Της Αγγελικής Μπολουδάκη
“Η πτωχή καρδούλα μου γεμάτη απορία, επειδή δεν γνωρίζει.” – Τ. Ουγκαρέττι
Το διαζύγιο είναι μια κατάσταση που προκαλεί δυσκολίες στα παιδιά, μόνο όταν οι γονείς δεν μπορούν να διαχειριστούν τη σύγκρουση μεταξύ τους και αυτή η σύγκρουση μεταφέρεται στα παιδιά τους, με τρόπο που τα πληγώνει. Ένα από τα λάθη, που κάνουν οι γονείς όταν χωρίζουν, είναι να μεταφέρουν στα παιδιά την εχθρότητα που νιώθουν ο ένας για τον άλλον. Έτσι όμως η συναισθηματική ζωή του παιδιού κλονίζεται, γιατί εξαιτίας της αδυναμίας των γονιών να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους, χάνει την εμπιστοσύνη του προς αυτούς.
Τα σταθερά σημεία αναφοράς του αποτελούν δυο γονείς, οι οποίοι αντιμετωπίζουν τις αλλαγές που προκύπτουν στη ζωή τους με ώριμο τρόπο. Αν εκείνοι παραδίδονται για μεγάλο χρονικό διάστημα στο χάος που τους προκαλεί το κενό που βιώνουν, τότε ένα παρόμοιο χάος αιχμαλωτίζει το παιδί ακυρώνοντας τη συνέχεια της ύπαρξής του.
Αυτό που χρειάζεται, για να μπορέσει να διατηρήσει ενωμένη την ύπαρξή του, είναι να αισθανθεί, αλλά κυρίως να βιώσει, ότι οι γονείς του μπορεί να χωρίζουν σα ζευγάρι, αλλά σα γονείς θα είναι πάντα κοντά του με συνέπεια και σταθερότητα. Η ασφάλεια είναι ζωτική για ένα παιδί και ειδικά σε περιόδους μεγάλων αλλαγών, όπως είναι το διαζύγιο, η ασφάλεια είναι αυτό που περισσότερο έχει ανάγκη για να μπορέσει να κρατήσει ενωμένο τον εαυτό του, κάτι που θα τον προφυλάξει από οποιαδήποτε συναισθηματική δίνη, γιατί ο πυρήνας του, που τον αποτελούν τα δυο του σύμβολα, οι γονείς του, θα είναι συμπαγής.
Όταν οι γονείς είναι επιθετικοί ο ένας προς τον άλλον ή όταν ο ένας γονιός εκφράζεται επιθετικά για το άλλο μέλος, τότε και τα παιδιά έχουν μια δυσκολία να διαχειριστούν την επιθετικότητα τους. Η βία του ζευγαριού ξυπνά τη βία των παιδιών και μένουν αβοήθητα μπροστά σε αυτήν. Ξεσπούν στους άλλους ή στον γονέα που υφίσταται την επιθετικότητα ή στον εαυτό τους. Τα παιδιά φοβούνται πως η αλλαγή θα φέρει την απώλεια του ενός γονιού. Χρειάζεται να τα καθησυχάσουμε πως αυτό δεν θα συμβεί, πως τόσο ο γονιός που μένει μαζί του, όσο κι εκείνος που ζει σε άλλο σπίτι, θα έχει πάντα ένα χώρο στην καρδιά του για εκείνον.
Για το παιδί οι αλλαγές δεν είναι εύκολες. Θα πρέπει να εξηγηθεί ο λόγος που συμβαίνει η κάθε αλλαγή στη ζωή του με τρόπο που να το αφορά. Αν δηλαδή η απόφαση δεν είναι κοινή και ο ένας γονιός νιώθει εχθρικά για τον άλλον, ή αν ο ένας γονιός είναι πληγωμένος που η πορεία του γάμου του δεν εξελίχθηκε όπως είχε ονειρευτεί, αυτά τα συναισθήματα αφορούν στο γονιό και όχι το παιδί. Αυτό που το παιδί επιθυμεί να ακούσει είναι, πως μπορεί το ζευγάρι να μην παραμείνει μαζί, αλλά αυτή η αλλαγή στα συναισθήματα δεν θα συμβεί ποτέ μεταξύ ενός γονιού και του παιδιού του, γιατί αυτά τα συναισθήματα παραμένουν πάντα στην καρδιά του γονιού αμετάβλητα.
Χρειάζεται επίσης να τους εξηγήσουν πως η απόφαση για το διαζύγιο θα επικυρωθεί και με το νόμο, έτσι ώστε να γνωρίζουν ότι αυτή δεν θα αλλάξει, για να μην διατηρούν ψευδαισθήσεις. Να τους εξηγήσουν ότι σκέφτηκαν πολύ πριν πάρουν αυτήν την απόφαση, έτσι ώστε να γνωρίσουν ότι οι γονείς τους δεν φέρθηκαν επιπόλαια. Και βέβαια να τους το ανακοινώσουν όταν είναι πλέον σίγουροι για την απόφαση τους.
Εάν υπάρχουν συγκρούσεις στο ζευγάρι, αλλά η απόφαση δεν έχει ληφθεί ακόμα μεταξύ τους, μπορούν να του πουν ότι έχουν μεταξύ τους κάποιες διαφωνίες, αλλά σαν ενήλικες θα σκεφτούν τρόπους να τις αντιμετωπίσουν. Παρατηρούμε σε περιπτώσεις συγκρούσεων του ζευγαριού τα παιδιά να αναλαμβάνουν γονικό ρόλο προς τους γονείς τους, προκειμένου να αλλάξουν εκείνοι την απόφαση τους. Όταν όμως βεβαιωθεί πως οι γονείς του μπορούν να αναλάβουν με ευθύνη τα θέματά τους μεταξύ τους, τότε και εκείνα αποφεύγουν να μπουν στην παγίδα να υιοθετήσουν ένα παντοδύναμο ρόλο για τους γονείς τους.
Τα παιδιά αισθάνονται ανασφάλεια, φόβο, νιώθουν να κομματιάζεται η ψυχή τους όταν οι γονείς τους αισθάνονται κατακερματισμένοι και δεν μπορούν να πάρουν αποφάσεις, είτε για τη συνέχιση της σχέσης ή τη διάλυση της. Αισθάνονται ότι δεν μπορούν να βασιστούν σε ανθρώπους που αδυνατούν να πάρουν τα ηνία της ζωής τους, νιώθουν προδομένα και απογοητευμένα, γιατί οι γονείς είναι τα πρόσωπα που θαυμάζουν, αποτελούν τα ιδανικά τους. Εάν όμως φέρονται με τρόπο ανεύθυνο και επιπόλαιο, γίνονται αρνητικά πρότυπα για τα παιδιά τους.
Οι γονείς χρειάζεται να αντέξουν τα συναισθήματα λύπης και θυμού των παιδιών τους, γιατί είναι συναισθήματα που έχουν ανάγκη να εκφραστούν. Χρειάζεται να τα κατανοήσουν και να εξηγήσουν στα παιδιά τους ότι έχουν δίκιο να αισθάνονται έτσι, γιατί συνέβηκε κάτι που δεν το περίμεναν, ότι τους καταλαβαίνουν και ότι θα είναι κοντά τους σε κάθε συναισθηματική αλλαγή. Ο χωρισμός μεταξύ τους δεν σημαίνει ότι θα αποχωριστούν τα παιδιά τους, γιατί ένα ζευγάρι μπορεί να χωρίσει, αλλά οι γονείς δεν χωρίζουν από εκείνα και θα είναι πάντα κοντά τους, στις χαρές και στις λύπες τους.
Θα αφουγκραστούν τα συναισθήματά τους με ψύχραιμο τρόπο, με την έννοια πως δε θα ταυτιστούν με αυτά και, αν είναι θυμωμένοι ή λυπημένοι, δεν θα συμμαχήσουν με τα συναισθήματα του παιδιού, προκειμένου να δώσουν διέξοδο στα δικά τους, χρησιμοποιώντας έτσι το παιδί. Θα τον συναισθανθούν με τρόπο που το παιδί θα νιώσει πως οι γονείς του αποδέχονται τα συναισθήματά του, όποια κι αν είναι αυτά.
Όταν το παιδί γίνει υπερβολικό στις αντιδράσεις του, υποκινούμενο από ένα γονιό συνήθως, το βοηθάμε να καταλάβει πως, ενώ έχει το δικαίωμα να νιώθει όπως νιώθει, ο χρόνος θα το βεβαιώσει ότι αυτή η απόφαση σταδιακά θα αποφέρει οφέλη και στο παιδί, με την έννοια πως δεν θα υπάρχουν εντάσεις στο σπίτι ή δε θα ζει σε ένα περιβάλλον, όπου δυο άνθρωποι δεν θα νιώθουν θετικά συναισθήματα ο ένας για τον άλλον.
Πολλά παιδιά νομίζουν ότι ευθύνονται τα ίδια για το διαζύγιο. Νιώθουν ενοχές και κατηγορούν τον εαυτό τους για αυτό. Χρειάζεται να τα καθησυχάσουμε και με απλά λόγια να εξηγήσουμε τους λόγους που οι ενήλικες παίρνουν αυτή την απόφαση και δεν μπορούν να είναι μαζί. Και βέβαια να τα πείσουμε πως δεν φταίνε τα ίδια. Κάποια παιδιά λένε χαρακτηριστικά: «Ο μπαμπάς έφυγε από το σπίτι γιατί ήμουν άτακτος».
Χρειάζεται να του πούμε ότι για την εξέλιξη του γάμου και για τις αποφάσεις των ενηλίκων σχετικά με αυτόν ευθύνονται οι ίδιοι και το παιδί δεν έχει καμιά ανάμειξη σε αυτό. Απαλύνουμε τα συναισθήματα ενοχής του λέγοντάς του ότι ένα παιδί μόνο καλά μπορεί να φέρει στη σχέση δυο ανθρώπων και εξηγούμε το λόγο που μένει χωριστά ο ένας γονιός, χωρίς αυτός ο λόγος να είναι φορτισμένος με τα δραματικά συναισθήματα του γονιού.
Εδώ χρειάζεται να αναφερθεί ότι το παιδί ήταν επιθυμητό όταν γεννήθηκε, γιατί στο άκουσμα της λέξης διαζύγιο, φαντάζεται ότι είναι ένα παιδί που γεννήθηκε μέσα από μια σύγκρουση και ότι δεν είναι παιδί επιθυμίας. Χρειάζεται λοιπόν να ακούσει πως όταν παντρευτήκαν δεν έκαναν λάθος, γιατί αυτή η σχέση τούς έδωσε πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα στη ζωή τους και τους έκανε να νιώσουν ευτυχισμένο. Και βέβαια το μεγαλύτερο δώρο ήταν η γέννηση των παιδιών τους.