Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΥΔΡΟΧΟΟΥ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ: ΟΙ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

του Γιάννη Βελίκη

Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τόσο η θρησκεία, όσο και η πολιτική, οι διαφημίσεις και τα Μ.Μ.Ε. απευθύνονται πάντα σε μεγάλα κοινωνικά σύνολα. Τα σύνολα αυτά, μπορεί να είναι έθνη, φυλές, κάτοικοι μεγάλων πόλεων, συνδικαλιστές, οπαδοί ποδοσφαιρικών ομάδων, πολιτικοί ή κομματικοί οργανισμοί κ.ο.κ. Σε κάθε περίπτωση, ο κάθε ένας από τους ανωτέρω κοινωνικούς οργανισμούς υπερβαίνει και είναι κάτι πολύ διαφορετικός από το απλό άθροισμα των μελών του, και ακόμη περισσότερο από το κάθε ένα μέλος του ατομικά. Ο κάθε κοινωνικός οργανισμός ζει και αναπτύσσεται με κανόνες και αρχές, έχει ιστορία και προσβλέπει σε μέλλον, περνά περιόδους που συρρικνώνεται και περιόδους που αναπτύσσεται, αμύνεται όταν απειλείται και επιτίθεται όταν νιώθει δυνατός, και γενικότερα ακολουθεί τα αντίστοιχα στάδια εξέλιξης και συμπεριφοράς που χρησιμοποιούν και οι βιολογικοί οργανισμοί που τον συνθέτουν. Κοινωνικούς οργανισμούς συναντούμε και στη φύση, όπως οι κοινωνίες των λύκων, των μερμηγκιών, των μελισσών, των χελιδονιών κ.α.

Με την ανάλυση των κοινωνικών οργανισμών ασχολείται η κοινωνιολογία και η κοινωνική ψυχολογία, και ένα από τα πλέον αξεπέραστα έργα σε σχέση με την επίδραση που άσκησαν στον εν λόγω τομέα είναι το έργο «Ψυχολογία των Μαζών» του Γκυστάβ Λε Μπόν, ενός εκ των πατέρων της σύγχρονης Κοινωνιολογικής Σκέψης. Ο Λε Μπον, που ζει μετά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, βιώνει την πολιτική της δημιουργίας έθνους – κράτους, την αστυφιλία, τις πρώτες προσεγγίσεις της έννοιας «κοινή γνώμη», τη σταδιακή απομόνωση των ανθρώπων, την ακύρωση των κοινωνικών σχέσεων και τη διαρκώς μειούμενη επιρροή των οικογενειακών δεσμών, το χαλαρό κοινωνικό έλεγχο, την παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες κ.ο.κ. Σε μία τέτοια, πρωτοφανούς μορφής και οργάνωσης, κοινωνία, τίθεται το ζήτημα του ελέγχου της, από αυτούς που την κυβερνούνε ώστε να συνεχίσουν να την κυβερνούνε, από τις κοινωνικές ελίτ ώστε να συνεχίσουν να παραμένουν κοινωνικές ελίτ, από τις αγορές ώστε να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν περεταίρω οι υπάρχουσες επιχειρήσεις, από τις θρησκείες ώστε να συνεχίσουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στον κύκλο ζωής των ανθρώπων και να μην τις απαξιώσουν κ.ο.κ. ΄

Η ανάλυση του Λε Μπον δείχνει, ότι οι κοινωνικοί αυτοί οργανισμοί λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τα μεμονωμένα άτομα που τους συνθέτουν. Αντί της ανάλυσης, της ορθολογικής σκέψης και της κριτικής ικανότητας που χρησιμοποιούν τα άτομα μεμονωμένα, τα πλήθη ή αλλιώς οι μάζες σκέφτονται συναισθηματικά, σχεδόν στα πλαίσια της μαγικής σκέψης των παιδιών μεταξύ 3 και 5 χρόνων! Τα άτομα στους κοινωνικούς οργανισμούς, όταν λειτουργούν ως μάζα, δεν μπορούν να σκεφτούν λογικά, δεν ανέχονται τον αντίλογο, είναι εύπιστα, παρορμητικά, δογματικά, βίαια. Οι συλλογισμοί τους είναι χονδροειδείς, αναλογικοί και γενικευτικοί. Με αυτόν τον τρόπο γίνονται εύκολη ύλη στα επιδέξια λόγια ενός ικανού καθοδηγητή, είτε αυτός είναι δικτάτορας, είτε πρωθυπουργός, θρησκευτικός ηγέτης, διαφημιστής ή επικοινωνιολόγος!

Αυτός είναι και ο λόγος που μετά από την επίδραση ενός πανούργου και ικανού ρήτορα, οι  μάζες έχουν καταφέρει τα πιο απίθανα ηρωικά κατορθώματα ή τα πιο απεχθή εγκλήματα. Επηρεάζοντας τις μάζες κατάκτησαν την Ευρώπη και ο Ναπολέων και ο Χίτλερ, ο Στάλιν κατάφερε να βάλει τα πρώτα χρόνια της κυριαρχίας του τους Σοβιετικούς να μετατρέψουν την Ε.Σ.Σ.Δ. από αγροτική σε βιομηχανική χώρα… Και ακόμη, υπό την επιρροή δημαγωγών, λαοί πολέμησαν χωρίς επαρκή λόγο, κοινοβούλια ψηφίσαν νόμους ενάντια στο εθνικό συμφέρον, σταυροφόροι σφάξανε αλλόθρησκους, λαοί προέβησαν σε γενοκτονίες εθνοτήτων (Αρμένιοι, Πόντιοι, Εβραίοι, Ρομά κ.ο.κ), οπαδοί αντίπαλων ποδοσφαιρικών ομάδων συγκρούονται  μέχρι θανάτου, θρησκευτικές ομάδες πραγματοποιούν επιθέσεις αυτοκτονίας, δικτατορικά καθεστώτα αυτό – απομονώνονται από την επιρροή του υπολοίπου κόσμου και κρατούν φτωχό, αμόρφωτο το λαό τους  κ.α.

Κοινωνικοί οργανισμοί δεν συγκροτούνται μόνο με φυσικό τρόπο, όπως οι πολιτικές συγκεντρώσεις ή οι οπαδοί μιας ομάδας στη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, αλλά και μέσω της επιρροής του τύπου και της τηλεόρασης παρόλο που το κάθε μέλος της ομάδας βρίσκεται στο σπίτι του. Από τη στιγμή που το κάθε άτομο, μέσω της τηλεόρασης του, δέχεται τις ίδιες ακριβώς πληροφορίες με όλους τους άλλους, με τον καιρό τείνει να σκέφτεται, να αισθάνεται και να συμπεριφέρεται όπως όλοι οι υπόλοιποι. Οι δε κοινωνικές αλλαγές, πριν φανούν στην πράξη, έχουν ήδη εδραιωθεί ως ιδέες και πεποιθήσεις στην «καρδιά» των μαζών.

Πάντα σύμφωνα με το Λε Μπόν, ….«οι μάζες δεν συλλογίζονται και δέχονται ή απορρίπτουν τις ιδέες χονδρικά. Όταν υποβάλλονται με τον κατάλληλο τρόπο είναι έτοιμες να θυσιαστούν για το ιδανικό που τους έχουν υποβάλλει. Τα συναισθήματα που βιώνουν είναι βίαια και ακραία: η συμπάθεια γίνεται γρήγορα λατρεία και μόλις γεννηθεί η αντιπάθεια μεταμορφώνεται σε μίσος. Οι πεποιθήσεις των μαζών παρουσιάζουν πάντα μία ιδιαίτερη μορφή που θα μπορούσε καλύτερα να οριστεί με το όνομα του θρησκευτικού αισθήματος. Το αίσθημα αυτό έχει πολύ απλά χαρακτηριστικά: λατρεία ενός όντος υποτίθεται ανώτερου, φόβος για τη δύναμη που του αποδίδουν, τυφλή υποταγή στις προσταγές του, αδυναμία να συζητήσουν τα δόγματα του, επιθυμία να τα διαδώσουν, τάση να θεωρούν εχθρούς όλους αυτούς που αρνούνται να τα δεχθούν. Για το Λε Μπον, είτε  ένα τέτοιο αίσθημα αναφέρεται σε έναν αόρατο θεό, είτε σε ένα πέτρινο είδωλο, σε έναν ήρωα ή σε μια πολιτική ιδέα παραμένει πάντα κατ’ ουσία θρησκευτικό. Οι μάζες περιβάλλουν με μια ίδια μυστηριακή δύναμη το πολιτικό σχήμα ή τον τροπαιούχο αρχηγό που τις φανατίζει στην στιγμή.

Δεν είναι ευσεβής κανείς μόνο όταν λατρεύει μία θεότητα, αλλά όταν θέτει όλα τα μέσα του πνεύματος του, όλη την πειθαρχία της βούλησης του, όλες τις ορμές του φανατισμού στην υπηρεσία ενός σκοπού ή μιας ύπαρξης που έχει γίνει ο στόχος και ο οδηγός των αισθημάτων και των πράξεων. Η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός συνιστούν τη συνηθισμένη συνοδεία ενός θρησκευτικού αισθήματος. Τις πεποιθήσεις των μαζών περιβάλλουν αυτοί οι χαρακτήρες της τυφλής υπακοής, της θηριώδους μισαλλοδοξίας, της ανάγκης για βίαιη προπαγάνδα, που είναι σύμφυτοι με το θρησκευτικό αίσθημα. Μπορούμε λοιπόν να πούμε, κατά το Λε Μπον, ότι όλες οι πεποιθήσεις των μαζών έχουν μια θρησκευτική μορφή. Ο ήρωας που επευφημεί η μάζα είναι στ’ αλήθεια ένας θεός γι’ αυτήν. Σήμερα, οι περισσότεροι από τους μεγάλους κατακτητές ψυχών δεν διαθέτουν πια βωμούς, όμως έχουν εικόνες, και κύρος και γόητρο, και η λατρεία που τους αποδίδουν δεν είναι πολύ διαφορετική από αυτή στο παρελθόν. Δεν κατορθώνουμε να κατανοήσουμε, λίγο έστω, τη φιλοσοφία της Ιστορίας, παρά αφού καταλάβουμε καλά αυτό το θεμελιώδες στοιχείο της ψυχολογίας των μαζών: πρέπει να είσαι θεός γι’ αυτές, αλλιώς δεν είσαι τίποτα».

Η ενδιαφέρουσα ανάλυση του Λε Μπον, έναν αιώνα πριν, μας δείχνει ότι οι μάζες πάντα χρειάζονται πάντα μία θρησκεία (που μπορεί να είναι μία σειρά πεποιθήσεων ή μία κοσμοθεωρία) που να τις κρατά ενωμένες και να κινούνται προς συγκεκριμένους στόχους και έναν ηγέτη που να δίνει ζωή στη θρησκεία (ή στην κοσμοθεωρία) και να την κρατά αλώβητη από τις επιθέσεις των αντιπάλων. Οι μάζες τότε μπορούν να αποδεχθούν τις πιο απίθανες ιδέες, όσο παράλογες ή ακραίες και να είναι και στη συνέχεια να πράξουν με τον πιο ηρωικό ή εγκληματικό τρόπο.

Και όλα αυτά, ο μεγάλος αναλυτής, τα είπε πριν την ανάδυση του Χιτλερικής Γερμανίας, το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τις ατέλειωτες δικτατορίες, πολέμους, γενοκτονίες του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα και πριν την εξέλιξη της παντοδυναμίας της τηλεόρασης, της επικοινωνιολογίας, της κοινωνικής μηχανικής, της διαφήμισης, και των παγκόσμιων ειδώλων της μουσικής και της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Αναγνωρίζουμε σήμερα πόσο δίκιο είχε!

 Πράγματι, σήμερα, στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα, οι σύγχρονοι κοινωνικοί οργανισμοί (πολιτικά κόμματα, κινήματα μόδας, οπαδοί ποδοσφαίρου, καταναλωτικές οργανώσεις) έχουν πια εδραιωθεί απόλυτα έναντι των παραδοσιακών ομάδων (οικογένεια, πατρίδα, θρησκεία). Ενίοτε βρίσκονται και σε αρμονία, αλλά όσο οι γενιές ανανεώνονται, τόσο τα νέα παιδιά απομακρύνονται από τις παραδοσιακές ομάδες και αξίες. Θα ήταν απίθανο, π.χ. ένας έφηβος του 1900 να θεωρούσε έναν τραγουδιστή θεό, κι όμως το 2000 και ο Μαικλ Τζάκσον και ο Έμινεμ ήταν θεοί! Το ίδιο συνέβη και με συγκεκριμένους πρωθυπουργούς (Γιασέρ Αραφάτ, Καντάφι, Πούτιν κ.α.). Η τεράστια επιρροή της τηλεόρασης, και τώρα τελευταία του διαδικτύου, μετατρέπει τον κόσμο σε ένα απέραντο ακροατήριο, μια απέραντη μάζα 8 δισεκατομμυρίων ατόμων, όπου ο κάθε «θεός» μετρά τη δύναμη του ανάλογα με αυτή των τηλεθεατών του ή των εγγραφών στο site του.

Στα πλαίσια αυτού του σύγχρονου κόσμου μία νέα παγκόσμια θρησκεία αναδύεται. Η θρησκεία αυτή έχει δύο σκέλη: το ιδεολογικό και το πρακτικό. Το ιδεολογικό αναφέρεται συχνά ως «Εποχή του Υδροχόου» και το πρακτικό έχει να κάνει με τη λατρεία του χρήματος και τη συσσώρευση του καθώς και τη συνεχής διαστρωμάτωση της κοινωνίας σε όλο και πιο πολλές τάξεις καταλήγοντας σε απόλυτα πλούσιους και απόλυτα φτωχούς που θα μπορούσε να ονομαστεί «Νομισματική Ορθοδοξία».

Προκειμένου, βεβαίως, αυτή η νέα θρησκεία να μπορέσει να εδραιωθεί και να μην αμφισβητηθεί, ποικίλες διεργασίες προετοιμάζουν το έδαφος. Τέτοιες διεργασίες είναι η εδραίωση μιας γενικότερης παγκόσμιας θρησκείας (με τις συνεχείς επαφές των εκπροσώπων των διαφορετικών θρησκειών), ο Σατανισμός,  η συνεχής ρητορική για «το Τέλος του Κόσμου», η οικονομική υποδούλωση κρατών και πολιτών κ.α.

Πριν καταλήξουμε στην ανάδειξη της κυοφορούμενης νέας θρησκείας με τα δύο σκέλη της - της «Εποχής του Υδροχόου» και της «Νομισματικής Ορθοδοξίας»,  θα αναφερθούμε σύντομα στις εν λόγω διαδικασίες που προετοιμάζουν την επικράτηση της.