Η Πίστη στον σύγχρονο κόσμο

Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468

του Γιάννη Βελίκη

Πίστη: μία πολυχρησιμοποιημένη λέξη – από τις θρησκείες (μεταφυσική πίστη), τις τράπεζες και την αγορά (πιστωτικό σύστημα, πίστωση), τις κοινωνικές αξίες (εμπιστοσύνη), τις κοινωνικές προκαταλήψεις (π.χ. ότι μία φυλή είναι κακή ή κατώτερη), την ψυχιατρική (ότι κάποιο φανταστικό πρόσωπο απειλεί τον ασθενή), την παραψυχολογία (ότι υπάρχει ένας αόρατος κόσμος ψυχών που επικοινωνεί μαζί μας) και τόσα άλλα…. Η πίστη, ή καλύτερα τα συστήματα πεποιθήσεων (βεβαιοτήτων δεν μπορούν να αποδειχτούν), είναι τόσο έντονα σε όλους τους ανθρώπους, που θεωρητικά δεν θα μπορούσαμε να βρούμε έναν άνθρωπο στη Γη χωρίς καμία απολύτως πεποίθηση. Πίστη και ορθολογισμός πάντα συνυπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους, σε διαφορετικό, ωστόσο, συνδυασμό και με πολυποίκιλη επιρροή στον καθένα από εμάς!

Σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους, η πίστη φυλογενετικά αναπτύχθηκε σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα της πορείας του ανθρώπου (κυρίως μετά την αγροτική επανάσταση το 10.000 π.Χ.) και αφού ο εγκέφαλος των ανθρώπων είχε αυξηθεί σημαντικά. Οντογενετικά, ο ψυχολόγος Piaget τοποθετεί την εμφάνιση των πεποιθήσεων στο προσυλλογιστικό στάδιο σκέψης (2 – 6 χρονών) με τον όρο μαγική σκέψη, όπου ακόμη και τα πράγματα έχουν «ψυχή» και είναι ζωντανά, και το παιδί «πιστεύει» σε αυτά που σκέφτεται και του λένε. Συχνά εξάλλου, παιδιά αυτής της ηλικίας αναφέρουν ότι είχαν έναν φανταστικό φίλο ή εχθρό. Για αυτήν την περίοδο σκέψης, ο Βρετανός βιολόγος Richard Dawkins προτείνει ότι δημιουργούνται τα πρώτα σπέρματα για την μελλοντική πίστη σε μία θρησκεία, τα οποία ξεκινούν σαν συναισθήματα υπακοής και εμπιστοσύνης στην αυθεντία των γονιών, μιας και τα παιδιά έχουν εξελιχθεί ώστε να εμπιστεύονται τη συμβουλή των γονιών τους χωρίς ερωτήσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά που δεν εμπιστεύονται τους γονείς τους έχουν λιγότερες πιθανότητες να επιζήσουν και ν’ αφήσουν απογόνους. Για παράδειγμα, την ώρα που τρέχει ένα παιδί προς τον αυτοκινητόδρομο και του φωνάξει ο γονιός «στοπ», συνήθως τον εμπιστεύεται και σταματάει – σε διαφορετική περίπτωση θα έθετε τη ζωή του σε σοβαρό κίνδυνο. Για το λόγο αυτό, η ποιότητα των ερεθισμάτων και των συναισθηματικών καταστάσεων που θα εκτεθεί ένα παιδί αυτής της ηλικίας θα έχει τεράστια επίδραση στο μέλλον του: μπορεί να ενστερνιστεί αξίες από τις πιο ηθικές (καλοσύνη, αλληλεγγύη, ισότητα) ως τις πιο διεστραμμένες (ψυχοπαθητικότητα, βασανισμό των ανίσχυρων, τάση για έγκλημα)!

Η πίστη και τα συστήματα πεποιθήσεων, καθόλου τυχαία, λειτουργούν καλύτερα και περισσότερο σε ανθρώπους ή σε φάσεις ζωής όπου ο έλεγχος της πραγματικότητας είναι μικρός. Νήπια, ψυχικά ασθενείς, αμόρφωτοι, ΑΜΕΑ με νοητική στέρηση κ.α. είναι πολύ πιο επιρρεπείς σε ζητήματα πίστης, από άτομα μορφωμένα, υγιή, και πετυχημένα επαγγελματικά και κοινωνικά. Επίσης, άτομα που είναι σε κίνδυνο (πρόσφυγες), σε απομόνωση (κρατούμενοι ή ασθενείς), διαβιούν σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, ή σε κοινωνικό αποκλεισμό (άποροι, άστεγοι) είναι πολύ πιο επιρρεπείς σε θρησκείες (ακόμη και ακραίες), «σωτήρες», ή απατεώνες.

Στο τέλος – τέλος η πίστη καταλήγει να είναι ένας ψυχολογικός έλεγχος του μέλλοντος μας. Μιας και το μέλλον πάντα τρομάζει, ευχόμαστε, προσευχόμαστε, ελπίζουμε και θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα είναι καλό! Η πίστη, μαζί με την ελπίδα και τη θέληση, μας επιτρέπουν να το επηρεάζουμε. Τι αλήθεια θα πετύχαινε ο Γκάντι, ή ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ή οι ολυμπιονίκες και οι αγωνιστές του ’40 χωρίς πίστη; Η πίστη, όταν λειτουργεί σωστά, μπορεί πραγματικά να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο…

Μπορεί όμως και προς το χειρότερο: π.χ. ένας ψυχιατρικός ασθενής με παράνοια μπορεί να εγκληματήσει, πιστεύοντας ότι ο γείτονας του είναι ο διάβολος!  Μία γυναίκα μπορεί να συνεχίσει να κακοποιείται από τον άντρα της, γιατί πιστεύει τα λόγια του ότι θα αλλάξει. Ένας ηλικιωμένος μπορεί να χάσει τα λεφτά του, γιατί θα πιστέψει ότι τα δίνει σε κάποιον που λέει ότι θα τα παραδώσει στο γιό του που έχει χρέη. Μία ομάδα ανθρώπων μπορεί να αυτοκτονήσει, γιατί πιστεύει ότι ήρθε το τέλος του κόσμου. Άλλες ομάδες, υπό την επιρροή χαρισματικών τσαρλατάνων, θα βλέπουν «θαύματα», θα επικοινωνούν με πνεύματα, θα χορεύουν με νεράιδες, ή θα εξορκίζουν τον δαίμονα.

 Όπως αναφέρει ο μεγάλος επιστήμονας Carl Sagan στο βιβλίο του The Demon – Haunted World, ακόμη και στις αρχές του 21^ου αιώνα, με την τεράστια ανάπτυξη της επιστήμης, ο κόσμος κυριαρχείται από πίστεις σε αστρολογία, φαντάσματα, εξωγήινους, θαύματα, τηλεπάθειες, μαύρη μαγεία, και την κατά γράμμα αποδοχή της Γένεσης ότι ο κόσμος μας είναι ηλικίας μόνο 12.000 χρόνων!

Και σαν να μην έφταναν αυτά, μία νέα πίστη (που εξελίσσεται σε θρησκεία) έχει αρχίσει να εξαπλώνεται στο σύγχρονο κόσμο, από τις Η.Π.Α. ως την Κίνα, και από την Ισλανδία ως το Κέιπ Τάουν. Η νέα αυτή πίστη προωθεί τις ιδέες ότι είναι δυνατή μία «αειφόρος ανάπτυξη» και «ευημερία» χωρίς ασθένειες και θάνατο, ότι η αποκλειστική αξία είναι το «Εγώ» και οι άπληστες ανάγκες του και ότι οι «άλλοι» αποτελούν εμπόδιο στην ευτυχία μας και πρέπει να αποτινάξουμε κάθε συναίσθημα αλληλεγγύης και συμπόνιας για να ζήσουμε καλά.

Η πίστη αυτή έχει κλονίσει σημαντικά τις παλαιότερες ηθικές αξίες των θρησκειών και των κοινωνιών (αγάπη, συμπόνια, αξιοκρατία, άμιλλα), νομιμοποιεί τις σφαγές των αμάχων σε όλον τον πλανήτη, έχει επιτρέψει τη μη επανορθώσιμη μόλυνση σε μεγάλα τμήματα της Γης, απειλεί με ασθένειες και θάνατο λόγω φτώχειας δισεκατομμύρια  συνανθρώπους μας, ανέβασε την εγκληματικότητα και τη βία σε απίστευτα επίπεδα στις σύγχρονες πόλεις και απομόνωσε ηθικά, κοινωνικά και συναισθηματικά τα μέλη των σύγχρονων κοινωνιών.

Σε παλαιότερες εποχές, όταν μία κοινωνία αντιμετώπιζε οικονομική ή κοινωνική κρίση, επιχειρούσε μέσω πολέμου να κατακτήσει άλλα εδάφη. Στην περίπτωση που νικούσε, εξασφάλιζε πόρους και δούλους για να επανέλθει στην ισορροπία. Στις αρχές του 21^ου αιώνα, ωστόσο, αυτή η επιλογή δεν υπάρχει πια. Ο κόσμος είναι ένας και ο πλανήτης Γη περιορισμένος και με ελάχιστες πλέον αντοχές. Είναι γι’ αυτόν το σημαντικό λόγο καιρός, να αναλυθούν σε βάθος οι παράλογες νέες πεποιθήσεις των ανθρώπων, αυτές οι πεποιθήσεις που τείνουν να εξελιχθούν σε θρησκεία, προκειμένου να αντιμετωπισθούν και να απομονωθούν πριν διαλύσουν σιγά – σιγά ότι καλό έφτιαξε ο άνθρωπος ως σήμερα!

Σχόλια στη σελίδα: http://psychanaptyxis.blogspot.gr/2012/10/blog-post_12.html