Τι κρύβεται πίσω από ένα συναίσθημα;

Του Κωνσταντίνου Σμιξιώτη

Τι μπορεί να σημαίνει ένα συναίσθημα; Πώς έχουμε την δυνατότητα μέσα απ’ αυτό το βίωμα να αναγνωρίσουμε τι συμβαίνει μέσα μας; Πώς μπορούμε να προβλέψουμε τι πρόκειται να εμφανιστεί στη ζωή μας, αλλά και τι συνδέεται με το κάθε συναίσθημα;
Τα συναισθήματα μπορούν να μας βοηθήσουν να κάνουμε μια πλήρη κι αναλυτική διάγνωση της εσωτερικής κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε ανά πάσα στιγμή, κι όχι μόνο. Είμαστε ικανοί να δούμε, κυριολεκτικά, το παρελθόν και το μέλλον μας παρατηρώντας στο παρόν πως νιώθουμε σε σχέση με ένα φαινόμενο, μια κατάσταση αλλά κι απέναντι στις δράσεις κι αντιδράσεις των συνανθρώπων μας. Το ίδιο μπορούμε να πράξουμε αν παρατηρήσουμε και τις δικές μας αντί-δράσεις στις δράσεις των άλλων.
Πρώτα πρέπει να κατανοήσουμε τι είναι το συναίσθημα, από τι παράγεται και κατόπιν θα χρειασθεί να προσδιορίσουμε τη φύση καθενός χωριστά, ανάλογα με την στιγμή και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αναδύεται.
Ένα στοιχείο του συναισθήματος είναι η ενεργειακή του θερμοδυναμική κατάσταση, η θερμότητα που ακτινοβολεί πάνω στο σώμα μας την στιγμή που το βιώνουμε, ανάλογα με τη περίπτωση.
Το δεύτερο είναι, ότι το συναίσθημα δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα, είναι ένα προπέτασμα καπνού που πίσω του κρύβεται μια ολόκληρη λεγεώνα από μικρές ή μεγάλες αιτίες, ένας απέραντος κόσμος απωθημένων, επιθυμιών, προσδοκιών, εμμονών και προσκολλήσεων αλλά είναι ο κόσμος μας.
Το κυριότερο σημείο όμως, που πρέπει να ανιχνεύσουμε, είναι αυτή η σύνδεση του συναισθήματος με τον εσωτερικό «ένοχο» που το προκάλεσε. Η σκέψη μοιάζει να είναι η αφετηρία απ’ την οποία μπήκε σε κίνηση, εντούτοις η σκέψη δεν είναι η πρωταρχική αιτία, αλλά η πύλη διαμέσου της οποίας προσκολλάται στο αιθερικό μας σώμα. Η έδρα εκπόρευσης του συναισθήματος είναι άρρηκτα δεμένη με ένα «συμφέρον» το οποίο εν πολλοίς είναι ελάττωμα και θα εξηγήσω αμέσως τι εννοώ με τη λέξη ελάττωμα.
Όλα τα αρνητικά συναισθήματα δημιουργούνται όταν κάτι μέσα μας «θίγεται». Αυτό το κάτι υπάρχει ήδη μέσα μας είτε ενεργό είτε σε λανθάνουσα κατάσταση και μόλις ενοχληθεί «ερεθίζεται», αυτή η τριβή, θα λέγαμε, παράγει την ενέργεια που αποκαλούμε συναίσθημα. Υπάρχουν φορές που κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι αυτή η διαδικασία ίσως να είναι αποτέλεσμα μιας «δίκαιης» αντίδρασης, εκ μέρους μας, απέναντι σε μια καταφανέστατη αδικία που κάποιος έπραξε στο πρόσωπο μας.
Αυτό όμως δεν βοηθάει στην απαλλαγή από το πρόβλημα. Δυστυχώς δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για τον «αδικημένο» καθώς ο άνθρωπος που γνωρίζει ποιος Είναι δεν θίγεται, δεν ενοχλείται και δεν αισθάνεται αδικημένος ακριβώς επειδή Γνωρίζει. Μα αυτό, θα αναφωνήσει κάποιος, είναι θεϊκή αντίδραση και στο σημείο αυτό δε θα διαφωνήσω. Ποιος είπε όμως ότι δεν είμαστε θεοί; Εμείς το έχουμε ξεχάσει και μας συμφέρει να φερόμαστε ανθρώπινα ή όταν φερόμαστε ανθρώπινα μας βολεύει να παραμένουμε άνθρωποι. «Ε άνθρωποι είμαστε ακόμη, δε πειράζει»λέμε, λες και πρόκειται να ξυπνήσουμε ένα πρωί και να είμαστε θεοί δίχως να έχουμε κάνει τίποτε γι αυτό.
Ο Θυμός, η ζήλεια, το μίσος συνδέονται με αποκτήματα ή με ότι θεωρούμε δικά μας , από ένα πιστεύω ή μια ιδεολογία μέχρι ανθρώπους, συντρόφους , παιδιά, επειδή νομίζουμε πως η αγάπη που νιώθουμε γι όλα αυτά μας δίνει και τα κλειδιά της ψυχής τους. Γινόμαστε ιδιοκτήτες και κλειδοκράτορες. Όποιος θίξει το «περιουσιακό» μας στοιχείο, εγείρει αυτά τα συναισθήματα μέσα μας. Φευ όμως, δε μας ανήκει τίποτε κι όταν έρχονται στιγμές που κινδυνεύουμε να χάσουμε κάτι είναι εξ αιτίας της λανθασμένης σχέσης που είχαμε μ’ αυτό, γι αυτό είναι καλό να έχουμε κατά νου τα εξής: Τα άψυχα αντικείμενα είναι πράγματα προς χρήση και διαχείριση, όχι για εξάρτηση κι εθισμό, οι ιδέες μας είναι είτε συμπαντικές κι ως τέτοιες δε μας ανήκουν, είτε πρόσκαιρα προϊόντα συμφέροντος, κι ως τέτοιες αύριο μπορεί να αλλάξουν.
Τα έμψυχα όντα είναι συνοδοιπόροι, ο καθένας με τη δική του ψυχή και τη δική του αποστολή, με ελεύθερη βούληση κι ελεύθερη προσωπικότητα. Μέσα σ’ όλα αυτά φαίνεται ότι η ανθρώπινη αγάπη γίνεται ιδιοτελής κι ανήμπορη δεν έχει τη δύναμη να αποχαιρετίσει, δε μπορεί να επιτρέψει την ελευθερία, δεν διανοείται να μην λάβει ανταμοιβή γι αυτό που προσφέρει.
Το συναίσθημα που αποκαλούμε αγάπη για όσα έχουμε, καταντάει απλά μια σφοδρή επιθυμία κατοχής κι όχι αληθινή Αγάπη. Τις περισσότερες φορές δε, πιστεύουμε έστω κι υποσυνείδητα ότι η πραγματική ταυτότητα μας εξαρτάται από αυτά τα αποκτήματα αλλά κι από την άποψη που έχουν οι άλλοι για μας.
Διαβάστε καλά τα προηγούμενα και θα διακρίνετε πόσα αγκάθια υπάρχουν καρφωμένα μέσα μας και παράγουν διαρκώς πόνο. Αυτός ο πόνος ενδύεται μια συναισθηματική μορφή, γιατί κι ο θυμός είναι πόνος, παρόλο που εκφράζεται επιθετικά, είναι πόνος πιθανής απώλειας. Αυτό όμως που αλυχτά κι υποφέρει δεν είμαστε Εμείς αλλά αυτό που χάνεται, αυτό που αποκολλάται οπό το αιθερικό μας σώμα και κινδυνεύει να γίνει κοσμική σκόνη. Φανταστείτε λοιπόν, μετά από τόσα χρόνια συμπόρευσης μαζί του, αυτό κι ο μικρός μας εαυτός που είχαν γίνει ένα, να πρέπει να αποχωριστούν. Είναι σαν να μας ξεσκίζουν τις σάρκες, ένας καρκινικός όγκος χειρουργείται νοητικά και θα λυτρωθούμε μόνο αν επιτρέψουμε στον πόνο να εκδηλωθεί και να φύγει δίχως να αντιδράσουμε, γιατί αν αντιδράσουμε θα του δώσουμε το φιλί της ζωής.
Ο φόβος με τη σειρά του συνδέεται με το άγνωστο, με μια αδυναμία μας στην αντιμετώπιση μιας νέας πρόκλησης, ενώ άλλες φορές προσπαθεί έμμεσα να μας προστατέψει, κυρίως όταν απουσιάζει η λογική και γινόμαστε παράλογα παράτολμοι και ριψοκίνδυνοι. Ακόμη και στη τελευταία περίπτωση όμως καταδεικνύει την έλλειψη ορθολογισμού εκ μέρους μας και τότε επιστρατεύεται ο φόβος ως ένστικτο, όπως συμβαίνει και στο ζωικό βασίλειο. Άρα ο φόβος εν πολλοίς εκφράζει έλλειψη.
Όταν τα συναισθήματα αναδύονται γίνονται αόρατοι δάσκαλοι που αν τους αφουγκραστούμε θα αποκτήσουμε μια μοναδική γνώση. Χαράζουν υπόγειες διαδρομές κι αν τις ακολουθήσουμε θα μας οδηγήσουν ενώπιον του δικού μας Μινώταυρου. Το μυστικό είναι να γίνουμε παρατηρητές κι όχι να παραμείνουμε μαριονέτες. Στο σημείο αυτό σκεφτείτε για λίγο, τι σημαίνει η ελεύθερη βούληση και θα διαπιστώσετε ότι διαρκώς την εκχωρούμε σε πράγματα που βρίσκονται έξω από εμάς.
Η αξία του ελέγχου των συναισθημάτων είναι τεράστια, γιατί η παρατεταμένη κι υπερβολική δόση αρνητικών συναισθημάτων έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση μιας ανεπιθύμητης παραγωγής ορμονών και νευροδιαβιβαστών μέσα στον εγκέφαλο. Αυτές οι χημικές ουσίες μεταβάλουν την λειτουργία του οργανισμού μέσω πληροφοριών που μεταφέρουν στον εγκέφαλο, ο οποίος πολλάκις τις ερμηνεύει λανθασμένα ή κατά το δοκούν και τα αποτελέσματα είναι τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα. Για παράδειγμα, τα καρκινικά κύτταρα που εξαπολύει προς μια κατεύθυνση, για τη δική τη δική του λογική είναι μια αντεπίθεση σε έναν εισβολέα που απειλεί την υγεία μας. Κι όμως ναι, ο εγκέφαλος πιστεύει ότι στέλνοντας τα καρκινικά κύτταρα θα προστατέψει το φυσικό μας σώμα κι επειδή τελικά δεν υπάρχει εχθρός, αυτά καταστρέφουν τα υγιή κύτταρα καθώς στο πρόσωπο τους βλέπουν έναν φανταστικό αντίπαλο.
Κάθε συναίσθημα μπορεί να μας βοηθήσει να διαγνώσουμε μέσα μας τι είναι αυτό που μας λείπει ή τι είναι αυτό που φοβόμαστε ότι θα χάσουμε, διότι απώλεια δεν είναι μόνο ένα σπίτι αλλά είναι κι η αξιοπρέπεια μας, το κύρος μας , η περηφάνια μας κι άλλα πολλά επίκτητα κι εφήμερα χαρακτηριστικά της προσωρινής προσωπικότητας μας που βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση απ’ τον αληθινό μας εαυτό και δεν γνωρίζει, έχει πλήρη άγνοια του ποια είναι και φοβάται, φοβάται πολύ μήπως ταπεινωθεί αλλά ,αλίμονο, φοβάται και να εξυψωθεί γιατί αν ανέλθει στο ύψος του Πατέρα , θα χαθεί μέσα στο φως Του, κι αυτό το Τέλος δε το θέλει ο κατώτερος μας εαυτός.
Όταν αναδύεται ένα συναίσθημα, αναρωτηθείτε: Τι υπάρχει μέσα μου που η σκέψη μου ή το εξωτερικό ερέθισμα το διεγείρει; Τι θίγεται μέσα μου και θυμώνω; Είμαι Εγώ αυτό που θίγεται; Εξαρτώμαι Εγώ από την γνώμη των άλλων; Έχω εκχωρήσει τις αξίες μου στην επιβεβαίωση τους από τους άλλους; Έχω μια ταμπέλα που γράφει επάνω «Ακέραιος» και κάποιος με υβριστικά και ψεύτικα λόγια προσπαθεί να την ξηλώσει; Όταν Εγώ γνωρίζω ποιος είμαι δε με ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων, ούτε εξαρτώμαι από τέτοιες ταμπέλες. Οι πράξεις μου αποδεικνύουν την ποιότητα μου, αλλά ακόμη κι αυτές αφορούν εμένα και δεν συνδέονται με την κρίση των άλλων. Είμαι εγώ κι η συνείδηση μου, αρκεί να ακούω τη δική της φωνή.
Φοβάμαι! Αλλά όχι Εγώ. Τι είναι λοιπόν αυτό που ενδόμυχα φοβάται μήπως χάσει τα σκήπτρα του; Το Εγώ ή το εγώ; Σκάψτε βαθιά, αφουγκραστείτε καλά και θα διακρίνετε ποιος είναι ο απρόσκλητος επισκέπτης που θρονιάστηκε στη προσωπικότητα σας και παριστάνει τον οικοδεσπότη. Αυτός φοβάται αλλά αυτός είναι ένας παρείσακτος κι όταν έρθει η δοκιμασία είναι η ώρα να ξεκουμπιστεί.
Τα συναισθήματα όπως κι οι σκέψεις έχουν την ικανότητα να έλκουν τα όμοια τους, πολλές φορές είναι επικίνδυνο να βρισκόμαστε ανάμεσα σε ανθρώπους που βιώνουν οδύνη γιατί εύκολα μπορεί να γίνουμε κοινωνοί των δυσάρεστων συναισθημάτων τους, διότι ακόμη κι αν δεν έχουμε την αιτία μέσα μας, ο συνεχόμενος συντονισμός κι η έλξη που θα δημιουργηθεί εξ αιτίας της οικειότητας αλλά κυρίως της αποδοχής, θα έχει ως αποτέλεσμα να μεταφερθεί και σε μας το «μικρόβιο» του άλλου.
Η εν-συναίσθηση είναι η ικανότητα να κατανοούμε πως νιώθουν ανά πάσα στιγμή οι συνάνθρωποι μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει ταυτόχρονα να ποτίζουμε τον εαυτό μας με τα ίδια αισθήματα. Μπορούμε να μπούμε στα παπούτσια των άλλων αλλά μόνο για συνειδητοποιήσουμε τη θέση τους και να τους προσφέρουμε αγόγγυστα την συμπαράσταση μας κι όχι για να περιέλθουμε στη κατάσταση τους. Αυτό φυσικά προϋποθέτει ισχυρή θέληση και δυνατή προσωπικότητα αλλά προπάντων αυτογνωσία.
Τούτο το θέμα δεν είναι από τα εύκολα και μπορεί να εγείρει πολλή συζήτηση, καθώς οι έννοιες είναι λεπτές, αν και στην ουσία όλη η ζωή μας είναι ένα τεντωμένο σχοινί πάνω στο οποίο ακροβατούμε κι είναι τόσο γλιστερό που απ τη μια στιγμή στην άλλη μπορεί να βρεθούμε στο κενό και ταυτόχρονα να μη το αντιληφθούμε.
Ωστόσο το κεφάλαιο των συναισθημάτων κι η προέλευση τους δε τελειώνει εδώ. Μπορεί να ακουστεί παράδοξο ωστόσο ακόμη και πίσω από το συναίσθημα της χαράς μπορεί να κρύβεται μια έλλειψη, αλλά αυτό θα το αναλύσουμε σε ένα μελλοντικό κείμενο. Θα αφιερώσουμε ξεχωριστά άρθρα για τον φόβο και τις μάσκες του, την Αγάπη και την αγάπη, τον Έρωτα και τον έρωτα, την χαρά και την Ευδαιμονία και φυσικά τα αρνητικά συναισθήματα, του θυμού, της ζήλειας, του μίσους, της θλίψης για να πλησιάσουμε πιο κοντά, να τα γνωρίσουμε καλά, να δούμε με τι συνδέεται το καθένα και να τα απομυθοποιήσουμε όλα, γιατί όλα είναι επίκτητα κι επίπλαστα.