντχάϊντ”, όπως η αυθαίρετη απαγόρευση εισόδου μεταναστών-προσφύγων σε κέντρα διασκέδασης.[46]
Παρόμοια φαινόμενα εμφανίστηκαν και στην Κύπρο, όπου είχαν εγκατασταθεί Έλληνες από τη Σοβιετική Ένωση. Χαρακτηρισμοί, όπως “Ρωσοπόντιοι” και “Ρώσοι” διαδόθηκαν στα έντυπα, όταν επρόκειτο να αναφερθούν στο συγκεκριμένο πληθυσμό.[47] Εμφανίστηκαν άρθρα στον Τύπο με τα οποία αντιμετωπίζονταν ως ξένοι, που βρίσκονταν σε σχέσεις αντιπαράθεσης με τους ντόπιους.[48] Οι Πόντιοι, κυρίως από τη Γεωργία, που εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο ομολογούν ότι αυτοί που τους αγκάλιασαν περισσότερο απ’ όλους ήταν οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες από την κατεχόμενη Κύπρο.[49]
Από το χάπενιγκ που οργάνωσαν οι οργανώσεις των “παλιννοστούντων” εξω από το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης το Φεβρουάριο του 2006, διαμαρτυρόμενοι για την εχθρική συμπεριφορά της πολιτείας (από την εφημερίδα Εύξεινος Πόντος)
Το αρνητικό στερεότυπο που διαμορφώθηκε στην ελλαδική και στην κυπριακή κοινωνία για τους μετανάστες-πρόσφυγες βασιζόταν σε στοιχεία, όπως ότι είναι ξένοι ή ότι είναι λιγότερο Έλληνες από τους ντόπιους και ότι τους έκαναν χάρη που τους ανέχονταν.[50] Βαθμιαία άρχισε, στη κοινή γνώμη, η εικόνα τους να μην ξεχωρίζει από τους μη Έλληνες παράνομους μετανάστες.[51] Γενικεύτηκε στον Τύπο η χρήση του όρου “Ρωσοπόντιος”, δημιουργώντας στους αναγνώστες την εντύπωση ότι πρόκειται για κάποια εθνοτική ομάδα.[52] Οι ποντιακές οργανώσεις κατήγγειλαν το κλίμα αυτό, αλλά και τη “ρατσιστική συμπεριφορά της πολιτείας”. Κατήγγειλαν ότι πολλές φορές οι αστυνομικοί έκαναν έρευνα σε σπίτια Ποντίων, “χωρίς ένταλμα εισαγγελέως, σαν να ήταν αλλοδαποί, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και το φόβο των αδελφών μας”.[53]
Η ξενοφοβική στάση, που υπήρξε κύρια συμπεριφορά του συντηρητικού χώρου, φαίνεται και στο παρακάτω απόσπασμα: «Ενώ προτιμούμε να φέρνουμε όλους τους άχρηστους όχλους από τον Καύκασο, τη Γεωργία και τα Βαλκάνια ελεώντας τους με ελληνοποιήσεις και βαπτίσματα και καταστρέφοντας έτσι με τη φτώχεια τους ήδη φτωχούς Έλληνες και στερώντας τη νεολαία μας από την εύρεση εργασίας….» Στο ερώτημα «με ποιους να προοδεύσει η Θεσσαλονίκη» ο συγγραφέας αναρωτιέται «με τους Ποντίους που ήλθαν εδώ από τις ασιατικές ακτές αγράμματοι και χωρίς γνώση ξένων γλωσσών… Με τους Ασιάτες ορθόδοξους χωρικούς που έφεραν το 1922 και αυτούς που συνεχώς φέρνουν από τα ανθρώπινα απορρίματα του Καυκάσου…»[54] Οι οργανώσεις των νέων προσφύγων θα αντιδράσουν σ’ όλα αυτά τα συμπτώματα χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία και χωρίς τη συμπαράσταση πάντα των συλλογων των Ποντίων του ΄22.[55] Όλα αυτά τα προβλήματα που συνάντησαν οι μετανάστες-πρόσφυγες στην Ελλάδα οδήγησαν κάποιους από τους διανοούμενούς τους στη διατύπωση του ακόλουθου ερωτήματος: “Ο Πόντος είναι στην Τουρκία. Στην Σοβιετική Ένωση είμαστε Έλληνες. Στην Ελλάδα είμαστε Ρώσοι. Τελικά πού είναι η πατρίδα μας;”.[56] Εμφανίστηκαν απόψεις που υποστήριζαν ότι ο κύκλος της γενοκτονίας δεν είχε ακόμα κλείσει.[57]
Στην ταινία «Ακρη της Πολης» του Γιάνναρη φαίνεται η καλύτερη εκδοχή του πώς οι «γηγενείς» είδαν τη νέα προσφυγική ομάδα που κατέκλυσε κατά τη δεακετία του ‘90 τις φτωχές περιοχές του λεκανοπεδίου: διαφορετικοί, περίεργοι, απροσάρμοστοι. Δυστυχώς, αν εξαιρεθούν λίγες προσπάθειες ποντιακών οργανώσεων, ο πληθυσμός αυτός έμεινε εκτεθειμένος στη ρατσιστική βία της ομοεθνούς κοινωνίας – συμπεριλαμβανομένης και της πλειονότητας των προσφύγων του ‘22. Συνέπεια αυτής της συμπεριφοράς θα είναι η περιθωριοποίηση των νέων προσφύγων, που στις πλέον ευαίσθητες περιπτώσεις θα οδηγηθούν σε παράλογες συμπεριφορές.[58]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Σε Ψήφισμα της 21 Αυγούστου 1914 του Εργατικού Κέντρου Αθηνών, στο οποίο ανήκαν περισσότερα από είκοσι εργατικά σωματεία, στο άρθρο 7 απευθύνεται σε όλα τα εργατικά σωματεία της Ελλαδος στα οποία και ανακοινώνει “να μην επιτρέπηται εις τους πρόσφυγας να εργάζωνται εις τας εργασίας εντοπίων εργατών…» (Οι διωγμοί των Ελλήνων εν Θράκη και Μικρασία : Αυθεντικαί εκθέσεις και επίσημα κείμενα : Έκκλησις προς το ελληνικόν γένος και την δημοσίαν Γνώμην του πεπολιτισμένου κόσμου / Εκδίδεται υπό των Επιτροπών των εν Μυτιλήνη Μικρασιατών προσφύγων, Αθήνα, Τύποις «Πανελληνίου κράτους», 1915)
Για τους “Επίστρατους” και το πογκρόμ του 1916 βλ. Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, «Οι διαστάσεις του κομματικού φαινομένου στην Ελλάδα. Παραδείγματα απ’ το Μεσοπόλεμο», στο Κοντογιώργης (επιμ), 1977, σελ. 164. Βλέπε και στο Γιώργος Μαυρογορδάτος, Εθνικός διχασμός και μαζική οργάνωση. Οι επίστρατοι του 1916, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1996. Υπήρξε αληθινό πογκρόμ με προγραφή σπιτιών και καταταστημάτων με σημάδεμα με κόκκινη μπογιά. Οι «τίμιοι» βασιλικοί ανέλαβαν να μολύνουν με το αίμα των «προδοτών» βενιζελικών τα όπλα τους. Το σύνθημα των παρακρατικών ήταν: «Ο βασιλιάς μας θα ζώσει το σπαθί, θα σφάξει Αγγλογάλλους και βενιζελικούς μαζί». Ο Γεώργιος Βεντήρης γράφει: από της 19 μέχρι 23 Νοεμβρίου, ωδηγούντο πλησίον του φθισιατρείου «Σωτηρία» Μικρασιάται κυρίως πρόσφυγες και εθανατώνοντο ως κατάσκοποι των Αγγλογάλλων»( Γ. Βεντήρης, στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα», 9 Μαρτίου 1931. Αργότερα η σειρά αυτή των άρθρων εκδόθηκε σε βιβλίο με τίτλο: «Η Ελλάς του 1910-1920 – Ιστορική μελέτη», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1970). «Τότε, οι βενιζελικοί πολίτες –κατά τεκμήριον φίλοι της Συνεννόησης– εγκαταλείφθηκαν στην τρομοκρατία των Επιστράτων, οι οποίοι έκαψαν, λεηλάτησαν και σκότωσαν 35.» (Μιχάλης Κατσίγερας, εφημ. Καθημερινή, 18-11-2006.)
[2] Ίων Δραγούμης, «Ο Βενιζέλος και ο ιμπεριαλισμός», στο Αριστερά και Ανατολικό Ζήτημα, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 1998, σελ. 156, 157.
[3] Γεώργιος Σακκάς, Η ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου, έκδ. Αδελφότης Τριπολιτών Πόντου, Αθήνα,1990, Γ. Καραπατάκης, «Υπόμνημα περί Καυκασίων μεταναστών και των προσφύγων του Πόντου», περ. Ποντιακή Εστία, τεύχ. 3, Μάιος ’75, σελ. 30, Ελευθέριος Παυλίδης, Ο ελληνισμός της Ρωσίας και τα 33 χρόνια του εν Αθήναις Σωματείου των εκ Ρωσίας Ελλήνων, ό.π., σελ. 102.
[4] «Εφημερίς των Βαλκανίων», 15-12-1920, από «Η ιστορία των Ελλήνων», Δομή, τομ. 12, σελ. 246.
[5] «Οίκαδε», εφημ. Καθημερινή, 14-8-1922, «Πομερανοί», εφημ. Καθημερινή, 17-8-1922.
[6] Γρηγόρης Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ των δύο πολέμων, β’ έκδ., τόμ. Α’, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα,1974, σελ. 16.
[7] Κώστας Μισαηλίδης, “Η καταστροφή και οι τελευταίες ημέρες της Σμύρνης», Αθήνα 1925, Β’ έκδοση, σελ. 25-26.
[8] Γ. Κορδάτος, Ιστορία της Ελλάδας, τομ. 13, εκδ. 20ος Αιώνας, 1958, σελ. 36.
[9] Πρωτοσέλιδο στο περ. Κοινότης, αρ. φ. 50, Αθήνα, 1923.
[10] Υπήρχαν και κάποιοι, βενιζελικοί κυρίως, που είχαν μια διαφορετική εικόνα για τους Πόντιους πρόσφυγες εκείνη τη στιγμή. Μια ρομαντική περιγραφή κάνει ο Δημήτρης Καθενιώτης, συνταγματάρχης και εντεταλμένος της ελληνικής κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου για το Ζήτημα του Πόντου: “Παρ’ όλην την απομάκρυνσίν του, ο Πόντος δεν εξέρχεται της σφαίρας της γενικής δράσεως της Ελλάδος… Είναι δε εις θέσιν οι Πόντιοι να αποτελέσουν τους Φρουρούς του Ελληνισμού. Εν πρώτοις είναι έργον εις το οποίον έχουν συνειθίσει από αιώνων. Περιλαμβανόμενοι εν τη απομακρύνσει των από ξένα φύλα, παλαίοντες διαρκώς προς αυτά, αφομοιούντες παρά αφομοιούμενοι, αποτελούσι τον ισχυρότερον τύπον Ελληνικής Φυλής. Ουδείς Φραγκολεβαντινισμός, απεναντίας μίσος και απέχθεια προς παν το ξενικόν. Δι’ αυτάς ακριβώς τας αρετάς, η Τουρκία, η οποία έβλεπε μακρύτερα αφ’ ότι εσυνειθίσαμεν να νομίζωμεν, τους διέλυσε, τους διέσπασε και τους επέταξε βαθμιαίως έξω του Βασιλείου της.” (Δ. Καθενιώτης, “Έκθεσις των ενεργειών μου σχετικώς με το ζήτημα του Πόντου”, Οι Έλληνες του Πόντου υπό τους Τούρκους (1461 – 1922), επιμ. Ο. Λαμψίδης, Αθήνα, 1965, σελ. 93-94.)
[11] Ο Μάρκος Βαμβακάρης, Συριανός στην καταγωγή, περιέγραψε θαυμάσια την κατάσταση αυτή: “Έμενε ο κόσμος στα βαγόνια των σιδηροδρόμων. Έμενε εκεί που είχε καμιά αποθήκη εγκαταλειμμένη. Τσαντήρια κάνανε. Καταστροφή, μεγάλη καταστροφή. Να μην ξαναδούν τα μάτια μας τέτοια πράγματα. Το τι τραβήξανε αυτοί οι άνθρωποι δεν λέγεται. Ατιμαστήκανε. Γίνανε χάλια, χάλια, χάλια. Άσε που ήταν ατιμασμένοι από κει με τους Τούρκους που τους καταδιώκανε. Και κατόπιν εδώ που ήρθανε τα ίδια. Προσπαθήσανε, κάνανε χίλια δυό να βρίσκουνε το ψωμί τους, μέχρι να βρουν ένα σπίτι να κάτσουνε. Αν ένας πατέρας είχε πέντε-έξη παιδιά και κορίτσια, άλλα άρπαγε ο ένας από δω, άλλα ο άλλος από κει. Καταστροφή μάνα μου… Και οι ντόπιοι δεν τους έβλεπαν με καλό μάτι. Αλλά τους βρίζανε. Χίλια δυό. Φύγετε από δω ρε! Πηγαίνετε παρά πέρα. Δεν τους κοιτάζανε. Δεν είχαν την αγάπη να πουν για στάσου, συγγενείς μας είναι, Έλληνες πραγματικοί. Να τους αγκαλιάσουμε. Δεν έγινε αυτό το πράμα, εγώ δηλαδή τι είδα. Μπορεί αλλού. Ήθελαν να τους κλέψουνε οι κλεφταράδες που ήταν εδώ πέρα. Ν’ αρπάξουν ό,τι είχαν. Να τους κλέψουνε, να τους γελάσουνε. Απατεώνες.” (Μάρκος Βαμβακάρης, Αυτοβιογραφία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 94.)
[12] Δημήτρης Λιβιεράτος, Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1923-27), τόμ. β’, εκδ. Κομμούνα, Αθήνα, 1985, σελ. 27-30.
[13] Άλκης Ρήγος, Η Β’ Ελληνική Δημοκρατία 1924-1935: Οι κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1999, σελ. 277.
[14] George Mavrogordatos, Stillborn Republic. Social coalitions and Party Strategies in Greece 1922-1936, έκδ. University of California Press, Berkeley, 1983, σελ. 193. Μια προσφυγική μαρτυρία: «Εδώ στην Ελλάδα… τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα και από την Τουρκία. Εδώ μας μισούσαν ακόμη περισσότερο και χωρίς να τους κάνουμε τίποτα. Τουλάχιστον οι Τούρκοι μας μισούσαν και μας πολεμούσαν και μεις το ίδιο τους κάναμε.» (Νίκος Μαραντζίδης, Γιασασίν Μιλέτ-Ζήτω το Έθνος, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2001, σελ. 89.)
[15] Η καραντίνα της Μακρονήσου είναι από τις πλέον άγνωστες σελίδες της προσφυγικής τραγωδίας στην Ελλάδα. Από τα μέσα του 1922 άρχισαν κατά χιλιάδες να αποβιβάζουν στην Μακρόνησο Πόντιους (κυρίως) πρόσφυγες όπου μετά από ολιγόμηνη “περιποίηση-απολύμανση” προωθούνταν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Για άφιξη 3.750 Ποντίων μας πληροφορεί η εφημερίδα “Ριζοσπάστης” στις 26-3-1923, για την αναχώρηση από την Μακρόνησο 5.500 προσφύγων μας μιλά η εφημερίδα “Εμπρός” στις 13-9-1922. Ένας Πόντιος πρόσφυγας “Μακρονησιώτης”, αποτυπώνει σε μια επιστολή στις 4 -1-1923 προς έναν γνωστό του στην Κωνσταντινούπολη τις συνθήκες που επικρατούσαν: «…Απεβιβάσθημεν εν Μακρονησίω (ακατοίκητον) όπου υπέστημεν αληθή Οδύσσειαν και όπου εύρον τον θάνατον σχεδόν το ήμισυ των προσφύγων…». [http://pontosandaristera.wordpress.com/2010/02/02/makronisi/ (15-2-2010)] Ο “Ριζοσπάστης” στις 8-12-1923, στο κεντρικό του άρθρο “Προς τις εργαζόμενες προσφυγικές μάζες”, γράφει : “..Αυτοί φάγανε 40 χιλιάδες πρόσφυγες στη Μακρόνησο στην καραντίνα..” Eντύπωση προκαλεί η παντελής αποσιώπηση αυτού του γεγονότος από αριστερούς ιστορικούς οι οποίοι ασχολήθηκαν με την ιστορία της Μακρονήσου κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
[16] Νίτσα Γαβριηλίδου, Ο πατέρας μου Κώστας Γαβριηλίδης, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1988, σελ. 20.
[17] Εφημερίδα Παμπροσφυγική, 16 Νοεμβρίου 1924
[18] Εφημερίδα Παμπροσφυγική, 28 Σεπτεμβρίου 1924. Το στερεότυπο που έχουν οι ντόπιοι για τους πρόσφυγες είναι εξαιρετικά αρνητικό. Ένας ντόπιος από την Άσσηρο λέει: «Με κανένα τρόπο δε θα δεχτώ τον Καυκάσιο, τον βρώμικο, στο σπίτι μου. Όσο με αφορά, μπορεί να πέσει νεκρός στη μέση του δρόμου και δε με νοιάζει. Μακάρι να καούν όλοι στη φωτιά. Ο Βενιζέλος έφερε σκατά στη Μακεδονία. Όλοι τους πέθαιναν από την πείνα στην Τουρκία» (Αναστασία Καρακασίδου, Μακεδονικές ιστορίες και πάθη 1870-1990, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, 2000, σελ. 276.)
[19] Εφημερίδα Παμπροσφυγική, 9 Νοεμβρίου 1924
[20] Οδ. Λαμψίδης, «Η ‘’ανακλησις’’ εις τους πρόσφυγας Έλληνας του Πόντου και αι επιπτώσεις αυτής δια την έρευνα της ποντιακής διαλέκτου», Αρχείον Πόντου, τόμ. 29, Αθήνα, 1989, σελ. 3.
[21] Rene Hirschon, Heirs of the Greek Catastrofe: The social life of Asia Minor refugees in Piraeus, εκδ. Calendon Press, 1989, σελ. 37.
[22] Για ζήτημα αυτό το βλ.: Βίκα Γκιζελή, Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας (1920-1930), εκδ. Επικαιρότης, Αθήνα, 1984, Λίλα Λεοντίδου, Πόλεις της σιωπής. Εργατικός εποικισμός της Αθήνα και του Πειραιά, 1909-1940, έκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα,1989.
[23] «Ο Πειραιάς μοιάζει περισσότερο με τη Θεσσαλονίκη παρά με την Αθήνα. Η θάλασσα και οι πρόσφυγες του ‘22 είναι τα βασικά κοινά τους σημεία. Καθώς και η αντιπάθεια προς τους “Αθηναίους“. Τύφλα όμως νάχει η αντιπάθεια των Θεσσαλονικέων, όταν εκφράζεται ο Ολυμπιακός… Η πρώτη ομάδα που αγκάλιασαν οι πρόσφυγες! Εξ ου και το μίσος των δύο ομάδων, του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού. (Ντόπιοι εναντίον προσφύγων και… -σιγά σιγά- αντιστρόφως) Το ‘22, οι “ντόπιοι” είχαν αποτραβηχθεί στις βόρειες συνοικίες τους. Στις φαβέλες του Πειραιά κυριαρχούσε η Μικρά Ασία και ο Πόντος. Με την ίδρυση της ΑΕΚ η κατάσταση θα αλλάξει και ένα μεγάλο μέρος των προσφύγων θα στηρίζει πλέον την αυθεντική προσφυγική ομάδα. Θα παραμείνει όμως το αρχικό μίσος μεταξύ των δύο ομάδων του λεκανοπεδίου, του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού. Μόνο που σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουν το πώς ξεκίνησε.» («Τα στέκια του Πειραιά»
http://pontosandaristera.wordpress.com/2007/12/06/6-12-2007/, «Το ρεμπέτικο και η “παλιά γραμμή του Ριζοσπάστη», http://rebetiko.sealabs.net/forum/viewtopic.php?p=20092)
[24] Yπάρχουν περιπτώσεις όπου και βενιζελικοί εκφράζονται με ακραίο τρόπο, όπως ο βουλευτής Κοζάνης Κουπαρούσος, ο οποίος σε ανακοίνωση τον Αύγουστο του 1924 γράφει μεταξύ άλλων ότι αν δεν συμμορφωθούν «οι πρόσφυγες θα λάβουν την προς την Βραζιλίαν άγουσαν». (Νίκος Μαραντζίδης, ό.π., σελ. 90).
[25] «Καθημερινή» 16/7/1928 και 19/7/1928
[26] Περιοδικό «Κοινότης», Αθήνα, αριθμ. φ. 48
[27] George Mavrogordatos, Stillborn Republic. Social coalitions and Party Strategies in Greece 1922-1936, ό.π., σελ. 195.
[28] Η φράση αυτή θα ειπωθεί στη συνεδρίαση της Βουλής της 24ης Ιανουαρίου 1934 και θα καταγραφεί στην Εφημερίς των Συζητήσεων, σελ. 990. αναφ. από Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, Μελέτες και Κείμενα για την περίοδο 1909-1940, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, χ.χ., σελ. 78.
[29] «Καθημερινή», 30.7.1928 Η εμπάθεια του Γεωργίου Βλάχου είναι τέτοια, ώστε αρνείται ακόμα και τις προσφυγικές ψήφους για το Λαϊκό Κόμμα: «Με έκπληξίν μας είδομεν εις τα χθεσινά φύλλα ότι το Λαϊκόν Κόμμα θα περιλάβη τρεις πρόσφυγας πολιτευομένους εις τον συνδυασμόν Αθηνών. Διατί θα τους περιλάβη; Επί τη βάσει ποίας ηθικής και επί τη βάσει ποίας σκοπιμότητος; …..Αλλά είναι Ελληνες και όμαιμοι και αδελφοί. Ας είναι και αδελφοί και εξάδελφοι. Οταν αποκτήσουν συνείδησιν πολιτικήν και θέλησιν πολιτών ελευθέρων -πράγμα το οποίον δεν θα συμβή ποτέ- τότε θα δικαιούνται να θεωρούνται μεταξύ ημών, όχι μόνον ως εκλογείς αλλά και ως εκλέξιμοι. Επί του παρόντος οι πρόσφυγες δεν έχουν καμμίαν θέσιν εις τους συνδυασμούς του Λαϊκού Κόμματος» («Καθημερινή», 19/7/1928)
[30] Δημήτρης Λιβιεράτος, Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1923-27), εκδ. Κομμούνα, Αθήνα, 1985, σελ. 27-30.
[31] Σπύρος Λιναρδάτος, Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου, Αθήνα, εκδ. Θεμέλιο, 1966, σελ. 175.
[32] Ηλίας Πετρόπουλος, «Οι Πόντιοι», περ. Σχολιαστής, τεύχ. 54, Αθήνα, 1 Σεπτεμβρίου 1087.
[33] Εφημερίδα, Νέοι Στόχοι, Μενιδι, 30 Νοεμβρίου 1989.
[34] Εφημερίδα, Νέοι Στόχοι, Μενιδι, 4 Ιανουαρίου 1990.
[35] Νίκος Ρούμπος, “Συνοικία το όνειρο”, εφημ. Έθνος της Κυριακής, 28 Φεβρουαρίου 1993, σελ. 28-29.
[36] Ήρα Έμκε-Πουλοπούλου, Προβλήματα μετανάστευσης-παλιννόστησης, εκδ. ΙΜΕΟ-ΕΔΗΜ, Αθήνα, 1986, σελ. 64.
[37] Στην περίπτωση αυτή ανήκουν οι 70 οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Σάντα του Κιλκίς. (Μανώλης Μανωλίδης, “Πόντιοι του χθες και του σήμερα μεγαλουργούν”, εφημ. Πρώτη Σελίδα, Κιλκίς, 17 Νοεμβρίου 1994.)
[38] Ήρα Έμκε-Πουλοπούλου, ό.π., σελ. 46. Βλάσης Αγτζίδης, Ποντιακός Ελληνισμός. Από τη γενοκτονία και το σταλινισμό στην περεστρόικα, ό.π., σελ. 112-113. Κωνσταντίνα Μπάδα-Τσομώκου, ό.π., σελ. 52.
[39] “Έντονο κύμα διαμαρτυριών εναντίον των Ποντίων προσφύγων που κατοικούν στην πόλη μας και πολύ περισσότερο εναντίον εκείνων που θα έρθουν σύντομα από τη Σοβιετική Ένωση, ξέσπασε την προηγούμενη εβδομάδα από τους ντόπιους κατοίκους του Μενιδίου… Απαιτούν να προβούν σε δραστηριότητες τέτοιες εναντίον των προσφύγων… ώστε να τους αποβάλλουν.” (Κύριο σχόλιο της εφημερίδας Νέοι Στόχοι, Μενίδι Αττικής, 30 Νοεμβρίου 1989.)
[40] Το γεγονός παρουσιάστηκε από τον Τύπο ως “Ρατσιστική έκρηξη κατά των Ποντίων”. Η ειρωνεία είναι ότι οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού Μεταμόρφωση κατάγονταν από τουρκόφωνους Καππαδόκες πρόσφυγες του 1922. (Γιάννης Λιάπης, “Ρατσισμός χάριν… τουρισμού”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 6 Μαρτίου 1996, σελ. 46.)
[41] Νίκος Ρούμπος, “Συνοικία το όνειρο”, εφημ. Έθνος της Κυριακής, 28 Φεβρουαρίου 1993, σελ. 28-29.
[42] “Οργή Ποντίων για “ατόπημα΄”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 8 Ιουλίου 1995. Μπάμπης Γιαννακίδης, “Ο ρατσισμός, οι Πόντιοι και οι εντυπώσεις”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 13 Ιουλίου 1995.
[43] Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο κάποιου “στοχίτη” στην εφημερίδα Στόχος, στο οποίο η σύγχυση, η προκατάληψη και η άγνοια που είχε ο αρθρογράφος για τον πληθυσμό παρήγαγε μια ακραία ρατσιστική τοποθέτηση. (“Μεγάλο το ποσοστό των Μογγόλων ανάμεσα στους Ρωσοπόντιους που πάνε στη Θράκη”, εφημ. Στόχος, 7 Σεπτεμβρίου 1994.)
[44] Νούλα Ξανθοπλά, “Ρατσισμός σε σχολείο στη Θεσσαλονίκη”, εφημ. Εξουσία, 26 Οκτωβρίου 1996, σελ. 25. Κλέαρχος Τσαουσίδης, “Ξένοι κι εκεί ξένοι κι εδώ”, εφημ. Εξουσία, 26 Οκτωβρίου 1996, σελ. 25. Μπάμπης Γιαννακίδης, “Δεν θέλουν μάθημα με τους παλιννοστούντες”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 27 Σεπτεμβρίου 1996, σελ. 43.
[45] Για τη συμπεριφορά αυτή και την κατάληψη του σχολείου, που έγινε το Σεπτέμβριο του 1996, διαμαρτυρήθηκε η Πανελλήνια Ένωση των Νεοελθόντων, από το 1957, Ελλήνων Ποντίων Προσφύγων εκ Ρωσίας, που εδρεύει στην Αθήνα. (Νούλα Ξανθοπλά, ό.π.)
[46] Η συγκεκριμένη καταγγελία αφορά απαγόρευση εισόδου σε καφέ-πισίνα της περιοχής Νέας Ευκαρπίας σε οικογένεια Ποντίων από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Στην είσοδο τους δήλωσαν ότι “Απαγορεύεται η είσοδος στους Ρωσοπόντιους” (ΑΠΙ. φάκ. πρόσφυγες, μαρτυρία Αλίκης Φουντουκίδου, 26-12-96.). Στο κρούσμα αυτό αντέδρασε έντονα ο ραδιοφωνικός σταθμός “Ακρίτες του Πόντου”, εξαναγκάζοντας τους ιδιοκτήτες του κέντρου να ζητήσουν δημόσια συγνώμη.
[47] Μαρία Χατζηκώστα, “Δεν αυτοκτόνησε για τη Ρωσοπόντια”, περ. Το, Λευκωσία, τεύχ. 495, 3 Νοεμβρίου 1995.
[48] Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από την τοποθέτηση ενός Κυπρίου από την Πάφο: “Είπαμε να τους βοηθήσουμε και να τους φέρουμε στην Κύπρο να εργαστούν. Αξίζει όμως τον κόπο να τους βοηθήσουμε με τα τόσα που κάνουν; Αυτοί είναι τόσο απολίτιστοι, που μας προσβάλλουν σαν λαό. Δεν καταλαβαίνουν ότι είναι φιλοξενούμενοι και αν συνεχιστεί έτσι η κατάσταση θα αναγκαστούμε να χρησιμοποιήσουμε βία εναντίον τους.” (“Φόβος και τρόμος από τους Πόντιους”, εφημ. Αλήθεια, Λευκωσία, 2 Ιουλίου 1995.)
[49] Γιώργος Εφραίμοφ, “Ζητούμε ανθρώπινη μεταχείριση”, εφημ. Εργατικό Βήμα, Λευκωσία, 19 Ιανουαρίου 1994, σελ. 8.
[50] Μαρία Νεγρεπόντη-Δεληβάνη, “Εμείς και οι πρόσφυγες αδελφοί μας”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 22 Μαρτίου 1994, σελ. 46. Κωνσταντίνα Μπάδα-Τσομώκου, «Οι Έλληνες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στην Ελλάδα: αποκλεισμοί, ενσωματώσεις και διλήμματα ταυτότητας», περ. Ουτοπία, τεύχ. 21, Ιούλιος-Αύγουστος 1996, σελ. 57.
[51] Βίκτωρ Νέτας, “Άγνοια, αμάθεια και το δράμα των Ποντίων”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 1 Φεβρουαρίου 1994, σελ. 9, Αιμίλιος Σολωμός, “Ο Πόντος είναι η πατρίδα μας”, εφημ. Σημερινή, Λευκωσία, 24 Μαΐου 1994, σελ. 7.
[52] “Έλληνες στον Καύκασο, Ρωσοπόντιοι στην Ελλάδα”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 11 Ιουνίου 1995.
[53] “Όχι και… ξένοι οι Πόντιοι”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 13 Ιουλίου 1995, σελ. 2.
[54] Μάριος Μαρίνος Χαραλάμπους, Η μυστική ιστορία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη, σελ, 226, 229
[55] Χαρακτηριστική είναι μια επιστολή «Προς τη Βουλή των Ελλήνων» που απέστειλε η «Πανελλήνιος Ένωση των Νεοελθόντων από του 1957 Ελλήνων Ποντίων προσφύγων εκ Ρωσίας» (ΠΕΝΕΠΠΡ) στις 20 Ιανουαρίου 1999. Η επιστολή έχει ως τίτλο «Ούτε οι εχθροί μας οι Τούρκοι και μουσουλμάνοι δεν μας αδίκησαν όπως οι Ελλαδίτες». Μεταξύ άλλων αναφέρονται: «Για να πλουτίζουν κάποια οργανωμένα συμφέροντα από το κράτος εφαρμόζουν άδικα μια πολιτική διώξεων ομογενών που θέλουν να ορθοποδήσουν οικονομικά, να βρουν κάποιο περίπτερο κάποιο μαγαζί για να ζήσουν την οικογένειά τους. Τα περισσότερα προβλήματα το κράτος τα δημιουργεί σ’ αυτούς που θέλουν να νοικοκυρευτούν, να φτιάξουν ένα σπίτι, να ανοίξουν ένα μαγαζί, ένα εργαστήριο, μια επιχείρηση παροχής υπηρεσιών…»
[56] Γιάννης Καρυπίδης, “Τελικά που είναι η πατρίδα μας;” περ. Ελλοπία, τεύχ. 9, Φεβρουάριος-Μάρτιος ‘92, σελ. 50-51. Σε εφημερίδα της Κύπρου δημοσιεύτηκε το εξής: “Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός νεαρού από τη Γεωργία που μου έλεγε: ΄Για μας πατρίδα είναι ο Πόντος, εκεί πρέπει να πάμε. Παντού μας φέρνονται σα να είμαστε ξένοι΄” (Αιμίλιος Σολωμός, «Ο Πόντος είναι η πατρίδα μας», εφημ. Σημερινή, Λευκωσία, 24 Μαϊου 1994, σελ. 7.)
[57] Μάκης Σελαμαζίδης, “Σοφία Σινδοπούλου: Στον κύκλο της προσφυγιάς”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 5 Νοεμβρίου 1996, σελ. 45.
[58] Τέτοια είναι η περίπτωση του Δ. Πατμανίδη που τελικά θα αυτοκτονήσει: «Ο Δημήτρης Πατμανίδης με την οικογένειά του ξεριζωμένη από τη φρίκη του πολέμου στο Σοχούμι, έφτασε στην Ελλάδα με όλα τα χαρακτηριστικά της πολιτικής προσφυγιάς. Ο πατέρας με πανεπιστημιακή μόρφωση, βρίσκει δουλειά σε φορτηγό με τα χίλια ζόρια, η μάνα μένει άνεργη, η οικογένεια στοιβάζεται στις παλιές προσφυγικές πολυκατοικίες του Ρέντη. Ο Δημήτρης φοβισμένος κι ευαίσθητος, έρχεται αντιμέτωπος με το φασιστικό ρατσισμό που μαθαίνουν ν’ αναπαραγάγουν οι φτωχοί έλληνες συνομήλικοί του. Πριν γίνει ο ίδιος απομονωμένος και σκοτεινός, αντιμετωπίζει την απαξίωση, τη μοναξιά, τη χλεύη στο σχολείο: «Γεωργιανέ γύρνα πίσω», και όλα φτάνουν στην ανοιχτή βία απέναντί του. Πέρασε στα ψιλά, πως συμμορία «ελληναράδων» συμμαθητών, τον είχε ρίξει στο κάδο σκουπιδιών του σχολείου. Μετά ο Δημήτρης, ντύνεται στα μαύρα, αναζητά και λατρεύει τα όπλα, ακούει «σκοτεινή μουσική», η χαμένη του επικοινωνία γίνεται αδιέξοδα μόνο μέσω του ιντερνετ. Στο τέλος, η ασταθής ισορροπία της δυστυχίας, σπάει. Μια σπαραχτική ιστορία ρατσισμού, για την οποία κανείς δεν θα πληρώσει.” [«Για το μακελειό του Ρέντη»
Το κείμενο που δημοσιεύω είναι το πρώτο μέρος (“Η αντιμετώπιση των προσφύγων”) από τό κεφάλαιο: Πρόσφυγες του ’22 στη «μητέρα-πατρίδα». Συμπεριλαμβάνεται στο υπό έκδοση βιβλίο:
Γιώργος Κόκκινος – Βλάσης Αγτζίδης – Έλλη Λεμονίδου, Η μνήμη και το τραύμα. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη σε όλο τον κόσμο, εκδ. Ταξιδευτής, Αθήνα.
Η ελλαδική κοινωνία είχε ήδη διαμορφώσει τις εικόνες της για τους ομοεθνείς της απ’ την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Και οι εικόνες αυτές ήταν ήδη αρνητικές απ΄ την εποχή του ’16, που απ’ τη μια το Εργατικό Κέντρο Αθηνών ζητούσε να απαγορευτεί η πρόσληψη προσφύγων εργατών και απ’ την άλλη οι πρωτοφασιστικές ομάδες των «Επίστρατων» του Δ. Γούναρη και του Ι. Μεταξά οργάνωναν το πογκρόμ κατά των προσφύγων ως βενιζελικών.[1]
Το αρνητικό στερεότυπο που είχε δημιουργηθεί στην ελλαδική κοινωνία από τη φιλομοναρχική προπαγάνδα θα επιβεβαιωθεί πλήρως από έναν κορυφαίο διανοούμενο, εκφραστή του βαλκανικού ελληνικού εθνικισμού, τον Ίωνα Δραγούμη, ο οποίος το 1919 θεωρούσε ότι οι Μικρασιάτες, όπως και οι Κρητικοί, ήταν τα όργανα υποταγής της Παλαιάς Ελλάδας στον «αγγλογαλλικό ιμπεριαλισμό».[2]
[Στη φωτογραφία: Το Ανάθεμα κατά του Βενιζέλου το 1916.Η Ελλάδα βρισκόταν στον αστερισμό ενός απόλυτου διχασμού. Τη στιγμή που οι Έλληνες της Ανατολής καταδιώκονταν από τους νεότουρκους στις πατρίδες τους και κατέφευγαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα , την ίδια στιγμή εξαπέλυαν εναντίον τους (ως βενιζελικών) θανατηφόρα πογκρόμ οι "Επίστρατοι" των Μεταξά και Γούναρη στην Αθήνα]
Η αρχική μαζική εγκατάσταση Ποντίων προσφύγων στην Ελλάδα θα σημειωθεί κατά τρία κύματα: κατά την πρώτη φάση της γενοκτονίας στον Πόντο (1916-1918), μετά την αποχώρηση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από τη Νότια Ρωσία τον Ιούνιο του 1919 και μετά την εκκένωση του Καρς και Αρνταχάν και τη δημιουργία ενός σημαντικού ελληνικού προσφυγικού ζητήματος στη Νότια Ρωσία.[3] Χιλιάδες απ’ αυτούς θα έρθουν στην Ελλάδα την περίοδο 1919-1920. Η κατάσταση όπως αποτυπώνεται στις ανταποκρίσεις της εποχής είναι κακή: «Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιμοκτονούν και πάλιν, παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις, ότι ελήφθη πάσα φροντίς να μη μένωσι νηστικοί, ότι θα γίνουν πρατήρια, ότι τέλος δεν θ’ αποθάνουν από την πείναν και το κρύο… Μετά φρίκης μανθάνομεν ότι αποθνήσκουν 44 καθ’ εκάστην…. Εμάθομεν ακόμη ότι τα δήθεν Νοσοκομεία των προσφύγων είναι σε αθλία κατάστασιν, υπάρχουν μόνον δύο ιατροί, οι οποίοι μόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτους, Δεν θέλομεν να είπωμεν περισσότερα, νομίζομεν όμως ότι αν τους παραδίδομεν εις τον Μουσταφά Κεμάλ, θα τους μεταχειρίζετο ίσως καλύτερον…»[4].
Μετά τις εκλογές του 1920 η Μικρασιατική Εκστρατεία μετατράπηκε σε μια άχαρη στρατιωτική εμπλοκή, από την οποία οι κρατούντες προσπαθούσαν συνεχώς, και ανεπιτυχώς, να απεμπλακούν. Πριν ακόμα από την Καταστροφή οι μοναρχικές εφημερίδες ζητούσαν να επιστρέψει ο στρατός «Οίκαδε» και καλούσαν να σταματήσει να χύνεται το αίμα των «Πομερανών» τους στην άξενη Μικρά Ασία.[5] Οι Μικρασιάτες ήταν ήδη ανεπιθύμητοι στην Ελλάδα και αυτό εκφράστηκε στο υψηλότατο δυνατό επίπεδο τον Ιούλιο του 1922, όταν με το νόμο 2670/1922 και με τις υπογραφές του βασιλιά Κωσταντίνου, Γούναρη και Ρούφου απαγορεύτηκε στον ελληνικό πληθυσμό της Ιωνίας να αποχωρήσει, ενώ είχε ήδη αποφασιστεί η εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό. Αυτό συνέβη τη στιγμή που η ίδια κυβέρνηση είχε απαγορεύσει τον εξοπλισμό των Μικρασιατών και τη δημιουργία μικρασιατικού στρατού με στόχο την αυτονόμηση της Ιωνίας θέτοντας εκτός του πλαισίου της νομιμότητας και τη δράση της Μικρασιατικής Άμυνας. Αλλά και μετά την κατάρρευση του Μετώπου τον Αύγουστο του ΄22, η ελληνική κυβέρνηση με τηλεγράφημά της προς τον αρμοστή στη Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη του ζητά να μην επιτρέψει τους Έλληνες της Ιωνίας να φύγουν για την Ελλάδα και δημιουργηθεί έτσι «προσφυγικό πρόβλημα». Χαρακτηριστικό είναι το στιγμιότυπο που διασώζει ο Γρηγόρης Δαφνής: Λίγο πριν την αναχώρηση από τη Σμύρνη των ελληνικών υπηρεσιών και ενώ το μέτωπο είχε σπάσει, ο νεαρός πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου ενημερώνεται από τον Στεργιάδη για την επερχόμενη καταστροφή. Στην ερώτηση του Παπανδρέου «Γιατί δεν ειδοποιείται τον κόσμο να φύγει;», ο Στεργιάδης απαντά: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα».[6]
Ως αποτέλεσμα της πολιτικής εθνικής εκκαθάρισης που επέλεξαν οι νικητές και εκφράστηκε, πραγματικά αλλά και συμβολικά, με τη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης, οι ακτές της Ελλάδας γέμισαν από τους δεκάδες χιλιάδες απόκληρους πρόσφυγες της Καταστροφής.[7] Η παρακάτω εικόνα από τις πρώτες μέρες της ήττας, είναι χαρακτηριστική: «Δεν άκουγε κανείς εκείνες τις μέρες τίποτα άλλο από τα στόματα όλων αυτών παρά κατάρες στο Βενιζέλο και βλαστήμιες: ‘’Αχ αυτοί οι τουρκοσπορίτες Έλληνες της Μικράς Ασίας μας πήραν στο λαιμό τους. Μακάρι να τους σφάξει όλους ο Κεμάλ και να μη μείνει ούτε ποδάρι από δαύτους’’…»[8] Η μοναρχική παράταξη θεωρούσε τους πρόσφυγες «ξένο σώμα» στην Ελλάδα.[9]
Ο αρχικός εκνευρισμός που ένοιωσαν οι ντόπιοι για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής πήρε σύντομα τη μορφή εχθρότητας.[10] Η ρατσιστική συμπεριφορά κατά των προσφύγων θα αποτελέσει γενικευμένη κοινωνική συμπεριφορά, τόσο των ελλαδιτών Ελλήνων, όσο και των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων που κατοικούσαν τότε στην Ελλάδα. Δεν θα υπάρξουν σημαντικές εκδηλώσεις κοινωνικής αλληλεγγύης.[11] «Η βρισιά ΄΄τουρκόσπορος΄΄ μαζί με σωρό ανάλογες βρισιές, όπως ΄΄σκατοουγλούδες΄΄, ΄΄παληοαούτηδες΄΄ κ.λπ. ήταν στην ημερήσια διάταξη, από ανώτερα και κατώτερα κυβερνητικά όργανα…»[12] Το συναίσθημα αυτό περιγράφεται από τον Π. Κανελλόπουλο: «Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, που από το 1915 είχε διχασθεί δεν αντίκρυσε τους πρόσφυγες με συμπάθεια, όταν τα αδυσώπητα κύματα της ιστορίας τους έριξαν πάνω στους βράχους της Ελλάδας. Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια.».[13] Για τους ίδιους τους πρόσφυγες, η επαφή με τους γηγενείς υπήρξε ένα τραυματικό πολιτισμικό σοκ.[14]
Με την έναρξη της ανταλλαγής των πληθυσμών, ως απόρροια της συνθήκης της Λωζάννης, θα αρχίσει η ολοκλήρωση της μετακίνησης. Στα λοιμοκαθαρτήρια της Μακρονήσου, του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, του Καραμπουρνού στη Θεσσαλονίκη, στο Βίδο, γνωστό και ως «νησί του θανάτου» στην Κέρκυρα και άλλού θα επαναληφθούν οι σκηνές του 1920. Χιλιάδες εξαθλιωμένοι πρόσφυγες θα χάσουν τη ζωή τους στον προθάλαμο της «μητέρας-πατρίδας».[15] Ο Κώστας Γαβριηλίδης θα γράψει: «Γεμάτη από στερήσεις η ζωή. Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καμιά. Δουλειά δεν υπήρχε πουθενά. Ζώα και γεωργικά εργαλεία για να επιδοθούμε στην καλλιέργεια δεν είχαμε… Περάσαμε μια ζωή δραματική. Ο κόσμος λιποθυμούσε από την πείνα. Τα παιδιά μας είχαν μείνει πετσί και κόκαλο…»[16].
Οι γηγενείς της υπαίθρου θα ανταγωνιστούν τους πρόσφυγες προσπαθώντας να καταπατήσουν τα Ανταλλάξιμα κτήματα. Συνήθως οι πρόσφυγες δέχονται οργανωμένες επιθέσεις από ομάδες γηγενών, που προσπαθούσαν να τους εκδιώξουν από τα μέρη τους. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του κλίματος στο χωριό Ροδολείβος της Δράμας όπου φανατισμένοι ντόπιοι απειλούσαν ότι: «θα σφάξωσι, θα εκδιώξουσι τους πρόσφυγας δι’ όπλων, μαχαίρων, και ροπάλων».[17] Οι συγκρούσεις θα είναι πολλές, όπως και τα ρατσιστικά συναισθήματα, τα οποία πολλές φορές θα είναι η αιτία των επιθέσων. Χαρακτηριστική είναι η εξήγηση που δίνεται για τη δολοφονία ενός πρόσφυγα από ένα γηγενή στη Νιγρήτα Σερρών: «Τα πραγματικά ελατήρια του φόνου δεν είναι, ως ταύτα μας παρουσιάζονται, η κλοπή ή η ανεύρεσις ενός απωλεσθέντος σχοινίου. Είναι το μίσος, τα πάθη τα οποία εδημιουργήθησαν μεταξύ των εντοπίων και των προσφύγων δια την κατάληψιν των υπό των Οθωμανών καταληφθέντων κτημάτων και γαιών».[18]
Οι μεγαλύτερης έκτασης συγκρούσεις για τη νομή της ανταλλάξιμης Περιουσίας έγιναν στο Κιούπκιοϊ (νυν Πρώτη) Σερρών. Σε συζήτηση για τα επεισόδια, ο Φ. Μανουηλίδης, αρχηγός της προσφυγικής κοινοβουλευτικής ομάδας θα αναφέρει κατά τη συζήτηση που θα γίνει στη Βουλή των Ελλήνων: «Κατόπιν αιματηράς και προμελετημένης συγκρούσεως εχύθη αθώον και άφθονον αίμα, τα ατυχή δε θύματα της αδελφοκτόνου συγκρούσεως αριθμούνται κατά δεκάδας. Η υπολανθάνουσα αντιζηλία και έχθρα μεταξύ των προσφύγων και εντοπίων… εγκυμονεί κίνδυνον εξαιρετικής σοβαρότητας.» Τα γεγονότα συνέβησαν το φθινόπωρο του 1924, όταν οπλισμένες ομάδες γηγενών επιτέθηκαν στον οικισμό των προσφύγων. Ο Τύπος της εποχής αναφέρει ότι: «ετραυμάτισαν 17 πρόσφυγας, το πλείστον γυναίκας, πυρπολήσαντες τας σκηνάς, τους σταύλους, τους αχυρώνας, λεηλατήσαντες τας αποσκευάς…»[19] Αιτία ήταν η προσπάθεια των γηγενών να εκδιώξουν τους πρόσφυγες από Ανταλλάξιμα κτήματα, ώστε να τα καρπωθούν οι ίδιοι.
Ο Οδ. Λαμψίδης υπολογίζει ότι από το 1.5 εκατομμύριο προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής οι Πόντιοι πρόσφυγες από τον Πόντο, τον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία που ήρθαν στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 400.000.[20] Καθ’ όλη την πρώτη περίδο εγκατάστασης η θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη. Αυξήθηκε επίσης κατά πολύ το ποσοστό αυτοκτονιών. Η R. Hirschon εκτιμά ότι αντιστοιχούσαν τρεις θάνατοι σε μια γέννηση.[21] Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής (Ίωνες, Πόντιοι, Καππαδόκες, Ανατολικοθρακιώτες) που εγκαθίστανται στις πόλεις, κατοικούν σε ειδικούς συνοικισμούς που ανεγείρονται με φτηνά υλικά και παρέχουν στοιχειώδεις συνθήκες διαμονής. Ειδικά στο λεκανοπέδιο θα συμβεί ο πρώτος μεγάλος κοινωνικός διαχωρισμός που θα απεικονιστεί και στο γεωγραφικό χάρτη.[22] Οι πρόσφυγες θα εγκατασταθούν κυρίως στις γειτονιές του Πειραιά, στις περιφερειακές συνοικίες της Αθήνας και σε κάποιους οικισμούς που θα δημιουργηθούν στην Αττική (Άγιος Στέφανος, Κρυονέρι). Οι ντόπιοι θα αποσυρθούν στις δικές τους γειτονιές και συνοικίες.[23] Η αντιπροσφυγική στάση της συντηρητικής παράταξης θα διατηρηθεί για αρκετά χρόνια μετά την Καταστροφή.[24]
Έξι χρόνια μετά θα υπάρχουν κείμενα με τα οποία επιζητούσαν τον «εξαγνισμό της πρωτεύουσας», τον διαχωρισμό των «καθαρόαιμων Ελλήνων» από τους «Τουρκόσπορους».[25] Παράδειγμα της αντιπροσφυγικής υστερίας που διακατείχε τους φιλομοναρχικούς πολίτες ήταν τα συνθήματα που ακούστηκαν στις 9 Νοεμβρίου 1923 στο συλλαλητήριο των μοναρχικών στις στήλες του Ολυμπίου Διός, όπου το χαρακτηριστικότερο ήταν: «Φωτιά στους τουρκόσπορους πρόσφυγες». Η στάση αυτή δεν περιορίζεται μόνο στον αμαθή «αυτόχθονα» λαό που φανατίζεται από τους επιτήδειους μοναρχικούς πολιτικούς, αλλά χαρακτηρίζει και τη διανόηση του ελλαδικού Βασιλείου.[26]Χαρακτηριστικές είναι οι εξάρσεις του Γεωργίου Βλάχου στην εφημερίδα«Καθημερινή», ο οποίος ακόμη και το 1928 αποκαλεί τους πρόσφυγες ως «προσφυγική αγέλη». Ο Νίκος Κρανιωτάκης, φιλομοναρχικός εκδότης του Πρωινού Τύπου, θα απαιτήσει το 1933, στην εφημερίδα του, να επιβληθεί στους πρόσφυγες να φορέσουν κίτρινα περιβραχιόνια για να τους διακρίνουν και να τους αποφεύγουν οι Έλληνες.[27] Ενώ ο βουλευτής Σπετσών Περικής Μπουρμπούλης θα πεί το 1934 στους πρόσφυγες βουλευτές ότι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης «είναι πιο Ρωμιοί από σας».[28]
Χαρακτηριστική της νοοτροπίας της ηγετικής τάξης των μοναρχικών αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα: «Συμπονούμεν και συμπαθούμεν τους πρόσφυγας ως ανθρώπους και αδελφούς δυστυχήσαντας και παθόντας, αλλά δεν τους θέλομεν ούτε ως ψηφοφόρους, ούτε ως εκλογείς, ούτε ως εκλεξίμους, ούτε ως πολίτας δικαιουμένους να κυβερνήσουν την Ελλάδα»[29].
Ακραία εκδοχή της αντιπροσφυγικής υστερίας θα αποτελέσει η φιλοβασιλική «Μακεδονική Ένωση» του Σ. Γκοτζαμάνη, που προέρχεται από το χώρο του Λαϊκού Κόμματος. Η «Μακεδονική Ένωση» θέτει δύο στόχους: την αυτονόμηση της Μακεδονίας και την εκδίωξη των προσφύγων. Στις εκλογές του 1935 θα καταφέρει να συγκεντρώσει το 14,8% των ψήφων στην Μακεδονία.[30] Ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα των βενιζελικών του 1935 οι επιθέσεις κατά των προσφύγων οξύνονται και περιλαμβάνουν ακόμα και πυρπολήσεις προσφυγικών οικισμών. Ο εμπρησμός του προσφυγικού οικισμού του Βόλου περιγράφεται ως εξής: «Αντιβενιζελικοί μπράβοι βάζουν φωτιά στα προσφυγικά παραπήγματα και γίνεται στάχτη μαζί με την περιουσία των προσφύγων κι ένας νεαρός πρόσφυγας που δεν πρόλαβε να φύγει…»[31]
Παρότι τις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν τα ραγδαία γεγονότα θα μεταβάλουν τις αντιλήψεις, εν τούτοις η πρωταρχική αντιπάθεια θα εξακολουθήσει να εκφράζεται με διάφορους τρόπους. Τα παλιά εχθρικά συναισθήματα και αρνητικά στερεότυπα θα παραχωρήσουν τη θέση τους στην υποτίμηση. Στα νέα στερεότυπα, τη θέση του «τουρκόσπορου» καταλαμβάνει πλέον ο γελοιοποιημένος «Πόντιος». Ο λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος υποστηρίζει: «Οι ελλαδικοί νεοέλληνες δεν συμπαθούν τους πρόσφυγες. Και ακριβώς: “τα αντιποντιακά ανέκδοτα που σήμερα κυκλοφορούν, εκφράζουν (σε τελικήν ανάλυση) την αντιπάθεια των γηγενών κατά της πολυπληθέστερης προσφυγικής ομάδας που εγκαταστάθηκε στη χώρα μας…Τα αντιποντιακά ανέκδοτα αποτελούν ένα τυπικό δείγμα προφορικού ενδορατσισμού.»[32]
Κατά των νέων προσφύγων από την πρώην ΕΣΣΔ
Και αν για τους ενσωματωμένους Πόντιους πρόσφυγες του ’22, η κοινωνική απαξίωση θα περιοριστεί στο χώρο των στερεοτύπων, για τους νέους Πόντιους πρόσφυγες από την Σοβιετική Ένωση η κοινωνική περιθωριοποίηση θα είναι η κύρια συμπεριφορά της ελλαδικής κοινωνίας. Μόνο που αυτή τη φορά με τον όρο ελλαδική κοινωνία δεν εννοούνται μόνο οι παλιοί γηγενείς, αλλά και οι νέοι, οι ενσωματωμένοι πλέον απόγονοι των πρσφύγων του ’22. Στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν τα προσφυγικά-μεταναστευτικά κύματα από την πρώην ΕΣΣΔ θα υπάρξουν παρόμοια προβλήματα μ’ αυτά της δεκαετίας του ’20. Σε εφημερίδα του Μενιδίου το 1989 θα γραφτεί: «Έντονο κύμα διαμαρτυριών εναντίον των Ποντίων προσφύγων που κατοικούν στην πόλη μας και πολύ περισσότερο εναντίον εκείνων που θα έρθουν σύντομα από Σοβιετική Ένωση ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα από τους ντόπιους κατοίκους του Μενιδίου. … Απειλούν να προβούν σε δραστηριότητες τέτοιες εναντίον των προσφύγων… ώστε να τους αποβάλλουν.»[33] Τα συναισθήματα των γηγενών περιγράφονται σε άρθρο που δημοσίευσε η ίδια εφημερίδα με τον τίτλο «Θαρραλέα φωνή», στο οποίο οι νέοι Πόντιοι πρόσφυγες αποκαλούνται «τυχών Έλληνες» και θεωρεί ότι λόγω της έλευσής τους «η πατρίδα μας κατάντησε η σαβουροχώρα της Ευρώπης.»[34]
Στην Αττική, οι μετανάστες-πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στο Μενίδι, στον Ασπρόπυργο (στην περιφέρεια του οποίου ιδρύθηκαν νέα χωριά προσφύγων, όπως η Γκοριτσά, η Άνω και η Κάτω Φούσα), στην Ελευσίνα, στις Τζιτζιφιές της Καλλιθέας κ.ά. Στη Θεσσαλονίκη, στη Σταυρούπολη, στην Πολίχνη, στον Εύοσμο, στο Κορδελιό, στη Μενεμένη, στην Ιωνία και σε άλλες περιοχές της δυτικής περιοχής.[35] Αρκετοί πήγαν στην Κομοτηνή και εγκαταστάθηκαν στα άδεια σπίτια της Εκτενεπόλ.[36] Σε μερικές περιοχές, όπου υπήρχε από πριν ποντιακή εγκατάσταση, οι μετανάστες-πρόσφυγες αποκαταστάθηκαν ευκολότερα.[37] Από τις στήλες του Τύπου άρχισε να εμφανίζεται ένας ιδιότυπος ρατσισμός κατά των Ποντίων.[38] Η αρχή ανιχνεύεται στην αντίθεση των ντόπιων στις περιοχές όπου εγκαθίσταντο.[39]
Αποκορύφωμα της ρατσιστικής στάσης ήταν η άρνηση της Κοινότητας του χωριού Μεταμόρφωση της Χαλκιδικής να εγγράψει τους μετανάστες-πρόσφυγες, που είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτό, στα δημοτολόγια. Στην απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου χρησιμοποιήθηκαν οι όροι “Ρωσότουρκοι” και “Ρωσοπόντιοι”, ενώ γράφτηκε και η εξής πρόταση: “Οι Ρωσότουρκοι να πάνε στο νομό Ξάνθης”.[40] Αντίστοιχο επεισόδιο συνέβη στο χωριό Λητή, έξω από τη Θεσσαλονίκη, όπου δέκα οικογένειες μεταναστών-προσφύγων θέλησαν να δημιουργήσουν τον οικισμό “Νέος Πόντος Μακεδονίας”. Ο πρόεδρος της κοινότητας απευθυνόμενος προς αυτούς είπε: “Να σηκωθείτε να φύγετε. Είστε Ρώσοι, να πάτε στη Ρωσία…”[41] Μεγάλες διαμαρτυρίες από την πλευρά των ποντιακών οργανώσεων προκάλεσε η παρουσίαση καταλόγου ξένων που φιλοξενούνταν στην Ελλάδα. Στον κατάλογο αυτό, που εκδόθηκε στο πλαίσιο της Πανευρωπαϊκής Αντιρατσιστικής Εκστρατείας με τη συμμετοχή της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, του Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ.ά., μεταξύ των Αλβανών, Σέρβων, Βούλγαρων, Πολωνών, Κούρδων, Τούρκων, Φιλιππινέζων, Πακιστανών και μαύρων, συμπεριλαμβάνονταν και οι Πόντιοι.[42] Επίσης, πολλές φορές οι Έλληνες από την Τσάλκα αντιμετωπίζονταν ρατσιστικά εξαιτίας της τουρκοφωνίας τους.[43]
Κρούσμα μαζικής ρατσιστικής συμπεριφοράς υπήρξε η κατάληψη του 3ου Γυμνασίου-Λυκείου Θεσσαλονίκης από τους μαθητές και τους γονείς τους με την υποκίνηση των καθηγητών τους. Αιτία ήταν η συστέγαση με το σχολείο “παλιννοστούντων”, στο οποίο φοιτούσαν 500 μαθητές. Το αίτημα των καταληψιών ήταν να σταματήσει η συστέγαση και να μετεστεγαστεί το σχολείο “παλιννοστούντων”.[44] Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτό το κρούσμα είναι ότι έγινε σε μία περιοχή που κατοικείται από πρόσφυγες παλαιότερων εποχών και κυρίως του ‘22, καθώς και η υποτονική αντίδραση των αρχών της πόλης, των προσφυγικών οργανώσεων και των ποντιακών συλλόγων.[45] Στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκαν και κρούσματα, τα οποία λίγο απέχουν από το να χαρακτηριστούν “απαρντχάϊντ”, όπως η αυθαίρετη απαγόρευση εισόδου μεταναστών-προσφύγων σε κέντρα διασκέδασης.[46]
Παρόμοια φαινόμενα εμφανίστηκαν και στην Κύπρο, όπου είχαν εγκατασταθεί Έλληνες από τη Σοβιετική Ένωση. Χαρακτηρισμοί, όπως “Ρωσοπόντιοι” και “Ρώσοι” διαδόθηκαν στα έντυπα, όταν επρόκειτο να αναφερθούν στο συγκεκριμένο πληθυσμό.[47] Εμφανίστηκαν άρθρα στον Τύπο με τα οποία αντιμετωπίζονταν ως ξένοι, που βρίσκονταν σε σχέσεις αντιπαράθεσης με τους ντόπιους.[48] Οι Πόντιοι, κυρίως από τη Γεωργία, που εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο ομολογούν ότι αυτοί που τους αγκάλιασαν περισσότερο απ’ όλους ήταν οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες από την κατεχόμενη Κύπρο.[49]
Από το χάπενιγκ που οργάνωσαν οι οργανώσεις των “παλιννοστούντων” εξω από το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης το Φεβρουάριο του 2006, διαμαρτυρόμενοι για την εχθρική συμπεριφορά της πολιτείας (από την εφημερίδα Εύξεινος Πόντος)
Το αρνητικό στερεότυπο που διαμορφώθηκε στην ελλαδική και στην κυπριακή κοινωνία για τους μετανάστες-πρόσφυγες βασιζόταν σε στοιχεία, όπως ότι είναι ξένοι ή ότι είναι λιγότερο Έλληνες από τους ντόπιους και ότι τους έκαναν χάρη που τους ανέχονταν.[50] Βαθμιαία άρχισε, στη κοινή γνώμη, η εικόνα τους να μην ξεχωρίζει από τους μη Έλληνες παράνομους μετανάστες.[51] Γενικεύτηκε στον Τύπο η χρήση του όρου “Ρωσοπόντιος”, δημιουργώντας στους αναγνώστες την εντύπωση ότι πρόκειται για κάποια εθνοτική ομάδα.[52] Οι ποντιακές οργανώσεις κατήγγειλαν το κλίμα αυτό, αλλά και τη “ρατσιστική συμπεριφορά της πολιτείας”. Κατήγγειλαν ότι πολλές φορές οι αστυνομικοί έκαναν έρευνα σε σπίτια Ποντίων, “χωρίς ένταλμα εισαγγελέως, σαν να ήταν αλλοδαποί, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και το φόβο των αδελφών μας”.[53]
Η ξενοφοβική στάση, που υπήρξε κύρια συμπεριφορά του συντηρητικού χώρου, φαίνεται και στο παρακάτω απόσπασμα: «Ενώ προτιμούμε να φέρνουμε όλους τους άχρηστους όχλους από τον Καύκασο, τη Γεωργία και τα Βαλκάνια ελεώντας τους με ελληνοποιήσεις και βαπτίσματα και καταστρέφοντας έτσι με τη φτώχεια τους ήδη φτωχούς Έλληνες και στερώντας τη νεολαία μας από την εύρεση εργασίας….» Στο ερώτημα «με ποιους να προοδεύσει η Θεσσαλονίκη» ο συγγραφέας αναρωτιέται «με τους Ποντίους που ήλθαν εδώ από τις ασιατικές ακτές αγράμματοι και χωρίς γνώση ξένων γλωσσών… Με τους Ασιάτες ορθόδοξους χωρικούς που έφεραν το 1922 και αυτούς που συνεχώς φέρνουν από τα ανθρώπινα απορρίματα του Καυκάσου…»[54] Οι οργανώσεις των νέων προσφύγων θα αντιδράσουν σ’ όλα αυτά τα συμπτώματα χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία και χωρίς τη συμπαράσταση πάντα των συλλογων των Ποντίων του ΄22.[55] Όλα αυτά τα προβλήματα που συνάντησαν οι μετανάστες-πρόσφυγες στην Ελλάδα οδήγησαν κάποιους από τους διανοούμενούς τους στη διατύπωση του ακόλουθου ερωτήματος: “Ο Πόντος είναι στην Τουρκία. Στην Σοβιετική Ένωση είμαστε Έλληνες. Στην Ελλάδα είμαστε Ρώσοι. Τελικά πού είναι η πατρίδα μας;”.[56] Εμφανίστηκαν απόψεις που υποστήριζαν ότι ο κύκλος της γενοκτονίας δεν είχε ακόμα κλείσει.[57]
Στην ταινία «Ακρη της Πολης» του Γιάνναρη φαίνεται η καλύτερη εκδοχή του πώς οι «γηγενείς» είδαν τη νέα προσφυγική ομάδα που κατέκλυσε κατά τη δεακετία του ‘90 τις φτωχές περιοχές του λεκανοπεδίου: διαφορετικοί, περίεργοι, απροσάρμοστοι. Δυστυχώς, αν εξαιρεθούν λίγες προσπάθειες ποντιακών οργανώσεων, ο πληθυσμός αυτός έμεινε εκτεθειμένος στη ρατσιστική βία της ομοεθνούς κοινωνίας – συμπεριλαμβανομένης και της πλειονότητας των προσφύγων του ‘22. Συνέπεια αυτής της συμπεριφοράς θα είναι η περιθωριοποίηση των νέων προσφύγων, που στις πλέον ευαίσθητες περιπτώσεις θα οδηγηθούν σε παράλογες συμπεριφορές.[58]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Σε Ψήφισμα της 21 Αυγούστου 1914 του Εργατικού Κέντρου Αθηνών, στο οποίο ανήκαν περισσότερα από είκοσι εργατικά σωματεία, στο άρθρο 7 απευθύνεται σε όλα τα εργατικά σωματεία της Ελλαδος στα οποία και ανακοινώνει “να μην επιτρέπηται εις τους πρόσφυγας να εργάζωνται εις τας εργασίας εντοπίων εργατών…» (Οι διωγμοί των Ελλήνων εν Θράκη και Μικρασία : Αυθεντικαί εκθέσεις και επίσημα κείμενα : Έκκλησις προς το ελληνικόν γένος και την δημοσίαν Γνώμην του πεπολιτισμένου κόσμου / Εκδίδεται υπό των Επιτροπών των εν Μυτιλήνη Μικρασιατών προσφύγων, Αθήνα, Τύποις «Πανελληνίου κράτους», 1915)
Για τους “Επίστρατους” και το πογκρόμ του 1916 βλ. Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, «Οι διαστάσεις του κομματικού φαινομένου στην Ελλάδα. Παραδείγματα απ’ το Μεσοπόλεμο», στο Κοντογιώργης (επιμ), 1977, σελ. 164. Βλέπε και στο Γιώργος Μαυρογορδάτος, Εθνικός διχασμός και μαζική οργάνωση. Οι επίστρατοι του 1916, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1996. Υπήρξε αληθινό πογκρόμ με προγραφή σπιτιών και καταταστημάτων με σημάδεμα με κόκκινη μπογιά. Οι «τίμιοι» βασιλικοί ανέλαβαν να μολύνουν με το αίμα των «προδοτών» βενιζελικών τα όπλα τους. Το σύνθημα των παρακρατικών ήταν: «Ο βασιλιάς μας θα ζώσει το σπαθί, θα σφάξει Αγγλογάλλους και βενιζελικούς μαζί». Ο Γεώργιος Βεντήρης γράφει: από της 19 μέχρι 23 Νοεμβρίου, ωδηγούντο πλησίον του φθισιατρείου «Σωτηρία» Μικρασιάται κυρίως πρόσφυγες και εθανατώνοντο ως κατάσκοποι των Αγγλογάλλων»( Γ. Βεντήρης, στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα», 9 Μαρτίου 1931. Αργότερα η σειρά αυτή των άρθρων εκδόθηκε σε βιβλίο με τίτλο: «Η Ελλάς του 1910-1920 – Ιστορική μελέτη», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1970). «Τότε, οι βενιζελικοί πολίτες –κατά τεκμήριον φίλοι της Συνεννόησης– εγκαταλείφθηκαν στην τρομοκρατία των Επιστράτων, οι οποίοι έκαψαν, λεηλάτησαν και σκότωσαν 35.» (Μιχάλης Κατσίγερας, εφημ. Καθημερινή, 18-11-2006.)
[2] Ίων Δραγούμης, «Ο Βενιζέλος και ο ιμπεριαλισμός», στο Αριστερά και Ανατολικό Ζήτημα, εκδ. Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 1998, σελ. 156, 157.
[3] Γεώργιος Σακκάς, Η ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου, έκδ. Αδελφότης Τριπολιτών Πόντου, Αθήνα,1990, Γ. Καραπατάκης, «Υπόμνημα περί Καυκασίων μεταναστών και των προσφύγων του Πόντου», περ. Ποντιακή Εστία, τεύχ. 3, Μάιος ’75, σελ. 30, Ελευθέριος Παυλίδης, Ο ελληνισμός της Ρωσίας και τα 33 χρόνια του εν Αθήναις Σωματείου των εκ Ρωσίας Ελλήνων, ό.π., σελ. 102.
[4] «Εφημερίς των Βαλκανίων», 15-12-1920, από «Η ιστορία των Ελλήνων», Δομή, τομ. 12, σελ. 246.
[5] «Οίκαδε», εφημ. Καθημερινή, 14-8-1922, «Πομερανοί», εφημ. Καθημερινή, 17-8-1922.
[6] Γρηγόρης Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ των δύο πολέμων, β’ έκδ., τόμ. Α’, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα,1974, σελ. 16.
[7] Κώστας Μισαηλίδης, “Η καταστροφή και οι τελευταίες ημέρες της Σμύρνης», Αθήνα 1925, Β’ έκδοση, σελ. 25-26.
[8] Γ. Κορδάτος, Ιστορία της Ελλάδας, τομ. 13, εκδ. 20ος Αιώνας, 1958, σελ. 36.
[9] Πρωτοσέλιδο στο περ. Κοινότης, αρ. φ. 50, Αθήνα, 1923.
[10] Υπήρχαν και κάποιοι, βενιζελικοί κυρίως, που είχαν μια διαφορετική εικόνα για τους Πόντιους πρόσφυγες εκείνη τη στιγμή. Μια ρομαντική περιγραφή κάνει ο Δημήτρης Καθενιώτης, συνταγματάρχης και εντεταλμένος της ελληνικής κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου για το Ζήτημα του Πόντου: “Παρ’ όλην την απομάκρυνσίν του, ο Πόντος δεν εξέρχεται της σφαίρας της γενικής δράσεως της Ελλάδος… Είναι δε εις θέσιν οι Πόντιοι να αποτελέσουν τους Φρουρούς του Ελληνισμού. Εν πρώτοις είναι έργον εις το οποίον έχουν συνειθίσει από αιώνων. Περιλαμβανόμενοι εν τη απομακρύνσει των από ξένα φύλα, παλαίοντες διαρκώς προς αυτά, αφομοιούντες παρά αφομοιούμενοι, αποτελούσι τον ισχυρότερον τύπον Ελληνικής Φυλής. Ουδείς Φραγκολεβαντινισμός, απεναντίας μίσος και απέχθεια προς παν το ξενικόν. Δι’ αυτάς ακριβώς τας αρετάς, η Τουρκία, η οποία έβλεπε μακρύτερα αφ’ ότι εσυνειθίσαμεν να νομίζωμεν, τους διέλυσε, τους διέσπασε και τους επέταξε βαθμιαίως έξω του Βασιλείου της.” (Δ. Καθενιώτης, “Έκθεσις των ενεργειών μου σχετικώς με το ζήτημα του Πόντου”, Οι Έλληνες του Πόντου υπό τους Τούρκους (1461 – 1922), επιμ. Ο. Λαμψίδης, Αθήνα, 1965, σελ. 93-94.)
[11] Ο Μάρκος Βαμβακάρης, Συριανός στην καταγωγή, περιέγραψε θαυμάσια την κατάσταση αυτή: “Έμενε ο κόσμος στα βαγόνια των σιδηροδρόμων. Έμενε εκεί που είχε καμιά αποθήκη εγκαταλειμμένη. Τσαντήρια κάνανε. Καταστροφή, μεγάλη καταστροφή. Να μην ξαναδούν τα μάτια μας τέτοια πράγματα. Το τι τραβήξανε αυτοί οι άνθρωποι δεν λέγεται. Ατιμαστήκανε. Γίνανε χάλια, χάλια, χάλια. Άσε που ήταν ατιμασμένοι από κει με τους Τούρκους που τους καταδιώκανε. Και κατόπιν εδώ που ήρθανε τα ίδια. Προσπαθήσανε, κάνανε χίλια δυό να βρίσκουνε το ψωμί τους, μέχρι να βρουν ένα σπίτι να κάτσουνε. Αν ένας πατέρας είχε πέντε-έξη παιδιά και κορίτσια, άλλα άρπαγε ο ένας από δω, άλλα ο άλλος από κει. Καταστροφή μάνα μου… Και οι ντόπιοι δεν τους έβλεπαν με καλό μάτι. Αλλά τους βρίζανε. Χίλια δυό. Φύγετε από δω ρε! Πηγαίνετε παρά πέρα. Δεν τους κοιτάζανε. Δεν είχαν την αγάπη να πουν για στάσου, συγγενείς μας είναι, Έλληνες πραγματικοί. Να τους αγκαλιάσουμε. Δεν έγινε αυτό το πράμα, εγώ δηλαδή τι είδα. Μπορεί αλλού. Ήθελαν να τους κλέψουνε οι κλεφταράδες που ήταν εδώ πέρα. Ν’ αρπάξουν ό,τι είχαν. Να τους κλέψουνε, να τους γελάσουνε. Απατεώνες.” (Μάρκος Βαμβακάρης, Αυτοβιογραφία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 94.)
[12] Δημήτρης Λιβιεράτος, Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1923-27), τόμ. β’, εκδ. Κομμούνα, Αθήνα, 1985, σελ. 27-30.
[13] Άλκης Ρήγος, Η Β’ Ελληνική Δημοκρατία 1924-1935: Οι κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1999, σελ. 277.
[14] George Mavrogordatos, Stillborn Republic. Social coalitions and Party Strategies in Greece 1922-1936, έκδ. University of California Press, Berkeley, 1983, σελ. 193. Μια προσφυγική μαρτυρία: «Εδώ στην Ελλάδα… τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα και από την Τουρκία. Εδώ μας μισούσαν ακόμη περισσότερο και χωρίς να τους κάνουμε τίποτα. Τουλάχιστον οι Τούρκοι μας μισούσαν και μας πολεμούσαν και μεις το ίδιο τους κάναμε.» (Νίκος Μαραντζίδης, Γιασασίν Μιλέτ-Ζήτω το Έθνος, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2001, σελ. 89.)
[15] Η καραντίνα της Μακρονήσου είναι από τις πλέον άγνωστες σελίδες της προσφυγικής τραγωδίας στην Ελλάδα. Από τα μέσα του 1922 άρχισαν κατά χιλιάδες να αποβιβάζουν στην Μακρόνησο Πόντιους (κυρίως) πρόσφυγες όπου μετά από ολιγόμηνη “περιποίηση-απολύμανση” προωθούνταν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Για άφιξη 3.750 Ποντίων μας πληροφορεί η εφημερίδα “Ριζοσπάστης” στις 26-3-1923, για την αναχώρηση από την Μακρόνησο 5.500 προσφύγων μας μιλά η εφημερίδα “Εμπρός” στις 13-9-1922. Ένας Πόντιος πρόσφυγας “Μακρονησιώτης”, αποτυπώνει σε μια επιστολή στις 4 -1-1923 προς έναν γνωστό του στην Κωνσταντινούπολη τις συνθήκες που επικρατούσαν: «…Απεβιβάσθημεν εν Μακρονησίω (ακατοίκητον) όπου υπέστημεν αληθή Οδύσσειαν και όπου εύρον τον θάνατον σχεδόν το ήμισυ των προσφύγων…». [http://pontosandaristera.wordpress.com/2010/02/02/makronisi/ (15-2-2010)] Ο “Ριζοσπάστης” στις 8-12-1923, στο κεντρικό του άρθρο “Προς τις εργαζόμενες προσφυγικές μάζες”, γράφει : “..Αυτοί φάγανε 40 χιλιάδες πρόσφυγες στη Μακρόνησο στην καραντίνα..” Eντύπωση προκαλεί η παντελής αποσιώπηση αυτού του γεγονότος από αριστερούς ιστορικούς οι οποίοι ασχολήθηκαν με την ιστορία της Μακρονήσου κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
[16] Νίτσα Γαβριηλίδου, Ο πατέρας μου Κώστας Γαβριηλίδης, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1988, σελ. 20.
[17] Εφημερίδα Παμπροσφυγική, 16 Νοεμβρίου 1924
[18] Εφημερίδα Παμπροσφυγική, 28 Σεπτεμβρίου 1924. Το στερεότυπο που έχουν οι ντόπιοι για τους πρόσφυγες είναι εξαιρετικά αρνητικό. Ένας ντόπιος από την Άσσηρο λέει: «Με κανένα τρόπο δε θα δεχτώ τον Καυκάσιο, τον βρώμικο, στο σπίτι μου. Όσο με αφορά, μπορεί να πέσει νεκρός στη μέση του δρόμου και δε με νοιάζει. Μακάρι να καούν όλοι στη φωτιά. Ο Βενιζέλος έφερε σκατά στη Μακεδονία. Όλοι τους πέθαιναν από την πείνα στην Τουρκία» (Αναστασία Καρακασίδου, Μακεδονικές ιστορίες και πάθη 1870-1990, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, 2000, σελ. 276.)
[19] Εφημερίδα Παμπροσφυγική, 9 Νοεμβρίου 1924
[20] Οδ. Λαμψίδης, «Η ‘’ανακλησις’’ εις τους πρόσφυγας Έλληνας του Πόντου και αι επιπτώσεις αυτής δια την έρευνα της ποντιακής διαλέκτου», Αρχείον Πόντου, τόμ. 29, Αθήνα, 1989, σελ. 3.
[21] Rene Hirschon, Heirs of the Greek Catastrofe: The social life of Asia Minor refugees in Piraeus, εκδ. Calendon Press, 1989, σελ. 37.
[22] Για ζήτημα αυτό το βλ.: Βίκα Γκιζελή, Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας (1920-1930), εκδ. Επικαιρότης, Αθήνα, 1984, Λίλα Λεοντίδου, Πόλεις της σιωπής. Εργατικός εποικισμός της Αθήνα και του Πειραιά, 1909-1940, έκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα,1989.
[23] «Ο Πειραιάς μοιάζει περισσότερο με τη Θεσσαλονίκη παρά με την Αθήνα. Η θάλασσα και οι πρόσφυγες του ‘22 είναι τα βασικά κοινά τους σημεία. Καθώς και η αντιπάθεια προς τους “Αθηναίους“. Τύφλα όμως νάχει η αντιπάθεια των Θεσσαλονικέων, όταν εκφράζεται ο Ολυμπιακός… Η πρώτη ομάδα που αγκάλιασαν οι πρόσφυγες! Εξ ου και το μίσος των δύο ομάδων, του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού. (Ντόπιοι εναντίον προσφύγων και… -σιγά σιγά- αντιστρόφως) Το ‘22, οι “ντόπιοι” είχαν αποτραβηχθεί στις βόρειες συνοικίες τους. Στις φαβέλες του Πειραιά κυριαρχούσε η Μικρά Ασία και ο Πόντος. Με την ίδρυση της ΑΕΚ η κατάσταση θα αλλάξει και ένα μεγάλο μέρος των προσφύγων θα στηρίζει πλέον την αυθεντική προσφυγική ομάδα. Θα παραμείνει όμως το αρχικό μίσος μεταξύ των δύο ομάδων του λεκανοπεδίου, του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού. Μόνο που σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουν το πώς ξεκίνησε.» («Τα στέκια του Πειραιά»
http://pontosandaristera.wordpress.com/2007/12/06/6-12-2007/, «Το ρεμπέτικο και η “παλιά γραμμή του Ριζοσπάστη», http://rebetiko.sealabs.net/forum/viewtopic.php?p=20092)
[24] Yπάρχουν περιπτώσεις όπου και βενιζελικοί εκφράζονται με ακραίο τρόπο, όπως ο βουλευτής Κοζάνης Κουπαρούσος, ο οποίος σε ανακοίνωση τον Αύγουστο του 1924 γράφει μεταξύ άλλων ότι αν δεν συμμορφωθούν «οι πρόσφυγες θα λάβουν την προς την Βραζιλίαν άγουσαν». (Νίκος Μαραντζίδης, ό.π., σελ. 90).
[25] «Καθημερινή» 16/7/1928 και 19/7/1928
[26] Περιοδικό «Κοινότης», Αθήνα, αριθμ. φ. 48
[27] George Mavrogordatos, Stillborn Republic. Social coalitions and Party Strategies in Greece 1922-1936, ό.π., σελ. 195.
[28] Η φράση αυτή θα ειπωθεί στη συνεδρίαση της Βουλής της 24ης Ιανουαρίου 1934 και θα καταγραφεί στην Εφημερίς των Συζητήσεων, σελ. 990. αναφ. από Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, Μελέτες και Κείμενα για την περίοδο 1909-1940, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, χ.χ., σελ. 78.
[29] «Καθημερινή», 30.7.1928 Η εμπάθεια του Γεωργίου Βλάχου είναι τέτοια, ώστε αρνείται ακόμα και τις προσφυγικές ψήφους για το Λαϊκό Κόμμα: «Με έκπληξίν μας είδομεν εις τα χθεσινά φύλλα ότι το Λαϊκόν Κόμμα θα περιλάβη τρεις πρόσφυγας πολιτευομένους εις τον συνδυασμόν Αθηνών. Διατί θα τους περιλάβη; Επί τη βάσει ποίας ηθικής και επί τη βάσει ποίας σκοπιμότητος; …..Αλλά είναι Ελληνες και όμαιμοι και αδελφοί. Ας είναι και αδελφοί και εξάδελφοι. Οταν αποκτήσουν συνείδησιν πολιτικήν και θέλησιν πολιτών ελευθέρων -πράγμα το οποίον δεν θα συμβή ποτέ- τότε θα δικαιούνται να θεωρούνται μεταξύ ημών, όχι μόνον ως εκλογείς αλλά και ως εκλέξιμοι. Επί του παρόντος οι πρόσφυγες δεν έχουν καμμίαν θέσιν εις τους συνδυασμούς του Λαϊκού Κόμματος» («Καθημερινή», 19/7/1928)
[30] Δημήτρης Λιβιεράτος, Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1923-27), εκδ. Κομμούνα, Αθήνα, 1985, σελ. 27-30.
[31] Σπύρος Λιναρδάτος, Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου, Αθήνα, εκδ. Θεμέλιο, 1966, σελ. 175.
[32] Ηλίας Πετρόπουλος, «Οι Πόντιοι», περ. Σχολιαστής, τεύχ. 54, Αθήνα, 1 Σεπτεμβρίου 1087.
[33] Εφημερίδα, Νέοι Στόχοι, Μενιδι, 30 Νοεμβρίου 1989.
[34] Εφημερίδα, Νέοι Στόχοι, Μενιδι, 4 Ιανουαρίου 1990.
[35] Νίκος Ρούμπος, “Συνοικία το όνειρο”, εφημ. Έθνος της Κυριακής, 28 Φεβρουαρίου 1993, σελ. 28-29.
[36] Ήρα Έμκε-Πουλοπούλου, Προβλήματα μετανάστευσης-παλιννόστησης, εκδ. ΙΜΕΟ-ΕΔΗΜ, Αθήνα, 1986, σελ. 64.
[37] Στην περίπτωση αυτή ανήκουν οι 70 οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Σάντα του Κιλκίς. (Μανώλης Μανωλίδης, “Πόντιοι του χθες και του σήμερα μεγαλουργούν”, εφημ. Πρώτη Σελίδα, Κιλκίς, 17 Νοεμβρίου 1994.)
[38] Ήρα Έμκε-Πουλοπούλου, ό.π., σελ. 46. Βλάσης Αγτζίδης, Ποντιακός Ελληνισμός. Από τη γενοκτονία και το σταλινισμό στην περεστρόικα, ό.π., σελ. 112-113. Κωνσταντίνα Μπάδα-Τσομώκου, ό.π., σελ. 52.
[39] “Έντονο κύμα διαμαρτυριών εναντίον των Ποντίων προσφύγων που κατοικούν στην πόλη μας και πολύ περισσότερο εναντίον εκείνων που θα έρθουν σύντομα από τη Σοβιετική Ένωση, ξέσπασε την προηγούμενη εβδομάδα από τους ντόπιους κατοίκους του Μενιδίου… Απαιτούν να προβούν σε δραστηριότητες τέτοιες εναντίον των προσφύγων… ώστε να τους αποβάλλουν.” (Κύριο σχόλιο της εφημερίδας Νέοι Στόχοι, Μενίδι Αττικής, 30 Νοεμβρίου 1989.)
[40] Το γεγονός παρουσιάστηκε από τον Τύπο ως “Ρατσιστική έκρηξη κατά των Ποντίων”. Η ειρωνεία είναι ότι οι ντόπιοι κάτοικοι του χωριού Μεταμόρφωση κατάγονταν από τουρκόφωνους Καππαδόκες πρόσφυγες του 1922. (Γιάννης Λιάπης, “Ρατσισμός χάριν… τουρισμού”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 6 Μαρτίου 1996, σελ. 46.)
[41] Νίκος Ρούμπος, “Συνοικία το όνειρο”, εφημ. Έθνος της Κυριακής, 28 Φεβρουαρίου 1993, σελ. 28-29.
[42] “Οργή Ποντίων για “ατόπημα΄”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 8 Ιουλίου 1995. Μπάμπης Γιαννακίδης, “Ο ρατσισμός, οι Πόντιοι και οι εντυπώσεις”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 13 Ιουλίου 1995.
[43] Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο κάποιου “στοχίτη” στην εφημερίδα Στόχος, στο οποίο η σύγχυση, η προκατάληψη και η άγνοια που είχε ο αρθρογράφος για τον πληθυσμό παρήγαγε μια ακραία ρατσιστική τοποθέτηση. (“Μεγάλο το ποσοστό των Μογγόλων ανάμεσα στους Ρωσοπόντιους που πάνε στη Θράκη”, εφημ. Στόχος, 7 Σεπτεμβρίου 1994.)
[44] Νούλα Ξανθοπλά, “Ρατσισμός σε σχολείο στη Θεσσαλονίκη”, εφημ. Εξουσία, 26 Οκτωβρίου 1996, σελ. 25. Κλέαρχος Τσαουσίδης, “Ξένοι κι εκεί ξένοι κι εδώ”, εφημ. Εξουσία, 26 Οκτωβρίου 1996, σελ. 25. Μπάμπης Γιαννακίδης, “Δεν θέλουν μάθημα με τους παλιννοστούντες”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 27 Σεπτεμβρίου 1996, σελ. 43.
[45] Για τη συμπεριφορά αυτή και την κατάληψη του σχολείου, που έγινε το Σεπτέμβριο του 1996, διαμαρτυρήθηκε η Πανελλήνια Ένωση των Νεοελθόντων, από το 1957, Ελλήνων Ποντίων Προσφύγων εκ Ρωσίας, που εδρεύει στην Αθήνα. (Νούλα Ξανθοπλά, ό.π.)
[46] Η συγκεκριμένη καταγγελία αφορά απαγόρευση εισόδου σε καφέ-πισίνα της περιοχής Νέας Ευκαρπίας σε οικογένεια Ποντίων από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Στην είσοδο τους δήλωσαν ότι “Απαγορεύεται η είσοδος στους Ρωσοπόντιους” (ΑΠΙ. φάκ. πρόσφυγες, μαρτυρία Αλίκης Φουντουκίδου, 26-12-96.). Στο κρούσμα αυτό αντέδρασε έντονα ο ραδιοφωνικός σταθμός “Ακρίτες του Πόντου”, εξαναγκάζοντας τους ιδιοκτήτες του κέντρου να ζητήσουν δημόσια συγνώμη.
[47] Μαρία Χατζηκώστα, “Δεν αυτοκτόνησε για τη Ρωσοπόντια”, περ. Το, Λευκωσία, τεύχ. 495, 3 Νοεμβρίου 1995.
[48] Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από την τοποθέτηση ενός Κυπρίου από την Πάφο: “Είπαμε να τους βοηθήσουμε και να τους φέρουμε στην Κύπρο να εργαστούν. Αξίζει όμως τον κόπο να τους βοηθήσουμε με τα τόσα που κάνουν; Αυτοί είναι τόσο απολίτιστοι, που μας προσβάλλουν σαν λαό. Δεν καταλαβαίνουν ότι είναι φιλοξενούμενοι και αν συνεχιστεί έτσι η κατάσταση θα αναγκαστούμε να χρησιμοποιήσουμε βία εναντίον τους.” (“Φόβος και τρόμος από τους Πόντιους”, εφημ. Αλήθεια, Λευκωσία, 2 Ιουλίου 1995.)
[49] Γιώργος Εφραίμοφ, “Ζητούμε ανθρώπινη μεταχείριση”, εφημ. Εργατικό Βήμα, Λευκωσία, 19 Ιανουαρίου 1994, σελ. 8.
[50] Μαρία Νεγρεπόντη-Δεληβάνη, “Εμείς και οι πρόσφυγες αδελφοί μας”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 22 Μαρτίου 1994, σελ. 46. Κωνσταντίνα Μπάδα-Τσομώκου, «Οι Έλληνες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στην Ελλάδα: αποκλεισμοί, ενσωματώσεις και διλήμματα ταυτότητας», περ. Ουτοπία, τεύχ. 21, Ιούλιος-Αύγουστος 1996, σελ. 57.
[51] Βίκτωρ Νέτας, “Άγνοια, αμάθεια και το δράμα των Ποντίων”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 1 Φεβρουαρίου 1994, σελ. 9, Αιμίλιος Σολωμός, “Ο Πόντος είναι η πατρίδα μας”, εφημ. Σημερινή, Λευκωσία, 24 Μαΐου 1994, σελ. 7.
[52] “Έλληνες στον Καύκασο, Ρωσοπόντιοι στην Ελλάδα”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 11 Ιουνίου 1995.
[53] “Όχι και… ξένοι οι Πόντιοι”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 13 Ιουλίου 1995, σελ. 2.
[54] Μάριος Μαρίνος Χαραλάμπους, Η μυστική ιστορία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη, σελ, 226, 229
[55] Χαρακτηριστική είναι μια επιστολή «Προς τη Βουλή των Ελλήνων» που απέστειλε η «Πανελλήνιος Ένωση των Νεοελθόντων από του 1957 Ελλήνων Ποντίων προσφύγων εκ Ρωσίας» (ΠΕΝΕΠΠΡ) στις 20 Ιανουαρίου 1999. Η επιστολή έχει ως τίτλο «Ούτε οι εχθροί μας οι Τούρκοι και μουσουλμάνοι δεν μας αδίκησαν όπως οι Ελλαδίτες». Μεταξύ άλλων αναφέρονται: «Για να πλουτίζουν κάποια οργανωμένα συμφέροντα από το κράτος εφαρμόζουν άδικα μια πολιτική διώξεων ομογενών που θέλουν να ορθοποδήσουν οικονομικά, να βρουν κάποιο περίπτερο κάποιο μαγαζί για να ζήσουν την οικογένειά τους. Τα περισσότερα προβλήματα το κράτος τα δημιουργεί σ’ αυτούς που θέλουν να νοικοκυρευτούν, να φτιάξουν ένα σπίτι, να ανοίξουν ένα μαγαζί, ένα εργαστήριο, μια επιχείρηση παροχής υπηρεσιών…»
[56] Γιάννης Καρυπίδης, “Τελικά που είναι η πατρίδα μας;” περ. Ελλοπία, τεύχ. 9, Φεβρουάριος-Μάρτιος ‘92, σελ. 50-51. Σε εφημερίδα της Κύπρου δημοσιεύτηκε το εξής: “Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός νεαρού από τη Γεωργία που μου έλεγε: ΄Για μας πατρίδα είναι ο Πόντος, εκεί πρέπει να πάμε. Παντού μας φέρνονται σα να είμαστε ξένοι΄” (Αιμίλιος Σολωμός, «Ο Πόντος είναι η πατρίδα μας», εφημ. Σημερινή, Λευκωσία, 24 Μαϊου 1994, σελ. 7.)
[57] Μάκης Σελαμαζίδης, “Σοφία Σινδοπούλου: Στον κύκλο της προσφυγιάς”, εφημ. Ελευθεροτυπία, 5 Νοεμβρίου 1996, σελ. 45.
[58] Τέτοια είναι η περίπτωση του Δ. Πατμανίδη που τελικά θα αυτοκτονήσει: «Ο Δημήτρης Πατμανίδης με την οικογένειά του ξεριζωμένη από τη φρίκη του πολέμου στο Σοχούμι, έφτασε στην Ελλάδα με όλα τα χαρακτηριστικά της πολιτικής προσφυγιάς. Ο πατέρας με πανεπιστημιακή μόρφωση, βρίσκει δουλειά σε φορτηγό με τα χίλια ζόρια, η μάνα μένει άνεργη, η οικογένεια στοιβάζεται στις παλιές προσφυγικές πολυκατοικίες του Ρέντη. Ο Δημήτρης φοβισμένος κι ευαίσθητος, έρχεται αντιμέτωπος με το φασιστικό ρατσισμό που μαθαίνουν ν’ αναπαραγάγουν οι φτωχοί έλληνες συνομήλικοί του. Πριν γίνει ο ίδιος απομονωμένος και σκοτεινός, αντιμετωπίζει την απαξίωση, τη μοναξιά, τη χλεύη στο σχολείο: «Γεωργιανέ γύρνα πίσω», και όλα φτάνουν στην ανοιχτή βία απέναντί του. Πέρασε στα ψιλά, πως συμμορία «ελληναράδων» συμμαθητών, τον είχε ρίξει στο κάδο σκουπιδιών του σχολείου. Μετά ο Δημήτρης, ντύνεται στα μαύρα, αναζητά και λατρεύει τα όπλα, ακούει «σκοτεινή μουσική», η χαμένη του επικοινωνία γίνεται αδιέξοδα μόνο μέσω του ιντερνετ. Στο τέλος, η ασταθής ισορροπία της δυστυχίας, σπάει. Μια σπαραχτική ιστορία ρατσισμού, για την οποία κανείς δεν θα πληρώσει.” [«Για το μακελειό του Ρέντη»
Τετάρτη 10 Μαρτίου 2010
Το φιάσκο του ΔΝΤ. Κατάρρευση Εθνικών οικονομιών και …δημόσιες σχέσεις με τα ΜΜΕ υπό το βλέμμα των ΗΠΑ.
Δημοσιεύθηκε από olympiada
Πηγή: ΑΝΤΙΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Ένα αποκαλυπτικό άρθρο για την τακτική του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, τις σχέσεις με τα ΜΜ”Ε” και την εποπτεία των ΗΠΑ. Με απλά λόγια, δείτε την ιστορία να επαναλαμβάνεται στην Ελλάδα σε ένα άρθρο γραμμένο από τον Δόκτωρα Mark Weisbrot, διακεκριμένου οικονομολόγου (Washington D.C.) που έζησε τα γεγονότα της Αργεντινής από κοντά μαζί με τον δικό μας “Trader”. Η μετάφραση από τον Α.Π.
Θα κάνουμε μόνο ένα σχόλιο. Μία εικόνα που “ξέφυγε” προς τα έξω. Μία “αδέσποτη” αγελάδα και το πλήθος να ορμά πάνω της και να την κομματιάζει για να εξασφαλίσει λίγο κρέας. Που; Στην ονειρεμένη Αργεντινή που ήταν ένας επίγειος παράδεισος για όσους την είχαν γνωρίσει πριν την “σωτήρια επέμβαση”
Προλογίζει και σχολιάζει (με κόκκινο τα σχόλια) ο Trader.
Το άρθρο αυτό γράφτηκε από έναν πολύ καλό φίλο με τον οποίο ζήσαμε μαζί την “κόλαση” στην Αργεντινή. Αυτή η καταστροφή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που ζήσαμε, μας στοιχειώνει μέχρι σήμερα. Εύχομαι ολόψυχα να κάνω λάθος και η Ελλάδα να μη ζήσει την κόλαση που ζήσαμε εκεί.
Πως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κατέστρεψε την Αργεντινή
Καθώς η κυβέρνηση της Αργεντινής παραιτείτο αντιμέτωπη με μία πραγματική, γενικευμένη εξέγερση και διαδηλώσεις από κάθε τομέα της κοινωνίας, ένας δημοσιογράφος του BBC με ρώτησε εάν αυτή η οικονομική και πολιτική διάλυση θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ήθελα να του απαντήσω ΝΑΙ, μα του είπα αυτό: «Θα εξαρτηθεί απόλυτα από τον τρόπο με τον οποίο θα μεταδώσουν τα γεγονότα αυτά τα ΜΜΕ»!
Μέχρι τώρα φαίνεται ότι το ΔΝΤ ξεπερνά τέτοιους σκοπέλους. Τόσο το ΔΝΤ αλλά και η παγκόσμια τράπεζα – τα δύο ισχυρότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παγκοσμίως – πήραν ένα μεγάλο μάθημα από την τρικυμία που πέρασαν με την αρνητική διαφήμιση κατά τη διάρκεια της Ασιατικής κρίσης λίγα χρόνια πριν. Έτσι, έγιναν πρωτομάστορες στην τέχνη της διαστρέβλωσης των γεγονότων μέσω των ΜΜΕ.
Η κατάρρευση της Αργεντινής έχει τα αποτυπώματα του ΔΝΤ σε όλο το εύρος της. Ο πρώτος και συντριπτικά σημαντικός λόγος των προβλημάτων της χώρας ήταν η κυβερνητική απόφαση να διατηρήσει μία κλειδωμένη ισοτιμία του πέσο με το δολάριο Αμερικής. Στα επόμενα χρόνια, το δολάριο κάλπασε με αποτέλεσμα να ακολουθήσει και το πέσο την υπερτίμηση. (Εδώ βλέπετε ακριβώς τις μεθοδεύσεις της κυβέρνησης Σημίτη με τους επαχθείς όρους εισόδου στην ζώνη του Ευρώ. Το γιατί θα το δείτε αμέσως μετά)
Σε αντίθεση με την εντύπωση του κόσμου (αποτέλεσμα εσκεμμένης παραπληροφόρησης βέβαια), το «ισχυρό νόμισμα» δεν δημιουργεί οικονομικά εύρωστο οργανισμό. (Στην περίπτωση μας, το “ισχυρό νόμισμα” κατέστρεψε την βαριά βιομηχανία της Ελλάδας, τον Τουρισμό καθιστώντας τον πολύ ακριβότερο της γειτονικής Τουρκίας, της Αδριατικής, της Βουλγαρίας κλπ)
Ένα υπερτιμημένο νόμισμα κάνει τις εξαγωγές μίας χώρας πολύ ακριβές και τις εισαγωγές της εικονικά φτηνές. Κοιτάξτε τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το «Ισχυρό» μας δολάριο μας οδήγησε στο ιστορικό ρεκόρ των 400 δις δολαρίων αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο.
Αλλά γίνεται ακόμα πιο καταστροφικό για μία χώρα (όπως η Αργεντινή) όταν καταδικάζει τον εαυτό της σε μία κλειδωμένη ισοτιμία (Το ίδιο ισχύει για την Ελλάδα).
Για να διατηρήσει ένα υπερτιμημένο νόμισμα, μία χώρα χρειάζεται μεγάλα αποθεματικά σε δολάρια: Η χώρα πρέπει να εγγυάται ότι οποιοσδήποτε που θέλει να ανταλλάξει ένα πέσο με ένα δολάριο θα είναι σε θέση να το κάνει. Εδώ ήταν και ο κομβικός ρόλος του ΔΝΤ: Οδήγησε την Αργεντινή στον δανεισμό κολοσσιαίων ποσών για αυτή την «εγγύηση». (εμείς αντίστοιχα θα χρειαζόμασταν αποθεματικά σε Ευρώ. Έχουμε ή Έχουμε ήδη χρεοκοπήσει και δεν το γνωρίζουμε…;)
Εάν αυτό δεν αρκούσε, το ΔΝΤ έθετε έναν όρο για τον δανεισμό στην κυβέρνηση. Την δημιουργία ενός «προγράμματος σταθερότητας» που θα οδηγούσε σε μηδενικό έλλειμμα. Δεν είναι όμως ούτε απαραίτητο, ούτε επιθυμητό για μία κυβέρνηση να ακροβατεί σε έναν προϋπολογισμό σε περίοδο μάλιστα ύφεσης, όταν τα έσοδα από φόρους μειώνονται ενώ οι κοινωνικές δαπάνες αυξάνονται. (Όπως ακριβώς γίνεται τώρα στην Ελλάδα με το περιβόητο πρόγραμμα σταθερότητας για να μειωθεί το έλλειμμα).
Ο στόχος μείωσης του ελλείμματος, η εφαρμογή του προγράμματος σταθερότητας δηλαδή, μπορεί να μην τεκμηριώνεται με οικονομικούς όρους, αλλά έχει μεγάλη αξία στην δημιουργία εντυπώσεων. Εστιάζοντας στον τομέα των κρατικών δαπανών, το ΔΝΤ κατάφερε να «πείσει» την συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ ότι όλα τα δεινά της Αργεντινής οφείλοντο στις «ασύστολες κρατικές δαπάνες». (δεν σας προξενεί εντύπωση ότι όλοι ξαφνικά ανακάλυψαν τον ζημιογόνο δημόσιο τομέα; Δεν σας προβληματίζει η κουστωδία των ελεεινών δημοσιογράφων που ξαφνικά χειροκροτούν τις προσπάθειες για συμμάζεμα των δαπανών του κράτους όταν προεκλογικά ξιφουλκούσαν εναντίον των θέσεων Καραμανλή;)
Το ΔΝΤ τώρα υποστηρίζει ότι ήταν ενάντια στο «κλείδωμα» της συναλλαγματικής ισοτιμίας Ευρώ – Δολαρίου που «επέφερε» αυτόν τον μαζικό δανεισμό! Οι ιθύνοντες του ΔΝΤ υποστηρίζουν ότι προέβησαν σε αυτές τις ενέργειες για να «ικανοποιήσουν» τις απαιτήσεις της τοπικής κυβέρνησης. (Να υποθέσουμε ότι και στην Ελλάδα θα είναι ενάντια στον δανεισμό; Αν ναι, γιατί έρχεται; Για άτοκη χρηματοδότηση;)
Είναι σαν κάποιοι να προσπαθούν να μας πείσουν ότι η Αργεντινή υπαγόρευε στις ΗΠΑ πολιτική! Οπωσδήποτε αυτή η ιστορία δεν στέκει, αλλά για να το αποδείξεις (ποιος δηλαδή έδινε τις «εντολές» και έπαιρνε τις αποφάσεις) είναι σα να προσπαθείς να ακολουθήσεις την ροή ιεραρχίας της Αλ Κάιντα. Οι συνελεύσεις του ΔΝΤ, οι συμβουλευτικές υπηρεσίες στους υπουργούς και όλες οι συζητήσεις ήταν μυστικές. (Σας θυμίζει κάτι αυτή η μυστικοπάθεια; To “Olympia” όμως είχε αποκαλύψει ότι οι σύμβουλοι του ΔΝΤ είχαν ήδη κληθεί. Ο Γ. Παπανδρέου τότε το διέψευδε, χθες όμως το παραδέχτηκε ευθαρσώς. Μετά τα προεκλογικά ψέμματα έχουμε και τα μετεκλογικά)
Υπάρχει όμως μία τάξη μεγέθους για σύγκριση αυτών των ¨δράσεων του ΔΝΤ. Το 1998, υποστήριξε υπερτιμημένα νομίσματα στην Ρωσία και την Βραζιλία δίνοντας κολοσσιαία δάνεια με τεράστια επιτόκια. Και στις δύο περιπτώσεις τα νομίσματα κατέρρευσαν, όμως οι χώρες ωφελήθηκαν από την υποτίμηση. Ο δείκτης ανάπτυξης της Ρωσίας το 2000 ήταν ο μεγαλύτερος τα τελευταία 20 χρόνια.
Και η Αργεντινή θα καταφέρει να συνέλθει, τώρα που υποτίμησε το νόμισμα της και «αθέτησε» την υποχρέωση αποπληρωμής του εξωτερικού της χρέους. Ο λαός της όμως πήρε ένα γερό μάθημα και πλέον θα απαιτεί πάντα κυβερνήσεις που θα έχουν την θέληση να συγκρουστούν με το ΔΝΤ και να εφαρμόσουν πολιτικές που θέτουν σε προτεραιότητα το Εθνικό συμφέρον. (Όπως φαίνεται στην εικόνα δίπλα, ο εξωτερικός δανεισμός της Ελλάδας δεν υπερβαίνει το 20% του συνολικού της χρέους! Οι μεγαλύτεροι πιστωτές του κράτους είναι οι Έλληνες πολίτες!) Σχετικά ΕΔΩ.
Η Ουάσινγκτον βέβαια είχε άλλη άποψη: «Είναι σημαντικό για την Αργεντινή να συνεχίσει να συνεργάζεται («work through» Η ακριβής έκφραση) με το ΔΝΤ για να εφαρμόζει «ορθές πολιτικές», είπε ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου Ari Fleischer ακριβώς πριν την κατάρρευση! Για το ΔΝΤ βλέπετε, η λέξη αποτυχία δεν υπάρχει.
Δρ Weisbrot, Οικονομολόγος, Center for Economic & Policy Research στην Washington, D.C.
Πηγή: ΑΝΤΙΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Ένα αποκαλυπτικό άρθρο για την τακτική του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, τις σχέσεις με τα ΜΜ”Ε” και την εποπτεία των ΗΠΑ. Με απλά λόγια, δείτε την ιστορία να επαναλαμβάνεται στην Ελλάδα σε ένα άρθρο γραμμένο από τον Δόκτωρα Mark Weisbrot, διακεκριμένου οικονομολόγου (Washington D.C.) που έζησε τα γεγονότα της Αργεντινής από κοντά μαζί με τον δικό μας “Trader”. Η μετάφραση από τον Α.Π.
Θα κάνουμε μόνο ένα σχόλιο. Μία εικόνα που “ξέφυγε” προς τα έξω. Μία “αδέσποτη” αγελάδα και το πλήθος να ορμά πάνω της και να την κομματιάζει για να εξασφαλίσει λίγο κρέας. Που; Στην ονειρεμένη Αργεντινή που ήταν ένας επίγειος παράδεισος για όσους την είχαν γνωρίσει πριν την “σωτήρια επέμβαση”
Προλογίζει και σχολιάζει (με κόκκινο τα σχόλια) ο Trader.
Το άρθρο αυτό γράφτηκε από έναν πολύ καλό φίλο με τον οποίο ζήσαμε μαζί την “κόλαση” στην Αργεντινή. Αυτή η καταστροφή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που ζήσαμε, μας στοιχειώνει μέχρι σήμερα. Εύχομαι ολόψυχα να κάνω λάθος και η Ελλάδα να μη ζήσει την κόλαση που ζήσαμε εκεί.
Πως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κατέστρεψε την Αργεντινή
Καθώς η κυβέρνηση της Αργεντινής παραιτείτο αντιμέτωπη με μία πραγματική, γενικευμένη εξέγερση και διαδηλώσεις από κάθε τομέα της κοινωνίας, ένας δημοσιογράφος του BBC με ρώτησε εάν αυτή η οικονομική και πολιτική διάλυση θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ήθελα να του απαντήσω ΝΑΙ, μα του είπα αυτό: «Θα εξαρτηθεί απόλυτα από τον τρόπο με τον οποίο θα μεταδώσουν τα γεγονότα αυτά τα ΜΜΕ»!
Μέχρι τώρα φαίνεται ότι το ΔΝΤ ξεπερνά τέτοιους σκοπέλους. Τόσο το ΔΝΤ αλλά και η παγκόσμια τράπεζα – τα δύο ισχυρότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παγκοσμίως – πήραν ένα μεγάλο μάθημα από την τρικυμία που πέρασαν με την αρνητική διαφήμιση κατά τη διάρκεια της Ασιατικής κρίσης λίγα χρόνια πριν. Έτσι, έγιναν πρωτομάστορες στην τέχνη της διαστρέβλωσης των γεγονότων μέσω των ΜΜΕ.
Η κατάρρευση της Αργεντινής έχει τα αποτυπώματα του ΔΝΤ σε όλο το εύρος της. Ο πρώτος και συντριπτικά σημαντικός λόγος των προβλημάτων της χώρας ήταν η κυβερνητική απόφαση να διατηρήσει μία κλειδωμένη ισοτιμία του πέσο με το δολάριο Αμερικής. Στα επόμενα χρόνια, το δολάριο κάλπασε με αποτέλεσμα να ακολουθήσει και το πέσο την υπερτίμηση. (Εδώ βλέπετε ακριβώς τις μεθοδεύσεις της κυβέρνησης Σημίτη με τους επαχθείς όρους εισόδου στην ζώνη του Ευρώ. Το γιατί θα το δείτε αμέσως μετά)
Σε αντίθεση με την εντύπωση του κόσμου (αποτέλεσμα εσκεμμένης παραπληροφόρησης βέβαια), το «ισχυρό νόμισμα» δεν δημιουργεί οικονομικά εύρωστο οργανισμό. (Στην περίπτωση μας, το “ισχυρό νόμισμα” κατέστρεψε την βαριά βιομηχανία της Ελλάδας, τον Τουρισμό καθιστώντας τον πολύ ακριβότερο της γειτονικής Τουρκίας, της Αδριατικής, της Βουλγαρίας κλπ)
Ένα υπερτιμημένο νόμισμα κάνει τις εξαγωγές μίας χώρας πολύ ακριβές και τις εισαγωγές της εικονικά φτηνές. Κοιτάξτε τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το «Ισχυρό» μας δολάριο μας οδήγησε στο ιστορικό ρεκόρ των 400 δις δολαρίων αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο.
Αλλά γίνεται ακόμα πιο καταστροφικό για μία χώρα (όπως η Αργεντινή) όταν καταδικάζει τον εαυτό της σε μία κλειδωμένη ισοτιμία (Το ίδιο ισχύει για την Ελλάδα).
Για να διατηρήσει ένα υπερτιμημένο νόμισμα, μία χώρα χρειάζεται μεγάλα αποθεματικά σε δολάρια: Η χώρα πρέπει να εγγυάται ότι οποιοσδήποτε που θέλει να ανταλλάξει ένα πέσο με ένα δολάριο θα είναι σε θέση να το κάνει. Εδώ ήταν και ο κομβικός ρόλος του ΔΝΤ: Οδήγησε την Αργεντινή στον δανεισμό κολοσσιαίων ποσών για αυτή την «εγγύηση». (εμείς αντίστοιχα θα χρειαζόμασταν αποθεματικά σε Ευρώ. Έχουμε ή Έχουμε ήδη χρεοκοπήσει και δεν το γνωρίζουμε…;)
Εάν αυτό δεν αρκούσε, το ΔΝΤ έθετε έναν όρο για τον δανεισμό στην κυβέρνηση. Την δημιουργία ενός «προγράμματος σταθερότητας» που θα οδηγούσε σε μηδενικό έλλειμμα. Δεν είναι όμως ούτε απαραίτητο, ούτε επιθυμητό για μία κυβέρνηση να ακροβατεί σε έναν προϋπολογισμό σε περίοδο μάλιστα ύφεσης, όταν τα έσοδα από φόρους μειώνονται ενώ οι κοινωνικές δαπάνες αυξάνονται. (Όπως ακριβώς γίνεται τώρα στην Ελλάδα με το περιβόητο πρόγραμμα σταθερότητας για να μειωθεί το έλλειμμα).
Ο στόχος μείωσης του ελλείμματος, η εφαρμογή του προγράμματος σταθερότητας δηλαδή, μπορεί να μην τεκμηριώνεται με οικονομικούς όρους, αλλά έχει μεγάλη αξία στην δημιουργία εντυπώσεων. Εστιάζοντας στον τομέα των κρατικών δαπανών, το ΔΝΤ κατάφερε να «πείσει» την συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ ότι όλα τα δεινά της Αργεντινής οφείλοντο στις «ασύστολες κρατικές δαπάνες». (δεν σας προξενεί εντύπωση ότι όλοι ξαφνικά ανακάλυψαν τον ζημιογόνο δημόσιο τομέα; Δεν σας προβληματίζει η κουστωδία των ελεεινών δημοσιογράφων που ξαφνικά χειροκροτούν τις προσπάθειες για συμμάζεμα των δαπανών του κράτους όταν προεκλογικά ξιφουλκούσαν εναντίον των θέσεων Καραμανλή;)
Το ΔΝΤ τώρα υποστηρίζει ότι ήταν ενάντια στο «κλείδωμα» της συναλλαγματικής ισοτιμίας Ευρώ – Δολαρίου που «επέφερε» αυτόν τον μαζικό δανεισμό! Οι ιθύνοντες του ΔΝΤ υποστηρίζουν ότι προέβησαν σε αυτές τις ενέργειες για να «ικανοποιήσουν» τις απαιτήσεις της τοπικής κυβέρνησης. (Να υποθέσουμε ότι και στην Ελλάδα θα είναι ενάντια στον δανεισμό; Αν ναι, γιατί έρχεται; Για άτοκη χρηματοδότηση;)
Είναι σαν κάποιοι να προσπαθούν να μας πείσουν ότι η Αργεντινή υπαγόρευε στις ΗΠΑ πολιτική! Οπωσδήποτε αυτή η ιστορία δεν στέκει, αλλά για να το αποδείξεις (ποιος δηλαδή έδινε τις «εντολές» και έπαιρνε τις αποφάσεις) είναι σα να προσπαθείς να ακολουθήσεις την ροή ιεραρχίας της Αλ Κάιντα. Οι συνελεύσεις του ΔΝΤ, οι συμβουλευτικές υπηρεσίες στους υπουργούς και όλες οι συζητήσεις ήταν μυστικές. (Σας θυμίζει κάτι αυτή η μυστικοπάθεια; To “Olympia” όμως είχε αποκαλύψει ότι οι σύμβουλοι του ΔΝΤ είχαν ήδη κληθεί. Ο Γ. Παπανδρέου τότε το διέψευδε, χθες όμως το παραδέχτηκε ευθαρσώς. Μετά τα προεκλογικά ψέμματα έχουμε και τα μετεκλογικά)
Υπάρχει όμως μία τάξη μεγέθους για σύγκριση αυτών των ¨δράσεων του ΔΝΤ. Το 1998, υποστήριξε υπερτιμημένα νομίσματα στην Ρωσία και την Βραζιλία δίνοντας κολοσσιαία δάνεια με τεράστια επιτόκια. Και στις δύο περιπτώσεις τα νομίσματα κατέρρευσαν, όμως οι χώρες ωφελήθηκαν από την υποτίμηση. Ο δείκτης ανάπτυξης της Ρωσίας το 2000 ήταν ο μεγαλύτερος τα τελευταία 20 χρόνια.
Και η Αργεντινή θα καταφέρει να συνέλθει, τώρα που υποτίμησε το νόμισμα της και «αθέτησε» την υποχρέωση αποπληρωμής του εξωτερικού της χρέους. Ο λαός της όμως πήρε ένα γερό μάθημα και πλέον θα απαιτεί πάντα κυβερνήσεις που θα έχουν την θέληση να συγκρουστούν με το ΔΝΤ και να εφαρμόσουν πολιτικές που θέτουν σε προτεραιότητα το Εθνικό συμφέρον. (Όπως φαίνεται στην εικόνα δίπλα, ο εξωτερικός δανεισμός της Ελλάδας δεν υπερβαίνει το 20% του συνολικού της χρέους! Οι μεγαλύτεροι πιστωτές του κράτους είναι οι Έλληνες πολίτες!) Σχετικά ΕΔΩ.
Η Ουάσινγκτον βέβαια είχε άλλη άποψη: «Είναι σημαντικό για την Αργεντινή να συνεχίσει να συνεργάζεται («work through» Η ακριβής έκφραση) με το ΔΝΤ για να εφαρμόζει «ορθές πολιτικές», είπε ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου Ari Fleischer ακριβώς πριν την κατάρρευση! Για το ΔΝΤ βλέπετε, η λέξη αποτυχία δεν υπάρχει.
Δρ Weisbrot, Οικονομολόγος, Center for Economic & Policy Research στην Washington, D.C.
Ο νέος Καπιταλισμός
του Ιωάννη Π. Ζώη
Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ
Αντιμετωπίζουμε την μεγαλύτερη διεθνή οιονομική κρίση από το Β'ΠΠ. Θα προκύψει ένας νέος καπιταλισμός και υπάρχουν ελπίδες πως θα είναι (θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε) πιο δίκαιο, πιο ευγενικό, λιγότερο διχαστικό και λιγότερο “τζογαδόρικο” (“you have a problem, make it an opportunity” λένε οι Αμερικάνοι). Οι πρακτικές συνέπειες της κρίσης για εμάς στις δυτικές χώρες πιθανόν να είναι πιο σημαντικές από την πώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. (Στην χώρα μας όταν ακούω ή βλέπω ορισμένoυς πολιτικούς και συνδικαλιστές της αριστεράς γενικά να μιλάνε για την προσφατή οικονομική κρίση, διακρίνω σε μερικούς μια δόση χαιρεκακίας,
ας τους ενημερώσει κάποιος ότι τα κομμουνιστικά και άλλα μοντέλα--όπως των κόκκινων χμερ στην καμπότζη που κατήργησαν τελείως το χρήμα (!), τα σχολεία κλπ και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια αταξική κοινωνία εξολοθρεύοντας το 1/3 του πληθυσμού της χώρας σε στρατόπεδα εργασίας--έχουν εξαφανισθεί ανεπιστρεπτί, όπως είχε πει και ο κεϋνσιανιστής Galbraith σε μια ομιλία στην Οξφόρδη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, “...ο καπιταλισμός νίκησε αλλά δεν έχω καμία διάθεση για πανηγυρισμούς”...).
Παρότι στα περισσότερα άρθρα επί του θέματος (και γράφηκαν πάρα πολλά), αναφέρεται, με μια εμφανή διάθεση λαϊκής αποενοχοποίησης να στηριχθεί το απλοϊκό επιχείρημα πως για όλα φταίνε οι κακές τράπεζες, η αλήθεια είναι κάπως πιο πολύπλοκη: Η βαθύτερη αιτία της κρίσης θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στην εξής φράση:
Η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση οφείλεται κυρίως στην ανισορροπία των οικονομιών της ανατολής και της δύσης.
Η ανάπτυξη του βιωτικού επιπέδου ημών των κατοίκων της δύσης στον μεγαλύτερο βαθμό τροφοδοτείται από την εργασία των κατοίκων των (απω)-ανατολικών ασιατικών χωρών, και όχι από την εργασία ή την παραγωγικότητά μας, (στην νεο-ελλάδα αυτό ισχύει a fortiori--ενισχυμένα--καθότι συν τοις άλλοις έχουμε από τις χαμηλώτερες παραγωγικότητες στον ΟΟΣΑ, την υψηλώτερη την έχει η Μ. Βρετανία και από τους υψηλότερους δείκτες διαφθοράς). Οι ανατολικές οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Ταϊβάν, Κορέα, κράτη Μ. Ανατολής κλπ) παράγουν και αποταμιεύουν. Τα κεφάλαια αυτά αποταμιεύονται κυρίως σε τράπεζες της δύσης. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια τεράστια ποσότητα διαθέσιμου χρήματος για να δανείζονται οι κάτοικοι των δυτικών χωρών. Αυτό δημιούργησε υπερ-χρέη στις δυτικές οικονομίες. Για παράδειγμα το άθροισμα καταναλωτικού, εταιρικού και δημοσίου χρέους της Μ. Βρετανίας είναι περίπου 300% του ΑΕΠ της χώρας αυτής (παρόμοιο είναι και των ΗΠΑ, της χώρας μας δεν τολμώ να το υπολογήσω...) Άρα λοιπόν το πρώτο μάθημα είναι ότι οι μεν Κινέζοι πχ κλπ θα πρέπει να αρχίσουν να καταναλώνουν κάποιο μέρος του πλούτου που παράγουν και εμείς να μάθουμε να περνάμε με λιγότερα (διότι παράγουμε πολύ λιγότερα από όσα ξοδεύουμε). Ο πρώτος που φταίει συνεπώς είναι οι δυτικές κοινωνίες και οι ηγεσίες τους.
Ας δούμε τώρα τον ρόλο των τραπεζών: Τα διαθέσιμα χρήματα των τραπεζών προέρχονται από δύο πηγές (κατηγορίες), τις καταθέσεις των πελατών (μικροκαταθέτες) και τα χρήματα που προέρχονται από διεθνείς πηγές (διαχειριστές διεθνών κεφαλαίων, διεθνή ιδρύματα, πολυεθνικές κλπ, όλες αυτές οι πηγές της δεύτερης κατηγορίας λέγονται wholesales sources). Υπάρχει ένα μέγεθος που λέγεται customer funding gap (cfg) και βασικά προσμετρά την διαφορά μεταξύ δανείων που έχει δώσει η τράπεζα και των καταθέσεων από μικροκαταθέτες. Το 2001 στις τράπεζες της βρετανίας αυτό το μέγεθος ήταν περίπου μηδέν, κάτι που σημαίνει ότι τα παρεχόμενα δάνεια προέρχονταν από τις καταθέσεις των μικροκαταθετών και ΟΧΙ από wholesales sources ενώ αντίθετα το 2007 τα δάνεια ήταν περίπου διπλάσια από τις μικροκαταθέσεις, που σημαίνει ότι το 50% των χρημάτων προέρχονταν πια από wholesales sources (δηλαδή ουσιαστικά από τις αποταμιεύσεις των κινέζων κλπ...) Οι τράπεζες λοιπόν αφού υπήρχε περίσσεια διαθέσιμου χρήματος (από wholesales sources) άρχισαν να δανείζουν απερίσκεπτα (εδώ φταίνε αυτές αλλά και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί των κρατών που δεν έβαλαν φρένο στο δανεισμό πχ με κατάλληλη ρύθμιση επιτοκίων) αλλά υπήρχε και μεγάλη ζήτηση για δάνεια (εδώ φταίμε εμείς ως επίσης απερίσκεπτοι καταναλωτές/πελάτες—είναι απίθανο στο μέλλον να εμφανισθεί παρόμοια “ρευστότητα”). [Οι τράπεζες στην χώρα μας, εν μέρει λόγω της μεγάλης διαφοράς επιτοκίων δανεισμού και καταθέσεων, σε αυτό τον τομέα του cfg τα πάνε καλύτερα σε σχέση με τις τράπεζες του εξωτερικού, ουδέν κακόν αμιγές καλού!] Αφού υπήρχε διαθέσιμο χρήμα, υπήρχε ζήτηση και άρα εκτοξεύθηκαν και οι τιμές, γεγονός που οδηγούσε σε επιπλέον δανεισμό κοκ, συνεπώς έχουμε δύο παράλληλες φούσκες που τροφοδοτούσε η μία την άλλη, μια φούσκα τιμών και μια φούσκα δανεισμού. Παράλληλα οι υπουργοί οικονομικών και οι κυβερνήσεις “έκαναν την...πάπια” διότι από τις συναλλαγές υπήρχαν φόροι και άρα αυξημένα κρατικά έσοδα. Οι φούσκες όμως κάποτε σκάνε!
Η στιγμή που έσκασαν ήταν τον Αύγουστο του 2007 (εμείς το πληροφορηθήκαμε ένα χρόνο μετά) όταν πολλοί παγκόσμιοι οικονομικοί οργανισμοί άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ πηγαίνουν άσχημα και πως υπήρχε πρόβλημα αποπληρωμής των δανείων. Oι wholesales sources άρχισαν να ζητούν τα χρήματα πίσω από τις τράπεζες οι οποίες έτσι στερήθηκαν την κότα με τα χρυσά αυγά. Ακόμη χειρώτερα, δεν μπορούσαν να τα επιστρέψουν διότι τα είχαν ήδη δανείσει σε επισφαλή δάνεια. To φθινόπωρο πια του 2008 η Αμερικανική κυβέρνηση αρνήθηκε να στηρίξει μια από τις μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες, την Lehman Brothers η οποία χεοκόπησε (αυτό ήταν σημαντικό λάθος της Αμερικανικής κυβέρνησης όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, αν βοηθούσαν τότε να σωθεί η Lehman Brothers, το κόστος και για τον Αμερικανό φορολογούμενο θα ήταν μικρότερο από το ντόμινο που ακολούθησε). Το διεθνές τραπεζικό σύστημα βρέθηκε κοντά στην κατάρρευση. Και τότε οι τράπεζες στράφηκαν για στήριξη στις κυβερνήσεις (και στον φορολογούμενο)...Τα χρήματα που έχουν διατεθεί για την στήριξη των τραπεζών μέχρι στιγμής διεθνώς υπολογίζεται στο ¼ του παγκοσμίου ΑΕΠ! Στην χώρα μας τα πράγματα δεν είναι τόσο δραματικά όσο αλλού, οι τράπεζες δεν “ξανοίχτηκαν” υπερβολικά και δεν ζήτησαν υπερβολικά ποσά για στήριξη από την κυβέρνηση (σε καμία περίπτωση το ¼ του ΑΕΠ).
Η ανάγκη αποπληρωμής αναγκάζει σε πωλήσεις και άρα πτώση τιμών, η κρίση θα σταματήσει όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων φτάσουν στο “σωστό” επίπεδο. Μετά θα αρχίσει η ανάκαμψη και ελπίζουμε να οικοδομηθεί ένα δικαιότερο σύστημα.
Ας ελπίσουμε ότι το πάθημα θα μας γίνει μάθημα. Φταίμε όλοι για την κρίση (σε διαφορετικό βαθμό βέβαια ο καθένας). Στην ανάκαμψη θα πρέπει να προσέξουμε να μην το “παρακάνουμε” με τον προστατευτισμό αλλα να διατηρήσουμε ισορροπίες μεταξύ ελεύθερης αγοράς και ελεγκτικών μηχανισμών
Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ
Αντιμετωπίζουμε την μεγαλύτερη διεθνή οιονομική κρίση από το Β'ΠΠ. Θα προκύψει ένας νέος καπιταλισμός και υπάρχουν ελπίδες πως θα είναι (θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε) πιο δίκαιο, πιο ευγενικό, λιγότερο διχαστικό και λιγότερο “τζογαδόρικο” (“you have a problem, make it an opportunity” λένε οι Αμερικάνοι). Οι πρακτικές συνέπειες της κρίσης για εμάς στις δυτικές χώρες πιθανόν να είναι πιο σημαντικές από την πώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. (Στην χώρα μας όταν ακούω ή βλέπω ορισμένoυς πολιτικούς και συνδικαλιστές της αριστεράς γενικά να μιλάνε για την προσφατή οικονομική κρίση, διακρίνω σε μερικούς μια δόση χαιρεκακίας,
ας τους ενημερώσει κάποιος ότι τα κομμουνιστικά και άλλα μοντέλα--όπως των κόκκινων χμερ στην καμπότζη που κατήργησαν τελείως το χρήμα (!), τα σχολεία κλπ και προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια αταξική κοινωνία εξολοθρεύοντας το 1/3 του πληθυσμού της χώρας σε στρατόπεδα εργασίας--έχουν εξαφανισθεί ανεπιστρεπτί, όπως είχε πει και ο κεϋνσιανιστής Galbraith σε μια ομιλία στην Οξφόρδη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, “...ο καπιταλισμός νίκησε αλλά δεν έχω καμία διάθεση για πανηγυρισμούς”...).
Παρότι στα περισσότερα άρθρα επί του θέματος (και γράφηκαν πάρα πολλά), αναφέρεται, με μια εμφανή διάθεση λαϊκής αποενοχοποίησης να στηριχθεί το απλοϊκό επιχείρημα πως για όλα φταίνε οι κακές τράπεζες, η αλήθεια είναι κάπως πιο πολύπλοκη: Η βαθύτερη αιτία της κρίσης θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στην εξής φράση:
Η πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση οφείλεται κυρίως στην ανισορροπία των οικονομιών της ανατολής και της δύσης.
Η ανάπτυξη του βιωτικού επιπέδου ημών των κατοίκων της δύσης στον μεγαλύτερο βαθμό τροφοδοτείται από την εργασία των κατοίκων των (απω)-ανατολικών ασιατικών χωρών, και όχι από την εργασία ή την παραγωγικότητά μας, (στην νεο-ελλάδα αυτό ισχύει a fortiori--ενισχυμένα--καθότι συν τοις άλλοις έχουμε από τις χαμηλώτερες παραγωγικότητες στον ΟΟΣΑ, την υψηλώτερη την έχει η Μ. Βρετανία και από τους υψηλότερους δείκτες διαφθοράς). Οι ανατολικές οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Ταϊβάν, Κορέα, κράτη Μ. Ανατολής κλπ) παράγουν και αποταμιεύουν. Τα κεφάλαια αυτά αποταμιεύονται κυρίως σε τράπεζες της δύσης. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια τεράστια ποσότητα διαθέσιμου χρήματος για να δανείζονται οι κάτοικοι των δυτικών χωρών. Αυτό δημιούργησε υπερ-χρέη στις δυτικές οικονομίες. Για παράδειγμα το άθροισμα καταναλωτικού, εταιρικού και δημοσίου χρέους της Μ. Βρετανίας είναι περίπου 300% του ΑΕΠ της χώρας αυτής (παρόμοιο είναι και των ΗΠΑ, της χώρας μας δεν τολμώ να το υπολογήσω...) Άρα λοιπόν το πρώτο μάθημα είναι ότι οι μεν Κινέζοι πχ κλπ θα πρέπει να αρχίσουν να καταναλώνουν κάποιο μέρος του πλούτου που παράγουν και εμείς να μάθουμε να περνάμε με λιγότερα (διότι παράγουμε πολύ λιγότερα από όσα ξοδεύουμε). Ο πρώτος που φταίει συνεπώς είναι οι δυτικές κοινωνίες και οι ηγεσίες τους.
Ας δούμε τώρα τον ρόλο των τραπεζών: Τα διαθέσιμα χρήματα των τραπεζών προέρχονται από δύο πηγές (κατηγορίες), τις καταθέσεις των πελατών (μικροκαταθέτες) και τα χρήματα που προέρχονται από διεθνείς πηγές (διαχειριστές διεθνών κεφαλαίων, διεθνή ιδρύματα, πολυεθνικές κλπ, όλες αυτές οι πηγές της δεύτερης κατηγορίας λέγονται wholesales sources). Υπάρχει ένα μέγεθος που λέγεται customer funding gap (cfg) και βασικά προσμετρά την διαφορά μεταξύ δανείων που έχει δώσει η τράπεζα και των καταθέσεων από μικροκαταθέτες. Το 2001 στις τράπεζες της βρετανίας αυτό το μέγεθος ήταν περίπου μηδέν, κάτι που σημαίνει ότι τα παρεχόμενα δάνεια προέρχονταν από τις καταθέσεις των μικροκαταθετών και ΟΧΙ από wholesales sources ενώ αντίθετα το 2007 τα δάνεια ήταν περίπου διπλάσια από τις μικροκαταθέσεις, που σημαίνει ότι το 50% των χρημάτων προέρχονταν πια από wholesales sources (δηλαδή ουσιαστικά από τις αποταμιεύσεις των κινέζων κλπ...) Οι τράπεζες λοιπόν αφού υπήρχε περίσσεια διαθέσιμου χρήματος (από wholesales sources) άρχισαν να δανείζουν απερίσκεπτα (εδώ φταίνε αυτές αλλά και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί των κρατών που δεν έβαλαν φρένο στο δανεισμό πχ με κατάλληλη ρύθμιση επιτοκίων) αλλά υπήρχε και μεγάλη ζήτηση για δάνεια (εδώ φταίμε εμείς ως επίσης απερίσκεπτοι καταναλωτές/πελάτες—είναι απίθανο στο μέλλον να εμφανισθεί παρόμοια “ρευστότητα”). [Οι τράπεζες στην χώρα μας, εν μέρει λόγω της μεγάλης διαφοράς επιτοκίων δανεισμού και καταθέσεων, σε αυτό τον τομέα του cfg τα πάνε καλύτερα σε σχέση με τις τράπεζες του εξωτερικού, ουδέν κακόν αμιγές καλού!] Αφού υπήρχε διαθέσιμο χρήμα, υπήρχε ζήτηση και άρα εκτοξεύθηκαν και οι τιμές, γεγονός που οδηγούσε σε επιπλέον δανεισμό κοκ, συνεπώς έχουμε δύο παράλληλες φούσκες που τροφοδοτούσε η μία την άλλη, μια φούσκα τιμών και μια φούσκα δανεισμού. Παράλληλα οι υπουργοί οικονομικών και οι κυβερνήσεις “έκαναν την...πάπια” διότι από τις συναλλαγές υπήρχαν φόροι και άρα αυξημένα κρατικά έσοδα. Οι φούσκες όμως κάποτε σκάνε!
Η στιγμή που έσκασαν ήταν τον Αύγουστο του 2007 (εμείς το πληροφορηθήκαμε ένα χρόνο μετά) όταν πολλοί παγκόσμιοι οικονομικοί οργανισμοί άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ πηγαίνουν άσχημα και πως υπήρχε πρόβλημα αποπληρωμής των δανείων. Oι wholesales sources άρχισαν να ζητούν τα χρήματα πίσω από τις τράπεζες οι οποίες έτσι στερήθηκαν την κότα με τα χρυσά αυγά. Ακόμη χειρώτερα, δεν μπορούσαν να τα επιστρέψουν διότι τα είχαν ήδη δανείσει σε επισφαλή δάνεια. To φθινόπωρο πια του 2008 η Αμερικανική κυβέρνηση αρνήθηκε να στηρίξει μια από τις μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες, την Lehman Brothers η οποία χεοκόπησε (αυτό ήταν σημαντικό λάθος της Αμερικανικής κυβέρνησης όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, αν βοηθούσαν τότε να σωθεί η Lehman Brothers, το κόστος και για τον Αμερικανό φορολογούμενο θα ήταν μικρότερο από το ντόμινο που ακολούθησε). Το διεθνές τραπεζικό σύστημα βρέθηκε κοντά στην κατάρρευση. Και τότε οι τράπεζες στράφηκαν για στήριξη στις κυβερνήσεις (και στον φορολογούμενο)...Τα χρήματα που έχουν διατεθεί για την στήριξη των τραπεζών μέχρι στιγμής διεθνώς υπολογίζεται στο ¼ του παγκοσμίου ΑΕΠ! Στην χώρα μας τα πράγματα δεν είναι τόσο δραματικά όσο αλλού, οι τράπεζες δεν “ξανοίχτηκαν” υπερβολικά και δεν ζήτησαν υπερβολικά ποσά για στήριξη από την κυβέρνηση (σε καμία περίπτωση το ¼ του ΑΕΠ).
Η ανάγκη αποπληρωμής αναγκάζει σε πωλήσεις και άρα πτώση τιμών, η κρίση θα σταματήσει όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων φτάσουν στο “σωστό” επίπεδο. Μετά θα αρχίσει η ανάκαμψη και ελπίζουμε να οικοδομηθεί ένα δικαιότερο σύστημα.
Ας ελπίσουμε ότι το πάθημα θα μας γίνει μάθημα. Φταίμε όλοι για την κρίση (σε διαφορετικό βαθμό βέβαια ο καθένας). Στην ανάκαμψη θα πρέπει να προσέξουμε να μην το “παρακάνουμε” με τον προστατευτισμό αλλα να διατηρήσουμε ισορροπίες μεταξύ ελεύθερης αγοράς και ελεγκτικών μηχανισμών
Η προέλευση των αθέων
του Ιωάννη Π. Ζώη
Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ
Σύμφωνα με μια κοινωνιολογική έρευνα του 2007, οι φοιτητές του περίφημου πανεπιστημίου της Οξφόρδης ανήκουν στις πιο άθεες ομάδες που έχουν μελετηθεί ποτέ στην Βρετανία: το 57.3% του δείγματος δήλωσε πως δεν πιστέυει σε κανένα θεό την στιγμή που στην υπόλοιπη Βρετανία το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου μόλις 5%.
Αναμενόμενο θα μπορούσε να πει κανείς, οι εν λόγω φοιτητές ακολουθούν τις διδαχές του καθηγητή τους νεοδαρβινιστή Richard Dawkins μιας και η αθεϊα αποτελεί την φυσιολογική στάση των μορφωμένων, ή μήπως όχι? Φαίνεται πως επαληθεύεται το γνωστό κλισέ του διαφωτισμού πως εκεί που κυριαρχεί η λογική ο Θεός συνταξιοδοτείται.
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: Στο ίδιο δείγμα της παραπάνω μελέτης φαίνεται ότι αν και οι άθεοι φοιτητές υπερτερούν (ελαφρά) σε σχέσει με τους πιστεύοντες, στους μεταπτυχιακούς φοιτητές (δηλαδή αυτούς που έχουν ακόμη καλύτερη μόρφωση) οι πιστεύοντες υπερτερούν και μάλιστα με σημαντικά μεγαλύτερη διαφορά (ποσοστό 67.3%). Μια σειρά επιπλέον δεδομένων και ερευνών δείχνουν ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ αθεϊας και μοφωτικού επιπέδου.
Ας δούμε τα αποτελέσματα από την Παγκόσμια Έρευνα Αξιών (World Values Survey), μια διεθνή προσπάθεια να προσδιορισθεί η παγκόσμια κατάσταση των κοινωνικο-πολιτισμικών, ηθικών και πολιτικών αξιών. Τα αποτελέσματα από τις τελευταίες έρευνες του 2005 δείχνουν ότι αν και υπάρχει θετικός συσχετισμός μεταξύ μόρφωσης και έλλειψης πίστης, το φαινόμενο είναι ασθενέστερο και όχι ισχυρότερο μεταξύ όσων έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση (14.8% έναντι 17.2% όσων έχουν δευτεροβάθμια μόρφωση). Επιπρόσθετα, η μελέτη δείχνει πολύ ισχυρότερο συσχετισμό μεταξύ μόρφωσης και παράλογων δοξασιών: Για παράδειγμα μόλις 29.6% των ανθρώπων χωρίς καν στοιχειώδη μόρφωση πιστεύουν στην τηλεπάθεια σε αντίθεση με ένα 51.8% των ανθρώπων με πανεπιστημιακή μόρφωση.
Επιστρέφοντας στην Βρετανία, μια μελέτη των Βρετανικών Κοινωνικών Τάσεων του 2008 (British Social Attitudes-BSA) του καθηγητή David Voas από το πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ αποκαλύπτει ότι ο ιστορικός (θετικός) συσχετισμός μεταξύ μόρφωσης και αθεϊας όχι μόνο έχει αδυνατίσει αλλά στην πραγματικότητα έχει αναστραφεί. Σε δείγμα λευκών ανδρών ηλικίας μεταξύ 25-34 που δηλώνουν άθεοι, μόλις το 25% έχει πανεπιστημιακή μόρφωση εν αντιθέσει με ένα 40% που δηλώνουν θρησκευόμενοι. Η ίδια τάση υπάρχει και μεταξύ των γυναικών και διαφορετικών εθνικών ομάδων (αλλά με διαφορετικά ποσοστά).
Φαίνεται συνεπώς ότι η υποθέση του διαφωτισμού πως η θρησκεία θα αδυνατίζει καθώς ο πληθυσμός μορφώνεται δεν ισχύει πλεόν ή τουλάχιστον απαιτούνται νέα ευρήματα για να συνεχίσει να υποστηρίζεται. Όλα αυτά μαζί με κάποιες προσπάθειες για απαντήσεις αναφέρθηκαν στο εναρκτήριο συνέδριο του παγκόσμιου διεπιστημονικού Μη-θρησκευτικού και Κοσμικού Ερευνητικού Δικτύου που διοργανώθηκε στο κολέγιο Γούλφσον της Οξφόρδης τον περασμένο Δεκέμβριο 2009, το δεύτερο συνέδριο αυτού του είδους που διοργανώθηκε ποτέ (το πρώτο διοργανώθηκα το 1969 στο Βατικανό κάτι που έχει την σημασία του). Οι ομιλίες κατέδειξαν ένα τυφλό σημείο της έρευνας: Την ίδια την αθεϊα. Εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία μιας ιστορικής ανατροπής: Πολλοί κοινωνιολόγοι (που γενικά θεωρούνται οι πιο άθεοι μεταξύ των επιστημόνων), ψυχολόγοι, γνωστικοί ανθρωπολόγοι του 19ου αιώνα (Μάρξ, Φρόϋντ, Βέμπερ, Ντουρκχάιμ, Κομτ) ήταν άθεοι ή “θρησκευτικώς άμουσσοι” όπως το έθετε ο Βέμπερ. “Πως είναι δυνατόν να πιστεύουν τόσοι πολλοί άνθρωποι σε τόσο παράλογες θεϊστικές δοξασίες?” αναρωτιόνταν για τους πιστεύοντες. Αυτό που δεν κατανόησαν ήταν πως υπο εξέταση πρέπει να τεθεί και η δική τους αδυναμία να πιστέψουν. Στα αποτελέσματα του συνεδρίου περιλαμβάνονται τα εξής:
Σε πρώτο στάδιο απαιτείται η δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού λεξιλογίου, για παράδειγμα οι όροι αθεϊστικός (atheistic), μη-θεϊστικός (non-theisitc), μη-θρησκευτικός (non-religious), μη-πιστευτός (unbelieving) και χωρίς θεό (godless) θεωρούμε πως σημαίνουν περίπου το ίδιο αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον.
Υπογραμμίζεται η ανάγκη για επιστημονική μελέτη του “αθεϊστικού εγκεφάλου” και θα πρέπει να ανακαλυφθεί γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν δέχονται το “υπερφυσικό” στοιχείο που πολλοί γνωστικοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως υπάρχει αυτόματα στον εγκέφαλό μας.
Η αθεϊα δεν έχει σχέση με την εφυϊα και την μόρφωση.
Ψυχολογικά απαιτείται η μελέτη της λειτουργίας του οργανισμού/προσωπικότητας χωρίς την ύπαρξη θεϊστικών πεποιθήσεων και πιο συγκεκριμένα πως ο συναισθηματικός κόσμος μεταβάλλεται με την απουσία τους
Ανθρωπολογικά οφείλουμε να κατανοήσουμε πως οι άνθρωποι χωρίς θρησκεία νοηματοδοτούν την ύπαρξή τους.
Κοινωνιολογικά θα πρέπει να μελετηθεί πως τα εναλλακτικά νοηματοδοτικά συστήματα των αθέων κατανέμονται στις κοινωνίες και πως οι μη-θρησκευόμενοι ενσωματώνουν φιλο-κοινωνικά στοιχεία που σχετίζονται άμεσα με την θρησκεία.
Τα αποτελέσματα του συνεδρίου ενθαρρύνουν και τις δύο “παρατάξεις”: Οι θεϊστές βλέπουν πως οι έρευνες δεν δείχνουν ότι οι άθεοι υπερέχουν σε εφυία και μόρφωση ενώ οι άθεοι βλέπουν πως πλεόν δεν θεωρούνται μειοψηφία αλλά αποτελούν σημαντικό τμήμα σε πολλές κοινωνίες.
Το άρθρο βασίστηκε στο άρθρο του new scientist.
Σχόλια (1)
Nastazia - Υπάρχουν και χειρότερα...
"...η δεισιδαιμονία είναι χειρότερο κακό από το αντίθετο άκρο του αθεϊσμού. Παριστάνεται ως το περισσότερο αφηρημένο είδος τρόμου:
Αυτός που φοβάται το Θεό, φοβάται τα πάντα - τη γη, τη θάλασσα, τον αέρα, τους ουρανούς, το σκοτάδι, το φως, τον ήχο, τη σιωπή, τα όνειρα...
Μόνη η δεισιδαιμονία δεν κάνει εκεχειρία με τον ύπνο, αλλά αρνείται στο νου αυτή τη μοναδική ευκαιρία να επιτύχει την ανάπαυση και την ανανεωμένη εμπιστοσύνη, απωθώντας τις πικρές και οδυνηρές σκέψεις που αφορούν στο θείο. Ο ύπνος του δεισιδαίμονα είναι σαν την Κόλαση του αμαρτωλού: η δεισιδαιμονία ξυπνά τρομακτικές εικόνες δαιμόνων, τερατόμορφων φαντασμάτων, εκδικητικών Ερινύων. Βασανίζει τη δύστυχη ψυχή, την εκδιώκει από τον ύπνο με εφιάλτες. Μαστιγωμένη και χτυπημένη στα ίδια της τα χέρια, η ψυχή φαντάζεται πως υποφέρει στα χέρια των άλλων και δέχεται περίεργες και φοβερές διαταγές."
Ο ίδιος ο θάνατος δεν φέρνει την ανακούφιση:
Οι βαθιές πύλες της Κολάσεως ανοίγουν, ποτάμια φωτιάς ενώνονται με τα ρεύματα της Στυγός. Το σκοτάδι είναι γεμάτο φανταστικά φαντάσματα, με τρομακτικά βλέμματα και οικτρές κραυγές: δικαστές, βασανιστές, άβυσσοι, χάσματα, συνωστισμένα με αναρίθμητα βάσανα".
Ο Αθεϊσμός, η απουσία πίστης στους θεούς, είναι αντιθέτως κάτι λιγότερο σοβαρό, ένα νοητικό σφάλμα, που δεν επιδεινώνεται από το συναισθηματικό τραύμα..."
(σχόλια στο Περί Δεισιδαιμονίας του Πλούταρχου από D.A. Russel, N. Y. 1973)
Πηγή: ΑΝΤΙΦΩΝΟ
Σύμφωνα με μια κοινωνιολογική έρευνα του 2007, οι φοιτητές του περίφημου πανεπιστημίου της Οξφόρδης ανήκουν στις πιο άθεες ομάδες που έχουν μελετηθεί ποτέ στην Βρετανία: το 57.3% του δείγματος δήλωσε πως δεν πιστέυει σε κανένα θεό την στιγμή που στην υπόλοιπη Βρετανία το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου μόλις 5%.
Αναμενόμενο θα μπορούσε να πει κανείς, οι εν λόγω φοιτητές ακολουθούν τις διδαχές του καθηγητή τους νεοδαρβινιστή Richard Dawkins μιας και η αθεϊα αποτελεί την φυσιολογική στάση των μορφωμένων, ή μήπως όχι? Φαίνεται πως επαληθεύεται το γνωστό κλισέ του διαφωτισμού πως εκεί που κυριαρχεί η λογική ο Θεός συνταξιοδοτείται.
Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: Στο ίδιο δείγμα της παραπάνω μελέτης φαίνεται ότι αν και οι άθεοι φοιτητές υπερτερούν (ελαφρά) σε σχέσει με τους πιστεύοντες, στους μεταπτυχιακούς φοιτητές (δηλαδή αυτούς που έχουν ακόμη καλύτερη μόρφωση) οι πιστεύοντες υπερτερούν και μάλιστα με σημαντικά μεγαλύτερη διαφορά (ποσοστό 67.3%). Μια σειρά επιπλέον δεδομένων και ερευνών δείχνουν ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ αθεϊας και μοφωτικού επιπέδου.
Ας δούμε τα αποτελέσματα από την Παγκόσμια Έρευνα Αξιών (World Values Survey), μια διεθνή προσπάθεια να προσδιορισθεί η παγκόσμια κατάσταση των κοινωνικο-πολιτισμικών, ηθικών και πολιτικών αξιών. Τα αποτελέσματα από τις τελευταίες έρευνες του 2005 δείχνουν ότι αν και υπάρχει θετικός συσχετισμός μεταξύ μόρφωσης και έλλειψης πίστης, το φαινόμενο είναι ασθενέστερο και όχι ισχυρότερο μεταξύ όσων έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση (14.8% έναντι 17.2% όσων έχουν δευτεροβάθμια μόρφωση). Επιπρόσθετα, η μελέτη δείχνει πολύ ισχυρότερο συσχετισμό μεταξύ μόρφωσης και παράλογων δοξασιών: Για παράδειγμα μόλις 29.6% των ανθρώπων χωρίς καν στοιχειώδη μόρφωση πιστεύουν στην τηλεπάθεια σε αντίθεση με ένα 51.8% των ανθρώπων με πανεπιστημιακή μόρφωση.
Επιστρέφοντας στην Βρετανία, μια μελέτη των Βρετανικών Κοινωνικών Τάσεων του 2008 (British Social Attitudes-BSA) του καθηγητή David Voas από το πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ αποκαλύπτει ότι ο ιστορικός (θετικός) συσχετισμός μεταξύ μόρφωσης και αθεϊας όχι μόνο έχει αδυνατίσει αλλά στην πραγματικότητα έχει αναστραφεί. Σε δείγμα λευκών ανδρών ηλικίας μεταξύ 25-34 που δηλώνουν άθεοι, μόλις το 25% έχει πανεπιστημιακή μόρφωση εν αντιθέσει με ένα 40% που δηλώνουν θρησκευόμενοι. Η ίδια τάση υπάρχει και μεταξύ των γυναικών και διαφορετικών εθνικών ομάδων (αλλά με διαφορετικά ποσοστά).
Φαίνεται συνεπώς ότι η υποθέση του διαφωτισμού πως η θρησκεία θα αδυνατίζει καθώς ο πληθυσμός μορφώνεται δεν ισχύει πλεόν ή τουλάχιστον απαιτούνται νέα ευρήματα για να συνεχίσει να υποστηρίζεται. Όλα αυτά μαζί με κάποιες προσπάθειες για απαντήσεις αναφέρθηκαν στο εναρκτήριο συνέδριο του παγκόσμιου διεπιστημονικού Μη-θρησκευτικού και Κοσμικού Ερευνητικού Δικτύου που διοργανώθηκε στο κολέγιο Γούλφσον της Οξφόρδης τον περασμένο Δεκέμβριο 2009, το δεύτερο συνέδριο αυτού του είδους που διοργανώθηκε ποτέ (το πρώτο διοργανώθηκα το 1969 στο Βατικανό κάτι που έχει την σημασία του). Οι ομιλίες κατέδειξαν ένα τυφλό σημείο της έρευνας: Την ίδια την αθεϊα. Εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία μιας ιστορικής ανατροπής: Πολλοί κοινωνιολόγοι (που γενικά θεωρούνται οι πιο άθεοι μεταξύ των επιστημόνων), ψυχολόγοι, γνωστικοί ανθρωπολόγοι του 19ου αιώνα (Μάρξ, Φρόϋντ, Βέμπερ, Ντουρκχάιμ, Κομτ) ήταν άθεοι ή “θρησκευτικώς άμουσσοι” όπως το έθετε ο Βέμπερ. “Πως είναι δυνατόν να πιστεύουν τόσοι πολλοί άνθρωποι σε τόσο παράλογες θεϊστικές δοξασίες?” αναρωτιόνταν για τους πιστεύοντες. Αυτό που δεν κατανόησαν ήταν πως υπο εξέταση πρέπει να τεθεί και η δική τους αδυναμία να πιστέψουν. Στα αποτελέσματα του συνεδρίου περιλαμβάνονται τα εξής:
Σε πρώτο στάδιο απαιτείται η δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού λεξιλογίου, για παράδειγμα οι όροι αθεϊστικός (atheistic), μη-θεϊστικός (non-theisitc), μη-θρησκευτικός (non-religious), μη-πιστευτός (unbelieving) και χωρίς θεό (godless) θεωρούμε πως σημαίνουν περίπου το ίδιο αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον.
Υπογραμμίζεται η ανάγκη για επιστημονική μελέτη του “αθεϊστικού εγκεφάλου” και θα πρέπει να ανακαλυφθεί γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν δέχονται το “υπερφυσικό” στοιχείο που πολλοί γνωστικοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως υπάρχει αυτόματα στον εγκέφαλό μας.
Η αθεϊα δεν έχει σχέση με την εφυϊα και την μόρφωση.
Ψυχολογικά απαιτείται η μελέτη της λειτουργίας του οργανισμού/προσωπικότητας χωρίς την ύπαρξη θεϊστικών πεποιθήσεων και πιο συγκεκριμένα πως ο συναισθηματικός κόσμος μεταβάλλεται με την απουσία τους
Ανθρωπολογικά οφείλουμε να κατανοήσουμε πως οι άνθρωποι χωρίς θρησκεία νοηματοδοτούν την ύπαρξή τους.
Κοινωνιολογικά θα πρέπει να μελετηθεί πως τα εναλλακτικά νοηματοδοτικά συστήματα των αθέων κατανέμονται στις κοινωνίες και πως οι μη-θρησκευόμενοι ενσωματώνουν φιλο-κοινωνικά στοιχεία που σχετίζονται άμεσα με την θρησκεία.
Τα αποτελέσματα του συνεδρίου ενθαρρύνουν και τις δύο “παρατάξεις”: Οι θεϊστές βλέπουν πως οι έρευνες δεν δείχνουν ότι οι άθεοι υπερέχουν σε εφυία και μόρφωση ενώ οι άθεοι βλέπουν πως πλεόν δεν θεωρούνται μειοψηφία αλλά αποτελούν σημαντικό τμήμα σε πολλές κοινωνίες.
Το άρθρο βασίστηκε στο άρθρο του new scientist.
Σχόλια (1)
Nastazia - Υπάρχουν και χειρότερα...
"...η δεισιδαιμονία είναι χειρότερο κακό από το αντίθετο άκρο του αθεϊσμού. Παριστάνεται ως το περισσότερο αφηρημένο είδος τρόμου:
Αυτός που φοβάται το Θεό, φοβάται τα πάντα - τη γη, τη θάλασσα, τον αέρα, τους ουρανούς, το σκοτάδι, το φως, τον ήχο, τη σιωπή, τα όνειρα...
Μόνη η δεισιδαιμονία δεν κάνει εκεχειρία με τον ύπνο, αλλά αρνείται στο νου αυτή τη μοναδική ευκαιρία να επιτύχει την ανάπαυση και την ανανεωμένη εμπιστοσύνη, απωθώντας τις πικρές και οδυνηρές σκέψεις που αφορούν στο θείο. Ο ύπνος του δεισιδαίμονα είναι σαν την Κόλαση του αμαρτωλού: η δεισιδαιμονία ξυπνά τρομακτικές εικόνες δαιμόνων, τερατόμορφων φαντασμάτων, εκδικητικών Ερινύων. Βασανίζει τη δύστυχη ψυχή, την εκδιώκει από τον ύπνο με εφιάλτες. Μαστιγωμένη και χτυπημένη στα ίδια της τα χέρια, η ψυχή φαντάζεται πως υποφέρει στα χέρια των άλλων και δέχεται περίεργες και φοβερές διαταγές."
Ο ίδιος ο θάνατος δεν φέρνει την ανακούφιση:
Οι βαθιές πύλες της Κολάσεως ανοίγουν, ποτάμια φωτιάς ενώνονται με τα ρεύματα της Στυγός. Το σκοτάδι είναι γεμάτο φανταστικά φαντάσματα, με τρομακτικά βλέμματα και οικτρές κραυγές: δικαστές, βασανιστές, άβυσσοι, χάσματα, συνωστισμένα με αναρίθμητα βάσανα".
Ο Αθεϊσμός, η απουσία πίστης στους θεούς, είναι αντιθέτως κάτι λιγότερο σοβαρό, ένα νοητικό σφάλμα, που δεν επιδεινώνεται από το συναισθηματικό τραύμα..."
(σχόλια στο Περί Δεισιδαιμονίας του Πλούταρχου από D.A. Russel, N. Y. 1973)
Τετάρτη 3 Μαρτίου 2010
ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΜΑΣ
Η πολιτισμική στειρότητα της τυφλής λατρείας και μίμησης του παρελθόντος
[ O Koρνήλιος Καστοριάδης ανέκαθεν πίστευε, ότι η Ιστορία είναι γνήσια και πρωτότυπη δημιουργία και διαφωνούσε τόσο με την αντίληψη περί ιστορικής “νομοτέλειας”, όσο και με την αντίληψη των θεωρουμένων ως σημαντικών ιστορικών δημιουργιών σαν πρότυπα προς στείρα μίμηση.
Το κείμενο αυτό, το οποίο είναι από διάλεξη, που έδωσε ο Κ. Καστοριάδης το 1994 “φωτογραφίζει” εκτός από την δουλική αρχαιολατρεία, τον βυζαντινοθρεμμένο εθνικό κομπλεξισμό, την καθαρευουσιάνικη γλωσσική “καθαρότητα” και -χωρίς να το έχει επιδιώξει- κάποιες άλλες φαιδρές καταστάσεις της σημερινής Ελλάδας (π.χ. χλαμυδοφορίες κ.λπ.) εντάσσοντας στα σωστά ιστορικά τους πλαίσια τις σημερινές γραφικότητες και αντιλήψεις, που ταλανίζουν την νεοελληνική κοινωνία. ]
Τι σηµαίνει το γεγονός, ότι διερωτώµεθα για τη σχέση µας µε την Παράδοση; Οτι κατά κάποιον τρόπο έχουµε βγει απʼ την Παράδοση. Αυτό το καταλαβαίνουµε πρώτα-πρώτα εµπειρικά. Οι φυλές και οι λαοί, που έχουν µείνει κλεισµένοι µέσα στην παράδοσή τους δεν βλέπουν καν την Παράδοση σαν Παράδοση: Ζουν µέσα σε αυτήν και θεωρούν την παρούσα ζωή τους σαν συνέχεια ενός αµετάβλητου τρόπου ζωής. Και µπορούµε να το καταλάβουµε και λογικά: Για να διερωτηθούµε για τη σχέση µας µε την Παράδοση πρέπει η σχέση αυτή να έχει γίνει, περισσότερο ή λιγότερο προβληµατική, πρέπει να έχει δηµιουργηθεί µια απόσταση απʼ την Παράδοση. Απόσταση δεν σηµαίνει απεµπόληση ή λησµονιά. Σηµαίνει και άλλου είδους παρουσία και άλλου είδους σχέση. Μια σύντοµη ανασκόπηση της ανθρώπινης ιστορίας µας δείχνει ακριβώς δυο κύριους τύπους σχέσης µε την Παράδοση.
Ετερόνομες κοινωνίες: Η παθητική σχέση με την Παράδοση
Ο πρώτος, που ασφαλώς πρέπει να ήταν και µόνος για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια µέχρι την 1η χιλιετία π.Χ., είναι ο τύπος των αρχαϊκών (ή πρωτόγονων ή αγρίων) κοινωνιών. Αν στηριχτούµε στη γνώση, που έχουµε για τέτοιου τύπου κοινωνίες από την εθνολογία (που τις µελέτησε τους δυο τελευταίους αιώνες), θα συνάγουµε, ότι σε αυτές τις κοινωνίες τρόπος ζωής, έθιµα, οργάνωση, τεχνική, διαβιβάζονται σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Ανεπαίσθητες αλλοιώσεις βέβαια συνεχώς εµφανίζονται, αλλιώς δεν θα υπήρχε διάκριση ανάµεσα στις διάφορες ηωλιθικές, παλαιολιθικές και νεολιθικές εποχές. Αλλά οι κοινωνίες αυτές δεν έχουν συνείδηση αυτών των αλλοιώσεων. Πιστεύουν, ότι από τότε που υπάρχει η φυλή τους, η ζωή τους και οι νόµοι τους έµειναν οι ίδιοι. Βέβαια από όσο ξέρουµε, όχι µόνο υπάρχει µια συνείδηση του χρόνου και της διαδοχής των γενεών, αλλά υπάρχει και µια µυθική παράσταση ενός πρώτου χρόνου ή «πρώτης στιγµής», στιγµής δηµιουργίας και του κόσµου και της ίδιας της φυλής. Αυτή αποδίδεται σε έναν ή πολλούς θεούς και σε έναν ή πολλούς «ήρωες» ή προγόνους, που έθεσαν µια για πάντα τους νόµους, την τάξη και την οργάνωση του κόσµου και της φυλής. Οι δηµιουργοί αυτοί, θείοι ή ανθρώπινοι, έχουν πάντως µια ιερή φύση που φυσικά µεταβιβάζουν και στα δηµιουργήµατά τους. Από αυτά απορρέει άµεσα ο ιερός χαρακτήρας των θεσµών της φυλής, που κάνει ιερόσυλη και βλάσφηµη κάθε ιδέα µεταβολής τους. Οι θεσµοί, όπως ο τρόπος ζωής, είναι κυριολεκτικά καθιερωµένοι µια για πάντα λόγω της ιερής προέλευσής τους.
Η κλασική Εβραϊκή Παράδοση, που κληρονόµησε και ο Χριστιανισµός και το Ισλάµ, παρʼ όλο που προέρχεται από µια κοινωνία, που µε κανένα τρόπο δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί αρχαϊκή, πρωτόγονη ή άγρια, προσφέρει µια τέλεια εικόνα αυτής της κατάστασης. Ο θεός δηµιούργησε τον κόσµο και τους ανθρώπους, διάλεξε ανάµεσα σʼ αυτούς µια φυλή, στην οποία µια σειρά από θεόπνευστους «ήρωες» -Αβραάµ, Ισαάκ, Ιακώβ και τελικά Μωυσής παρουσίασαν τους νόµους του Θεού.
Αυτές οι κοινωνίες µπορούν να ονοµαστούν ετερόνοµες, γιατί θεωρούν τους νόµους τους δοσµένους από κάποιον ανώτερο Άλλο και συνεπώς απαγορεύουν στον εαυτό τους οπιαδήποτε µεταβολή αυτών των νόµων. Από την σκοπιά όπου τοποθετηθήκαµε, η σχέση αυτών των κοινωνιών µε την Παράδοση µπορεί να ονοµαστεί παθητική.
Σεβασμός και μεταμόρφωση: Η ενεργητική σχέση με την Παράδοση
Μια ιστορική στροφή, καλύτερα ρήξη, εµφανίζεται µε την αρχαία Ελλάδα και ξανά µετά από πολλούς αιώνες στη Δυτική Ευρώπη. Και στις δυο αυτές περιπτώσεις η σχέση µε την Παράδοση αλλάζει και µπορεί να ονοµαστεί ενεργητική. Η αλλαγή αυτή είναι φυσικά οργανικά συνδεδεµένη µε αυτό που συνιστά την απόλυτη ιστορική ιδιοµορφία της αρχαίας Ελλάδας, τη δηµιουργία για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία µιας κίνησης προς την αυτονοµία, δηλαδή την ελευθερία, σε σχεδόν όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής, κατά πρώτο λόγο στην πολιτική µε τη δηµιουργία της δηµοκρατίας και στη σκέψη µε τη δηµιουργία της φιλοσοφίας και της επιστήµης.
Η δηµιουργία αυτή ισοδυναµεί βέβαια µε µια ριζική ρήξη µε την προηγούµενη κατάσταση πραγµάτων. Η Αθηναϊκή δηµοκρατία, στην ουσία της, δεν έχει καµµιά σχέση µε τις οµηρικές ή µινωικές ή µυκηναϊκές βασιλείες, όπως και η φιλοσοφία αναδύεται ως καταστροφή της Μυθικής Παράδοσης του κόσµου. Π.χ. και οι δυο πρώτοι ιστορικοί, ο Εκαταίος και ο Ηρόδοτος αρχίζουν τα συγγράµατά τους και τα δικαιολογούν µε την βεβαίωση, ότι αυτά που οι Ελληνες διηγούνται για το παρελθόν τους είναι παραµύθια. Εν τούτοις, αυτά µε κανέναν τρόπο δεν σηµαίνουν απεµπόληση ή λησµονιά της Παράδοσης. Συµβαδίζουν µε την διαµόρφωση µιας νέας σχέσης ανάµεσα στο παρόν και το παρελθόν, που µπορεί να τη χαρακτηρίσει κανείς µε δυο λέξεις φαινοµενικά αντιφατικές, σεβασµός και µεταµόρφωση. Η αντίφαση αίρεται άµα σκεφτούµε ότι σʼ αυτό το πεδίο σεβασµός δεν σηµαίνει τυφλή λατρεία και παγωµένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος µέσω της µεταµόρφωσης των στοιχείων του, που έτσι γίνονται σηµαντικά για το παρόν.
Σεβασµός δεν σηµαίνει τυφλή λατρεία και παγωµένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος µέσω της µεταµόρφωσης των στοιχείων του, που έτσι γίνονται σηµαντικά για το παρόν.
Θα προσπαθήσω να κάνω κατανοητό αυτό που θέλω να πω µε παραδείγµατα από τον χώρο της τέχνης και ιδιαίτερα αυτού που ονοµάζουµε λογοτεχνία. Ξέρουµε, ότι ο Οµηρος έµεινε πάντα ζωντανός στην κλασική Ελλάδα, τα οµηρικά έπη τα τραγουδούσαν στις γιορτές και τα παιδιά τα µάθαιναν στο σχολείο. Ξέρουµε όµως επίσης, ότι µετά τον Ησίοδο και το έπος και το χαρακτηριστικό του µέτρο, το δακτυλικό εξάµετρο, εξαφανίζονται και ότι οι καινούργιοι ποιητές ο Αρχίλοχος, η Σαπφώ και αυτοί που ακολούθησαν δηµιουργούν νέα µέτρα, νέα θέµατα, νέες µορφές ποίησης. Αυτό δεν εµπόδισε τους κλασικούς φιλόσοφους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, να παραθέτουν τους οµηρικούς στίχους στα φιλοσοφικά τους κείµενα. Αλλά µόνο στην Αλεξανδρινή Εποχή, εποχή παρακµής, µε τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου, εµφανίζεται µια προσπάθεια µίµησης των οµηρικών επών, φυσικά µε πολύ µέτρια αποτελέσµατα.
Αλλά το πιό λαµπρό παράδειγµα αυτής της δηµιουργικής µεταµόρφωσης της Παράδοσης µας το δίνει η Αθηναϊκή Τραγωδία και η σχέση της µε την άλλη προαιώνια µεγάλη Ελληνική δηµιουργία, το Μύθο. Ολοι οι λαοί έχουν ωραίους µύθους, αλλά µόνο οι αρχαίοι Ελληνικοί µύθοι είναι αληθινοί, µεστοί από ανθρωπολογικά και κοσµολογικά νοήµατα, αληθινά που παρουσιάζονται µε µυθική µορφή. Είναι φυσικά αδύνατο να ξέρουµε ως ποιό βαθµό αυτό το νόηµα των µύθων σε όλη του την έκταση και την ένταση µπορούσαν να το αφοµοιώσουν και να το οικειοποιηθούν οι Ελληνες, ας πούµε του 6ου π.Χ. αιώνα. Λογικό είναι να υποθέσουµε, ότι τουλάχιστον ασυνείδητα και υπόγεια τους άγγιξε, αλλιώς και οι µύθοι ως µύθοι δεν θα είχαν διασωθεί. Αυτό που εµφατικά ξέρουµε είναι, ότι η τραγωδία, που µε µόνη εξαίρεση τους «Πέρσες» του Αισχύλου και την «Μιλήτου Αλωση» του Φρύνιχου έχει ως αποκλειστικό θέµα της τους µύθους, αφʼ ενός αναλαµβάνει αυτό το νόηµα, το κάνει προσιτό σε όλους, το πλουτίζει, ασφαλώς το µεταµορφώνει και του δίνει µιας εκπληκτικής έντασης και ενάργειας παρουσίαση µε την ενσάρκωσή του σε ανθρώπινους χαρακτήρες και λόγους, αφʼ ετέρου εκσυγχρονίζει τους µύθους, τους πλέκει µε τα καινούργια προβλήµατα, που αντιµετωπίζουν οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα.
Η Τραγωδία ούτε επαναλαµβάνει το µύθο, ούτε τον χρησιµοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρίζεται στις δυνατότητές του και δηµιουργεί µια καινούργια µορφή τέχνης, που της επιτρέπει σε µια οργανική συνέχεια µε το µύθο να παρουσιάσει καινούργια περιεχόµενα.
Ταυτόχρονα βλέπουµε τους ποιητές να τροποποιούν και να πλουτίζουν την πλοκή των µύθων. Αναµφισβήτητη ένδειξη µας δίνει στην ποιητική του ο Αριστοτέλης, λέγοντας ότι η σηµαντικότερη αρετή του τραγικού ποιητή είναι η µυθοσκοπία. Θα έπρεπε να είχαµε το χρόνο να το δείξουµε αυτό πάνω σε συγκεκριµένα παραδείγµατα. Θα περιοριστώ να αναφέρω την «Ορέστεια» του Αισχύλου, τις τρεις Θηβαϊκές τραγωδίες του Σοφοκλή («Οιδίπους τύραννος», «Οιδίπους επί Κολονώ», «Αντιγόνη») και τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη. Συνοπτικά η Τραγωδία ούτε επαναλαµβάνει το Μύθο, ούτε τον χρησιµοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρίζεται στις δυνατότητές του και δηµιουργεί µια καινούργια µορφή τέχνης, που της επιτρέπει σε µια οργανική συνέχεια µε το µύθο να παρουσιάσει καινούργια περιεχόµενα. Ανάλογες αναπτύξεις θα µπορούσε να κάνει κανείς για την Αρχιτεκτονική, τη Γλυπτική ή τη Ζωγραφική, όσο την ξέρουµε από τα αγγεία.
Δυτικοευρωπαϊκός Πολιτισμός: Μιά καινούρια σχέση με την Παράδοση
Από αυτή τη σκοπιά, τη δηµιουργία µιας καινούργιας σχέσης µε την Παράδοση, ο µόνος αληθινός κληρονόµος της αρχαίας Ελλάδας είναι η Δυτική Ευρώπη. Χωρίς να µακρυγορήσω θα υπενθυµίσω πόσο ο Δυτικοευρωπαϊκός Πολιτισµός από τον 11ο αιώνα και πέρα και υπήρξε επαναστατικά δηµιουργός και διατήρησε µια γνήσια σχέση µε την Παράδοση, που είχε πίσω του είτε λαϊκή, είτε «καλλιεργηµένη». Η Παράδοση αυτή περιλαµβάνει βέβαια κατά πρώτο λόγο τη Χριστιανική κληρονοµιά και αργότερα την Ελληνορωµαϊκή κληρονοµιά.
Και σʼ αυτήν την περίπτωση, µιλώντας πολύ σύντοµα, θα πάρω για παράδειγµα την καταπληκτική εξέλιξη της Δυτικοευρωπαϊκής Ζωγραφικής, που αρχίζει µε µια εκκλησιαστική εικονογραφία, παραφυάδα της Βυζαντινής και από τον Giotto και µετά παρουσιάζει µια ακατάπαυστη δηµιουργική ανανέωση, που όµως είναι ταυτόχρονα µια αδιάκοπη οργανική συνέχεια ως το 1950. Το ίδιο ισχύει και για την µουσική που βγαίνει και από την εκκλησιαστική ρίζα του Γρηγοριανού Άσµατος και από την φολκλορική ρίζα λαϊκών µελωδών, ρυθµών και τρόπων. Η βαθειά σχέση µεγάλων µουσικών δηµιουργών, όπως οι κλασικοί Γερµανοί, ο Chοpin, o Mussorgsky, o Albéniz, µʼ αυτές τις ρίζες, αλλά και η ικανότητά τους να µετουσιώνουν επαναστατικά τα στοιχεία της Παράδοσης, που χρησιµοποιούν είναι προφανείς. Το πιό έντονο παράδειγµα αυτής της σχέσης προσφέρει ίσως η Δυτικοευρωπαϊκή Φιλοσοφία η οποία, µέσα από τις συνεχείς τοµές στην ιστορία της σκέψης, που παρουσιάζει εξελίσσεται πάνω σε ρητή αναφορά µε την Παράδοση της Φιλοσοφικής Θεολογίας του Μεσαίωνα και της Κλασικής Ελληνικής Φιλοσοφίας.
Βυζάντιο: Στείρα, µιµητική και επαναληπτική σχέση με την Παράδοση
Η περίπτωση της Δυτικής Ευρώπης παίρνει για µας όλο το τραγικό της βάρος, αν την αντιπαραθέσουµε µʼ αυτά που έγιναν ή δεν έγιναν στο ανατολικό µέρος της άλλοτε Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, στο Βυζάντιο. Παρά το ότι το Βυζάντιο δεν υποχρεώθηκε να διασχίσει την περίοδο καθαρής βαρβαρότητας που υπέστη η Δυτική Ευρώπη από τον 5ο ως τον 11ο αιώνα, ο πολιτισµός του µας δίνει στις µεγάλες του γραµµές µια στατική εικόνα απολιθωµένων µορφών. Η σχέση µε την Παράδοση εδώ είναι στείρα, µιµητική και επαναληπτική. Η Ζωγραφική γίνεται µια εικονογραφία, που πολύ γρήγορα φτάνει σε τυποποιηµένες µορφές τις οποίες µετά απλώς επαναλαµβάνει µιµούµενη τον εαυτό της. Το ίδιο ισχύει και για την Αρχιτεκτονική. Η τέχνη του Λόγου µένει µια ισχνή και ανιαρή αποµίµηση των αρχαίων προτύπων. Εξω από τη Λαϊκή Μουσική, που γιʼ αυτή την περίοδο ελάχιστα ξέρουµε, η Μουσική καθηλώνεται στο µονωδικό εκκλησιαστικό άσµα.
Δύο παραδείγµατα µπορούν να συνοψίσουν τη βυζαντινή και µεταβυζαντινή πολιτισµική κατάσταση. Οι Βυζαντινοί κληρονόµησαν ό,τι περίπου σώζεται και σήµερα από την Αρχαία Ελληνική Γραµατεία. Απʼ αυτούς την παίρνουν και την µεταφράζουν οι Αραβες και αργότερα οι Δυτικοευρωπαίοι. Οι Αραβες, όχι µόνο σχολιάζουν τον Πλάτωνα και ιδίως τον Αριστοτέλη, αλλά µέσα απʼ αυτή την επαφή γεννούν τουλάχιστον δύο σηµαντικούς φιλοσόφους, τον Αβικένα και τον Αβερρόη.
«Ποιά είναι η ακρότατη Εξουσία; Η Παράδοση.» Φρ. Νίτσε.
Για τους Δυτικοευρωπαίους, η «ανακάλυψη» των αρχαίων Ελληνικών κειµένων δηµιουργεί έναν εκρηκτικό συγκλονισµό, που βρίσκει το πρώτο του κορύφωµα στην Αναγέννηση αλλά, που οι δονήσεις του δεν σταµατούν∙ περιοδικά διαπιστώνεται κάτι σαν επιστροφή στους Ελληνες. Τώρα τι κάνουν οι Βυζαντινοί; Απλώς αντιγράφουν τα αρχαία χειρόγραφα και τους σχολιαστές τους και κάπου κάπου προσθέτουν και κανένα σχόλιο.
Το άλλο παράδειγµα είναι ο Γκρέκο. Παινευόµαστε και ξιπαζόµαστε µε τον Γκρέκο χωρίς να καταλαβαίνουµε τι σηµαίνει η περίπτωσή του. Ο Γκρέκο είναι βέβαια βαθειά ριζωµένος στην χριστιανική παράδοση και ξεκινάει από Βυζαντινούς τύπους. Αλλά το πέρασµά του από τη Βενετία και η εγκατάστασή του στην Ισπανία τον αλλάζουν ριζικά. Η ζωγραφική του σαφώς µαρτυράει την προέλευσή του π.χ. σε παραλλαγές χρωµατικής ή στην περίφηµη επιµήκυνση των προσώπων και των σωµάτων. Αλλά τα αριστουργήµατα της ισπανικής εποχής «Η ταφή του κόµητος Οργκάθ», «Οι απόψεις του Τολέδου», «Η κυρία µε τη γούνα» είναι αδύνατα και αδιανόητα στο Βυζάντιο ή στη Κρήτη του 17ου αιώνα. Οι σηµερινοί βυζαντινοκάπηλοί µας δεν στέκονται µια στιγµή να αναρωτηθούν γιατί ο Δοµήνικος Θεοτοκόπουλος έπρεπε να εγκατασταθεί στην Ισπανία και να γίνει El Greco; Το Βυζάντιο και η εποχή της Τουρκοκρατίας µας προσφέρουν το παράδειγµα ενός µεταελληνικού πολιτισµού, που έχει κάποια γνώση της Αρχαιότητας σε σχέση µε αυτήν, αλλά που µένει καθηλωµένη σε µια µιµητική, εξωτερική και άγονη σχέση µε την Παράδοση.
Σε διαμετρική αντίθεση Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο
Τέλος, έρχοµαι στο σύγχρονο Ελληνικό Δράµα. Τα κεντρικά στοιχεία του Ελληνικού Δράµατος είναι, από τη µια µεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχει για µας η Παράδοση: Αναφορά στους αρχαίους Ελληνες, αναφορά στο Βυζάντιο, αναφορά στη λαϊκή ζωή και κουλτούρα, όπως αυτή δηµιουργήθηκε στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου και κάτω από την Τουρκοκρατία. Από την άλλη µεριά, η αντιφατική και, θα µπορούσε να πει κανείς, ψυχοπαθολογική σχέση µας µε τον Δυτικοευρωπαϊκό Πολιτισµό, που περιπλέκεται ακόµα περισσότερο από το γεγονός, ότι ο Πολιτισµός αυτός έχει µπει εδώ και δεκαετίες σε µια φάση έντονης κρίσης και υποβόσκουσας αποσύνθεσης.
Στον Β΄ τόμο της «Ελληνικής ιδιαιτερότητας» ο Κορνήλιος Καστοριάδhς προωθεί μιά δημιουργική αντίληψη για την Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία σε αντίθεση με τις δουλικές μιμήσεις και τον πολιτιστικό πιθηκισμό, που επικρατούν στον πνευματικό κόσμο της Ρωμιοσύνης.
Η διπλή και ταυτόχρονη αναφορά στην Αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε το επίσηµο «πιστεύω» του νεοελληνικού κράτους και του πολιτιστικού κατεστηµένου της χώρας οδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατά πρώτο και κύριο λόγο διότι οι δυο αυθεντίες που επικαλείται βρίσκονται σε διαµετρική αντίθεση µεταξύ τους. Ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισµός είναι πολιτισµός ελευθερίας και αυτονοµίας, που εκφράζεται στο πολιτικό επίπεδο στην πολιτεία ελεύθερων πολιτών, που συλλογικά αυτοκυβερνώνται και στο πνευµατικό επίπεδο µε την ακατάπαυστη επαναστατική ανανέωση και αναζήτηση. Ο Βυζαντινός Πολιτισµός είναι πολιτισµός θεοκρατικής ετερονοµίας, αυτοκρατορικού αυταρχισµού και πνευµατικού δογµατισµού. Στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλά υπήκοοι του αυτοκράτορα, ούτε στοχαστές, µόνο σχολιαστές ιερών κειµένων.
Η προσπάθεια συνδυασµού και συµφιλίωσής τους δεν µπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δηµιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισµό, όπως αυτός, που χαρακτήριζε το πνευµατικό κατεστηµένο της χώρας επί ενάµισυ σχεδόν αιώνα µετά την ανεξαρτησία και που επαναλάµβανε τα χειρότερα µιµητικά στοιχεία του Βυζαντίου. Καθʼ όσο ξέρω, είµαστε ο µόνος λαός µε µεγάλο πολιτιστικό παρελθόν, που πρόσφερε στον κόσµο το γελοίο και θλιβερό θέαµα προσπάθειας τεχνητής επαναφοράς της Γλώσσας, που µιλιόταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε οι Ιταλοί προσπάθησαν να ξαναζωντανέψουν τα Λατινικά, ούτε οι Ινδοί τα Σανσκριτικά. Και είναι εξ ίσου χαρακτηριστικό, ότι ενώ η Δυτική Ευρώπη στους δυο περασµένους αιώνες γέννησε δεκάδες λαµπρούς ελληνιστές, µόνο τρία ονόµατα έχουµε, που µπορούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επίπεδο µε αυτούς: Τον Κοραή, τον Βερναρδάκη και τον Συκουτρή, τον οποίο Συκουτρή οδήγησε χαρακτηριστικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και το µίσος των κηφήνων του εν Αθήνησι Πανεπιστηµίου. Περηφανευόµαστε, ότι είµαστε απόγονοι των αρχαίων, αλλά για να µάθουµε τι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπει να προσφύγουµε σε ξένες εκδόσεις και σε ξένες µελέτες.
Η προσπάθεια συνδυασµού και συµφιλίωσής Αρχαίας Ελλάδας - Βυζαντίου δεν µπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δηµιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισµό, όπως αυτός, που χαρακτήριζε το πνευµατικό κατεστηµένο της χώρας µετά την ανεξαρτησία και που επαναλάµβανε τα χειρότερα µιµητικά στοιχεία του Βυζαντίου.
Αυτή η ίδια στάση έκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γονιµοποίηση της λαϊκής Παράδοσης και τη µεταφορά της στο χώρο της έντεχνης Παιδείας, µε εµφατική εξαίρεση την Ποίηση. Αρκεί να σκεφτεί κανείς, ότι ο τεράστιος µουσικός πλούτος της λαϊκής μουσικής σε µελωδίες, ρυθµούς, κλίµακες και όργανα έµεινε νεκρός στα χέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπως έµεινε άχρηστος και ο αρχιτεκτονικός και διακοσµητικός πλούτος της λαϊκής παράδοσης.
Η σχιζοφρενική μας σχέση με το Δυτικοευρωπαϊκό Πολιτισμό
Τέλος, αυτή η αναφορά στα δύο µεγάλα παρελθόντα, µε τον αποστειρωτικό τρόπο που τέθηκε, είναι στη ρίζα της σχιζοφρενικής µας σχέσης µε το Δυτικοευρωπαϊκό Πολιτισµό, του συνδυασµού ενός κακοµοιριασµένου αισθήµατος κατωτερότητας και µιας ψωροπερήφανης και αστήρικτης αυθάδειας. Ετσι παίρνουµε από τους ξένους τις BMW, τις τηλεοράσεις, τα κατεψυγµένα, κ.λπ., κ.λπ., χωρίς να µιλήσω για τα πακέτα Ντελόρ και τους βρίζουµε για την υποδούλωσή τους στην τεχνική και στον ορθολογισµό τους. Πράγµατα που η Δύση βέβαια δεν περίµενε τους νεοφώτιστους ελληνοορθόδοξους για να τα κριτικάρει και να τα καταγγείλει η ίδια και που δεν απαλείφονται µε µια ετήσια εκδροµή στο Αγιο Ορος.
Βυζαντινισμός – Νεοδωδεκαθεισμός: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος της δουλικής μίμησης. Πάνω που κάποιοι σʼ αυτή τη χώρα της Ρωμιοσύνης πήγαν να ανοίξουν τα μάτια τους από το Βυζαντινό σκοτάδι και να απεγκλωβιστούν από την «παράδοσή» της (βλ. βυζαντινό σχολαστικισμό στην τήρηση των «εθίμων», στην «διαφύλαξη της ιστορικής κληρονομιάς», στα κοινωνικά «πρωτόκολλα» κ.λπ.) τα ξανάκλεισαν, για να γίνουν δέσμιοι μιάς «επανεφευρεθείσας» (όπως οι ίδιοι την αποκαλούν) δήθεν αντίπαλης παράδοσης, η οποία όμως, αναπαράγει την ίδια ακριβώς παθογένεια από την «ανάποδη»: καταστροφική για τη δημιουργικότητα προγονολατρεία, θρησκευτική αντίληψη και αιτιολόγηση της Eλληνικής ιστορικής δημιουργίας, νοσταλγικές απόπειρες μίμησης κάποιων επιφανειακών και αναχρονιστικών εκδηλώσεων του Eλληνικού Πολιτισμού (που συνεισφέρουν μόνο στο γενικότερο γραφικό νεοελληνικό φολκλόρ), πνευματική στειρότητα και στασιμότητα. Χρώμα στα ράσα άλλαξαν μόνο αφού, παρά την διαμετρική αντίθεση των σημείων αναφοράς τους (Eλληνικός Πολιτισμός – Χριστιανισμός) τα νοητικά τους αντανακλαστικά παραμένουν πανομοιότυπα (βλ. "Παπούα και νεοδωδεκαθεϊστές".)
Φαντάζοµαι, ότι δεν περιµένετε από µένα να δώσω συνταγές, για το πώς θα µπορούσαµε να υπερβούµε αυτή τη δραµατική βουβαµάρα, που πολιτισµικά µας χαρακτηρίζει σήµερα. Για ένα πράγµα είµαι βέβαιος: αυτό που από την Ελληνική Ιστορία διαδόθηκε, γονιµοποίησε τον κόσµο και παραµένει σηµείο αναφοράς και πηγή έµπνευσης είναι η αρχαία Ελληνική δηµιουργία και η ανάδυση µέσα από αυτήν των ιδεών της Αυτονοµίας και της Ελευθερίας.
Αν η Δυτική Ευρώπη µπόρεσε, µε τη σειρά της, να µεγαλουργήσει κι αυτή επί δέκα σχεδόν αιώνες είναι, και διότι µπόρεσε να συγκροτήσει µέσα από τις δυο Αναγεννήσεις την κλασική εποχή, το Διαφωτισµό και τις µετέπειτα εξελίξεις, µια σχέση δηµιουργικού διαλόγου κι όχι µιµητικής επανάληψης µε τα αρχαία Ελληνικά σπέρµατα.
Για µας σήµερα, αν είµαστε ικανοί να τον συγκροτήσουµε, ένας τέτοιος διάλογος, που προϋποθέτει και τη βαθειά γνώση και το σεβασµό της λαϊκής µας παράδοσης δεν µπορεί παρά να είναι διπλός: και µε τους αρχαίους και µε την τεράστια πολιτιστική κληρονοµιά της Δυτικής Ευρώπης. Οπως το ανέφερα ήδη, και αυτός ο Δυτικός Πολιτισµός περνάει σήµερα µια βαθειά κρίση, που δεν ξέρουµε αν και πότε θα µπορέσουν οι δυτικοί λαοί να την ξεπεράσουν. Είτε το θέλουµε είτε δεν το θέλουµε, στο ίδιο καράβι είµαστε µπαρκαρισµένοι κι εµείς και δεν εννοώ τις οικονοµικές και διπλωµατικές διασυνδέσεις.
Αν µπορέσουµε να αφοµοιώσουµε δηµιουργικά τον απέραντο πολιτισµικό πλούτο, που δηµιούργησε η Δύση –και που περιέχει έστω και ανεπαρκώς την αρχαία Ελληνική αναφορά- θα µπορέσουµε ίσως να µιλήσουµε µια πραγµατικά δική µας γλώσσα και να παίξουµε την παρτίδα µας σε µια νέα πολιτιστική συµφωνία.
Αλλιώς, θα εξακολουθήσουµε να βράζουµε στο ζουµί µας και να καλλιεργούµε την περιθωριακή µας ασηµαντότητα.
Κορνήλιος Καστοριάδης
[ O Koρνήλιος Καστοριάδης ανέκαθεν πίστευε, ότι η Ιστορία είναι γνήσια και πρωτότυπη δημιουργία και διαφωνούσε τόσο με την αντίληψη περί ιστορικής “νομοτέλειας”, όσο και με την αντίληψη των θεωρουμένων ως σημαντικών ιστορικών δημιουργιών σαν πρότυπα προς στείρα μίμηση.
Το κείμενο αυτό, το οποίο είναι από διάλεξη, που έδωσε ο Κ. Καστοριάδης το 1994 “φωτογραφίζει” εκτός από την δουλική αρχαιολατρεία, τον βυζαντινοθρεμμένο εθνικό κομπλεξισμό, την καθαρευουσιάνικη γλωσσική “καθαρότητα” και -χωρίς να το έχει επιδιώξει- κάποιες άλλες φαιδρές καταστάσεις της σημερινής Ελλάδας (π.χ. χλαμυδοφορίες κ.λπ.) εντάσσοντας στα σωστά ιστορικά τους πλαίσια τις σημερινές γραφικότητες και αντιλήψεις, που ταλανίζουν την νεοελληνική κοινωνία. ]
Τι σηµαίνει το γεγονός, ότι διερωτώµεθα για τη σχέση µας µε την Παράδοση; Οτι κατά κάποιον τρόπο έχουµε βγει απʼ την Παράδοση. Αυτό το καταλαβαίνουµε πρώτα-πρώτα εµπειρικά. Οι φυλές και οι λαοί, που έχουν µείνει κλεισµένοι µέσα στην παράδοσή τους δεν βλέπουν καν την Παράδοση σαν Παράδοση: Ζουν µέσα σε αυτήν και θεωρούν την παρούσα ζωή τους σαν συνέχεια ενός αµετάβλητου τρόπου ζωής. Και µπορούµε να το καταλάβουµε και λογικά: Για να διερωτηθούµε για τη σχέση µας µε την Παράδοση πρέπει η σχέση αυτή να έχει γίνει, περισσότερο ή λιγότερο προβληµατική, πρέπει να έχει δηµιουργηθεί µια απόσταση απʼ την Παράδοση. Απόσταση δεν σηµαίνει απεµπόληση ή λησµονιά. Σηµαίνει και άλλου είδους παρουσία και άλλου είδους σχέση. Μια σύντοµη ανασκόπηση της ανθρώπινης ιστορίας µας δείχνει ακριβώς δυο κύριους τύπους σχέσης µε την Παράδοση.
Ετερόνομες κοινωνίες: Η παθητική σχέση με την Παράδοση
Ο πρώτος, που ασφαλώς πρέπει να ήταν και µόνος για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια µέχρι την 1η χιλιετία π.Χ., είναι ο τύπος των αρχαϊκών (ή πρωτόγονων ή αγρίων) κοινωνιών. Αν στηριχτούµε στη γνώση, που έχουµε για τέτοιου τύπου κοινωνίες από την εθνολογία (που τις µελέτησε τους δυο τελευταίους αιώνες), θα συνάγουµε, ότι σε αυτές τις κοινωνίες τρόπος ζωής, έθιµα, οργάνωση, τεχνική, διαβιβάζονται σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Ανεπαίσθητες αλλοιώσεις βέβαια συνεχώς εµφανίζονται, αλλιώς δεν θα υπήρχε διάκριση ανάµεσα στις διάφορες ηωλιθικές, παλαιολιθικές και νεολιθικές εποχές. Αλλά οι κοινωνίες αυτές δεν έχουν συνείδηση αυτών των αλλοιώσεων. Πιστεύουν, ότι από τότε που υπάρχει η φυλή τους, η ζωή τους και οι νόµοι τους έµειναν οι ίδιοι. Βέβαια από όσο ξέρουµε, όχι µόνο υπάρχει µια συνείδηση του χρόνου και της διαδοχής των γενεών, αλλά υπάρχει και µια µυθική παράσταση ενός πρώτου χρόνου ή «πρώτης στιγµής», στιγµής δηµιουργίας και του κόσµου και της ίδιας της φυλής. Αυτή αποδίδεται σε έναν ή πολλούς θεούς και σε έναν ή πολλούς «ήρωες» ή προγόνους, που έθεσαν µια για πάντα τους νόµους, την τάξη και την οργάνωση του κόσµου και της φυλής. Οι δηµιουργοί αυτοί, θείοι ή ανθρώπινοι, έχουν πάντως µια ιερή φύση που φυσικά µεταβιβάζουν και στα δηµιουργήµατά τους. Από αυτά απορρέει άµεσα ο ιερός χαρακτήρας των θεσµών της φυλής, που κάνει ιερόσυλη και βλάσφηµη κάθε ιδέα µεταβολής τους. Οι θεσµοί, όπως ο τρόπος ζωής, είναι κυριολεκτικά καθιερωµένοι µια για πάντα λόγω της ιερής προέλευσής τους.
Η κλασική Εβραϊκή Παράδοση, που κληρονόµησε και ο Χριστιανισµός και το Ισλάµ, παρʼ όλο που προέρχεται από µια κοινωνία, που µε κανένα τρόπο δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί αρχαϊκή, πρωτόγονη ή άγρια, προσφέρει µια τέλεια εικόνα αυτής της κατάστασης. Ο θεός δηµιούργησε τον κόσµο και τους ανθρώπους, διάλεξε ανάµεσα σʼ αυτούς µια φυλή, στην οποία µια σειρά από θεόπνευστους «ήρωες» -Αβραάµ, Ισαάκ, Ιακώβ και τελικά Μωυσής παρουσίασαν τους νόµους του Θεού.
Αυτές οι κοινωνίες µπορούν να ονοµαστούν ετερόνοµες, γιατί θεωρούν τους νόµους τους δοσµένους από κάποιον ανώτερο Άλλο και συνεπώς απαγορεύουν στον εαυτό τους οπιαδήποτε µεταβολή αυτών των νόµων. Από την σκοπιά όπου τοποθετηθήκαµε, η σχέση αυτών των κοινωνιών µε την Παράδοση µπορεί να ονοµαστεί παθητική.
Σεβασμός και μεταμόρφωση: Η ενεργητική σχέση με την Παράδοση
Μια ιστορική στροφή, καλύτερα ρήξη, εµφανίζεται µε την αρχαία Ελλάδα και ξανά µετά από πολλούς αιώνες στη Δυτική Ευρώπη. Και στις δυο αυτές περιπτώσεις η σχέση µε την Παράδοση αλλάζει και µπορεί να ονοµαστεί ενεργητική. Η αλλαγή αυτή είναι φυσικά οργανικά συνδεδεµένη µε αυτό που συνιστά την απόλυτη ιστορική ιδιοµορφία της αρχαίας Ελλάδας, τη δηµιουργία για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία µιας κίνησης προς την αυτονοµία, δηλαδή την ελευθερία, σε σχεδόν όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής, κατά πρώτο λόγο στην πολιτική µε τη δηµιουργία της δηµοκρατίας και στη σκέψη µε τη δηµιουργία της φιλοσοφίας και της επιστήµης.
Η δηµιουργία αυτή ισοδυναµεί βέβαια µε µια ριζική ρήξη µε την προηγούµενη κατάσταση πραγµάτων. Η Αθηναϊκή δηµοκρατία, στην ουσία της, δεν έχει καµµιά σχέση µε τις οµηρικές ή µινωικές ή µυκηναϊκές βασιλείες, όπως και η φιλοσοφία αναδύεται ως καταστροφή της Μυθικής Παράδοσης του κόσµου. Π.χ. και οι δυο πρώτοι ιστορικοί, ο Εκαταίος και ο Ηρόδοτος αρχίζουν τα συγγράµατά τους και τα δικαιολογούν µε την βεβαίωση, ότι αυτά που οι Ελληνες διηγούνται για το παρελθόν τους είναι παραµύθια. Εν τούτοις, αυτά µε κανέναν τρόπο δεν σηµαίνουν απεµπόληση ή λησµονιά της Παράδοσης. Συµβαδίζουν µε την διαµόρφωση µιας νέας σχέσης ανάµεσα στο παρόν και το παρελθόν, που µπορεί να τη χαρακτηρίσει κανείς µε δυο λέξεις φαινοµενικά αντιφατικές, σεβασµός και µεταµόρφωση. Η αντίφαση αίρεται άµα σκεφτούµε ότι σʼ αυτό το πεδίο σεβασµός δεν σηµαίνει τυφλή λατρεία και παγωµένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος µέσω της µεταµόρφωσης των στοιχείων του, που έτσι γίνονται σηµαντικά για το παρόν.
Σεβασµός δεν σηµαίνει τυφλή λατρεία και παγωµένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος µέσω της µεταµόρφωσης των στοιχείων του, που έτσι γίνονται σηµαντικά για το παρόν.
Θα προσπαθήσω να κάνω κατανοητό αυτό που θέλω να πω µε παραδείγµατα από τον χώρο της τέχνης και ιδιαίτερα αυτού που ονοµάζουµε λογοτεχνία. Ξέρουµε, ότι ο Οµηρος έµεινε πάντα ζωντανός στην κλασική Ελλάδα, τα οµηρικά έπη τα τραγουδούσαν στις γιορτές και τα παιδιά τα µάθαιναν στο σχολείο. Ξέρουµε όµως επίσης, ότι µετά τον Ησίοδο και το έπος και το χαρακτηριστικό του µέτρο, το δακτυλικό εξάµετρο, εξαφανίζονται και ότι οι καινούργιοι ποιητές ο Αρχίλοχος, η Σαπφώ και αυτοί που ακολούθησαν δηµιουργούν νέα µέτρα, νέα θέµατα, νέες µορφές ποίησης. Αυτό δεν εµπόδισε τους κλασικούς φιλόσοφους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, να παραθέτουν τους οµηρικούς στίχους στα φιλοσοφικά τους κείµενα. Αλλά µόνο στην Αλεξανδρινή Εποχή, εποχή παρακµής, µε τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου, εµφανίζεται µια προσπάθεια µίµησης των οµηρικών επών, φυσικά µε πολύ µέτρια αποτελέσµατα.
Αλλά το πιό λαµπρό παράδειγµα αυτής της δηµιουργικής µεταµόρφωσης της Παράδοσης µας το δίνει η Αθηναϊκή Τραγωδία και η σχέση της µε την άλλη προαιώνια µεγάλη Ελληνική δηµιουργία, το Μύθο. Ολοι οι λαοί έχουν ωραίους µύθους, αλλά µόνο οι αρχαίοι Ελληνικοί µύθοι είναι αληθινοί, µεστοί από ανθρωπολογικά και κοσµολογικά νοήµατα, αληθινά που παρουσιάζονται µε µυθική µορφή. Είναι φυσικά αδύνατο να ξέρουµε ως ποιό βαθµό αυτό το νόηµα των µύθων σε όλη του την έκταση και την ένταση µπορούσαν να το αφοµοιώσουν και να το οικειοποιηθούν οι Ελληνες, ας πούµε του 6ου π.Χ. αιώνα. Λογικό είναι να υποθέσουµε, ότι τουλάχιστον ασυνείδητα και υπόγεια τους άγγιξε, αλλιώς και οι µύθοι ως µύθοι δεν θα είχαν διασωθεί. Αυτό που εµφατικά ξέρουµε είναι, ότι η τραγωδία, που µε µόνη εξαίρεση τους «Πέρσες» του Αισχύλου και την «Μιλήτου Αλωση» του Φρύνιχου έχει ως αποκλειστικό θέµα της τους µύθους, αφʼ ενός αναλαµβάνει αυτό το νόηµα, το κάνει προσιτό σε όλους, το πλουτίζει, ασφαλώς το µεταµορφώνει και του δίνει µιας εκπληκτικής έντασης και ενάργειας παρουσίαση µε την ενσάρκωσή του σε ανθρώπινους χαρακτήρες και λόγους, αφʼ ετέρου εκσυγχρονίζει τους µύθους, τους πλέκει µε τα καινούργια προβλήµατα, που αντιµετωπίζουν οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα.
Η Τραγωδία ούτε επαναλαµβάνει το µύθο, ούτε τον χρησιµοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρίζεται στις δυνατότητές του και δηµιουργεί µια καινούργια µορφή τέχνης, που της επιτρέπει σε µια οργανική συνέχεια µε το µύθο να παρουσιάσει καινούργια περιεχόµενα.
Ταυτόχρονα βλέπουµε τους ποιητές να τροποποιούν και να πλουτίζουν την πλοκή των µύθων. Αναµφισβήτητη ένδειξη µας δίνει στην ποιητική του ο Αριστοτέλης, λέγοντας ότι η σηµαντικότερη αρετή του τραγικού ποιητή είναι η µυθοσκοπία. Θα έπρεπε να είχαµε το χρόνο να το δείξουµε αυτό πάνω σε συγκεκριµένα παραδείγµατα. Θα περιοριστώ να αναφέρω την «Ορέστεια» του Αισχύλου, τις τρεις Θηβαϊκές τραγωδίες του Σοφοκλή («Οιδίπους τύραννος», «Οιδίπους επί Κολονώ», «Αντιγόνη») και τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη. Συνοπτικά η Τραγωδία ούτε επαναλαµβάνει το Μύθο, ούτε τον χρησιµοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρίζεται στις δυνατότητές του και δηµιουργεί µια καινούργια µορφή τέχνης, που της επιτρέπει σε µια οργανική συνέχεια µε το µύθο να παρουσιάσει καινούργια περιεχόµενα. Ανάλογες αναπτύξεις θα µπορούσε να κάνει κανείς για την Αρχιτεκτονική, τη Γλυπτική ή τη Ζωγραφική, όσο την ξέρουµε από τα αγγεία.
Δυτικοευρωπαϊκός Πολιτισμός: Μιά καινούρια σχέση με την Παράδοση
Από αυτή τη σκοπιά, τη δηµιουργία µιας καινούργιας σχέσης µε την Παράδοση, ο µόνος αληθινός κληρονόµος της αρχαίας Ελλάδας είναι η Δυτική Ευρώπη. Χωρίς να µακρυγορήσω θα υπενθυµίσω πόσο ο Δυτικοευρωπαϊκός Πολιτισµός από τον 11ο αιώνα και πέρα και υπήρξε επαναστατικά δηµιουργός και διατήρησε µια γνήσια σχέση µε την Παράδοση, που είχε πίσω του είτε λαϊκή, είτε «καλλιεργηµένη». Η Παράδοση αυτή περιλαµβάνει βέβαια κατά πρώτο λόγο τη Χριστιανική κληρονοµιά και αργότερα την Ελληνορωµαϊκή κληρονοµιά.
Και σʼ αυτήν την περίπτωση, µιλώντας πολύ σύντοµα, θα πάρω για παράδειγµα την καταπληκτική εξέλιξη της Δυτικοευρωπαϊκής Ζωγραφικής, που αρχίζει µε µια εκκλησιαστική εικονογραφία, παραφυάδα της Βυζαντινής και από τον Giotto και µετά παρουσιάζει µια ακατάπαυστη δηµιουργική ανανέωση, που όµως είναι ταυτόχρονα µια αδιάκοπη οργανική συνέχεια ως το 1950. Το ίδιο ισχύει και για την µουσική που βγαίνει και από την εκκλησιαστική ρίζα του Γρηγοριανού Άσµατος και από την φολκλορική ρίζα λαϊκών µελωδών, ρυθµών και τρόπων. Η βαθειά σχέση µεγάλων µουσικών δηµιουργών, όπως οι κλασικοί Γερµανοί, ο Chοpin, o Mussorgsky, o Albéniz, µʼ αυτές τις ρίζες, αλλά και η ικανότητά τους να µετουσιώνουν επαναστατικά τα στοιχεία της Παράδοσης, που χρησιµοποιούν είναι προφανείς. Το πιό έντονο παράδειγµα αυτής της σχέσης προσφέρει ίσως η Δυτικοευρωπαϊκή Φιλοσοφία η οποία, µέσα από τις συνεχείς τοµές στην ιστορία της σκέψης, που παρουσιάζει εξελίσσεται πάνω σε ρητή αναφορά µε την Παράδοση της Φιλοσοφικής Θεολογίας του Μεσαίωνα και της Κλασικής Ελληνικής Φιλοσοφίας.
Βυζάντιο: Στείρα, µιµητική και επαναληπτική σχέση με την Παράδοση
Η περίπτωση της Δυτικής Ευρώπης παίρνει για µας όλο το τραγικό της βάρος, αν την αντιπαραθέσουµε µʼ αυτά που έγιναν ή δεν έγιναν στο ανατολικό µέρος της άλλοτε Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, στο Βυζάντιο. Παρά το ότι το Βυζάντιο δεν υποχρεώθηκε να διασχίσει την περίοδο καθαρής βαρβαρότητας που υπέστη η Δυτική Ευρώπη από τον 5ο ως τον 11ο αιώνα, ο πολιτισµός του µας δίνει στις µεγάλες του γραµµές µια στατική εικόνα απολιθωµένων µορφών. Η σχέση µε την Παράδοση εδώ είναι στείρα, µιµητική και επαναληπτική. Η Ζωγραφική γίνεται µια εικονογραφία, που πολύ γρήγορα φτάνει σε τυποποιηµένες µορφές τις οποίες µετά απλώς επαναλαµβάνει µιµούµενη τον εαυτό της. Το ίδιο ισχύει και για την Αρχιτεκτονική. Η τέχνη του Λόγου µένει µια ισχνή και ανιαρή αποµίµηση των αρχαίων προτύπων. Εξω από τη Λαϊκή Μουσική, που γιʼ αυτή την περίοδο ελάχιστα ξέρουµε, η Μουσική καθηλώνεται στο µονωδικό εκκλησιαστικό άσµα.
Δύο παραδείγµατα µπορούν να συνοψίσουν τη βυζαντινή και µεταβυζαντινή πολιτισµική κατάσταση. Οι Βυζαντινοί κληρονόµησαν ό,τι περίπου σώζεται και σήµερα από την Αρχαία Ελληνική Γραµατεία. Απʼ αυτούς την παίρνουν και την µεταφράζουν οι Αραβες και αργότερα οι Δυτικοευρωπαίοι. Οι Αραβες, όχι µόνο σχολιάζουν τον Πλάτωνα και ιδίως τον Αριστοτέλη, αλλά µέσα απʼ αυτή την επαφή γεννούν τουλάχιστον δύο σηµαντικούς φιλοσόφους, τον Αβικένα και τον Αβερρόη.
«Ποιά είναι η ακρότατη Εξουσία; Η Παράδοση.» Φρ. Νίτσε.
Για τους Δυτικοευρωπαίους, η «ανακάλυψη» των αρχαίων Ελληνικών κειµένων δηµιουργεί έναν εκρηκτικό συγκλονισµό, που βρίσκει το πρώτο του κορύφωµα στην Αναγέννηση αλλά, που οι δονήσεις του δεν σταµατούν∙ περιοδικά διαπιστώνεται κάτι σαν επιστροφή στους Ελληνες. Τώρα τι κάνουν οι Βυζαντινοί; Απλώς αντιγράφουν τα αρχαία χειρόγραφα και τους σχολιαστές τους και κάπου κάπου προσθέτουν και κανένα σχόλιο.
Το άλλο παράδειγµα είναι ο Γκρέκο. Παινευόµαστε και ξιπαζόµαστε µε τον Γκρέκο χωρίς να καταλαβαίνουµε τι σηµαίνει η περίπτωσή του. Ο Γκρέκο είναι βέβαια βαθειά ριζωµένος στην χριστιανική παράδοση και ξεκινάει από Βυζαντινούς τύπους. Αλλά το πέρασµά του από τη Βενετία και η εγκατάστασή του στην Ισπανία τον αλλάζουν ριζικά. Η ζωγραφική του σαφώς µαρτυράει την προέλευσή του π.χ. σε παραλλαγές χρωµατικής ή στην περίφηµη επιµήκυνση των προσώπων και των σωµάτων. Αλλά τα αριστουργήµατα της ισπανικής εποχής «Η ταφή του κόµητος Οργκάθ», «Οι απόψεις του Τολέδου», «Η κυρία µε τη γούνα» είναι αδύνατα και αδιανόητα στο Βυζάντιο ή στη Κρήτη του 17ου αιώνα. Οι σηµερινοί βυζαντινοκάπηλοί µας δεν στέκονται µια στιγµή να αναρωτηθούν γιατί ο Δοµήνικος Θεοτοκόπουλος έπρεπε να εγκατασταθεί στην Ισπανία και να γίνει El Greco; Το Βυζάντιο και η εποχή της Τουρκοκρατίας µας προσφέρουν το παράδειγµα ενός µεταελληνικού πολιτισµού, που έχει κάποια γνώση της Αρχαιότητας σε σχέση µε αυτήν, αλλά που µένει καθηλωµένη σε µια µιµητική, εξωτερική και άγονη σχέση µε την Παράδοση.
Σε διαμετρική αντίθεση Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο
Τέλος, έρχοµαι στο σύγχρονο Ελληνικό Δράµα. Τα κεντρικά στοιχεία του Ελληνικού Δράµατος είναι, από τη µια µεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχει για µας η Παράδοση: Αναφορά στους αρχαίους Ελληνες, αναφορά στο Βυζάντιο, αναφορά στη λαϊκή ζωή και κουλτούρα, όπως αυτή δηµιουργήθηκε στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου και κάτω από την Τουρκοκρατία. Από την άλλη µεριά, η αντιφατική και, θα µπορούσε να πει κανείς, ψυχοπαθολογική σχέση µας µε τον Δυτικοευρωπαϊκό Πολιτισµό, που περιπλέκεται ακόµα περισσότερο από το γεγονός, ότι ο Πολιτισµός αυτός έχει µπει εδώ και δεκαετίες σε µια φάση έντονης κρίσης και υποβόσκουσας αποσύνθεσης.
Στον Β΄ τόμο της «Ελληνικής ιδιαιτερότητας» ο Κορνήλιος Καστοριάδhς προωθεί μιά δημιουργική αντίληψη για την Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία σε αντίθεση με τις δουλικές μιμήσεις και τον πολιτιστικό πιθηκισμό, που επικρατούν στον πνευματικό κόσμο της Ρωμιοσύνης.
Η διπλή και ταυτόχρονη αναφορά στην Αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε το επίσηµο «πιστεύω» του νεοελληνικού κράτους και του πολιτιστικού κατεστηµένου της χώρας οδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατά πρώτο και κύριο λόγο διότι οι δυο αυθεντίες που επικαλείται βρίσκονται σε διαµετρική αντίθεση µεταξύ τους. Ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισµός είναι πολιτισµός ελευθερίας και αυτονοµίας, που εκφράζεται στο πολιτικό επίπεδο στην πολιτεία ελεύθερων πολιτών, που συλλογικά αυτοκυβερνώνται και στο πνευµατικό επίπεδο µε την ακατάπαυστη επαναστατική ανανέωση και αναζήτηση. Ο Βυζαντινός Πολιτισµός είναι πολιτισµός θεοκρατικής ετερονοµίας, αυτοκρατορικού αυταρχισµού και πνευµατικού δογµατισµού. Στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλά υπήκοοι του αυτοκράτορα, ούτε στοχαστές, µόνο σχολιαστές ιερών κειµένων.
Η προσπάθεια συνδυασµού και συµφιλίωσής τους δεν µπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δηµιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισµό, όπως αυτός, που χαρακτήριζε το πνευµατικό κατεστηµένο της χώρας επί ενάµισυ σχεδόν αιώνα µετά την ανεξαρτησία και που επαναλάµβανε τα χειρότερα µιµητικά στοιχεία του Βυζαντίου. Καθʼ όσο ξέρω, είµαστε ο µόνος λαός µε µεγάλο πολιτιστικό παρελθόν, που πρόσφερε στον κόσµο το γελοίο και θλιβερό θέαµα προσπάθειας τεχνητής επαναφοράς της Γλώσσας, που µιλιόταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε οι Ιταλοί προσπάθησαν να ξαναζωντανέψουν τα Λατινικά, ούτε οι Ινδοί τα Σανσκριτικά. Και είναι εξ ίσου χαρακτηριστικό, ότι ενώ η Δυτική Ευρώπη στους δυο περασµένους αιώνες γέννησε δεκάδες λαµπρούς ελληνιστές, µόνο τρία ονόµατα έχουµε, που µπορούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επίπεδο µε αυτούς: Τον Κοραή, τον Βερναρδάκη και τον Συκουτρή, τον οποίο Συκουτρή οδήγησε χαρακτηριστικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και το µίσος των κηφήνων του εν Αθήνησι Πανεπιστηµίου. Περηφανευόµαστε, ότι είµαστε απόγονοι των αρχαίων, αλλά για να µάθουµε τι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπει να προσφύγουµε σε ξένες εκδόσεις και σε ξένες µελέτες.
Η προσπάθεια συνδυασµού και συµφιλίωσής Αρχαίας Ελλάδας - Βυζαντίου δεν µπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δηµιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισµό, όπως αυτός, που χαρακτήριζε το πνευµατικό κατεστηµένο της χώρας µετά την ανεξαρτησία και που επαναλάµβανε τα χειρότερα µιµητικά στοιχεία του Βυζαντίου.
Αυτή η ίδια στάση έκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γονιµοποίηση της λαϊκής Παράδοσης και τη µεταφορά της στο χώρο της έντεχνης Παιδείας, µε εµφατική εξαίρεση την Ποίηση. Αρκεί να σκεφτεί κανείς, ότι ο τεράστιος µουσικός πλούτος της λαϊκής μουσικής σε µελωδίες, ρυθµούς, κλίµακες και όργανα έµεινε νεκρός στα χέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπως έµεινε άχρηστος και ο αρχιτεκτονικός και διακοσµητικός πλούτος της λαϊκής παράδοσης.
Η σχιζοφρενική μας σχέση με το Δυτικοευρωπαϊκό Πολιτισμό
Τέλος, αυτή η αναφορά στα δύο µεγάλα παρελθόντα, µε τον αποστειρωτικό τρόπο που τέθηκε, είναι στη ρίζα της σχιζοφρενικής µας σχέσης µε το Δυτικοευρωπαϊκό Πολιτισµό, του συνδυασµού ενός κακοµοιριασµένου αισθήµατος κατωτερότητας και µιας ψωροπερήφανης και αστήρικτης αυθάδειας. Ετσι παίρνουµε από τους ξένους τις BMW, τις τηλεοράσεις, τα κατεψυγµένα, κ.λπ., κ.λπ., χωρίς να µιλήσω για τα πακέτα Ντελόρ και τους βρίζουµε για την υποδούλωσή τους στην τεχνική και στον ορθολογισµό τους. Πράγµατα που η Δύση βέβαια δεν περίµενε τους νεοφώτιστους ελληνοορθόδοξους για να τα κριτικάρει και να τα καταγγείλει η ίδια και που δεν απαλείφονται µε µια ετήσια εκδροµή στο Αγιο Ορος.
Βυζαντινισμός – Νεοδωδεκαθεισμός: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος της δουλικής μίμησης. Πάνω που κάποιοι σʼ αυτή τη χώρα της Ρωμιοσύνης πήγαν να ανοίξουν τα μάτια τους από το Βυζαντινό σκοτάδι και να απεγκλωβιστούν από την «παράδοσή» της (βλ. βυζαντινό σχολαστικισμό στην τήρηση των «εθίμων», στην «διαφύλαξη της ιστορικής κληρονομιάς», στα κοινωνικά «πρωτόκολλα» κ.λπ.) τα ξανάκλεισαν, για να γίνουν δέσμιοι μιάς «επανεφευρεθείσας» (όπως οι ίδιοι την αποκαλούν) δήθεν αντίπαλης παράδοσης, η οποία όμως, αναπαράγει την ίδια ακριβώς παθογένεια από την «ανάποδη»: καταστροφική για τη δημιουργικότητα προγονολατρεία, θρησκευτική αντίληψη και αιτιολόγηση της Eλληνικής ιστορικής δημιουργίας, νοσταλγικές απόπειρες μίμησης κάποιων επιφανειακών και αναχρονιστικών εκδηλώσεων του Eλληνικού Πολιτισμού (που συνεισφέρουν μόνο στο γενικότερο γραφικό νεοελληνικό φολκλόρ), πνευματική στειρότητα και στασιμότητα. Χρώμα στα ράσα άλλαξαν μόνο αφού, παρά την διαμετρική αντίθεση των σημείων αναφοράς τους (Eλληνικός Πολιτισμός – Χριστιανισμός) τα νοητικά τους αντανακλαστικά παραμένουν πανομοιότυπα (βλ. "Παπούα και νεοδωδεκαθεϊστές".)
Φαντάζοµαι, ότι δεν περιµένετε από µένα να δώσω συνταγές, για το πώς θα µπορούσαµε να υπερβούµε αυτή τη δραµατική βουβαµάρα, που πολιτισµικά µας χαρακτηρίζει σήµερα. Για ένα πράγµα είµαι βέβαιος: αυτό που από την Ελληνική Ιστορία διαδόθηκε, γονιµοποίησε τον κόσµο και παραµένει σηµείο αναφοράς και πηγή έµπνευσης είναι η αρχαία Ελληνική δηµιουργία και η ανάδυση µέσα από αυτήν των ιδεών της Αυτονοµίας και της Ελευθερίας.
Αν η Δυτική Ευρώπη µπόρεσε, µε τη σειρά της, να µεγαλουργήσει κι αυτή επί δέκα σχεδόν αιώνες είναι, και διότι µπόρεσε να συγκροτήσει µέσα από τις δυο Αναγεννήσεις την κλασική εποχή, το Διαφωτισµό και τις µετέπειτα εξελίξεις, µια σχέση δηµιουργικού διαλόγου κι όχι µιµητικής επανάληψης µε τα αρχαία Ελληνικά σπέρµατα.
Για µας σήµερα, αν είµαστε ικανοί να τον συγκροτήσουµε, ένας τέτοιος διάλογος, που προϋποθέτει και τη βαθειά γνώση και το σεβασµό της λαϊκής µας παράδοσης δεν µπορεί παρά να είναι διπλός: και µε τους αρχαίους και µε την τεράστια πολιτιστική κληρονοµιά της Δυτικής Ευρώπης. Οπως το ανέφερα ήδη, και αυτός ο Δυτικός Πολιτισµός περνάει σήµερα µια βαθειά κρίση, που δεν ξέρουµε αν και πότε θα µπορέσουν οι δυτικοί λαοί να την ξεπεράσουν. Είτε το θέλουµε είτε δεν το θέλουµε, στο ίδιο καράβι είµαστε µπαρκαρισµένοι κι εµείς και δεν εννοώ τις οικονοµικές και διπλωµατικές διασυνδέσεις.
Αν µπορέσουµε να αφοµοιώσουµε δηµιουργικά τον απέραντο πολιτισµικό πλούτο, που δηµιούργησε η Δύση –και που περιέχει έστω και ανεπαρκώς την αρχαία Ελληνική αναφορά- θα µπορέσουµε ίσως να µιλήσουµε µια πραγµατικά δική µας γλώσσα και να παίξουµε την παρτίδα µας σε µια νέα πολιτιστική συµφωνία.
Αλλιώς, θα εξακολουθήσουµε να βράζουµε στο ζουµί µας και να καλλιεργούµε την περιθωριακή µας ασηµαντότητα.
Κορνήλιος Καστοριάδης
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)