ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

του Γιάννη Βελίκη

Η Υγεία είναι ο παράγοντας που μετράει την φυσική, ψυχολογική ή ακόμα και την πνευματική κατάσταση ενός ζώντος οργανισμού.

Στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) ως υγεία ορίστηκε «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας, δεν αποδίδεται μόνο από την ιατρική – βιολογική πλευρά, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οι καλύτεροι φίλοι της υγείας μας είναι.

1.     Ψυχική ηρεμία.

2.     Ισορροπημένη διατροφή

3.     Αποφυγή τοξικών παραγόντων (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικές  

        ουσίες)

4.     Συστηματική και ισορροπημένη άσκηση.

5.     Καλή πνευματική και ακαδημαϊκή  μόρφωση.

Παράλληλα οι χειρότεροι εχθροί της υγείας μας είναι:

1.     Η φτώχια

2.     Η ανεργία, η χαμηλόμισθη, αγχώδης χειρονακτική εργασία

3.   Η κακής ποιότητας κατοικία με υγρασία, μολυσμένο περιβάλλον,  ηχορύπανση σε περιοχή γκέτο  με ανυπόληπτους γείτονες όπου αισθάνεσαι ότι δεν ανήκεις

4.   Η έλλειψη ταυτότητας και αυτοεκτίμησης

5.   Η ανεπαρκής μόρφωση και εκπαίδευση.

Σε έναν άλλο ορισμό της υγείας μέσα από το πρίσμα της θεωρίας συστημάτων υγεία είναι η δυναμική ισορροπία του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον, που παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να ζει δημιουργικά, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του και τις επιδιώξεις του. Η ύπαρξη της δυναμικής ισορροπίας με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον σε ένα συγκεκριμένο οικολογικό πλαίσιο, επιτρέπει στο άτομο να ανταποκρίνεται στις περιβαλλοντικές προκλήσεις και να προσαρμόζεται στις περιβαλλοντικές αλλαγές, διασφαλίζοντας έτσι την αρμονική σχέση με το περιβάλλον του. Η διατάραξη αυτής ακριβώς της αρμονικής σχέσης αποτελεί, τη βασική αιτία πρόκλησης της αρρώστιας, που μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα (κυτταρικό, οργανικό, συμπεριφερολογικό, κοινωνικό).

Πάμε τώρα στον ορισμό της έννοιας «Ποιότητα Ζωής». Οι Παπάνης και Ρουμελιώτου αναφέρουν ότι ο όρος ποιότητα ζωής αποτελεί μία σχετικά νέα έννοια που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ στη δεκαετία του ’50. Αρχικά, είχε ταυτιστεί με την έννοια του βιοτικού επιπέδου, καθώς περιλάμβανε έννοιες που είχαν να κάνουν με την καταναλωτική κοινωνία: την ιδιοκτησία ηλεκτρικών συσκευών, αυτοκινήτων και οικίας. Ο ελεύθερος χρόνος, οι ευκαιρίες για διακοπές και αναψυχή προστέθηκαν αργότερα. Το 1960 ο όρος διευρύνθηκε, για να περιλάβει την παιδεία, την υγεία και ευεξία, την οικονομία και τη βιομηχανική ανάπτυξη.

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός για την ποιότητα ζωής, ειδικά αφού η έννοια βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ των ανθρωπιστικών, κοινωνικών επιστημών και των επιστημών της υγείας. Σε θεωρητική βάση, η ποιότητα ζωής μπορεί να ορισθεί με την περιγραφή των χαρακτηριστικών, συνθηκών ή τομέων της ζωής που είναι απαραίτητες για τη λειτουργία των ατόμων ως ανεξάρτητων και αυτόνομων όντων. Πρόκειται για την ελευθερία δράσης, τη νοηματοδότηση πράξεων, την επαγγελματική και οικογενειακή καταξίωση, την ακεραιότητα και εκπλήρωση βιολογικών και ψυχοκοινωνικών λειτουργιών στην καθημερινή τους ζωή και τη διατήρηση της υγείας.

Η Σίμογλου επίσης συμφωνεί ότι δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τον ορισμό της έννοιας και οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η  ποιότητας ζωής είναι πολυδιάστατη και περικλείει την συνολική ικανοποίηση που νιώθει ένα άτομο από τη ζωή του και μια υποκειμενική αίσθηση ευεξίας και απόλαυσης, που μετριέται συχνά ως σωματική, ψυχολογική και κοινωνική. Επηρεάζεται μερικώς από την ενασχόλησή του με ικανοποιητικές δραστηριότητες στον ελεύθερό του χρόνο και την υποκειμενική αντίληψη του βαθμού λειτουργικότητάς του σε σημαντικούς τομείς της ζωής, πάντα, ωστόσο, με την προϋπόθεση ότι το άτομο είναι υγιές.

Με αυτήν την έννοια, ζω μια ποιοτική ζωή σημαίνει ζω μια ζωή μέσα στην οποία νιώθω καλά, μια ζωή που έχει νόημα και που την απολαμβάνω. Συνεπώς, ποιότητα ζωής είναι ο βαθμός απόλαυσης και πραγμάτωσης που αποκομίζουν οι άνθρωποι από τη ζωή τους, στα πλαίσια των οικονομικών, πολιτισμικών και άλλων συνθηκών της. Η απόλαυση αυτή αφορά τρεις τομείς της ζωής: το είναι (το οποίο χωρίζεται σε βιολογικό, ψυχολογικό και πνευματικό), το πού ανήκει κανείς (δηλαδή τις προσωπικές και κοινωνικές διασυνδέσεις με το περιβάλλον) και το πού θέλει να φτάσει (δηλαδή την κατάκτηση προσωπικών στόχων και επιθυμιών). Συνεπώς, η ικανοποίηση που αντλεί κανείς από την πραγμάτωση των στόχων του, την οποία βρίσκουμε πίσω από κάθε ορισμό της ποιότητας ζωής, έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό και με την προσωπική στάση ζωής του καθενός και στρέφει την προσοχή στην ολότητα του ατόμου.

Συγκρίνοντας τους ορισμούς των δύο εννοιών, γίνεται εύκολα αντιληπτή η σχετικότητα και η ομοιότητα τους. Τόσο στην υγεία όσο και στην ποιότητα ζωής συμπεριλαμβάνονται ως κριτήρια η σωματική, ψυχική, νοητική και κοινωνική καλή λειτουργικότητα. Αν για παράδειγμα, ένα άτομο πάσχει ψυχολογικά ούτε στον ορισμό της υγείας θεωρείται υγιής, ούτε στον ορισμό της ποιότητας ζωής θεωρείται ότι ζει μια ποιοτικά καλή ζωή. Το ίδιο ισχύει σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης λειτουργικότητας και του βιώματος του. Ένας άνθρωπος θεωρείται υγιής και ότι ζει μια ποιοτική ζωή αν και εφόσον είναι ικανοποιημένος στην ολότητα του (βιολογική, ψυχολογική, κοινωνική και υπαρξιακή)!

Συνεπώς οι δύο έννοιες, υγεία και ποιότητα ζωής, αναφέρονται σε περίπου ταυτόσημες παραμέτρους.

Η διαφορά τους φέρεται να είναι η αντικειμενικότητα στη μέτρηση της «υγείας», έναντι της υποκειμενικότητας στη μέτρηση του προσωπικού βιώματος ικανοποίησης στην «ποιότητα ζωής». Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι τόσο η «υγεία» και η μέτρηση της συμπεριλαμβάνει πολλές υποκειμενικές εκτιμήσεις (π.χ. στον χρόνιο ψυχολογικό πόνο δεν υπάρχει καμιά αντικειμενική μέτρηση), όσο και στην «ποιότητα ζωής» πολλές από τις μετρήσεις της συμπεριλαμβάνουν αντικειμενικά κριτήρια (π.χ. αν έχει δουλειά κάποιος, αν έχει εισόδημα κ.λπ.). Έτσι, υγεία και ποιότητα ζωής συμβαδίζουν, και παρά το αρχικά διαφορετικό ορισμό τους (υγεία σήμαινε μόνο σωματική λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής εισόδημα και απολαύσεις), όλο και πιο πολύ οι δύο έννοιες τείνουν να συγκλίνουν και να περιγράφουν το ίδιο πράγμα.

Για το λόγο αυτό, ίσως θα ήταν πιο πρακτικό, υγεία και ποιότητα ζωής να χρησιμοποιούνται μαζί, ή να υπάρξει ένας καινούργιος όρος που θα συνδυάζει τις δύο αλληλο – επικαλυπτόμενες έννοιες .

Η ζωή μας είναι αποτέλεσμα των επιλογών μας

του Γιάννη Βελίκη

«Ήταν κάποτε μια γριούλα που, αφού γέρασε αρκετά, αποφάσισε πως καλύτερα θα ήταν για την ίδια, να μπει σε κέντρο φροντίδας ηλικιωμένων ατόμων. Έτσι ετοίμασε μια μικρή βαλίτσα και με ένα ταξί πήγε. Η νοσοκόμα που γνώριζε για την άφιξη της, την πλησίασε και της είπε.

-Ελάτε παρακαλώ να σας δείξω το δωμάτιο σας πριν το ετοιμάσουμε.

-Μα δεν χρειάζεται να το δω. Ετοιμάστε το, απάντησε η γριούλα.

-Μα έχετε επιλογή ανάμεσα σε 3 είδη αν θέλετε να τα δείτε και να διαλέξετε πιο από όλα σας αρέσει πιο πολύ.

-Δεν χρειάζεται καλή μου, επανάλαβε η γριούλα. Δεν χρειάζεται να το δω, μου αρέσει ήδη.

-Μα πως; Ξαναρώτησε η νοσοκόμα. Αφού δεν το είδατε.

-Δεν χρειάζεται να το δω. Έχω ήδη αποφασίσει ότι μου αρέσει, απάντησε με ένα ζεστό χαμόγελο ζωγραφισμένο στο γλυκό αλλά γερασμένο προσωπάκι της.

Τότε η νοσοκόμα της έδειξε το ένα απ τα 3 δωμάτια και την συνόδεψε μέχρι εκεί. Η γριούλα την ευχαρίστησε και η νοσοκόμα την ρώτησε ξανά με κάποιο δισταγμό. 

-Είστε σίγουρα εντάξει; Τώρα που το είδατε συνεχίζετε να πιστεύετε ότι αυτό σας αρέσει; Χωρίς να δείτε και τις άλλες δύο επιλογές;

-Μα φυσικά. Πολλά πράγματα στη ζωή κορίτσι μου, της απάντησε η γριούλα, δεν θέλουν πολύ σκέψη. Είναι θέμα απόφασης και αγάπης. Αποφάσισα ότι θα το αγαπώ χωρίς να μπω στην διαδικασία να διαλέξω ανάμεσα σε άλλα. Σάμπως μια γυναίκα άμα γεννήσει το παιδί της, όσο άσχημο και αν είναι δεν θα το αγαπάει; Άσε που δεν θα το δει ποτέ άσχημο. Είναι θέμα απόφασης και αγάπης».

Στην ίδια γραμμή σκέψης με την παραπάνω ιστορία ο Καθηγητής Δ. Μπουραντάς στο έργο του «Όλα σου τα’ μαθα μα ξέχασα μια λέξη» έγραψε…

«… Οι επιλογές μας είναι που καθορίζουν το θέατρο της ζωής μας. Δεδομένων των περιορισμών και της τυχαιότητας, το γίγνεσθαι ή πιο απλά το τι και πως σκεφτόμαστε, τι αισθανόμαστε, το πως βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο, το τι κάνουμε, ποιοι είμαστε, τι θα γίνουμε, πού θα πάμε, πώς θα πάμε, και το πώς θα φύγουμε, όλα αυτά είναι κατ΄ουσίαν  αποτελέσματα των δικών μας επιλογών. Λίγο ή πολύ, όλοι μας σχεδόν είμαστε αποτελέσματα των επιλογών μας. Συνεπώς, η κατανόηση της ελευθερίας να επιλέγουμε, είναι προϋπόθεση για να ζήσουμε τη ζωή μας και να μην αφήσουμε να μας ζήσει αυτή….

… Ο Ρήγας Φεραίος είχε πει ότι «συλλογάται καλά όποιος συλλογάται ελεύθερα». Είχε δίκιο. Όμως, για να συλλογίζεται κανείς ελεύθερα, πρέπει να διαθέτει γνώση: αυτή είναι που προσδιορίζει κυρίως την ποσότητα, την ποιότητα των εναλλακτικών λύσεων που διαθέτουμε και την ορθότητα των επιλογών που κάνουμε. Άρα την ελευθερία μας. Όσο περισσότερη γνώση, τόσο περισσότερες εναλλακτικές επιλογές και τόσο πιο σωστή η αξιολόγησή μας γι΄αυτές…

… Εκείνο που ήθελα ήταν να επιτύχω. Δεν ήξερα εάν επιθυμούσα επιτυχημένη καριέρα, αν ήθελα δόξα, αν ήθελα χρήματα, αν ήθελα οικογένεια, αν ήθελα έρωτες. Το μόνο που ζητούσε η ψυχή μου ήταν να επιτύχω. Να γίνω ο εαυτός μου. Να ζήσω δηλαδή εγώ την ζωή μου και να μην αφήσω να με ζήσει αυτή. Να καθορίσω εγώ την μοίρα μου και να μην με καθορίσει εκείνη. Να δημιουργήσω εγώ το πεπρωμένο και να μην αφήσω να μου το δημιουργήσουν οι άλλοι. Ήθελα και θέλω να ζήσω μια ζωή που, όταν φτάσει στο τέλος της, να μπορώ να πω ότι θα ήθελα να ξαναζήσω ακριβώς την ίδια….».

Δυο ακόμη ανυπόγραφα κείμενα στο διαδίκτυο λένε το ίδιο πράγμα.

«Κάποιος είπε ότι η μοίρα μας δεν εξαρτάται από την τύχη αλλά είναι αποτέλεσμα των συνεχόμενων επιλογών που κάνουμε στη ζωή μας. Οι ευκαιρίες , δεν είναι κάτι που πρέπει να περιμένουμε σαν αποτέλεσμα τύχης ή συγκυριών. Τις ευκαιρίες στη ζωή μας πρέπει να τις δημιουργούμε ΕΜΕΙΣ για τον εαυτό μας. Το μέλλον μας είναι κάτι που εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε και δυστυχώς μόνο όταν αρχίσουμε να λειτουργούμε με αυτή την πεποίθηση και πάψουμε να είμαστε μοιρολάτρες θα δούμε την ζωή μας να αλλάζει δραματικά και να αρχίζει να μοιάζει με εκείνη την ζωή που ονειρευτήκαμε για τον εαυτό μας.
Όλα αυτά που θα θέλαμε να μας συμβούν λοιπόν , δεν μας συμβαίνουν γιατί εμείς δεν τα προκαλούμε για να μας συμβούν – γιατί εμείς δεν έχουμε κάνει τις σωστές επιλογές που θα μας οδηγήσουν στην εκπλήρωση των στόχων και των ονείρων μας. Η κάθε επιλογή μας έχει τις επιπτώσεις και τα αποτελέσματα της στην ζωή μας , είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά. Το σύνολο των επιπτώσεων των επιλογών μας είναι αυτό που καθορίζει το ποιοι είμαστε και το τι έχουμε πετύχει.

Πολλοί λένε ότι η ζωή μας είναι αποτέλεσμα του χαρακτήρα μας. Αλλά αν το δείτε πιο προσεκτικά ο ίδιος μας ο χαρακτήρας διαμορφώνεται και αυτός από τις επιλογές μας. Πάρτε για παράδειγμα την επιλογή που ο καθένας μας έχει για την μόρφωση ή για την πνευματικότητα. Είναι επιλογή μας το αν θα σπουδάσουμε ή όχι. Είναι επιλογή μας το αν θα επιθυμήσουμε να εμβαθύνουμε στο νόημα της ζωής ή αν θα παραμείνουμε επιφανειακοί και λάτρεις της ύλης. Είναι επιλογή μας εάν θα προσπαθήσουμε να σώσουμε τον γάμο μας ή να διατηρήσουμε τη σχέση μας ή αν θα προκόψουμε στην δουλειά μας ή ακόμα εάν θα ευτυχίσουμε ή θα δυστυχήσουμε στη ζωή μας. Ναι , ακόμα και αυτή η ευτυχία εξαρτάται από την επιλογή του τρόπου με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. Είναι το ποτήρι μας μισό – άδειο ή μισό – γεμάτο; Είμαστε επιτυχημένοι γιατί αξίζουμε την επιτυχία ή είμαστε αποτυχημένοι γιατί είμαστε άτυχοι; Τελικά, είμαστε υπεύθυνοι για όλα όσα συμβαίνουν στην ζωή μας....

Κάποιοι θα πουν : «Δεν επέλεξα να μην έχω χρήματα , δεν έχω επιλέξει να είμαι άρρωστος, δεν έχω επιλέξει να είμαι δυστυχισμένος....!» Ναι , σαφώς, κανένας δεν επιλέγει να είναι φτωχός, αλλά όμως επιλέγει να ξοδεύει περισσότερα από όσα κερδίζει και να είναι χρεωμένος μέχρι τον λαιμό ή επιλέγει να επιθυμεί πράγματα χωρίς να σκέφτεται τρόπους για να τα αποκτήσει. Κανένας δεν επιλέγει να είναι άρρωστος αλλά είναι επιλογή του μια ζωή να καπνίζει , να μην ασκείται , να καταναλώνει βλαβερά φαγητά , να κάνει κατάχρηση αλκοόλ και είναι μόνιμα αγχωμένος. Όσο για την δυστυχία κανείς δεν θα ήθελε να είναι δυστυχισμένος αλλά δεν προσέχει το πως φέρεται στο σύντροφο του, έχει παραμελήσει την οικογένεια και τους φίλους του, έχει γίνει εργασιομανής και έχει μείνει μόνος, έχει γίνει πικρόχολος, απότομος και εριστικός. Μετά λοιπόν φταίει η μοίρα; Όχι... δεν φταίει καμία μοίρα και καμία σκοτεινή συνομωσία του σύμπαντος που μας θέλει να δυστυχούμε, να αποτυγχάνουμε, να χωρίζουμε, να πονάμε και να υποφέρουμε. Εμείς φταίμε! Εμείς και οι λανθασμένες επιλογές μας....

Η ζωή δεν είναι τίποτα άλλο παρά το αποτέλεσμα των επιλογών μας! Αυτές οι επιλογές μπορεί να είναι εξαναγκαστικές από τρίτα πρόσωπα π.χ. οικογένεια, σχολεία ή να είναι εμφυτευμένες υποσυνείδητα μέσα μας από τον τρόπο που μεγαλώνουμε. Χρειάζεται κριτικό μυαλό και πολλή μελέτη για να μπορέσει ένας άνθρωπος να κάνει ενσυνείδητες επιλογές και κατ' επέκταση να είναι πραγματικά ευτυχισμένος. Γιατί το εύκολο είναι πάντα πιο ελκυστικό, όμως το δύσκολο σε οδηγεί στην ευτυχία!

Κάποιες επιλογές ίσως να έρχονται δεύτερες ή και τρίτες στη λίστα μας, γιατί απλούστατα οι πρώτες και καλύτερες δεν ήταν εφικτές. Δυστυχώς στη ζωή δεν εξαρτώνται τα πάντα από εμάς, όσο κι αν κάποια βιβλία περί «μυστικών της ζωής» και περί «σύμπαντος» θέλουν να μας το πλασάρουν έτσι. Για παράδειγμα, δεν ερωτευόμαστε πάντα με ανταπόκριση από το ποθητό μας πρόσωπο, δεν γινόμαστε πάντα δεκτοί στη δουλειά των ονείρων μας και μιας και δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε μέχρι τη Νέα Υόρκη θα αρκεστούμε και με την Κρήτη. Το θέμα είναι πόσο μαθαίνουμε να ζούμε με αυτές τις επιλογές μας και πόσο ευτυχισμένοι είμαστε με αυτές. Ο σύντροφός μας, η δουλειά μας, το σπίτι μας, οι φίλοι μας... πόσο συνειδητές επιλογές ήταν τελικά; Μόνο ο χρόνος το δείχνει...

Όπως όμως κάνουμε εμείς τις επιλογές μας κάνουν και οι άλλοι τις δικές τους. Και δεν είμαστε πάντα μια από αυτές! Όταν είσαι τελευταίος στη λίστα επιλογών κάποιου φαίνεται. Και φαίνεται εύκολα: αναπάντητες κλήσεις, καθυστερημένες απαντήσεις μηνυμάτων ή και καμία απάντηση, καμία αναζήτηση για έξοδο, καμία διάθεση για κουβέντα... Απλά από δειλία δεν σε έχει σβήσει εντελώς από τη λίστα του, έρχεσαι όμως τελευταίος! Κι εκεί δεν είναι επιλογή σου, όμως πρέπει να βρεις τη δύναμη να πεις αντίο. Πρέπει το αντίο να γίνει η πιο δυνατή, η πιο ποθητή σου επιλογή, προτού η αξιοπρέπεια σου και τα αισθήματα σου γίνουν ένα μάτσο κουρέλια που δεν αξίζουν τίποτα».

Και κάτι τελευταίο… Η ζωή μας έχει πάντα το χρώμα και την ποιότητα που της δίνουμε. Εάν βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο θα είναι όμορφη, αν το ποτήρι το βλέπουμε μισοάδειο θα είναι άσχημη. Η ευτυχία είναι θέμα επιλογής, η υγεία επίσης και η ζωή που ζήσαμε και θα ζήσουμε επίσης. Αν επιθυμήσουμε μία όμορφη ζωή, κάποια στιγμή θα την ζήσουμε. Αν πιστεύουμε ότι τίποτα καλό ποτέ δεν θα μας συμβεί, θα το δούμε να συμβαίνει στην πράξη. Η τύχη παίζει ελάχιστο ρόλο στην καθημερινότητα μας… Το χρώμα των γυαλιών μας όμως, με τα οποία κοιτάμε και ερμηνεύουμε τον κόσμο και τη ζωή μας είναι το κριτήριο: τα όμορφα χρώματα στα γυαλιά μας μάς δείχνουν έναν όμορφο κόσμο, και τα άσχημα χρώματα έναν άσχημο… Το χρώμα των γυαλιών μας το επιλέγουμε, ευτυχώς ή δυστυχώς, εμείς!

Η μοίρα του ανθρώπου και ο χαρακτήρας του

του Γιάννη Βελίκη

Ως προς το τί συνιστά το χαρακτήρα του ανθρώπου, πολλά έχουν ειπωθεί, από φιλόσοφους, στοχαστές ψυχολόγους και ψυχαναλυτές. Οι περισσότεροι συμφωνούν για τη μόνιμη φύση του: π.χ. ο Μωάμεθ φέρεται να είπε «…πιστέψτε, αν θέλετε, ότι και τα βουνά αλλάζουν θέση, αλλά ποτέ μην πιστέψετε ότι ο άνθρωπος αλλάζει χαρακτήρα…», και ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι ότι «…ο χαρακτήρας ποτέ του δεν αλλάζει, μόνο εξελίσσεται….». Και αν ο χαρακτήρας είναι μια «μόνιμη κατασκευή» τότε αυτομάτως δεν γίνεται αναπόφευκτη και η μοίρα του ανθρώπου, όπως είπε ο Ηράκλειτος, αφού κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τον χαρακτήρα του και αυτό τον φέρνει αντιμέτωπο με τις ίδιες καταστάσεις στη ζωή του συνεχώς; Και αφού βιώνει συνεχώς τις ίδιες καταστάσεις, αναγκαστικά πια, υποτάσσεται στην παραδοχή ότι έχει πεπρωμένο από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει;

Σύμφωνα με τον Τσούκα «…ο χαρακτήρας μας δεσμεύει: είναι δύσκολο και κοστίζει το να αποφύγουμε τις συμπεριφορές που υποδεικνύει. Η κατασκευή του χαρακτήρα είναι μια κοινωνική – ιστορική διαδικασία: σμιλεύεται μέσα από τη συμμετοχή του ατόμου σε συλλογικές δραστηριότητες, πλάθεται από το πνεύμα της εποχής, διαμορφώνεται από τις επιλογές που κάνει κανείς. Ο χαρακτήρας συνοψίζει προσπάθειες ατομικής αυτό – δημιουργίας, σε ένα συλλογικό πλαίσιο αναφοράς. Προδιαγράφει μια συγκεκριμένη τάση συμπεριφοράς, στην οποία εκδηλώνονται αρετές και πάθη, αξίες και συναισθήματα».

Και συνεπώς, αφού ο χαρακτήρας μας δεσμεύει, μας αναγκάζει στις ίδιες επιλογές ζωής και επομένως στην ίδια μοίρα! Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν άνθρωπο που είναι παράξενος και μοναχικός: λόγω του συγκεκριμένου χαρακτήρα του δεν γίνεται εύκολα συμπαθής στους άλλους ανθρώπους. Αυτό τους κάνει να απομακρύνονται από αυτόν, να τον απομονώνουν και να τον σχολιάζουν αρνητικά. Όσο όμως ο άνθρωπος αυτός συνεχίζει να μένει μόνος του, τού ενισχύεται η ιδέα ότι είναι πράγματι μοναχικός και παράξενος (αφού δεν το θέλει κανείς). Και όσο συνεχίζει να ενισχύει αυτήν του την άποψη θα την εφαρμόσει ξανά και στις υπάρχουσες αλλά και στις νέες κοινωνικές του επαφές. Και αυτοί με τη σειρά τους θα τον ξανα – απομονώσουν και ο φαύλος κύκλος θα συνεχίζεται… Και τόσο οι άλλοι, όσο και αυτός ο άνθρωπος θα πιστεύουν ότι είναι στη μοίρα του να είναι παράξενος και μοναχικός, χωρίς καμιά ελπίδα διεξόδου και διαφυγής. Επομένως, ισχύει ότι, το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο…

Ο Ηράκλειτος που πρώτος συνέδεσε μοίρα και χαρακτήρα παρατήρησε πως η φύση του ανθρώπου, ο χαρακτήρας με τον οποίο γεννιέται καθορίζει τις πράξεις του, όσα θα του συμβούν στην διάρκεια της ζωής του, την καλή ή κακή μοίρα που τον περιμένει. Ο Γκάντι το είπε πολύ καλύτερα: Να είσαι προσεκτικός με τις σκέψεις σου, γιατί οι σκέψεις σου γίνονται λόγια. Να είσαι προσεκτικός με τα λόγια σου, γιατί τα λόγια γίνονται πράξεις. Να είσαι προσεκτικός με τις πράξεις σου, γιατί οι πράξεις γίνονται συνήθειες. Να είσαι προσεκτικός με τις συνήθειές σου, γιατί οι συνήθειές σου καθορίζουν τον χαρακτήρα σου. Να είσαι προσεκτικός με τον χαρακτήρα σου, γιατί ο χαρακτήρας σου γίνεται το πεπρωμένο σου!

Να λοιπόν η αποκάλυψη των τεχνικών της μελλοντολογίας: ο μελλοντολόγος που έχει ταλέντο στο να καταλαβαίνει και να διαισθάνεται τους ανθρώπους, αφού καταναλώσει λίγο χρόνο στο να «ζυγίσει» και να τσεκάρει το χαρακτήρα του πελάτη του, μπορεί να κάνει ασφαλείς προβλέψεις για το μέλλον και τη μοίρα του, αφού λόγω της μονιμότητας του χαρακτήρα του, αυτά που συνέβηκαν ήδη στον πελάτη του θα ξανασυμβούν… Με πολύ μεγάλη πιθανότητα!

Οι ψυχολόγοι, ωστόσο, μετά από μεγάλες ερευνητικές προσπάθειες, καταλήξανε στο ότι ο χαρακτήρας αλλάζει! Και στην πραγματικότητα ούτε καν υπάρχει! Αυτό που υπάρχει και είναι σίγουρο για τους περισσότερους, είναι ότι ο καθένας μας επαναλαμβάνει μέσα του τις φράσεις και τις σκέψεις που άκουσε ή έκανε σχετικά με τον χαρακτήρα του, ώστε με αυτόν τον τρόπο να έχει την ασφαλή πεποίθηση ότι έχει μια σταθερότητα και συνέπεια ως άτομο, και δεν είναι «φτερό στον άνεμο» που παρασύρεται από την κάθε κατάσταση. Και οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι αυτή η τάση έχει κάποια πλεονεκτήματα στην καθημερινή λειτουργία. Δεν συμφωνούν, ωστόσο, ότι το να επιμένει κανείς στο χαρακτήρα του, θα ήταν λειτουργικό ακόμη και σε καταστάσεις που αυτός ο χαρακτήρας λειτουργεί εις βάρος των συμφερόντων του ατόμου.

Πράγματι, η ικανότητα των περισσοτέρων ανθρώπων, να διατηρούν ατόφια τη δομή του χαρακτήρα τους, παρά τις αλλαγές που βιώνουν στη ζωή τους, είναι η πιο τραγική τους συμπεριφορά και «χτίζει» γύρω τους την πιο αδιαπέραστη φυλακή που δεν θα μπορούσαν ποτέ να αποδράσουν… Όταν ένας άνθρωπος δηλώνει περήφανος ότι «εγώ έτσι είμαι και σε όποιον αρέσει…», βάζει ακόμη πιο χοντρά σίδερα στη φυλακή του, δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο τον εαυτό του, από μια απόδραση που ενδεχομένως θα χρειαζόταν να κάνει στο μέλλον για το ίδιο του το συμφέρον. Και η μοίρα του έρχεται ακόμη πιο έντονα, να τον ξαναβάλει σε ίδια και χειρότερα προβλήματα, κάνοντας ακόμη πιο χειρότερη τη ζωή και την ψυχοπαθολογία του. Και το κοινωνικό του περιβάλλον πείθεται ακόμη περισσότερο ότι αυτός ο άνθρωπος έτσι είναι και δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει, και τον αφήνουν στη μοίρα του… Μόνο που, σε τελική ανάλυση, αυτή του τη μοίρα, αυτός την έχει διαλέξει, αυτός την υπερασπίζεται και αυτός την ενισχύει, συνειδητά ή ασυνείδητα.

Και αυτός που υπερασπίζεται το χαρακτήρα και τη μοίρα του, δεν μπορεί αναγκαστικά να βρει ανακούφιση ούτε σε ψυχοθεραπευτή! Όσο είναι παγιωμένος, ισχυρογνώμων και κλειστός σε ότι αφορά στον χαρακτήρα του, δεν μπορεί να ωφεληθεί από καμιά ψυχοθεραπεία, από κανένα φίλο, από κανέναν δάσκαλο. Μόνο το άνοιγμα στο καινούργιο (openness σύμφωνα με το τεστ Big Five), μπορεί να αφήσει χώρο σε άλλες σκέψεις, που μπορεί να γίνουν με τη σειρά τους άλλες πράξεις, συμπεριφορές, συνήθειες, χαρακτήρας και τελικά άλλη μοίρα!

Και το άνοιγμα στο καινούργιο είναι στο χέρι του καθενός που θέλει να έχει το δικαίωμα να μην έχει πεπρωμένο και να είναι ελεύθερος!

Η καλλιέργεια της υγείας

του Γιάννη Βελίκη

Αρχικά η λέξη καλλιέργεια μπορεί να ξενίζει. Καλλιεργούμε τη γη, καλλιεργούμε το μυαλό μας, αλλά η υγεία είναι κάτι που δεν ελέγχουμε… Σωστά; Μάλλον όχι.

Και πρώτα – πρώτα τι σημαίνει υγεία και ποια είναι η φυσιολογική κατάσταση των ανθρώπων: να είναι υγιείς ή να ασθενούν; Στην συγκεκριμένη ερώτηση οι περισσότεροι θα απαντήσουν ότι η φυσιολογική κατάσταση των ανθρώπων είναι το να είναι υγιείς και η ασθένεια αποτελεί μια διαταραχή αυτής της φυσιολογικότητας. Όμως η πραγματικότητα δείχνει εντελώς αντίθετα δεδομένα.

Στο βιβλίο των Τόρβαλτ Ντέτλεφσεν και Ρύντιγκερ Ντάλκε «Η ασθένεια ως πορεία της ψυχής» (Εκδ. Πύρινος Κόσμος), οι συγγραφείς επιχειρηματολογούν με πολύ σοβαρά ντοκουμέντα, ότι η φυσιολογική κατάσταση των ανθρώπων είναι να ασθενούν και μόνο κατ’ εξαίρεση κάποιοι είναι εντελώς υγιείς, αν είναι και αυτοί υγιείς! Αυτό συμβαίνει γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι επισκέπτονται συχνά το γιατρό τους για κάποια ασθένεια. Πολλοί εξ αυτών έχουν χρόνιες ασθένειες για τις οποίες παίρνουν θεραπεία συνεχώς (π.χ. διαβήτης). Αλλά και από τους ανθρώπους που δηλώνουν υγιείς και δεν επισκέπτονται γιατρούς, αν τους εξετάσουμε με ένα καλό ερωτηματολόγιο υγείας, θα αποκαλυφθεί ότι και αυτοί υποφέρουν από ενοχλήσεις διαφόρων τύπων, όπως νεύρα, αϋπνία, πονόκοιλους, αρθριτικούς πόνους, μυωπίες, πονοκεφάλους, ξινίλες στο στομάχι κ.λπ. παρά το γεγονός ότι δεν επισκέπτονται γιατρό. Συνεπώς αν ένα τεράστιο ποσοστό των ανθρώπων σήμερα (άνω του 90%) υποφέρει από σωματικές ή ψυχικές ασθένειες και ενοχλήσεις, και μόνο λίγοι καταφέρνουν να νιώθουν εντελώς υγιείς, μήπως είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε και να αποδεχθούμε ότι η ασθένεια είναι η φυσιολογική κατάσταση των ανθρώπων;

Αν δει κανείς την πραγματικότητα με αυτό το πρίσμα, θα αντιληφθεί ότι η υγεία είναι το έπαθλο για ορισμένους μόνο ανθρώπους, που το κατακτούν μετά από σοβαρές προσπάθειες και υιοθέτηση ενός συντηρητικού στυλ ζωής. Σαν τους ακροβάτες, που το επάγγελμά τους απαιτεί πολλά χρόνια προπόνησης και προετοιμασίας, οι υγιείς άνθρωποι επιβάλλεται να διατηρούν συγκεκριμένες συμπεριφορές και φιλοσοφία ζωής για να απολαμβάνουν μια ζωή χωρίς ασθένειες. Με αυτό το πρίσμα, λοιπόν, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τις προσπάθειες για έναν υγιή ψυχικά και σωματικά οργανισμό ως καλλιέργεια της υγείας.

Η καλλιέργεια περιλαμβάνει συγκεκριμένες ενέργειες που χρειάζεται να κάνουμε σήμερα, για να έχουμε υγεία αύριο. Όπως ένας καλός γεωργός που προετοιμάζει το χωράφι του για να μαζέψει αργότερα τη σοδειά του, και όπως ένας μαθητής προετοιμάζεται χρόνια για τις πανελλαδικές εξετάσεις, ο μελλοντικά υγιής θα πρέπει να φροντίσει σώμα, συναίσθημα και μυαλό ώστε να είναι υγιής στο επόμενο διάστημα.

Συνήθως τίποτα δεν είναι τυχαίο, και τίποτα δεν έρχεται απρόοπτα. Στις κοινωνίες του δυτικού κόσμου σήμερα, που σχεδόν για όλα τα μικρόβια υπάρχει και το αντίστοιχο φάρμακο, οι άνθρωποι συνήθως δεν ασθενούν από μικροβιακές μολύνσεις, αλλά υποφέρουν από χρόνιες ασθένειες που έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής τους. Με άλλα λόγια ασθενούν συνήθως από ασθένειες που «χτίστηκαν λιθαράκι – λιθαράκι», και την στιγμή που η ζημιά που έχει προκληθεί γίνει μη αντιστρέψιμη, αναγκάζονται οι άνθρωποι να επισκεφτούν γιατρό. Αλλά τί ακριβώς να κάνει ο γιατρός σε έναν άνθρωπο με βουλωμένες αρτηρίες από χοληστερίνη, με μαύρα πνευμόνια από πίσσα, με κίρρωση ήπατος από αλκοόλ, με πόνους στα γόνατα από το υπερβολικό πάχος; Θα του πει φυσικά να αλλάξει τρόπο ζωής: να τρώει ελαφρά γεύματα, να μην καπνίζει, να μην πίνει αλκοόλ και να αδυνατίσει. Και ο ασθενής πιθανόν θα του απαντήσει ότι δεν μπορεί να αλλάξει τρόπο ζωής: αν μπορούσε θα το είχε ήδη κάνει και δεν θα ασθενούσε… Και επειδή η πιο σοφή φράση στην περίπτωση είναι το «προλαμβάνειν είναι καλύτερον του θεραπεύειν», μόνο αν ο άνθρωπος μπορέσει να αλλάξει συνήθειες ζωής πριν αρρωστήσει έχει ελπίδες να μείνει υγιής και να χαρεί την υπόλοιπη ζωή του με πλήρη λειτουργικότητα. Αν φτάσει στο σημείο να κάνει «μπαλονάκι» λόγω βουλωμένων αρτηριών, ή διαγνωστεί με καρκίνο του πνεύμονα και νιώσει ανάπηρος και ασθενής, πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ξαναζήσει μια καλή ποιότητα ζωής.

Α) Οι δύο προϋποθέσεις της υγείας

Συνήθως τα περισσότερα παιδιά γεννιούνται με πολλές ευαισθησίες, και μετά τα πρώτα χρόνια καταφέρνουν να είναι αυτόνομοι και υγιείς οργανισμοί, κυρίως στο Δυτικό κόσμο μιας και στην Αφρική τα δεδομένα είναι πολύ διαφορετικά. Η υγεία τους εξασφαλίζεται από το νεαρό της ηλικίας τους, και επομένως τα άθικτα από ασθένειες και μολύνσεις κύτταρα τους, καθώς επίσης και από τις καλές συνήθειες διατροφής και άσκησης που οι γονείς και οι βρεφονηπιοκόμοι επιβάλλουν στα νήπια ως απαραίτητες. Τώρα τί ακριβώς συμβαίνει, και μετά το δημοτικό σχολείο, τα παιδιά αρχίζουν και τρέφονται με κακό φαγητό (junk food), περνούν ώρες στα βιντεοπαιχνίδια και δεν γυμνάζονται, στην εφηβεία απομονώνονται και δεν κοινωνικοποιούνται, αρχίζουν το κάπνισμα, κάνουν σεξ χωρίς προφυλάξεις, δοκιμάζουν επικίνδυνες ουσίες και υιοθετούν πολύ επικίνδυνες συμπεριφορές (οδήγηση υπό επήρεια αλκοόλ, …… κ.λπ), είναι θέμα και οικογένειας και πολιτισμικό. Το αποτέλεσμα είναι ότι από τα 18 και μετά, οι περισσότεροι νέοι έχουν βάλει τις βάσεις για να ασθενήσουν μερικά χρόνια μετά!!!

Και η ασθένεια πώς δημιουργείται; Πολύ απλά: με το να παίρνεις λιγότερα θρεπτικά στοιχεία  από αυτά που χρειάζεσαι και να βγάζεις λιγότερα σκουπίδια από αυτά που έχεις ήδη συσσωρεύσει! Με άλλα λόγια αν δεν παίρνεις αυτά που χρειάζεσαι καθημερινά (πρωτεΐνες, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, εκγύμναση, σεξ, ύπνο, λύση νοητικών προβλημάτων, αγάπη, κοινωνικότητα, αναγνώριση κ.λπ.) είναι σίγουρο ότι μια μέρα θα δυσλειτουργείς. Και αν δεν βγάζεις από τον οργανισμό σου τα σκουπίδια σου (τοξίνες, ελεύθερες ρίζες, φαγητά που σαπίζουν στο έντερο, παράγωγα του τσιγάρου, υπερβολικό αλκοόλ, αρνητικές σκέψεις, μίσος, κόμπλεξ, θυμό, αγανάκτηση, απελπισία, ανεδαφικές φαντασιώσεις κ.λπ.) τότε επίσης μια μέρα θα ασθενείς. Και μάλιστα χρειάζεται να κάνεις οπωσδήποτε και τα δύο για να χτίσεις την σωματική και ψυχική σου υγεία: να παίρνεις αυτά που χρειάζεσαι και να αποβάλεις αυτά που σε δηλητηριάζουν!

Β) Συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό: η συμπληρωματική λειτουργία τους

Το αυτόνομο νευρικό σύστημα, ή αλλιώς το σύστημα των νεύρων που δεν το ελέγχουμε και νευρώνει την καρδιά, τους πνεύμονες και όλα τα εσωτερικά όργανα, αποτελείται από δύο συμπληρωματικά υποσυστήματα: το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό.

Όταν λειτουργεί το πρώτο, όλα τα εσωτερικά όργανα επιταχύνουν τη λειτουργία τους: η καρδιά χτυπάει γρηγορότερα, η αναπνοή γίνεται πιο ρηχή και γρήγορη, το στομάχι εκκρίνει γαστρικά υγρά κ.ο.κ. Όταν λειτουργεί το δεύτερο, όλα τα εσωτερικά όργανα επιβραδύνουν αντίστοιχα την ταχύτητα εκτέλεσης των δραστηριοτήτων τους. Τα δύο υποσυστήματα επιδρούν σαν «γκάζι και φρένο» στα όργανα που ελέγχουν.

Όλα αυτά βεβαίως συμβαίνουν σε φυσιολογικές συνθήκες ηρεμίας και ευεξίας. Αν, όμως, ο οργανισμός περνά μια περίοδο στρες, ή απαιτείται να παλέψει για την επιβίωση του, τότε τα πράγματα αλλάζουν: το συμπαθητικό σταματάει τη λειτουργία των οργάνων της πέψης και στέλνει όλο το αίμα στα άκρα (χέρια και πόδια) του οργανισμού προκειμένου αυτός να παλέψει ή να ξεφύγει από τον εχθρό. Το ίδιο συμβαίνει και σε ένα άτομο που είναι σε θλίψη λόγω πένθους ή ερωτευμένο… Η φυσιολογική λειτουργία των οργάνων της πέψης σταματά (ή μερικές φορές γιγαντώνεται και το άτομο πεινά συνέχεια), και το άτομο είναι σε μια νευρική ένταση ετοιμότητας για μάχη, με το μυαλό του να υπερλειτουργεί για να βρίσκει λύσεις σε οποιοδήποτε πρακτικό ή φανταστικό πρόβλημα προκύπτει.

Σε αυτές τις συνθήκες φαίνεται η πλήρης συμπληρωματικότητα των υποσυστημάτων: όσο το συμπαθητικό λειτουργεί έντονα (σε συνθήκες απειλής), το παρασυμπαθητικό σιωπά… Περιμένει και παρακολουθεί. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι «ζηλεύει»… Όπως στα παιδικά παιχνίδια το παρασυμπαθητικό «κουρδίζεται» και δυναμώνει. Περιμένει το πότε θα λήξει η κατάσταση συναγερμού για να επέμβει. Σαν το κόμμα της αντιπολίτευσης περιμένει πότε θα πάρει αυτό την εξουσία. Και όταν αυτό συμβεί, η δράση του θα είναι τόσο δυνατή, όσο δυνατή υπήρξε και η δράση του αντιπάλου του, του συμπαθητικού στην περίοδο της απειλής. Αυτό μπορεί να προκαλέσει τρομακτικά προβλήματα, ακόμη και έμφραγμα μυοκαρδίου!

Ένα πολύ χαρακτηριστικό πείραμα μας δείχνει αυτή την επικίνδυνη συμπληρωματικότητα: ποντικάκια που τους έκοψαν τα μουστάκια τους, τα έριξαν σε πισίνα… Τα ποντίκια βιώσαν μια πολύ έντονη αγωνία και φόβο, μιας και τα μουστάκια τους είναι το όργανο με το οποίο προσανατολίζονται. Τα περισσότερα από αυτά πεθάνανε μέσα στο νερό. Όταν έγινε η νεκροψία διαπιστώθηκε, ότι ο λόγος που πεθάνανε δεν ήταν ο πνιγμός, αλλά το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Αυτό συνέβηκε γιατί τα ποντίκια χωρίς τα μουστάκια τους βιώσαν έναν απόλυτο τρόμο ότι θα πνιγούν, με συνακόλουθη τεράστια διέγερση του συμπαθητικού όπου τα πάντα λειτουργούσαν πολύ γρήγορα. Όταν απελπίστηκαν ότι δεν μπορούν να βρουν τη στεριά, το παρασυμπαθητικό τους που επίσης υπερδιεγέρθηκε, σταμάτησε όλα τα εσωτερικά όργανα, ακόμη και την καρδιά τους!

Αντίστοιχα, πολλοί άνθρωποι που ζουν σε μεγάλες περιόδους στρες βιώνουν πολλά προβλήματα που προκαλεί η ανώμαλη λειτουργία του παρασυμπαθητικού: καρδιακές αρρυθμίες, αδυναμία χαλάρωσης, πεπτικά προβλήματα, έλλειψη στύσης και προβλήματα στη libido, διαταραχές του ύπνου, ασταμάτητη νευρικότητα, πονοκεφάλους, κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού και αυτοάνοσα νοσήματα. Η υπερδιέγερση του συμπαθητικού σε πολεμιστές, αθλητές, επιχειρηματίες και μαθητές σε πανελλήνιες, φέρνει λίγο αργότερα την υπερδιέγερση του παρασυμπαθητικού που θα διαταράξει για μια ακόμη φορά τη φυσιολογία του οργανισμού, για όσο χρονικό διάστημα κράτησε και η υπερδιέγερση του συμπαθητικού, και ακόμη και αν η δράση αυτή είναι ενάντια στο συμφέρον και στην ισορροπία του συνολικού οργανισμού…

Με άλλα λόγια, το «ζηλιάρικο» παρασυμπαθητικό, θα «κάνει το κομμάτι του» ακόμη κι αν αυτό αρρωστήσει ή σκοτώσει τον οργανισμό για τον οποίο τυπικά το ίδιο εργάζεται!!!

Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να αποφεύγονται οι εντάσεις του συμπαθητικού όταν δε χρειάζονται, και όταν αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί, θα πρέπει να δοθεί χρόνος και προσοχή ώστε η υπερδιέγερση του παρασυμπαθητικού να αναπτυχθεί σιγά – σιγά και ελεγχόμενα. Έτσι θα «ξεκουρδιστεί» χωρίς να προκαλέσει βλάβες ή θάνατο.

Γ) Η συμπληρωματική λειτουργία των εγκεφαλικών ημισφαιρίων

Κάπως αντίστοιχα με τα συστήματα του αυτόνομου νευρικού συστήματος, λειτουργούν και τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια, στη διαχείριση του συναισθήματος.

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι στους δεξιόχειρες, το αριστερό ημισφαίριο διαχειρίζεται τα συναισθήματα που είναι θετικά (χαρά, ευτυχία, ευγνωμοσύνη), ενώ το αριστερό ημισφαίριο τα συναισθήματα που είναι αρνητικά (πόνος απώλειας, απογοήτευση, μίσος, εχθρότητα) κ.λπ. Παρά το ότι όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν να νιώθουν μόνο θετικά συναισθήματα (όπως θα ήταν και αναμενόμενο), όταν αυτό συμβεί, το αριστερό ημισφαίριο αναλαμβάνει δράση και φροντίζει να βιώσουμε και τα αντίστοιχα αρνητικά συναισθήματα. Όπως το παρασυμπαθητικό «ζηλεύει» τη λειτουργία του συμπαθητικού, το αριστερό ημισφαίριο των αρνητικών συναισθημάτων «ζηλεύει» το δεξί ημισφαίριο των θετικών συναισθημάτων.

Ο λαός το λέει με έναν πολύ απλό τρόπο: να μη μας βγει ξινό το γέλιο… Το θετικό συναίσθημα προκαλεί τη «ζήλια» του αρνητικού που «περιμένει» τη σειρά του για να κυριαρχήσει. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο ακόμη και ο πιο τυχερός άνθρωπος να νιώθει μετά από λίγο αρνητικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, αν κάποιος κερδίσει το λαχείο, φυσικά και θα χαρεί πολύ… Λίγο αργότερα όμως, θα αρχίσει να ανησυχεί μην τον κλέψουν, μην τον απαγάγουν, μην τον εξαπατήσουν, και επίσης μπορεί να ανησυχεί αν η τράπεζα που τα έχει είναι φερέγγυα, πώς θα τα τοκίσει, τι εφορία θα πληρώνει και άλλες τέτοιες περίπλοκες σκέψεις που φέρνουν στενοχώρια.

Τα αντίστοιχα θα συμβούν και στα αρνητικά συναισθήματα: μέσα από τον πόνο έρχεται η χαρά, και μέσα από τη χαρά ο πόνος! Η συμπληρωματικότητα των συναισθημάτων μιμείται απόλυτα τη συμπληρωματικότητα των αισθήσεων και των συγκινήσεων του αυτόνομου νευρικού συστήματος.

Δ) Η θυσία ως μέσο εξευμενισμού των αρνητικών συναισθημάτων

Οι άνθρωποι διαχρονικά γνωρίζοντας διαισθητικά τη συμπληρωματικότητα των συναισθημάτων και των συγκινήσεων, εφεύραν την τελετουργία της θυσίας, για να εξευμενίσουν και να απαλύνουν τα κακά συναισθήματα που ακολουθούν μια μεγάλη χαρά.

Τα παραδείγματα είναι πολλά: όποιος βρει λεφτά στο δρόμο κερνάει… Όποιος κερδίσει στο προπό οργανώνει γλέντι. Όποιος αγοράσει σπίτι διοργανώνει πάρτι και όποιος ανοίξει επιχείρηση κάνει εγκαίνια κ.ο.κ. Πάντα πρέπει κάτι να δώσεις για να «μη σε πιάσει το κακό μάτι», για να μην γυρίσει η χαρά σε πόνο και σε λύπη. Αν το σκεφτούμε η ζωή είναι γεμάτη τελετουργίες μην πάει κάτι στραβά σε μια μεγάλη χαρά, από τη γέννηση ενός ανθρώπου ως και το θάνατο του, με τελευταία τελετουργία αυτή της ταφής, ώστε όλα να πάνε καλά ακόμη και στον άλλο κόσμο!

Φυσικά η προκαταβολική θυσία είναι πολύ διαδεδομένη. Οι Αρχαίοι Έλληνες πάντα κάνανε θυσίες στους θεούς πριν ξεκινήσουν εκστρατείες, οι αγρότες πριν σπείρουν τη γη τους, και οι πιστοί χριστιανοί προσεύχονται και ευχαριστούν το Θεό πριν φάνε για να έχουνε πάντα φαγητό στο τραπέζι τους. Το απόγειο της θυσίας είναι όταν ένας άνθρωπος θυσιάζει το χρόνο του, την ενέργεια του ή ακόμη και τη ζωή του για έναν άλλον άνθρωπο: η θυσία των μοναχών να απομονωθούν από τον κόσμο για να προσευχηθούν για την υπόλοιπη ανθρωπότητα, η θυσία των πυροσβεστών να σώσουν ανθρώπους σε φωτιά με κίνδυνο τη ζωή τους, και η θυσία του Σωκράτη προκειμένου να μην παρεκκλίνει από τις αρχές που πάντα έζησε είναι πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Ε) Η καλλιέργεια της υγείας ως φιλοσοφία ζωής

Ας ξανασυζητήσουμε στο σημείο αυτό το θέμα της καλλιέργειας της υγείας. Όπως τονίστηκε και πρωτύτερα, για να είναι κανείς υγιής, χρειάζεται να παίρνει αυτά που χρειάζεται και να αποβάλει αυτά που τον δηλητηριάζουν.

Το να παίρνει κανείς αυτά που χρειάζεται δείχνει εύκολο και αυτονόητο, ωστόσο δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Όλοι χρειαζόμαστε καλή διατροφή, γυμναστική, σεξ, αγάπη, επιτυχία, αναγνώριση, κοινωνικότητα, και ηρεμία. Πόσοι όμως πραγματικά το καταφέρνουν; Ελάχιστοι… Ο λόγος είναι ότι ο δρόμος της υγείας (όπως και ο δρόμος της αρετής) είναι ανηφορικός και δύσκολος!

Ποιος έχει τη δύναμη ένα χειμωνιάτικο σκοτεινό απόγευμα να αφήσει το καναπέ του, την τηλεόραση, το αναψυκτικό και τη ζεστασιά του σπιτιού του για να πάει σε ένα γυμναστήριο όπου θα ιδρώνει και θα κοπιάζει; Και όμως, η «θυσία» του γυμναστηρίου μας δίνει ένα γυμνασμένο και όμορφο σώμα. Η θυσία της κατανάλωσης κυρίως της μεσογειακής διατροφής μας δίνει έναν υγιή οργανισμό. Η θυσία της επιδίωξης των κοινωνικών επαφών μας προσφέρει μια αξιοπρεπή και αναγνωρίσιμη κοινωνική θέση. Η θυσία της σκληρής δουλειάς μας προσφέρει την επαγγελματική ανέλιξη και την οικονομική άνεση.

Είναι έτσι φτιαγμένο το είναι μας, που τίποτα δεν γίνεται χωρίς ενσυνείδητη προσπάθεια… Από την καθαριότητα του σπιτιού μας, ως την ηρεμία και ευεξία του σώματος, των συναισθημάτων και του μυαλού μας, όλα απαιτούν προσπάθεια. Αλλά, και η κοινωνική μας πραγματικότητα, οι ζωές μας ως πολίτες και η θέση μας ως καταναλωτές, επίσης απαιτούν σκέψη, σχεδιασμό και «θυσίες». Η ίδια η ελευθερία και η δημοκρατία δεν είναι αυτονόητες έννοιες, αλλά καταστάσεις που προκύπτουν μετά τη συνεπή δραστηριότητα και προσπάθεια πολλών ανθρώπων!

Και όπως τονίστηκε προηγουμένως, προκειμένου να αποφευχθεί η κακή λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος με τα συνεπακόλουθα της (αϋπνία, πόνοι, αυτοάνοσα νοσήματα, αρρυθμίες, καταθλίψεις) χρειάζεται να κάνουμε ισορροπημένες επιλογές στη δουλειά μας, στις επιδιώξεις και στις φιλοδοξίες μας. Ποτέ δεν θα πρέπει να ξεπερνάμε τα όρια που μας βάζει ο ίδιος μας ο οργανισμός και η ίδια μας η ψυχική λειτουργία, διότι στην περίπτωση αυτή το τίμημα θα είναι βαρύ.

Τίποτα λοιπόν δεν είναι δωρεάν! Ότι σπουδαίο πήραμε, το πήραμε γιατί οι γονείς μας ή κάποιοι πρόγονοι φροντίσανε να μας το προσφέρουνε. Και εμείς, ότι καλό έχουμε είναι γιατί φροντίσαμε να το αποκτήσουμε και να το διατηρήσουμε. Επίσης, ότι καλό θα έχουνε τα παιδιά μας και οι επόμενες γενιές θα είναι αυτά που εμείς θα φροντίσουμε να αγωνιστούμε για να τα έχουνε!

Η υγεία καλλιεργείται και «κοστίζει». Όπως και η αρετή, έχει ανηφορικό δύσκολο δρόμο… Η ασθένεια, από την άλλη, είναι όπως και η κακία ο εύκολος δρόμος! Μπορεί κανείς να τρώει ότι θέλει, να μη γυμνάζεται ποτέ, να μην δουλεύει, να μην το νοιάζει η πολιτική, να κακολογεί τους άλλους και να τους θεωρεί μόνο αυτούς υπεύθυνους για ότι κακό του συμβαίνει. Αυτό είναι το εύκολο και γι’ αυτό είναι και πολύ ελκυστικό για τους περισσότερους. Η υγεία, από την άλλη, θέλει προσπάθεια.

Η επιλογή της υγείας είναι στο χέρι του καθενός, ανάλογα με αυτά που θα θελήσει να κάνει για να την αποχτήσει!

Στην αυγή του 21ου αιώνα το πρότυπο του Έλληνα είναι ο νομιμόφρονας βλάκας

της Ελένης Κονιδάρη

«Σκέφτομαι,πόσο πιο σοβαρή είναι η κα Μενεγάκη που δεν παίρνει πολιτικές θέσεις,δεν στηρίζει Σαμαρά,δεν φτιάχνει κόμμα αλλά παριστάνει τη χαζή με τεράστια επιτυχία και ζμπρώχνει τους συμπαρουσιαστές της όταν γελάει.» ΣΛ

Στην δεκαετία του ’80 αναδύθηκε και εγκαθιδρύθηκε στην κοινωνική συνείδηση με μεγάλη επιτυχία το πρότυπο του νεοέλληνα που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «καπατσολαμόγιο». Δεν ήταν απαραίτητα μορφωμένος ούτε απαραίτητα πλούσιος, αλλά ήταν αρκετά «ξύπνιος» ώστε σταδιακά να οργανώνει γύρω του ένα δίκτυο επαφών και συνενοχικών αλληλεξαρτήσεων, καθώς και να αρπάζει τις ευκαιρίες στο φτερό, να τις σφετερίζεται και να τις φέρνει στα μέτρα του, με αποτέλεσμα να πετυχαίνει πάντοτε τα επιθυμητά μέγιστα με την μικρότερη δυνατή προσπάθεια. Τότε ο περίγελως ήταν εκείνος που πήγαινε «με τον σταυρό στο χέρι», δηλαδή όποιος νόμιζε ότι οφείλει να ακολουθεί τις εκάστοτε διαδικασίες αντί να τις έχει γραμμένες στα παλαιότερα των υποδημάτων του.
Στην αυγή του 21ου αιώνα το πρότυπο αυτό έχει ανατραπεί άρδην κι έχει αντικατασταθεί από τον νομιμόφρονα βλάκα. Τι κι αν δεν χρειάζεσαι καν απολυτήριο Γυμνασίου για να διαπιστώσεις πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι φόροι που σου βάζουν είναι ληστρικοί; Εσύ θα πας να τους πληρώσεις σαν καλός πολίτης γιατί έτσι θα σωθεί η πατρίδα κι εσύ μαζί. Τι κι αν κάθε έννοια εργασιακών δικαιωμάτων έχει εξευτελιστεί όσο δεν παίρνει; Εσύ θα πας να δουλέψεις στην κοινωφελή ή και εθελοντικά για να «χτίσεις» βιογραφικό. Τι κι αν το «Σύνταγμα» έχει καταστεί το συντομότερο ανέκδοτο; Εσύ θα τρέμεις μήπως σε πιάσουν χωρίς εισιτήριο. Τώρα ο περίγελως είναι εκείνος που αντιστέκεται στην «νομιμότητα», πόσο δε μάλλον όταν επιχειρεί να αρθρώσει σοβαρό λόγο εν μέσω του απέραντου τσίρκου.
Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε το παράδοξο που περιγράφει αριστουργηματικά ο Πόε στο «Κλεμμένο Γράμμα»: το πιο καλά κρυμμένο βρίσκεται στην επιφάνεια, σε πλήρη θέα. Αυτό που θα έπρεπε να χτυπηθεί στη ρίζα του στήνεται στο βάθρο και αποθεώνεται ως απόλυτη κοινωνική αξία. Όταν το χρήμα έρεε άφθονο, αυτοί που έκαναν μπίζνες με πάμπερς έπρεπε να πουλήσουν ένα αμερικάνικο όνειρο καθρεφτικά σε κάθε μισοκακομοίρη, προκειμένου να κάνουν τη δουλειά τους ανενόχλητοι. Έτσι επικρατούσε το ήθος του κι εσύ μπορείς ή κάν’ το όπως ο Τσοχατζόπουλος. Τώρα που τα πράγματα ζορίζουν και το κέντρο βάρους έχει πέσει στο ο σώζων εαυτόν σωθήτω, όσοι προσπαθούν με νύχια και με δόντια να κρατηθούν στον αφρό, αυτό προτείνουν και στο ποίμνιο: κάνε τη δουλίτσα σου, λέγε ναι σε όλα –και προς θεού μην αμφισβητήσεις ότι ο γάιδαρος πετάει- και ρίχνε πάντοτε το φταίξιμο στους άλλους. (Σημ.: την ενοχή θα την αξιοποιήσουμε επιλεκτικά για την αιτιολόγηση της κατάντιας σου, μαζί τα έφαγες - να το θυμάσαι, αλλά τώρα ξέρουμε ότι εσύ προσπαθείς το καλύτερο και πάνε να στο χαλάσουν όλοι οι άλλοι).
Ορισμένοι από όσους κυβερνούν είναι όντως χαζοί, ορισμένοι άλλοι είναι ψυχιατρικά περιστατικά και άλλοι είναι και τα δυο. Αλλά οι περισσότεροι, εκείνοι που χαράζουν και κατευθύνουν την πορεία δεν είναι τίποτα απ’ τα δυο. Αυτοί, έχοντας πλήρη συνείδηση του τι ποιούν, προσφέρουν στον όχλο την πιο εύπεπτη καραμέλα, αξιοποιώντας μια χαρά τους παραδειγματικούς εκφραστές της εκάστοτε κυρίαρχης παθογένειας.
Το θέμα είναι ότι όταν τα όρια της ανοχής ξεχειλώνονται πέρα από ένα κρίσιμο σημείο, ο δρόμος δεν έχει επιστροφή. Μια κοινωνία που δεν ανάρρωσε ποτέ από τους καταφερτζήδες, που τους κουβαλάει ακόμα ως ενοχικό στίγμα, ως λανθάνουσα νόσο που μπορεί ανά πάσα στιγμή να ξαναφουντώσει, μπολιάζεται τώρα και με τους ηλίθιους, μαθαίνει να αποδέχεται ότι ένα κι ένα κάνει τρία κι ότι το ρεζιλίκι είναι τιμή. Ποιος ΣΥΡΙΖΑ, ποια αριστερά, ποια επανάσταση είναι σε θέση να συνεφέρει έναν ημιθανή όζοντα οργανισμό που πάσχει από ανταγωνιστικές αλλά εξίσου επικίνδυνες ασθένειες; Καταλήγουμε στο κλασικό ότι η μόνη ελπίδα γιατρειάς είναι ο χρόνος – πολύς χρόνος σε σταθερές κι ασφαλείς συνθήκες μπας και αποφευχθεί το μοιραίο. Μα τι παράξενο: η «σταθερότητα» και η «ασφάλεια» ως χρονικές διαστάσεις είναι ακριβώς το πλασίμπο που προσφέρεται ένθεν και ένθεν ως ανακουφιστικό χαπάκι δια πάσα νόσο και μαλακία.
Ας πάμε ένα επίπεδο παραπάνω: η προηγούμενη παράγραφος χρησιμοποιεί ιατρική ορολογία η οποία προσφέρεται για τις σχετικές μεταφορές. Εναλλακτικά θα μπορούσε να χρησιμοποιεί και εκπαιδευτική ορολογία. Υγεία και παιδεία – τα δύο κατεξοχήν πεδία στα οποία μπορεί να ξεδιπλωθεί η αυθεντία που δημιουργεί μια εξ ορισμού ασύμμετρη σχέση. Πίσω από τις λέξεις λοιπόν κρύβεται η δομική μας αντίληψη για τα πράγματα. Όσο η εξουσία είναι ο γιατρός τόσο η κοινωνία θα χρειάζεται γύψο, όσο η εξουσία είναι ο πατερούλης τόσο η κοινωνία θα χρειάζεται βίτσα. Συνεπώς, η λύση δεν είναι η άλφα ή η βήτα κυβέρνηση και οι χρονικές διαστάσεις των γιατρικών της, αλλά η αλλαγή παραδείγματος, δηλαδή ο ριζικός επαναπροσδιορισμός της σχέσης εξουσίας και κοινωνίας. Και κάτι τέτοιο δεν έρχεται ποτέ "από τα πάνω". Κάπου εδώ λοιπόν θα κλείσω με μια σύντομη κατακλείδα, γιατί σας παραζάλισα πρωινιάτικα: καλά κρασιά τον Αύγουστο που θα 'ναι παχιές οι μύγες.