Δικαιοσύνη άδικη: κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις απέναντι στο Νόμο

Αναρτήθηκε από: Βελίκης Ιωάννης, Ψυχολόγος PhD, τηλ. 6932683468

Άμα αρπάξεις ένα δεκοχίλιαρο λέγεται κλοπή εις βαθμόν πταίσματος και… χραπ, τσακώνεις έναν μιναρέ. Άμα γραπώσεις 100 χιλιάδες λέγεται κλοπή εις βαθμόν πλημμελήματος και μπορεί να αρπάξεις μέχρι 4.

Άμα τσακώσεις 10 εκατ. λέγεται υπεξαίρεσις. Συμφωνούντος το λοιπό εισαγγελέως και ανακριτού εξέρχεσαι απ’ την ανάκριση.

Άμα τσακώσεις 100 εκατομμύρια λέγεται κατάχρα εμπιστοσύνης με κακούργημα, να πούμε, και τέλος πάντων η δίκη αναβάλλεται και εξέρχεσαι με βούλεμα.

Άμα τσακώσεις 500 εκατομμύρια λέγεται σύμβασις και δέχεσαι συγχαρητήρια.

Κι άμα μπλεχτείς με τα δις και με τα τρις λέγεται εξαγωγή συναλλάγματος και… χραπ, παίρνεις το παράσημο.

Αμέ …

(από τους “Παπατζήδες” 1954, του Αλέκου Σακελλάριου, σενάριο Πέτρος Γιαννάκος)

του Γιάννη Βελίκη

Ισότητα, Ισονομία, Ευνομία, Δικαιοσύνη. Λέξεις σημαντικές, με ειδικό βάρος, που εννοούν την υπαγωγή όλων στους ίδιους κοινωνικούς κανόνες προκειμένου να αποφεύγονται οι κοινωνικές παθογένειες και να αναπτύσσεται η συνεργατικότητα και η αλληλεγγύη στις κοινωνίες. Από τις απαρχές του Ανθρώπινου πολιτισμού έχουν εφαρμοστεί συστήματα δικαιοσύνης με κατεύθυνση αυτόν τον στόχο, που άλλοτε τον πετύχαιναν για ορισμένο διάστημα και άλλοτε όχι. Ο λόγος της αποτυχίας παραμένει η πολύ απλή διαπίστωση ότι νόμος είναι ο νόμος του Ισχυρού! Νόμοι και Δικαιοσύνη είναι η αποτέλεσμα των κανόνων που θεσπίζει η κυρίαρχη κοινωνική ομάδα, η κοινωνική ελίτ. Στο εξής όταν αναφερόμαστε στη δικαιοσύνη θα εννοούμε τόσο τα επίσημα δικαστήρια, όσο και κάθε άλλο κρατικό φορέα ελέγχου της νομιμότητας και επιβολής κυρώσεων, όπως τη Βουλή, την αγορανομία, την αστυνομία και τα εσωτερικά πειθαρχικά όργανα των κρατικών υπηρεσιών (π.χ. στρατοδικείο, υπηρεσιακά και πειθαρχικά συμβούλια κ.α.).

Όταν οι πολιτικοί ρώτιουνται για τη δικαιοσύνη, απαντούν ότι την εμπιστεύονται. Η αλήθεια είναι όμως ότι δεν τη εμπιστεύονται αλλά επιχειρούν με κάθε τρόπο να τη χειραγωγούν για τις επιδιώξεις των ιδιοτελών σκοπών τους. Έπειτα τη φοβούνται για να μην τους αποκαλύψει. Η υποτιθέμενη «ανεξαρτησία» της δικαιοσύνης είναι ένας ουτοπικός ευσεβής πόθος και αυτό αποδεικνύεται από τις αμέτρητες υποθέσεις διαφθοράς, ασυνέπειας και συγκάλυψης αδικημάτων που παρατηρούνται συνεχώς στα συστήματα Δικαιοσύνης του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου μας κόσμου, του οποίου οι βασικότερες αδικίες είναι: α) οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι οι φτωχοί φτωχότεροι, β) οι πλούσιοι παρανομούν και δεν τιμωρούνται, γ) τα κράτη είναι διεφθαρμένα, και δ) οι κοινωνικές παροχές συνεχώς συρρικνώνονται. Ζητήματα σαν τα παραπάνω δύσκολα μπορεί να τα χειριστεί η «δικαιοσύνη». Συνεπώς, ποιός είναι ο ρόλος της;

Γενικώς, όσον αφορά στα κατώτερα οικονομικά και χαμηλού κοινωνικού κύρους στρώματα φαίνεται να λειτουργεί. Αν πιαστεί ένας άνθρωπος χαμηλού κοινωνικού κύρους να κλέβει, τότε θα τιμωρηθεί. Στις ισχυρές κοινωνικές ομάδες όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Παραδείγματα υπάρχουν πολλά, ενδεικτικά θα αναφερθούν ορισμένα.

- Παρανομίες βουλευτών. Οι βουλευτές, όταν κατηγορηθούν για παρανομία, δικάζονται πρώτα από τη Βουλή, η οποία και κρίνει, αν και εφόσον συντρέχουν οι λόγοι για παραπομπή της υπόθεσης σε πολιτικό δικαστήριο. Είναι βέβαιο, και έχει αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις (στην Ελλάδα σε όλες!), ότι δύσκολα παραπέμπεται βουλευτής σε πολιτικό δικαστήριο και καμιά άλλη εξουσία δεν έχει το ρόλο να ελέγξει αυτή τη διαδικασία. Ακόμη όμως κι αν καταδικαστούν, η συνήθης τιμωρία θα είναι ευνοϊκή, του τύπου «ελεύθερος με περιοριστικούς όρους» και προσαγωγή σε νέα δίκη, έως ότου περάσει εύλογο χρονικό διάστημα και παραγραφεί το αδίκημα.

- Ποιόν πολιτικό μπορεί να δικάσει ένα δικαστήριο όταν καταργούνται στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα (υγεία, στέγαση, εργασία, εκπαίδευση); Κανένας πολιτικός ως σήμερα δεν έχει λογοδοτήσει για την παγκόσμια ή τις εθνικές οικονομικές κρίσεις της περιόδου 2008 – 2012, εκτός του Χάαρντε, πρώην πρωθυπουργού της Ισλανδίας, που και σε αυτόν δεν επιβλήθηκε καμία ποινή. Στην Ελλάδα μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012, π.χ. το ΠΑΣΟΚ προκειμένου να συμμετάσχει στην κυβέρνηση έθεσε όρο να μην καταδικαστούν πρώην υπουργοί για την οικονομική κρίση της χώρας. Το ίδιο, δεν λογοδότησαν πρόεδροι κρατικών υπηρεσιών ή ασφαλιστικών ταμείων για τις απώλειες στα αποθεματικά των ταμείων τους που επενδύθηκαν σε τοξικά ομόλογα. Οι δε πολίτες υπομένουν διαφορετικού τύπου αδικίες, όπως π.χ. για όλους αυτούς στις Η.Π.Α. που δεν δέχονται να τους καλύψουν οι ασφαλιστικές εταιρίες (βαριά καρκινοπαθείς) ή χάνουν το μοναδικό τους σπίτι, και τα δικαστήρια αδυνατούν να τους προστατέψουν από τις πανίσχυρες ασφαλιστικές εταιρίες και τους τραπεζικούς ομίλους. Στις περιπτώσεις δε που οι πολίτες αποφασίζουν να κάνουν δικαστικό αγώνα, γρήγορα απογοητεύονται και τα παρατούν, καθότι το κόστος ενός μεγάλου αγώνα απέναντι σε Τράπεζα ή πολυεθνική εταιρία είναι δυσβάστακτο.

- Οι σημαντικές υποθέσεις επίορκων πολιτικών ή κρατικών υπαλλήλων για χρηματισμό, διαφθορά και άλλες παράνομες δραστηριότητες σπάνια καταδικάζονται. Ο τρόπος είναι απλός. Η δικαιοσύνη αργεί τόσο πολύ να λειτουργήσει που η συντριπτική πλειοψηφία των αδικημάτων παραγράφονται. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δημοσίευσε ΤΟ ΒΗΜΑ έχει ως εξής: «ένας πανεπιστημιακός γιατρός παράκαμψε τις νόμιμες διαδικασίες, εγχειρίζοντας μια νεαρή μητέρα δύο ανήλικων παιδιών στο νοσοκομείο, λόγω της αδυναμίας της ασθενούς να καλύψει τα έξοδα της ιδιωτικής κλινικής. Έτσι ο γιατρός κατάφερε να εξασφαλίσει την αμοιβή του ενώ δεν ενημέρωσε για τις πιθανές επιπλοκές της επέμβασης και δεν τις αντιμετώπισε έγκαιρα όταν αυτές εμφανίστηκαν, με αποτέλεσμα η γυναίκα να καταλήξει. Η τιμωρία του γιατρού από το Πειθαρχικό Συμβούλιο ήταν να του επιβληθεί πρόστιμο και αφαίρεση της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος για ένα χρονικό διάστημα. Η έφεση όμως που κατέθεσε στο Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο εκδικάστηκε μετά από έξι χρόνια. Όταν δηλαδή η πράξη του είχε ήδη παραγραφεί…». Σε όλα αυτά βοηθούν η γραφειοκρατία, η δαιδαλώδης νομοθεσία, η πολυνομία και οι αναρίθμητες διατάξεις και κανονισμοί.

Μία άλλη «τακτική» που δυσκολεύει ή «ελαφρύνει» την απόδοση δικαιοσύνης είναι η εξής: έστω ο κρατικός υπάλληλος (π.χ. του ΣΔΟΕ) που επιχειρεί να αποδείξει σε δικαστήριο τις παράνομες ενέργειες ισχυρών παραγόντων της αγοράς ή της πολιτικής. Κατ’ αρχάς θα δεχτεί συναισθηματική πίεση να μην προχωρήσει και στη συνέχεια δεν θα στηριχθεί και θα απομονωθεί. Οι δικαστικοί συνήθως και πριν τη δίκη γνωρίζουν προσωπικά τον/την κατηγορούμενο, ως παράγοντα. της πολιτικής ή της αγοράς. Μπορούν κάλλιστα να δημιουργήσουν στον κατήγορο ένα αρνητικό ψυχολογικό κλίμα μέσα στη δικαστική αίθουσα, επιμένοντας σε ασήμαντες λεπτομέρειες, δείχνοντας δυσπιστία, ρωτώντας άσχετα θέματα. Με τις συνεχείς και διακοπτόμενες δίκες, και εφόσον αυτή η υπόθεση κρατά χρόνια, θα χαθεί η αρχική συναισθηματική φόρτιση του κατήγορου και η επιθυμία της καταγγελίας και θα αρχίσει να σκέφτεται ότι το συναισθηματικό κόστος της εμπλοκής του στην υπόθεση είναι πολύ μεγάλο. Αν στο τέλος της χρονοβόρας αυτής διαδικασίας ο κατηγορούμενος αθωωθεί «ελλείψει στοιχείων» ή «πέσει στα μαλακά», ο κρατικός υπάλληλος θα πάρει το μήνυμα ότι δεν άξιζε η όλη προσπάθεια και δεν χρειάζεται να την επαναλάβει για τον ίδιο ή για άλλον παράγοντα στο μέλλον.

- Αν και εφόσον αποδειχθεί, ότι ένα ισχυρό πρόσωπα της πολιτικής ή της αγοράς φοροδιέφυγε, δεν απέδωσε ΦΠΑ (χρήματα που εισέπραξε για λογαριασμό του κράτους και δεν παρέδωσε), υπεξαίρεσε χρήματα, ή χρηματίστηκε, το πρόσωπο αυτό τιμωρείται με φυλάκιση (και ενδεχόμενη δέσμευση της περιουσίας του για ένα διάστημα). Κι όμως! Η δίκαιη τιμωρία, που δεν συμβαίνει σχεδόν ποτέ, θα ήταν να εκποιηθεί η περιουσία του και να αποζημιωθεί το κράτος στο ακέραιο. Έτσι θα δινόταν και στους επίδοξους μελλοντικούς καταχραστές το σωστό μήνυμα. Αντίθετα, με την απλή φυλάκιση είναι σα να λέει το κράτος… «κλέψτε όσα μπορείτε, κάντε τα παιδιά και τα εγγόνια σας πλούσια, και αν πιαστείτε, το πολύ – πολύ θα κάνετε και κάποια χρόνια φυλακή»…

- Φυσικά και στις χώρες του Τρίτου Κόσμου η Δικαιοσύνη είναι ανύπαρκτη. Ποιά  πρακτική αξία έχουν τα δικαστήρια στις χώρες αυτές όταν η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι μηδαμινή (π.χ. στην Κίνα δολοφονείται το δεύτερο παιδί σε οικογένειες που επιτρέπεται μόνο ένα, στην Αραβία λιθοβολείται η γυναίκα που μοίχευσε); Και τα χιλιάδες θύματα σε όλο τον κόσμο που καταφεύγουν στις Μ.Κ.Ο. με σοβαρές και αποδεδειγμένες καταγγελίες παραβίασης των στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους (π.χ. δια της βίας εγχείρηση για εμπόριο οργάνων, προσφυγιά, trafficking) πότε θα βρουν το δίκιο τους;

Αλλά και στο θέμα περί της δικαιοσύνης που λειτουργεί ορθά στις αναπτυγμένες χώρες, τα επιχειρήματα ενάντια σε αυτήν την άποψη παραμένουν πολλά. Ποιός ο λόγος ύπαρξης της φυλακής στο Γκουαντάναμο, αν όχι για να μην δικάζονται οι κρατούμενοι της; Ποιό το πρακτικό όφελος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου όταν καταδικάζει διάφορες χώρες για παραβίαση ευρωπαϊκών κανονισμών (π.χ. ύπαρξη χωματερών) ή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εισπράττει μόνο χρήματα; Τί συμβαίνει με τις παρανομίες των πολυεθνικών, με τις αμύθητες περιουσίες και τις στρατιές των νομικών που σπάνια τιμωρούνται για τις παραβιάσεις των νόμων (π.χ. μόλυνση του περιβάλλοντος, αρπαγή γης από ακτήμονες, μολυσμένα τρόφιμα); Και όταν τιμωρούνται αυτό θα γίνει με τις ελάχιστες δυνατές αποζημιώσεις. Παραδείγματα υπάρχουν εκατοντάδες από εταιρίες (συμφερόντων των αναπτυγμένων χωρών) κατασκευής πυρηνικών όπλων και εργοστάσια βαριάς βιομηχανίας που εναποθέτουν τεράστιες ποσότητες επικίνδυνων υλικών στο περιβάλλον, εταιρίες νερού στην Αφρική που κλέβουν το πόσιμο νερό χιλιάδων κατοίκων του ντόπιου πληθυσμού, εταιρίες παραγωγής σόγιας που αποψιλώνουν το δάσος του Αμαζονίου, εταιρίες εκμετάλλευσης ορυκτού πλούτου που μολύνουν εργαζόμενους και εδάφη, εταιρίες φαρμακευτικές που δοκιμάζουν φάρμακα σε ανυποψίαστους φτωχούς (ήταν και το θέμα της βραβευμένης ταινίας «Ο Επίμονος Κηπουρός».

Οι δε περιπτώσεις που «πιάνονται» είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό όσων αυθαιρετούν ή κλέβουν, ή δωροδοκούνται, ή χρηματίζονται και δεν θα πιαστούν ποτέ. Σε αυτό ευθύνονται τα συστήματα συγκάλυψης που λειτουργούν μέσα στις ίδιες κρατικές υπηρεσίες. Εδώ μπαίνει το ζήτημα της τιμωρίας του επίορκου υπαλλήλου από την ίδια την υπηρεσία του: υποτίθεται ότι οι κρατικοί υπάλληλοι λογοδοτούν στις υπηρεσίες τους, οι ιερείς σε αυτά της Εκκλησίας, οι Πανεπιστημιακοί σε αυτά του Πανεπιστημίου κ.ο.κ. Να γιατί σχεδόν κανείς επίορκος υπάλληλος δεν τιμωρείται, κι αν τιμωρηθεί αυτό θα γίνει με τη μικρότερη ποινή. Εννοείται ότι οι συνάδελφοι του, που στελεχώνουν τα υπηρεσιακά και τα πειθαρχικά συμβούλια, θα κάνουν ότι μπορούν για να τον καλύψουν. Στην περίπτωση που δεν το καταφέρουν θα τον θέσουν σε διαθεσιμότητα. Η διαθεσιμότητα, ωστόσο, λειτουργεί σαν «κίτρινη κάρτα» που δεν συνεπάγεται απόλυση, και διαρκεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, π.χ. δύο χρόνια. Αν σε αυτό το διάστημα ο υπάλληλος δεν ξαναπιαστεί (δεν ενδιαφέρει την υπηρεσία αν το ξανακάνει αλλά αν ξαναπιαστεί), τότε απαλλάσσεται από τις κατηγορίες και επιστρέφει στη θέση του.  Έτσι τα αδικήματα ουσιαστικά μένουν ατιμώρητα και ενθαρρύνουν κι άλλους να τα διαπράξουν.

- Εγκλήματα πολέμου. Αν και ως σήμερα έχουν καταδικαστεί από το Διεθνές Δικαστήριο ορισμένοι εγκληματίες πολέμου, σχεδόν όλοι τους (εκτός των ναζιστών) ήταν ή είναι εχθροί των συμφερόντων του ΝΑΤΟ. Σχεδόν κανείς Αμερικανός, Ευρωπαίος, Ρώσος, Κινέζος ή Ιάπωνας κυβερνήτης, υπουργός, στρατιωτικός ή πολίτης δεν έχει καταδικαστεί για ανάλογα εγκλήματα. Το Διεθνές Δικαστήριο λειτουργεί υποκειμενικά ανάλογα με τα συμφέροντα των δυνατών εθνών. Παράδειγμα η απόφαση ότι η Γερμανία δεν οφείλει αποζημιώσεις στην Ελλάδα για τα εγκλήματα των ναζιστών. Επίσης οι εγκληματίες των γενοκτονιών στην Καμπότζη, τη Ρουάντα και το Ανατολικό Τιμόρ γενικώς έχουν αμνηστευτεί.

- Τι μπορεί να κάνει η δικαιοσύνη όταν πρέπει να κρίνει την πολιτική βία (νόμοι για λιτότητα, μειώσεις μισθών και κοινωνικών παροχών), είτε αυτή προέρχεται από δικτατορικές είτε από «δημοκρατικές»  κυβερνήσεις; Πρακτικά τίποτα. Γιατί; Ποιός διορίζει τους ανώτατους δικαστικούς; Το Κράτος. Ποιός τους παύει όταν δεν συμπλέουν με τις κυβερνητικές επιταγές; Το Κράτος. Με ποιό τρόπο μπορεί να εργαστεί «ανεξάρτητα» ένας εισαγγελέας οικονομικού εγκλήματος, για παράδειγμα, ο οποίος διορίζεται από το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο, που διορίζεται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, που διορίζεται από τον Πρωθυπουργό της χώρας;

Το επιχείρημα ότι η εκλογή δικαστών δεν μπορεί να γίνεται από το λαό, γιατί αν δεν εκλέγεται κάποιος δεν θα συμπληρώνονται τα συντάξιμα του χρόνια είναι αστείο, τόσο αστείο όσο και το να διορίζουμε από τώρα και στο εξής τους βουλευτές και τους υπουργούς για τον ίδιο λόγο! Το βέβαιο είναι ότι αν αντιληφθεί ένας δικαστικός διαφθορά στο δικαστικό χώρο πρέπει α) να μη μιλήσει, ή β) αν μιλήσει πρώτα να παραιτηθεί, μιας και κινδυνεύει με πειθαρχικές και ποινικές διώξεις που πρόσβαλε το κύρος της Δικαιοσύνης!

- Υπάρχουν θέματα στα οποία οι κοινωνίες δεν έχουν καταλήξει σχετικά με το τί είναι ορθό και τί λάθος (π.χ. σε θέματα βιοηθικής, ευθανασίας, υιοθεσίας από ομοφυλόφιλο ζευγάρι), στα οποία οι δικαστές δεν έχουν επαρκές νομοθετικό πλαίσιο να στηριχθούν και λειτουργούν με γνώμονα τις προσωπικές ηθικές τους κρίσεις. Έτσι, π.χ., σε περιπτώσεις δικαστών με ακροδεξιές πεποιθήσεις στις Η.Π.Α. αδικούνται άνθρωποι (π.χ. ομοφυλόφιλοι) λόγω των αντίθετων πεποιθήσεων τους σε σχέση με αυτές του δικαστή.

- Το δικαίωμα της απεργίας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο. Αλλά, το ίδιο κατοχυρωμένο είναι και το δικαίωμα των εργοδοτών, αν η απεργία κριθεί παράνομη και καταχρηστική να καλέσει τα ματ για να τη διαλύσουν. Τί υποκρισία: η απεργία είναι επιτρεπτή μόνο όταν δεν ενοχλεί πολύ το σύστημα.

- Οι επιθέσεις σε μετανάστες υποθάλπονται από την αστυνομία και οι δράστες δεν τιμωρούνται. Αυτό συμβαίνει γιατί συνήθως συνάδει με το κοινό αίσθημα ότι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες «κάνουν κακό, φέρνουν εγκληματικότητα και μας παίρνουν τις δουλειές».

- Στις μεγάλες διαμαρτυρίες οι «αναρχικοί» συλλαμβάνονται και «ελλείψει στοιχείων» την επόμενη ημέρα απελευθερώνονται. Κι όμως. Υπάρχουν κάμερες και μάρτυρες. Οι «αναρχικοί», έτσι κι αλλιώς, διαβιούν συνήθως σε εγκαταλελειμμένα οικήματα όπου και ετοιμάζουν ανενόχλητοι τον οπλισμό τους (βόμβες μολότοφ). Γιατί αυτοί οι χώροι δεν εκκενώνονται, δεν φρουρούνται ή δεν ελέγχονται; Μήπως γιατί η ύπαρξη των «αναρχικών», όπως έχει πολλές φορές ειπωθεί, βολεύει το σύστημα, μιας και «τραβά» την προσοχή αντί των δίκαιων και ειρηνικών μεγάλων διαδηλώσεων; Και όταν αυθαιρετούν οι αστυνομικοί, συμβαίνει το ανάλογο.

- Αγορανομία. Πότε λειτούργησε σωστά; Γιατί είναι υποχρεωμένος κάποιος να πληρώνει τεράστια κέρδη σε επιχειρηματία που έχει τη μοναδική καντίνα στην εθνική οδό χωρίς να μπορεί να τον καταγγείλει; Ή στον αποκλειστικό αντιπρόσωπο κάποιου εισαγόμενου είδους; Που είναι η επέμβαση των αρχών για το «νόμιμο κέρδος»;

- Αυθαίρετα. Μένει ατιμώρητη η κύρια αιτία της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και, δυστυχώς, της αποψίλωσης τεράστιων δασών με τραγικές συνέπειες για τις επόμενες γενιές. Με ένα μικρό διακανονισμό αυτός που αυθαιρετεί νομιμοποιείται. Και ενισχύονται άλλοι εκατοντάδες στο να κάψουνε δάση και να χτίσουν εξοχικά. Και το έγκλημα συνεχίζεται.

- Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό ζήτημα για την ασυνέπεια της δικαιοσύνης ως προς την ισότητα και ευνομία, αποτελεί ο καθοριστικότατος ρόλος των δικηγόρων. Οι δικηγόροι ασκούν ένα πολύ ιδιαίτερο επάγγελμα, αφού μεσολαβούν μεταξύ του κατηγορούμενου (ή του κατήγορου), και του δικαστή (και των ενόρκων). Στην εξυπνάδα τους, στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, στη ρητορική αλλά και στο κύρος τους επαφίεται η «εικόνα» και το δίκιο του κατηγορούμενου (ή του κατήγορου). Για το λόγο αυτό, η έκβαση μιας υπόθεσης στις πλείστες των περιπτώσεων, εξαρτάται από την ταυτότητα και την επιρροή του δικηγόρου υπεράσπισης, και όχι από το κατηγορητήριο αυτό καθ’ εαυτό. Έτσι, η αμοιβή ενός καλού δικηγόρου, αφού εγγυάται τη θετική έκβαση μιας δίκης, είναι δυσθεώρητη και απλησίαστη για τον πολύ κόσμο. Το δυστύχημα είναι ότι δεν γνωρίζουμε το κατά πόσο μέρος αυτής της αμοιβής διαχέεται και στους δικαστικούς ή στους υπαλλήλους των δικαστηρίων π.χ. ένας υπάλληλος μπορεί «να χάσει» έναν φάκελο για να κερδηθεί χρόνος.

Τα ανωτέρω παραδείγματα αποτελούν μόνο μερικά από αυτά που πιστοποιούν ότι η δικαιοσύνη ευνοεί τις ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις. Σε ένα τέτοιο ωστόσο σύστημα είναι πιθανός ο κίνδυνος για τους πολίτες «να πάρουν το δίκιο στα χέρια τους» και να εκτραπεί όλη η κοινωνική συνοχή. Επίσης είναι φυσικό επακόλουθο, ένα τέτοιο περιβάλλον να μην ενθαρρύνει υποψήφιους επενδυτές να επενδύσουν σε έργα ανάπτυξης και τουρίστες να το επισκεφτούν για διακοπές, με αποτέλεσμα το περιβάλλον αυτό τελικά να απομονώνεται και να μαραζώνει.